თავი მეორე

როგორ გაჩნდა სამყარო? — აზრთა სხვაობა

აღფრთოვანებული კოსმონავტები სურათებს უღებენ დედამიწას, რომელიც დიდად მოჩანს კოსმოსური ხომალდის ილუმინატორში. „ეს კოსმოსში ფრენის ყველაზე საუკეთესო მომენტია“, — თქვა ერთმა მათგანმა. მაგრამ მზის სისტემასთან შედარებით ჩვენი დედამიწა ნამცეცის ოდენაა. მზეში მილიონი დედამიწა დაეტეოდა და თავისუფალი ადგილიც კი დარჩებოდა! მაგრამ შეიძლება ასეთ ფაქტებს რაიმე კავშირი ჰქონდეს ჩვენს სიცოცხლესა და მის აზრთან?

მოდით ცოტა ხნით წარმოვიდგინოთ კოსმოსური სივრცე და შორიდან შევხედოთ ჩვენს დედამიწასა და მზეს. ჩვენი მზე მხოლოდ ერთ-ერთია გალაქტიკა ირმის ნახტომისa სპირალურ შტოში შემავალი აურაცხელი ვარსკვლავებიდან, თვითონ ეს გალაქტიკა კი სამყაროს უმნიშვნელო ნაწილს წარმოადგენს. შეუიარაღებელი თვალით შეგვიძლია დავინახოთ რამდენიმე მნათი „ლაქა“, რომლებიც, სინამდვილეში, სხვა გალაქტიკებია — მაგალითად, ერთ-ერთია მშვენიერი და უფრო დიდი ანდრომედეს ნისლეული. ირმის ნახტომი, ანდრომედეს ნისლეული და კიდევ დაახლოებით 20 გალაქტიკა გრავიტაციული ძალებით შეკრულია გროვად, რაც მხოლოდ მცირე სამეზობლოს წარმოქმნის უზარმაზარ ზეგროვაში. სამყაროში უთვალავი ზეგროვაა, მაგრამ ყველაფერი ამით როდი მთავრდება.

გალაქტიკების გროვები კოსმოსში უთანაბროდაა განლაგებული. გადიდებულ სურათზე ისინი წააგავს თხელ ლენტებსა და ზოლებს, რომლებიც გარს ეკვრის უზარმაზარი ბუშტებისმაგვარ ცარიელ სივრცეებს. ზოგი იმდენად გრძელი და სქელია, რომ თავისი სტრუქტურით ჩინეთის დიდ კედელს მოგვაგონებს. ეს გააკვირვებს მრავალს, ვინც ფიქრობს, რომ ჩვენი სამყარო თავისთავად შეიქმნა შემთხვევითი კოსმოსური აფეთქების შედეგად. ერთ-ერთი ცნობილი მწერალი ჟურნალ „საიენტიფიკ ამერიკენში“ წერდა: „რაც უფრო მკაფიოდ ვხედავთ სამყაროს თავის ყველა დიდებულ წვრილმანში, მით უფრო გვიჭირს, უბრალო თეორიით ავხსნათ, თუ როგორ გაჩნდა ის“.

ფაქტები დასაწყისზე მეტყველებს

თითოეული ვარსკვლავი, რომელსაც ხედავთ, გალაქტიკა ირმის ნახტომს ეკუთვნის. მე-20 საუკუნის 20-იან წლებამდე ეგონათ, რომ მხოლოდ ეს ერთი გალაქტიკა არსებობდა. ალბათ, იცით, რომ დიდი ტელესკოპებით დაკვირვებებმა სულ სხვა რამ ცხადყო. ჩვენს სამყაროში შედის სულ ცოტა 50000000000 გალაქტიკა. 50 მილიარდი ვარსკვლავი კი არა, 50 მილიარდი გალაქტიკა, თითოეული თავისი მილიარდობით მზისმაგვარი ვარსკვლავითურთ. მაგრამ 20-იანი წლების მეცნიერული შეხედულებები უზარმაზარი გალაქტიკების საოცარმა რაოდენობამ კი არ შეარყია, არამედ იმ ფაქტმა, რომ ისინი მოძრაობდნენ.

ასტრონომებმა აღმოაჩინეს ერთი ღირსშესანიშნავი ფაქტი: როცა გალაქტიკის სინათლე პრიზმაში გაატარეს, სინათლის ტალღები დაგრძელებული ჩანდა, რაც იმაზე მიუთითებდა, რომ ის დიდი სიჩქარით გვცილდებოდა. რაც უფრო შორს იყო ჩვენგან გალაქტიკა, მით უფრო სწრაფად გვცილდებოდა. ეს კი იმაზე მოწმობს, რომ სამყარო ფართოვდებაb!

