მეცნიერება და ბიბლია ნამდვილად ეწინააღმდეგება ისინი ერთმანეთს?

გალილეოსა და ეკლესიას შორის ბრძოლას კოპერნიკისა და გალილეოს დაბადებამდე საუკუნეებით ადრე ჩაეყარა საფუძველი. სამყაროს გეოცენტრული სისტემის შესახებ თვალსაზრისი გავრცელებული იყო ძველ საბერძნეთში და საყოველთაოდ ცნობილი გახადეს ფილოსოფოსმა არისტოტელემ (ძვ. წ. 384—322) და ასტრონომმა და ასტროლოგმა პტოლემემ (ახ. წ. მეორე საუკუნე)a.

სამყაროს შესახებ არისტოტელეს კონცეფციაზე გავლენა იქონია ბერძენმა მათემატიკოსმა და ფილოსოფოსმა პითაგორამ (ძვ. წ. მეექვსე საუკუნე). არისტოტელე იზიარებდა პითაგორას შეხედულებას იმის თაობაზე, რომ წრე და სფერო სრულყოფილი გეომეტრიული ფორმებია და სწამდა, რომ ზეცა ერთმანეთში მოთავსებული სფეროებისგან შედგებოდა (როგორც ხახვშია სახეშეცვლილი ფოთლები ფენებად განლაგებული). მათი შეხედულებით, თითოეული ფენა გამჭვირვალე სფერო იყო და მათ ცენტრში მდებარეობდა დედამიწა; ვარსკვლავები მოძრაობდნენ ამ სფეროებში, ხოლო სამოძრაო ძალას იღებდა ზემიწიერი სფეროდან, საიდანაც მომდინარეობდა ღვთიური ძალა. არისტოტელეს ასევე სწამდა, რომ მზე და სხვა ციური სხეულები სრულყოფილი იყო და არ ექვემდებარებოდა ცვლილებებს; აგრეთვე, მისი აზრით, მათ არ ჰქონდა არავითარი ნაკლი.

არისტოტელეს კონცეფცია ფილოსოფიის ნაყოფი იყო და არა მეცნიერების. მისი შეხედულებით, იდეა მოძრავი დედამიწის შესახებ საღ აზრს ეწინააღმდეგებოდა. მან აგრეთვე უარყო სივრცის შესახებ იდეაც, რადგან სჯეროდა, რომ მუდმივი ძალის გამოყენების გარეშე მოძრავი დედამიწა ხახუნის შედეგად გაჩერდებოდა. ვინაიდან არსებული ცოდნის საფუძველზე არისტოტელეს კონცეფცია ლოგიკური ჩანდა, დაახლოებით 2 000 წლის განმავლობაში ძირითადად ამ კონცეფციის სჯეროდათ. XVI საუკუნეშიც კი ფრანგმა ფილოსოფოსმა ჟან ბოდენმა გამოხატა ის პოპულარული იდეა, როდესაც თქვა: „არც ერთი საღად მოაზროვნე ადამიანი ან ადამიანი, ვისაც ფიზიკაში მცირეოდენი განათლება მაინც აქვს, არასოდეს იფიქრებს, რომ დედამიწა, რომელიც ასე მძიმე და უზარმაზარია . . . ბრუნავს . . . თავისი ღერძისა და მზის გარშემო; დედამიწას ოდნავადაც რომ ემოძრავა, ქალაქები, ციხესიმაგრეები და მთები ჩამოიქცეოდა“.

ეკლესია არისტოტელეს იდეებს ითავისებს

გალილეოსა და ეკლესიას შორის დაპირისპირების საძირკველს კიდევ ერთი მიზეზი XIII საუკუნეში შეემატა და ამას ხელი შეუწყო კათოლიკე ღვთისმეტყველმა თომა აკვინელმა (1225—1274). აკვინელი დიდ პატივს სცემდა არისტოტელეს და მას უდიდეს ფილოსოფოსს უწოდებდა. ის ხუთი წლის განმავლობაში ძალ–ღონეს არ იშურებდა იმისათვის, რომ არისტოტელეს ფილოსოფია კათოლიკურ სწავლებებთან შეერწყა. თავის წიგნში „გალილეოს შეცდომა“ ვედ როლანდი აღნიშნავს, რომ გალილეოს დროისთვის „არისტოტელეს თეორიისა და აკვინელის თეოლოგიის ნაზავი რომის ეკლესიის ძირითად დოგმატად ითვლებოდა“. უნდა გვახსოვდეს ისიც, რომ იმ დროს მეცნიერული საზოგადოება, როგორც ასეთი, არ არსებობდა. განათლება თითქმის მთლიანად ეკლესიის ხელში იყო. რელიგიისა და განათლების სადავეები ხშირად ერთსა და იმავე ადამიანთა ჯგუფს ეპყრა ხელთ.

