ბიბლიის სასწაულებრივი გადარჩენის ისტორია
ბიბლია მსოფლიოში ყველაზე გავრცელებული წიგნია. როგორც ვარაუდობენ, ამ წიგნის 4,8 მილიარდი ეგზემპლარია გამოცემული. მარტო 2007 წელს 64 600 000-ზე მეტი ბიბლია დაიბეჭდა. ამის უკეთ წარმოსადგენად ერთი სტატისტიკური მონაცემი დაგვეხმარება: იმავე წელს შეერთებულ შტატებში ყველაზე დიდი რაოდენობით გაყიდული წიგნის ტირაჟმა 12 მილიონი შეადგინა.
მართალია, ბიბლია ყველაზე გავრცელებული წიგნია, მაგრამ სანამ ჩვენამდე მოაღწევდა, არაერთხელ დადგა მისი ყოფნა-არყოფნის საკითხი. საუკუნეების განმავლობაში ბიბლიას კრძალავდნენ და წვავდნენ, მის მთარგმნელებს ავიწროებდნენ და სიკვდილით სჯიდნენ. მაგრამ ყველაზე დიდი საფრთხე, რომელიც ბიბლიის არსებობას დაემუქრა, დევნის უეცარი ტალღა კი არა, ხელნაწერების დაზიანების ნელი პროცესი იყო. რატომ?
ბიბლია 66 წიგნის კრებულია. ბიბლიის უძველესი წიგნები დაახლოებით 3 000 წლის წინათ ისრაელი ერის წარმომადგენლებმა დაწერეს. ბიბლიის წიგნების დამწერები თუ მათი გადამწერები ღვთის შთაგონებით დაწერილ ინფორმაციას მალფუჭებად მასალაზე, მაგალითად პაპირუსსა და ტყავზე წერდნენ. ჩვენამდე ამ ტექსტების ორიგინალებს არ მოუღწევია. მაგრამ არქეოლოგებმა აღმოაჩინეს ბიბლიის წიგნების უძველესი ასლების ათასობით მცირე თუ დიდი ფრაგმენტი. იოანეს სახარების ერთ-ერთი ასეთი ასლი იოანეს მიერ სახარების დაწერიდან რამდენიმე ათწლეულში გაკეთდა.
რატომ შეიძლება სასწაულად ჩაითვალოს ბიბლიის წიგნების ასლების გადარჩენის ისტორია? რამდენად ზუსტად არის თანამედროვე ბიბლიებში შენარჩუნებული ორიგინალში მოცემული აზრები?
რა ბედი ეწია სხვა უძველეს ხელნაწერებს?
თუ გავითვალისწინებთ იმას, რა ბედი ეწია ძველი ისრაელის მეზობლად მცხოვრები ერების ხელნაწერებს, ბიბლიის გადარჩენა ნამდვილ სასწაულად შეიძლება ჩაითვალოს. მაგალითად, ძვ. წ. პირველ ათასწლეულში ისრაელის მეზობლად ფინიკიელები ცხოვრობდნენ. ზღვით ვაჭრობის წყალობით მათ თავიანთი ანბანური დამწერლობა მთელ ხმელთაშუა ზღვისპირეთში გაავრცელეს. ისინი დიდ მოგებას ნახულობდნენ ეგვიპტესთან და ელინისტურ სამყაროსთან პაპირუსით ვაჭრობით. მაგრამ ჟურნალ „ნეშნლ ჯიოგრეფიკში“ ფინიკიელთა შესახებ ნათქვამია: „მათმა ხელნაწერებმა, რომლებიც ძირითადად სათუთ მასალაზე, პაპირუსზე იყო შესრულებული, ჟამთა სვლას ვერ გაუძლო. დღეს თუკი რამ ვიცით ფინიკიელთა შესახებ, მხოლოდ მათი მტრების არასაიმედო გადმოცემებიდან. მართალია, გადმოცემების თანახმად ფინიკიელებს მდიდარი ლიტერატურა ჰქონდათ, მაგრამ ყველაფერი დიდი ხნის წინათ განადგურდა“.
რა შეიძლება ითქვას ძველ ეგვიპტურ ხელნაწერებზე? ცნობილია, რომ ეგვიპტელები იეროგლიფებით წერდნენ, რომლებსაც კვეთდნენ ან ხატავდნენ ტაძრების კედლებზე. ეგვიპტელებს დიდი წვლილი მიუძღვით პაპირუსის, როგორც საწერი მასალის დამკვიდრებაში. მაგრამ პაპირუსზე შესრულებულ მათ ხელნაწერებზე ეგვიპტოლოგი კენეტ კიჩინი ამბობს: „ვარაუდობენ, რომ იმ პაპირუსების 99 პროცენტი, რომლებიც დაახლოებით მესამე ათასწლეულიდან ბერძნულ-რომაული კულტურის აღზევებამდე იქმნებოდა, მთლიანად განადგურდა“.