ჩვენ შეიძლება არც პროფესიონალი ასტრონომები ვართ და არც მოყვარულები, მაგრამ ვხედავთ, რომ გაფართოებად სამყაროს დიდი მნიშვნელობა უნდა ჰქონოდა ჩვენი წარსულისთვის — ალბათ, არანაკლები მნიშვნელობა ექნება თითოეული ჩვენგანის მომავლისთვისაც. რაღაცას უნდა დაეწყო ეს პროცესი — ძალას, რომელიც სამყაროს მიზიდულობის ძალაზე ძლიერი უნდა ყოფილიყო. ამიტომ საფუძვლიანი იქნებოდა გვეკითხა: რა შეიძლება ყოფილიყო ასეთი დინამიკური ენერგიის წყარო?

თუმცა მეცნიერების უმრავლესობა მიდის იმ დასკვნამდე, რომ სამყაროს ძალიან მცირე, მკვრივი საწყისი (სინგულარული მდგომარეობა) ჰქონდა, ჩვენ ვერ გავექცევით მთავარ საკითხს: „თუ ოდესღაც წარსულში სამყარო ზემცირე ზომასა და უსაშველოდ მაღალი სიმკვრივის სინგულარულ მდგომარეობას ძალიან უახლოვდებოდა, იძულებული ვართ ვიკითხოთ: რა იყო მანამდე და რა იყო სამყაროს გარეთ? . . ჩვენ წინაშე დგება დასაწყისის პრობლემა“ (სერ ბერნარდ ლოველი).

ამაში კი უსაზღვრო ენერგიის წყაროზე მეტი იგულისხმება. წინდახედულება და ინტელექტიც არის საჭირო, რადგან, როგორც ჩანს, გაფართოების ტემპი ძალიან კარგად არის დარეგულირებული. „სამყარო რომ ერთი მეტრილიონედი ნაწილით სწრაფად გაფართოებულიყო, — თქვა ლოველმა, — აქამდე სამყაროს მთელი მატერია გაიფანტებოდა. . . ხოლო გაფართოება ერთი მეტრილიონედი ნაწილით ნელა რომ მომხდარიყო, სამყაროს მისი არსებობის პირველი მილიარდი წლის ფარგლებში გრავიტაციული ძალების გამო კოლაფსირება დაემართებოდა. ამასთანავე, არც ხნიერი ვარსკვლავები იარსებებდა და არც სიცოცხლე“.

დასაწყისის ახსნის მცდელობები

შეუძლიათ სპეციალისტებს სამყაროს წარმოშობის ახსნა? მრავალი მეცნიერი, რომელიც ვერ ეგუება იმ აზრს, რომ სამყარო უმაღლესმა ინტელექტმა შექმნა, ვარაუდობს, რომ სამყარო რაღაც პროცესით თავად შეიქმნა არაფრისგან. თქვენი აზრით, გონივრულია ასეთი ახსნა? ამგვარი ვარაუდები, ჩვეულებრივ, წარმოადგენს სამყაროს გაბერვის მოდელისc თეორიის ვარიანტებს, რომელიც შეიმუშავა ფიზიკოსმა ალან გიუთმა 1979 წელს. მაგრამ სულ ახლახანს დ-რმა გიუთმა აღიარა, რომ მისი თეორია „არ ხსნის, თუ როგორ წარმოიქმნა სამყარო არაფრისგან“. დ-რმა ანდრეი ლინდემ სამეცნიერო ჟურნალ „საიენტიფიკ ამერიკენის“ სტატიაში უფრო გარკვევით თქვა: „თანამედროვე კოსმოლოგიაში თავდაპირველი სინგულარობის — თუ სად და როდის დაიწყო ეს ყველაფერი — ახსნა ჯერ კიდევ ურთულეს პრობლემად რჩება“.

