აზრობრივი მახვილი

ლაპარაკისა და ხმამაღლა კითხვის დროს მთავარი მხოლოდ ცალკეული სიტყვების სწორად წარმოთქმა არ არის. აზრების ნათლად გამოსახატავად მთავარი სიტყვებისა და ფრაზების ხაზგასმაც უნდა შეგეძლოს.

სათანადო აზრობრივი მახვილი მხოლოდ რომელიმე სიტყვის ან ფრაზის ხაზგასმას არ ნიშნავს. საჭიროა, სათანადო სიტყვები იქნეს ხაზგასმული. თუ სათანადო სიტყვებს არ გამოყოფ, მსმენელს გაუჭირდება აზრის გაგება და სხვა რამეზე გადაიტანს ყურადღებას. საინტერესო მასალაც რომ გქონდეს მომზადებული, არასწორი აზრობრივი მახვილის გამო შეიძლება ვერ აღძრა მსმენელი მოქმედებისკენ.

არსებობს ხაზგასმის რამდენიმე საშუალება, რომელთაც ხშირად პარალელურად იყენებენ: ხმის აწევა, უფრო ძლიერი გრძნობით ლაპარაკი, შენელებულად და უფრო მკაფიოდ წარმოთქმა, ფრაზის წინ ან შემდეგ (ან ორივეგან) პაუზის გაკეთება, ჟესტები და სახის გამომეტყველება. ზოგ ენაში ხაზგასმა შესაძლებელია ტონის შეცვლითაც. მასალიდან და მდგომარეობიდან გამომდინარე განსაზღვრე, რის გამოყენებაა უმჯობესი.

ვიდრე გადაწყვეტდე, თუ რას გაუსვა ხაზი, მხედველობაში მიიღე შემდეგი: 1) ნებისმიერ წინადადებაში ხაზგასასმელ სიტყვებს არა მხოლოდ წინადადების დანარჩენი ნაწილი, არამედ კონტექსტიც განსაზღვრავს; 2) აზრობრივი მახვილის გამოყენება შესაძლებელია ახალ აზრზე გადასვლის დროს — ნებისმიერ შემთხვევაში, მომდევნო მთავარ აზრზე გადადიხარ თუ უბრალოდ სხვა მიმართულებით განაგრძობ მსჯელობას. მისი საშუალებით მსჯელობის ბოლოს დასკვნაც გამოიკვეთება; 3) მომხსენებელს შეუძლია აზრობრივი მახვილი განსახილველი საკითხისადმი თავისი დამოკიდებულების გამოსახატავადაც გამოიყენოს; 4) აზრობრივი მახვილით შეიძლება მთავარი აზრების ხაზგასმაც.

მოხსენებით გამოსვლის ან ხმამაღლა კითხვის დროს სწორად რომ დასვა აზრობრივი მახვილი, კარგად უნდა გესმოდეს მასალა. ამასთანავე, გულწრფელად უნდა გსურდეს, რომ მსმენელმა კარგად გაიგოს ის, რასაც ეუბნები. ნეემიას 8:8-ში ნათქვამია, რომ ეზრას დროს „ხმამაღლა კითხულობდნენ წიგნს, ჭეშმარიტი ღვთის კანონს, თან ხსნიდნენ, განმარტავდნენ და ხალხს წაკითხულის გაგებაში ეხმარებოდნენ“. ცხადია, მათ, ვინც კითხულობდა და განმარტავდა ღვთის კანონს, ესმოდათ, რამდენად მნიშვნელოვანი იყო, რომ ხალხს წაკითხულის გაგებაში, დამახსოვრებასა და გამოყენებაში დახმარებოდნენ.

რამ შეიძლება გამოიწვიოს პრობლემა. ბევრს თავისუფლად შეუძლია აზრის ნათლად გამოხატვა საუბრის დროს. მაგრამ, როდესაც სხვის მიერ დაწერილი ტექსტის წაკითხვა უწევთ, მათთვის რთულია იმის განსაზღვრა, თუ რომელ სიტყვას თუ ფრაზას უნდა გაუსვან ხაზი. გამოსავალი მასალის კარგად გაგებაა. ამისათვის ტექსტის გულდასმით შესწავლაა საჭირო. ამიტომ კრებაში ხმამაღლა წასაკითხად საუკეთესოდ უნდა მოემზადო.