ამ ფონზე წარმოიშვა ეკლესიასა და გალილეოს შორის კონფლიქტი. ასტრონომიაში მოღვაწეობის დაწყებამდე გალილეომ დაწერა ნაშრომი მოძრაობის შესახებ. ამ ნაშრომმა კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა ასე პატივდებული არისტოტელეს მრავალი იდეა. მაგრამ 1633 წელს ინკვიზიციის მიერ მოწყობილ სასამართლოზე წარდგომა გალილეო გალილეის ჰელიოცენტრული სამყაროს შესახებ კონცეფციის მომხრედ გამოსვლისა და იმის განცხადების გამო მოუწია, რომ ეს იდეა საღვთო წერილს შეესაბამება.

თავდაცვისას გალილეომ დაადასტურა, რომ ბიბლიისადმი მტკიცე რწმენა ჰქონდა და მას ღვთის მიერ შთაგონებულ სიტყვად მიიჩნევდა. ის აგრეთვე ამტკიცებდა, რომ საღვთო წერილი ჩვეულებრივი ადამიანებისთვის იყო დაწერილი და ბიბლიური ცნობა იმასთან დაკავშირებით, რომ თითქოს მზე მოძრაობდა, სიტყვასიტყვით არ უნდა ყოფილიყო გაგებული. მისი მცდელობა ამაო აღმოჩნდა. ის წინააღმდეგი იყო, რომ ბერძნული ფილოსოფიის საფუძველზე აეხსნათ საღვთო წერილი, რის გამოც მსჯავრი დასდეს. კათოლიკურ ეკლესიას ოფიციალურად 1992 წლამდე არ უღიარებია თავისი შეცდომა გალილეოს განსჯასთან დაკავშირებით.

რის სწავლა შეგვიძლია

რის სწავლა შეგვიძლია აქედან? უპირველესად იმის, რომ გალილეო კითხვის ნიშნის ქვეშ არ აყენებდა ბიბლიას. ის ეკლესიის სწავლებებს მიიჩნევდა საეჭვოდ. ერთმა რელიგიურმა მიმომხილველმა აღნიშნა: „გალილეოს შემთხვევიდან ვხედავთ, რომ, როგორც ჩანს, ეკლესია ძალიან მკაცრად კი არ იცავდა ბიბლიურ სწავლებებს, არამედ ის საკმარისად არ იცავდა მათ“. ეკლესიამ დაუშვა, რომ მისი თეოლოგია ბერძნული ფილოსოფიის გავლენის ქვეშ მოქცეულიყო, რითაც ტრადიციების დამცველი გახდა და არა ბიბლიური სწავლებების.

ყოველივე ეს გვახსენებს ბიბლიურ გაფრთხილებას: „ფრთხილად იყავით: შეიძლება ვინმემ გაგიტაცოთ ფილოსოფიითა და ფუჭი ცდუნებით, რომელიც ეთანხმება ადამიანთა ადათ–წესებსა და ქვეყნიერების პრინციპებს და არა ქრისტეს“ (კოლოსელები 2:8).

დღესაც ქრისტიანულ სამყაროში მრავალი განაგრძობს ისეთი თეორიებისა და ფილოსოფიების მიღებას, რომლებიც ეწინააღმდეგება ბიბლიას. ამის ერთ–ერთი მაგალითია ევოლუციის შესახებ დარვინის თეორია, რომელსაც შემოქმედების შესახებ დაბადებაში მოცემული ცნობის ნაცვლად იღებენ. ასეთი შენაცვლებით ეკლესია, ფაქტობრივად, დარვინს თანამედროვე არისტოტელედ ხდის, ევოლუციას კი — რელიგიური მრწამსის ნაწილადb.

ჭეშმარიტი მეცნიერება შეესაბამება ბიბლიას

ზემოთ მოყვანილმა არავითარ შემთხვევაში არ უნდა დაგვიკარგოს მეცნიერებისადმი ინტერესი. ბიბლია თავად მოგვიწოდებს, ვისწავლოთ ღვთის შემოქმედების ნაყოფზე დაკვირვებიდან და ყველაფერში, რასაც ვხედავთ, ჩავწვდეთ ღვთის საოცარ თვისებებს (ესაია 40:26; რომაელები 1:20). ცხადია, ბიბლია არ არის მეცნიერების შესასწავლი საშუალება. ნაცვლად ამისა, ის გვიმხელს ღვთის ნორმებს — მისი თვისებების იმ მხარეებს, რომლებიც შეუძლებელია ქმნილებებმა გვასწავლოს — და ადამიანების მიმართ ღვთის განზრახვას (ფსალმუნები 18:8—12; 2 ტიმოთე 3:16). მაგრამ, როდესაც ბიბლია ბუნებრივ მოვლენებს ეხება, ის ყოველთვის ზუსტია. გალილეომ თქვა: „ორივე, წმინდა წერილები და ბუნება, ღვთის ნებით არსებობს . . . ეს ორი ჭეშმარიტება არასოდეს ეწინააღმდეგება ერთმანეთს“. განვიხილოთ რამდენიმე მაგალითი.