თუ სპეციალისტები მართლა ვერ ხსნიან სამყაროს წარმოშობასა და მის ადრინდელ განვითარებას, ნუთუ აღარსად უნდა ვეძებოთ ახსნა? თქვენ ნამდვილად გაქვთ საფუძვლიანი მიზეზები, რომ განიხილოთ ზოგი ფაქტი, რომლებიც მრავალმა უგულებელყო, მაგრამ რომლებმაც შეიძლება კარგად გაგარკვიოთ ამ საკითხში. ამ ფაქტებში შედის მატერიის თვისებებისა და ცვლილებების განმსაზღვრელი ოთხი ფუნდამენტური ურთიერთქმედების ზუსტი სიდიდე. ფუნდამენტური ურთიერთქმედებების ხსენებაზე ზოგი შეიძლება შეჩერდეს და გაიფიქროს: „ეს ფიზიკოსებს ეხება“. მაგრამ ეს სულაც არ არის ასე. ეს მთავარი ფაქტები იმსახურებს ჩვენს ყურადღებას, რადგან ისინი ჩვენზეც ახდენენ გავლენას.

ზუსტი დარეგულირება

ეს ოთხი ფუნდამენტური ურთიერთქმედება ჩნდება როგორც უსასრულო კოსმოსში, ისე ზემცირე ატომურ სტრუქტურებში. დიახ, ისინი მოქმედებენ ყველაფერზე, რასაც ჩვენ გარშემო ვხედავთ.

ჩვენი სიცოცხლისთვის მნიშვნელოვანი ელემენტები (კერძოდ ნახშირბადი, ჟანგბადი და რკინა) ვერ იარსებებდა, სამყაროში ეს ოთხი ურთიერთქმედება რომ არ ყოფილიყო ერთმანეთთან ზუსტად დარეგულირებული. ჩვენ უკვე მოვიხსენიეთ ერთ-ერთი მათგანი — გრავიტაციული ურთიერთქმედება. მეორეა ელექტრომაგნიტური. ის რომ ოდნავ სუსტი ყოფილიყო, ელექტრონები ვერ გაჩერდებოდნენ ატომბირთვის გარშემო. „განა დაშავდებოდა ამით რამე?“ — შეიძლება გაიფიქროს ვინმემ. დიახ, ატომები ვერ გაერთიანდებოდნენ მოლეკულებად. ამის საპირისპიროდ, ეს ურთიერთქმედება ოდნავ ძლიერი რომ ყოფილიყო, ელექტრონები ატომბირთვს მიეკვრებოდნენ. ატომებს შორის არ მოხდებოდა ქიმიური რეაქციები — ესე იგი სიცოცხლე არ იქნებოდა. მხოლოდ ესეც საკმარისია იმის გასაგებად, რომ ჩვენი არსებობა და სიცოცხლე დამოკიდებულია ელექტრომაგნიტური ურთიერთქმედების ზუსტ დარეგულირებაზე.

გადავინაცვლოთ კოსმოსურ მასშტაბებში: ელექტრომაგნიტური ურთიერთქმედების მცირეოდენი ცვლილება გავლენას მოახდენდა მზეზე, რის შედეგადაც შეიცვლებოდა დედამიწაზე მოღწეული სინათლე, რაც გააძნელებდა ან შეუძლებელს გახდიდა ფოტოსინთეზს მცენარეებში. წყალს თავისი უნიკალური, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი თვისებებიც კი შეეცვლებოდა. აქედან კიდევ ერთხელ ჩანს, რომ ჩვენი სიცოცხლე დამოკიდებულია ელექტრომაგნიტური ურთიერთქმედების ზუსტ დარეგულირებაზე.

არანაკლებ მნიშვნელოვანია ელექტრომაგნიტური ურთიერთქმედების ინტენსიურობა დანარჩენ სამთან შეფარდებით. მაგალითად, ზოგ ფიზიკოსს გამოთვლილი აქვს, რომ ეს ურთიერთქმედება უდრის გრავიტაციულ ურთიერთქმედებას, აღებულს 1 0 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000-ჯერ (10⁴⁰). ერთი ნულის დამატება (10⁴¹) შეიძლება მცირე ცვლილებად მოგვეჩვენოს. მაგრამ ამის გამო გრავიტაცია პროპორციულად სუსტი იქნებოდა და დ-რი რაინჰარტ ბროიერი შენიშნავს, თუ რა მოჰყვებოდა ამას შედეგად: „გრავიტაციული ურთიერთქმედება რომ სუსტი ყოფილიყო, ვარსკვლავები უფრო პატარა ზომის იქნებოდა და მათი შიდაგრავიტაციული წნევა ისე მაღლა ვერ ასწევდა ტემპერატურას, რომ მომხდარიყო თერმობირთვული რეაქცია: მზე ვერ გაანათებდა“. წარმოიდგინეთ, რა დაგვემართებოდა!