ზოგი აზრობრივი მახვილის მაგივრად, ასე ვთქვათ, „პერიოდულ მახვილს“ იყენებს, ანუ სიტყვებზე თანაბარი ინტერვალებით სვამს მახვილს მიუხედავად იმისა, საჭიროა თუ არა ამ სიტყვების ხაზგასმა. ზოგი კი თანდებულებს ან დამხმარე სიტყვებს, მაგალითად კავშირებს გამოკვეთს. თუ ხელს არ შეუწყობს აზრის ნათლად გამოხატვას, სიტყვების ხაზგასმა მხოლოდ მანერა იქნება და მსმენელს ყურადღებას გაუფანტავს.

აზრობრივი მახვილისთვის ზოგი მომხსენებელი ხმას იმდენად მაღლა უწევს, რომ მსმენელი თავს დატუქსულად გრძნობს. ცხადია, ამას არ მოაქვს კარგი შედეგი. თუ აზრობრივი მახვილი არაბუნებრივია, ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, რომ მომხსენებელი ქედმაღლურად ლაპარაკობს. უმჯობესია, სიყვარულით მივმართოთ მსმენელს და დავანახვოთ, რომ ჩვენი ნათქვამი ბიბლიაზეა დაფუძნებული და მნიშვნელოვანია.

როგორ უნდა გაუმჯობესდე. ხშირ შემთხვევაში შეიძლება ვერ ვხვდებოდეთ, რომ არასწორად ვსვამთ აზრობრივ მახვილს. ამიტომ საჭიროა, ამაზე ვინმემ გაგვიმახვილოს ყურადღება. სკოლის ზედამხედველი დაგეხმარება, თუ გჭირდება აზრობრივ მახვილზე მუშაობა. შეგიძლია სხვა კარგ მომხსენებელსაც სთხოვო დახმარება. სთხოვე, ყურადღებით მოგისმინოს კითხვისა და ლაპარაკის დროს და რჩევები მოგცეს.

ძმამ, რომელიც რჩევებს მოგცემს, შეიძლება გირჩიოს, რომ „საგუშაგო კოშკის“ სტატიებით დაიწყო ვარჯიში. ის უეჭველად გირჩევს თითოეული წინადადების გაანალიზებას იმის განსასაზღვრავად, თუ რომელი სიტყვები და ფრაზები უნდა გამოკვეთო, რომ მსმენელს აზრის გაგება გაუადვილდეს. ასევე, მან შეიძლება შეგახსენოს, რომ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიაქციო კურსივით დაბეჭდილ სიტყვებს. გახსოვდეს, რომ წინადადებაში სიტყვები ურთიერთკავშირშია. ხშირად მხოლოდ ერთ სიტყვას კი არა, რამდენიმე სიტყვას ერთად უნდა გაესვას ხაზი. ზოგ ენაში დიაკრიტიკული ნიშნებითაც განისაზღვრება სათანადო აზრობრივი მახვილი.

ამის შემდეგ, ალბათ, გირჩევენ, ყურადღება მიაქციო კონტექსტს, რომელიც ერთ წინადადებაზე მეტს მოიცავს. რა არის აბზაცის მთავარი აზრი? აქედან გამომდინარე, რას უნდა გაუსვა ხაზი მოცემულ წინადადებაში? მხედველობაში მიიღე სტატიის სათაური და მსხვილი შრიფტით დაბეჭდილი ქვესათაური. როგორ უკავშირდება ისინი შენ მიერ შერჩეულ ხაზგასასმელ სიტყვებს? ეს ყოველივე უნდა გაითვალისწინო. ყურადღება მიაქციე იმასაც, რომ ბევრ სიტყვას არ გაუსვა ხაზი.

აგრეთვე, შესაძლებელია გირჩიონ, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში — მოხსენებით გამოხვალ თუ ტექსტს წაიკითხავ — მსჯელობის ლოგიკიდან გამომდინარე განსაზღვრო აზრობრივი მახვილის ადგილები. საჭიროა ყურადღება მიაქციო, სად მთავრდება მსჯელობა და სად გადადიხარ მომდევნო მთავარ აზრზე. მსმენელს დაეხმარები, თუ ნათლად დაანახვებ ასეთ ადგილებს. ამისათვის შეგიძლია გამოიყენო სიტყვები: უპირველესად, გარდა ამისა, ამგვარად, როგორც ვხედავთ, დასასრულ და სხვა.