ახლა ვისაუბროთ პაპირუსებზე შესრულებულ რომაულ ხელნაწერებზე. ერთი წიგნის თანახმად, რომაელი ჯარისკაცები წელიწადში სამჯერ იღებდნენ გასამრჯელოს, რომლის შესახებაც ჩანაწერი პაპირუსის ქვითრებზე კეთდებოდა. ამგვარად, 300 წლის განმავლობაში ავგუსტუსის მმართველობიდან (ძვ. წ. 27— ახ. წ. 14) დიოკლეტიანეს მმართველობამდე (ახ. წ. 284—305) 225 000 000 ქვითარი უნდა შედგენილიყო. მათგან რამდენმა მოაღწია ჩვენამდე? მხოლოდ ორმა, რომლებზეც წარწერა მკაფიოდ ჩანს (Roman Military Records on Papyrus).
პაპირუსზე შესრულებული უძველესი ხელნაწერებიდან რატომ მოაღწია ჩვენამდე ასე მცირე რაოდენობამ? ისეთი საწერი მასალა, როგორიც იყო პაპირუსი და ტყავი, სწრაფად ზიანდებოდა ნესტიან კლიმატში. ერთ ბიბლიურ ლექსიკონში ნათქვამია: „კლიმატური პირობებიდან გამომდინარე, ამ პერიოდში [ძვ. წ. პირველი ათასწლეული] პაპირუსზე შესრულებული დოკუმენტები მხოლოდ იმ შემთხვევაში გადარჩებოდა, თუ მათ ცხელ უდაბნოში, გამოქვაბულში ან სხვა საცავში შეინახავდნენ“ (The Anchor Bible Dictionary).
ბიბლიური ტექსტების ისტორია
ბიბლიის წიგნების ორიგინალები, როგორც ჩანს, ისეთივე არასაიმედო მასალაზე დაიწერა, როგორსაც ფინიკიელები, ეგვიპტელები და რომაელები იყენებდნენ. მაშ, როგორ გადარჩა ეს ხელნაწერები და როგორ გახდა ბიბლია მსოფლიოში ყველაზე გავრცელებული წიგნი? პროფესორი ჯეიმზ კუგელი ამის ერთ მიზეზს ასახელებს. როგორც ის ამბობს, ჯერ კიდევ ბიბლიის დამწერების სიცოცხლეში წმინდა წერილების ორიგინალის მრავალი ასლი გაკეთდა.
რა დასკვნამდე მივყავართ ბიბლიის თანამედროვე თარგმანების შედარებას უძველეს ხელნაწერებთან? პროფესორი ხულიო ტრებოლიე ბარერა, მკვდარი ზღვის ხელნაწერების შემსწავლელი კომისიის წევრი, ამბობს: „ებრაული წერილების ასლები ზედმიწევნით ზუსტია, რასაც ვერ ვიტყვით ბერძნულ და ლათინურ ენაზე შესრულებულ კლასიკური ლიტერატურის ასლებზე“. ცნობილი ბიბლიის მკვლევარი ფრედერიკ ბრუსი აღნიშნავს: „ახალი აღთქმის ხელნაწერების უტყუარობის დამადასტურებელი უფრო მეტი ფაქტი არსებობს, ვიდრე კლასიკოსთა ნაშრომების, რომელთა უტყუარობაში ვერავინ ბედავს ეჭვის შეტანას“. ის დასძენს: „ახალი აღთქმა საერო ნაშრომების კრებული რომ ყოფილიყო, მის უტყუარობაში არავინ დაეჭვდებოდა“. ბიბლია ნამდვილად განსაკუთრებული წიგნია. კითხულობთ ამ წიგნს ყოველდღიურად? (1 პეტრე 1:24, 25).
[ჩანართი 13 გვერდზე]
„ებრაული წერილების ასლები ზედმიწევნით ზუსტია, რასაც ვერ ვიტყვით ბერძნულ და ლათინურ ენაზე შესრულებულ კლასიკური ლიტერატურის ასლებზე“ (პროფესორი ხულიო ტრებოლიე ბარერა).
[სურათები 14 გვერდზე]
ჩვენამდე მოაღწია ებრაული წერილების, იგივე ძველი აღთქმის 6 000-მდე ხელნაწერმა და ბერძნული წერილების, იგივე ახალი აღთქმის 5 000-მდე ხელნაწერმა
[საავტორო უფლებები]
Left: Todd Bolen/Bible Places.com; right: Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem
[სურათის საავტორო უფლება 13 გვერდზე]
From the book The Parallel Bible, The Holy Bible, 1885