რა მოხდებოდა, გრავიტაცია პროპორციულად ძლიერი რომ ყოფილიყო, ესე იგი ზემოხსენებულ რიცხვს რომ ჰქონოდა 39 ნული (10³⁹)? „მხოლოდ ამ პაწაწინა ცვლილების გამო, — დასძენს ბროიერი, — ძალიან შემცირდებოდა მზისმაგვარი ვარსკვლავების სიცოცხლის ხანგრძლივობა“. სხვა მეცნიერებს კი მიაჩნიათ, რომ ეს ურთიერთქმედებები კიდევ უფრო ზუსტადაა დარეგულირებული.

მართლაც, ჩვენს მზესა და სხვა ვარსკვლავებს ორი ღირსშესანიშნავი თვისება აქვს — ხანგრძლივი სასარგებლო მუშაობის უნარი და სტაბილურობა. განვიხილოთ მარტივი მაგალითი. ვიცით, რომ ავტომანქანის ძრავას ეფექტური მუშაობისთვის აუცილებელია საწვავისა და ჰაერის ზუსტი პროპორციები; მუშაობა რომ უფრო გაასრულყოფილონ, ინჟინრები იგონებენ რთულ მექანიკურ და კომპიუტერულ სისტემებს. თუ უბრალო ძრავას ამდენი რამ სჭირდება, რაღას ვიტყოდით ისეთი ვარსკვლავის ეფექტურ „წვაზე“, როგორიცაა ჩვენი მზე? მთავარი მოქმედი ძალები ისე ზუსტადაა დარეგულირებული, რომ შესაძლებელია სიცოცხლე. ნუთუ ასეთი სიზუსტე შემთხვევით ჩამოყალიბდა? ძველ დროს ერთ მამაკაცს, სახელად იობს, ჰკითხეს: „შენ გამოაცხადე წესები, რომლებიც ცას მართავს, ან შენ დაადგინე ბუნების კანონები დედამიწაზე?“ (იობი 38:33, „ახალი ინგლისური ბიბლია“ [The New English Bible]). ეს ადამიანს არ დაუდგენია. მაშ, როგორ წარმოიქმნა ეს სიზუსტე?

ორი ურთიერთქმედება

სამყაროს სტრუქტურა მხოლოდ გრავიტაციული და ელექტრომაგნიტური ურთიერთქმედებების ზუსტი დარეგულირებით არ შემოიფარგლება. ჩვენს სიცოცხლესთან კიდევ ორი ფიზიკური ძალაა დაკავშირებული.

ეს ორი ძალა ატომის ბირთვში მოქმედებს და წინასწარგანჭვრეტის საკმაო მტკიცებას იძლევა. განვიხილოთ ძლიერი ურთიერთქმედება, რომელიც პროტონებსა და ნეიტრონებს აკავშირებს ატომგულში. ამ კავშირის წყალობით შესაძლებელია სხვადასხვა ელემენტების ფორმირება — როგორც მსუბუქი ელემენტების (მაგალითად, ჰელიუმისა და ჟანგბადის), ისე მძიმეების (მაგალითად, ოქროსა და ტყვიის). ეს მაკავშირებელი ურთიერთქმედება ორი პროცენტით სუსტი რომ იყოს, როგორც ჩანს, მხოლოდ წყალბადი იარსებებდა. და, პირიქით, ოდნავ ძლიერი რომ იყოს, მხოლოდ მძიმე ელემენტები იარსებებდა — წყალბადი კი არ იქნებოდა. დაეტყობოდა ეს ჩვენს სიცოცხლეს? დიახ, უწყალბადო სამყაროში ჩვენს მზეს არ ექნებოდა სასიცოცხლო ენერგიის გამოსასხივებელი საწვავი. და, რა თქმა უნდა, არც წყალი და საკვები იარსებებდა, ვინაიდან წყალბადი მათ უმთავრეს შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს.