ძმამ, რომელიც რჩევებს მოგცემს, შესაძლოა ისიც გირჩიოს, რომ ზოგი აზრი უფრო ძლიერი გრძნობით გამოხატო. ამისათვის შეგიძლია ისეთი სიტყვების აქცენტირება, როგორიცაა ძალიან, სრულიად, ნებისმიერ შემთხვევაში, წარმოუდგენელია, აუცილებელია, ყოველთვის. შენს გადმოცემაზე იქნება დამოკიდებული, როგორ აღიქვამს მსმენელი ნათქვამს. ეს საკითხი დაწვრილებით იქნება განხილული მე-11 გაკვეთილში, რომლის სათაურია „სითბო და გრძნობების გამოხატვა“.

აზრობრივი მახვილის სწორად გამოყენებაში დაგეხმარება აგრეთვე იმ მთავარი აზრების გონებაში ჩამოყალიბება, რომლებიც მსმენელმა უნდა დაიმახსოვროს. ამ საკითხს განვიხილავთ ხმამაღლა კითხვასთან დაკავშირებით (მე-7 გაკვეთილი, „მნიშვნელოვანი აზრების ხაზგასმა“) და მოხსენებით გამოსვლასთან დაკავშირებით (37-ე გაკვეთილი, „მთავარი აზრების გამოყოფა“).

სამქადაგებლო მსახურებაში გაუმჯობესება თუ გსურს, განსაკუთრებული ყურადღება მიაქციე ბიბლიური მუხლების კითხვას. ყოველთვის დაფიქრდი, რატომ კითხულობ ამა თუ იმ მუხლს. სწავლების დროს საკმარისი არ არის მხოლოდ სიტყვების სწორად წარმოთქმა და გამოთქმით წაკითხვა. როდესაც ვინმეს პასუხობ ან ძირითად სწავლებებს აცნობ, კარგი იქნება, ბიბლიის მუხლებში ხაზი გაუსვა იმ სიტყვებსა და ფრაზებს, რომლებიც განსახილველ საკითხს უკავშირდება. სხვაგვარად შეიძლება მსმენელმა აზრი ვერ გაიგოს.

ცხადია, აზრობრივი მახვილისთვის საჭიროა ზოგიერთი სიტყვისა და ფრაზის გამოკვეთა. მაგრამ გამოუცდელი მომხსენებლები ზოგჯერ იმაზე მეტად გამოკვეთენ ხაზგასასმელ სიტყვებსა და ფრაზებს, ვიდრე საჭიროა. ასეთი მომხსენებელი იმ ადამიანს ჰგავს, რომელიც მუსიკალურ ინსტრუმენტზე დაკვრას სწავლობს. ვარჯიში სჭირდება იმას, რომ თითოეული „ბგერა“ სასიამოვნო „მელოდიის“ ნაწილი გახდეს.

ახლა, როდესაც უკვე გაეცანი ძირითად პრინციპებს, შეგიძლია გამოცდილ მომხსენებლებს დააკვირდე და კვლავ რაღაც ისწავლო მათგან. მალე დაინახავ, რას შეიძლება მიაღწიო სიტყვების მეტ-ნაკლები ხაზგასმით. უკეთ მიხვდები, რამდენად მნიშვნელოვანია აზრის ნათლად გადმოსაცემად სხვადასხვაგვარი აზრობრივი მახვილის გამოყენება. თუ სათანადოდ დასვამ აზრობრივ მახვილებს, გაცილებით კარგად წაიკითხავ და იმეტყველებ.

აზრობრივ მახვილზე მუშაობის დროს ნუ შეეცდები, მხოლოდ ძირითადი პრინციპებით შემოიფარგლო, რათა რაც შეიძლება მალე გადახვიდე მომდევნო გაკვეთილზე. კვლავაც განაგრძე ვარჯიში, რომ თანდათანობით სულ უფრო უკეთესად და ბუნებრივად შეძლო აზრობრივი მახვილის გამოყენება.