ვარსკვლავებისა და პლანეტების მოძრაობაზე უფრო მნიშვნელოვანია ის, რომ სამყაროში ყველაფერი კანონებს ექვემდებარება; ამ კანონებს შორისაა, მაგალითად, მსოფლიო მიზიდულობის კანონიც. ფიზიკური კანონები, პირველად (თუ არ ჩავთვლით ბიბლიას) მოიხსენია პითაგორამ, რომელსაც სწამდა, რომ სამყაროს ახსნა შესაძლებელია რიცხვებით. ორი ათასი წლის შემდეგ გალილეომ, კეპლერმა და ნიუტონმა საბოლოოდ დაამტკიცეს, რომ სამყაროში მატერიაზე გარკვეული კანონები მოქმედებს.

პირველად ბუნების კანონების შესახებ მითითება წიგნ „იობში“ გვხვდება. დაახლოებით ძვ. წ. 1600 წელს ღმერთმა იობს ჰკითხა: „თუ იცი ცათა კანონები?“ (იობი 38:33). ძვ. წ. მეშვიდე საუკუნეში დაწერილ წიგნ „იერემიაში“ იეჰოვა მოხსენიებულია როგორც შემოქმედი, რომელიც იძლევა „მთვარისა და ვარსკვლავთა წესებს“ და ‘ცისა და მიწისთვის წესს’ (იერემია 31:34, სსგ; 33:25, სსგ). ბიბლიის კომენტატორს, ჯ. როლინსონს, ეს ბიბლიური ადგილები ჰქონდა მხედველობაში, როდესაც აღნიშნა: „მატერიალურ სამყაროში გავრცელებული ზოგადი კანონები წმინდა წერილებშიც ისევე ზუსტად არის მოცემული, როგორც თანამედროვე მეცნიერებაში“.

თუ პითაგორას განცხადებას ჩავთვლით პირველად, მაშინ იობში მოცემული განცხადება მასზე დაახლოებით ათასი წლის წინ იყო გაკეთებული. გვახსოვდეს, რომ ბიბლიის მიზანი არ არის, უბრალოდ, ფიზიკური მოვლენების გამხელა, არამედ ძირითადად ის ჩვენს ყურადღებას ამახვილებს იმაზე, რომ იეჰოვა არის ყოველივეს და, მათ შორის, ფიზიკური კანონების შემოქმედი (იობი 38:4, 12; 42:1, 2).

სხვა მაგალითი, რომლის განხილვაც შეგვიძლია, არის ციკლი, რომელსაც წყალი გადის და რომელსაც წყლის წრებრუნვა ეწოდება. ზღვის ზედაპირიდან წყალი ორთქლდება, ღრუბლებად იქცევა, ნალექების სახით დედამიწას უბრუნდება და ბოლოს ისევ ზღვაში ხვდება. წყლის წრებრუნვა პირველად (თუ არ ჩავთვლით ბიბლიას) ძვ. წ. მეოთხე საუკუნის ნაშრომებშია მოხსენიებული. მაგრამ ბიბლიაში ეს ამ წყაროსთან შედარებით ასობით წლის წინ იყო აღწერილი. მაგალითად, ძვ. წ. XI საუკუნეში ისრაელის მეფე სოლომონი წერდა: „ყველა მდინარე ზღვისკენ მიედინება, მაგრამ ზღვა არ ივსება. საიდანაც მდინარენი მოედინებიან, ისევ იქ ბრუნდებიან სადინებლად“ (ეკლესიასტე 1:7).

მსგავსად ამისა, დაახლოებით ძვ. წ. 800 წელს წინასწარმეტყველმა ამოსმა, თავმდაბალმა მწყემსმა და მიწათმოქმედმა, დაწერა, რომ იეჰოვა „უხმობს ზღვის წყლებს და მიწის პირზე მოაქცევს [მათ]“ (ამოსი 5:8). რთული, ტექნიკური ენის გამოყენების გარეშე, ორივემ — სოლომონმა და ამოსმა — ზუსტად აღწერა წყლის წრებრუნვა და მათ ეს პროცესი ოდნავ განსხვავებული კუთხით გააშუქეს.