მეოთხე ურთიერთქმედებას, რომელსაც განვიხილავთ, ეწოდება სუსტი ურთიერთქმედება — ის რადიოაქტიურ დაშლას აკონტროლებს. ის ჩვენს მზეში მიმდინარე თერმობირთვულ პროცესებზეც ახდენს გავლენას. „ეს ურთიერთქმედებაც ზუსტადაა დარეგულირებული?“ — შეიძლება დაგებადოთ კითხვა. მათემატიკოსი და ფიზიკოსი ფრიმენ დაისონი ამბობს: „სუსტი [ურთიერთქმედება] რამდენიმე მილიონჯერ სუსტია ბირთვულ ძალაზე. ის ზუსტად იმდენად სუსტია, რომ წყალბადი მზეში იწვის ნელი და მუდმივი ტემპით. ეს სუსტი [ურთიერთქმედება] ოდნავ ძლიერი ან ოდნავ სუსტი რომ ყოფილიყო, სიცოცხლის ნებისმიერ ფორმას, რომელიც მზისმაგვარ ვარსკვლავებზეა დამოკიდებული, საფრთხე დაემუქრებოდა“. დიახ, წვის ეს ზუსტი ტემპი, ნაცვლად იმისა, რომ ფერფლად აქციოს, სითბოს უნარჩუნებს დედამიწას, ჩვენ კი — სიცოცხლეს.

გარდა ამისა, მეცნიერები ფიქრობენ, რომ სუსტი ურთიერთქმედება გარკვეულ როლს ასრულებს ზეახალი ვარსკვლავების აფეთქებებში, რაც, მათი აზრით, ელემენტთა უმრავლესობის წარმოქმნისა და გავრცელების მექანიზმს წარმოადგენს. „ეს ურთიერთქმედებები ოდნავ განსხვავებული რომ ყოფილიყო იმისგან, რაც სინამდვილეშია, ვარსკვლავები ვეღარ წარმოქმნიდნენ ელემენტებს, რომლებისგანაც მე და თქვენ ვართ აგებული“, — ამბობს ფიზიკოსი ჯონ პოლკინგჰორნი.

კიდევ ბევრის თქმა შეიძლება, მაგრამ თქვენთვის, ალბათ, უკვე გასაგებია ყველაფერი. ეს ოთხი ფუნდამენტური ურთიერთქმედება საოცარი სიზუსტითაა დარეგულირებული. „ჩვენს ირგვლივ ყველაფერში ვხედავთ იმის მტკიცებას, რომ ბუნებამ ყველაფერი სწორად გააკეთა“, — წერდა პროფესორი პოლ დეივისი. დიახ, ფუნდამენტური ურთიერთქმედებების ზუსტმა დარეგულირებამ გახადა შესაძლებელი, რომ ეარსება და ემოქმედა ჩვენს მზეს, ჩვენს თვალწარმტაც პლანეტას სიცოცხლის შემანარჩუნებელი წყლით, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან ატმოსფეროსა და უამრავ ძვირფას ქიმიურ ელემენტს, რომლებიც დედამიწაზე მოიპოვება. მაგრამ დაფიქრდით: რატომ და საიდან ასეთი ზუსტი დარეგულირება?

დედამიწის იდეალური თავისებურებები

ჩვენი არსებობისთვის, სხვა მხრივაც საჭიროა სიზუსტე. ყურადღება მიაქციეთ დედამიწის ზომებსა და მის ადგილს ჩვენი მზის სისტემაში. ბიბლიურ წიგნ „იობში“ ჩაწერილია მოკრძალების ჩამნერგავი კითხვები: „სად იყავი, როცა დედამიწას ვაფუძნებდი? . . ვინ დასაზღვრა მისი ზომები, თუ იცი?“ (იობი 38:4, 5). დღეს, ისე როგორც არასდროს, ეს კითხვები პასუხს მოითხოვს. რატომ? დედამიწასთან დაკავშირებით მრავალი გასაოცარი რამ იქნა აღმოჩენილი — მისი ზომისა და ჩვენს მზის სისტემაში მისი ადგილის ჩათვლით.

სამყაროში დედამიწის მსგავსი პლანეტა არ არის აღმოჩენილი. მართალია, ზოგი მეცნიერი მიუთითებს არაპირდაპირ მტკიცებებზე, რომ გარკვეულ ვარსკვლავებს გარს უვლის დედამიწაზე ასჯერ უფრო დიდი სხეულები. მაგრამ ჩვენს დედამიწას ზუსტად ის ზომა აქვს, რაც ჩვენი არსებობისთვისაა საჭირო. რა გაგებით? დედამიწა ოდნავ დიდი რომ ყოფილიყო, მისი მიზიდულობის ძალა მეტი იქნებოდა და ატმოსფეროში დაგროვდებოდა წყალბადი, მსუბუქი აირი, რადგან ვეღარ გაექცეოდა დედამიწის გრავიტაციას. ამგვარი ატმოსფერო კი სიცოცხლისთვის გამოუსადეგარი იქნებოდა. მეორე მხრივ, დედამიწა რომ ოდნავ პატარა ყოფილიყო, სიცოცხლის შემნარჩუნებელი ჟანგბადი მოსცილდებოდა და ზედაპირზე არსებული წყლები აორთქლდებოდა. ორივე შემთხვევაში ჩვენ ვერ ვიცოცხლებდით.