ბიბლია ასევე ლაპარაკობს იმაზე, რომ ღმერთმა „არარაობაზე დაჰკიდა დედამიწა“ ან როგორც საქართველოს საპატრიარქოს თარგმანშია აღნიშნული «არაფერზე [„სივრცეში“, „ახალი ინგლისური ბიბლია“] დაჰკიდა დედამიწა» (იობი 26:7). ძვ. წ. 1600 წელს — დაახლოებით იმ დროს, როდესაც ეს სიტყვები დაიწერა — არსებული ცოდნის თანახმად, საოცარი იქნებოდა ადამიანს დაეწყო მტკიცება, რომ მყარი ობიექტი შეიძლებოდა ფიზიკური საყრდენის გარეშე გაჩერებულიყო სივრცეში. როგორც ზემოთ იყო მოხსენიებული, თავად არისტოტელემ უარყო სივრცის არსებობა; ის კი წიგნ „იობში“ ამ სიტყვების ჩაწერიდან 1 200 წლის შემდეგ ცხოვრობდა!

განა თქვენზე შთაბეჭდილებას არ ახდენს ის ფაქტი, რომ ბიბლია ასე ზუსტ განაცხადებს შეიცავს?! და ეს განსაკუთრებით საოცარია, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ მაშინ, როდესაც ეს წიგნი იწერებოდა, მსგავსი შეხედულებები არასწორად მიაჩნდათ. მოაზროვნე ადამიანებისთვის ეს არის კიდევ ერთი ფაქტორი, რომელიც ადასტურებს, რომ ბიბლია ღვთის შთაგონებით არის დაწერილი. ამიტომ გონივრულია, ადვილად არ მოვექცეთ ნებისმიერი ისეთი სწავლებისა თუ თეორიის გავლენის ქვეშ, რომელიც ღვთის სიტყვას ეწინააღმდეგება. ისტორიამ არაერთხელ ცხადყო, რომ ადამიანური ფილოსოფიები და მათ შორის ისინიც, რომლებიც დიდი ინტელექტუალობით გამოირჩევა, მოდის და მიდის, ხოლო „იეჰოვას სიტყვა მარადიულად რჩება“ (1 პეტრე 1:25).

[სქოლიოები]

[ჩარჩო⁄სურათები 6 გვერდზე]

პროტესტანტების თვალსაზრისი

პროტესტანტული რეფორმაციის წინამძღოლებიც ეწინააღმდეგებოდნენ ჰელიოცენტრული სისტემის შესახებ თეორიას. ამ წინამძღოლთა შორის იყვნენ: მარტინ ლუთერი (1483—1546), ფილიპ მელანქთონი (1497—1560) და ჟან კალვინი (1509—1564). ლუთერმა კოპერნიკის შესახებ თქვა: „ამ უტვინო მეოცნებემ მთელი ასტრონომია თავდაყირა დააყენა“.

ეს რეფორმატორები თავიანთ არგუმენტაციას გარკვეული ბიბლიური მუხლების სიტყვასიტყვით მნიშვნელობაზე აფუძნებდნენ; მაგალითად, „იესო ნავეს ძის“ მე-10 თავში მოხსენიებულია, რომ მზე და მთვარე „იდგა“c. რატომ ეჭირათ რეფორმატორებს ასეთი პოზიცია? წიგნში „გალილეოს შეცდომა“ ახსნილია, რომ პროტესტანტმა რეფორმატორებმა გადააგდეს პაპის უღელი, მაგრამ ვერ „შეარყიეს“ არისტოტელესა და თომა აკვინელის „ავტორიტეტი“ და მათი შეხედულებები „მისაღები იყო როგორც კათოლიკებისთვის, ისე პროტესტანტებისთვისაც“.

[სქოლიოები]

[სურათები]

ლუთერი

კალვინი

[საავტორო უფლება]

წიგნიდან Servetus and Calvin, 1877.

[სურათი 4 გვერდზე]

არისტოტელე

[საავტორო უფლება]

წიგნიდან A General History for Colleges and High Schools, 1900.

[სურათი 5 გვერდზე]

თომა აკვინელი

[საავტორო უფლება]

წიგნიდან Encyclopedia of Religious Knowledge, 1855.

[სურათი 6 გვერდზე]

ისააკ ნიუტონი

[სურათი 7 გვერდზე]

ბიბლიაში წყლის წრებრუნვა 3 000 წელზე მეტი ხნის წინათ იყო აღწერილი.