აგრეთვე დედამიწა მზისგან იდეალური მანძილითაა დაშორებული, რაც სიცოცხლის არსებობისთვის აუცილებელი ფაქტორია. ასტრონომმა ჯონ ბაროუმ და მათემატიკოსმა ფრანკ ტიპლერმა შეისწავლეს „დედამიწის რადიუსისა და მზისგან დედამიწის დაშორების პროპორცია“. მათ დაასკვნეს, რომ ადამიანი არ იარსებებდა, „ეს პროპორცია ოდნავ განსხვავებული რომ ყოფილიყო“. პროფესორი დეივიდ ლ. ბლოკი შენიშნავს: „გამოთვლები ცხადყოფს, რომ დედამიწა მზესთან მხოლოდ ხუთი პროცენტით ახლოს რომ ყოფილიყო, დაახლოებით 4000 მილიონი წლის წინ მოხდებოდა შეუჩერებელი სითბური ეფექტი [დედამიწის გადახურება]. მეორე მხრივ, დედამიწა რომ მხოლოდ ერთი პროცენტით მეტით ყოფილიყო მზისგან დაშორებული, სადღაც 2000 მილიონი წლის წინ მოხდებოდა შეუჩერებელი გამყინვარება [პლანეტის მნიშვნელოვანი ნაწილის დიდი ყინულოვანი ჯავშნით დაფარვა]“ („ჩვენი სამყარო: შემთხვევით გაჩნდა თუ შეიქმნა?“ [Our Universe: Accident or Design?]).

ზემოხსენებულ სიზუსტეს დაუმატეთ ის ფაქტიც, რომ დედამიწა თავისი ღერძის გარშემო შემობრუნებას ანდომებს ერთ დღეს — ეს კი ზუსტად ის სიჩქარეა, რომელიც ზომიერ ტემპერატურებს წარმოქმნის. ვენერას 243 დღე სჭირდება ამისთვის. წარმოიდგინეთ, დედამიწაც რომ ამდენ დროს ანდომებდეს! ჩვენ ვერ გავუძლებდით უკიდურეს ტემპერატურებს, რომლებიც გრძელ დღეებსა და ღამეებს მოჰყვებოდა.

სხვა მნიშვნელოვან დეტალს წარმოადგენს დედამიწის ტრაექტორია მზის გარშემო. კომეტებს განიერი ელიფსური ტრაექტორიები აქვს. საბედნიეროდ, დედამიწას ეს არ ახასიათებს. მისი ორბიტა თითქმის წრიულია. ესეც გვიცავს უკიდურესი ტემპერატურების სასიკვდილო შედეგებისგან.

ჩვენი მზის სისტემის ადგილიც არ უნდა უგულებელვყოთ. ის გალაქტიკა ირმის ნახტომის ცენტრთან რომ ყოფილიყო ახლოს, მეზობელი ვარსკვლავების გრავიტაციული გავლენა დედამიწის ორბიტას დაამახინჯებდა. და, პირიქით, ჩვენი გალაქტიკის ნაპირას რომ ყოფილიყო, ღამის ცა თითქმის უვარსკვლავო იქნებოდა. ვარსკვლავიერი სინათლე სიცოცხლისთვის აუცილებელი არ არის, მაგრამ განა არ მატებს ის მშვენებას ჩვენს ღამის ცას? და თუ სამყაროს შესახებ უახლეს კონცეფციებს დავეყრდნობით, მეცნიერებმა გამოთვალეს, რომ ირმის ნახტომის ნაპირებში არ იქნებოდა საკმარისი რაოდენობის ქიმიური ელემენტები, რომ ჩვენი მზის სისტემის მსგავსი სისტემა წარმოქმნილიყოd.

კანონი და წესრიგი

ალბათ, პირადი გამოცდილებიდან იცით, რომ დროთა განმავლობაში ყველაფერი მწყობრიდან გამოდის. თითქმის ყოველმა სახლის პატრონმა იცის, რომ უყურადღებოდ მიტოვებული ნივთები ფუჭდება ან იშლება. მეცნიერები ამას „თერმოდინამიკის მეორე საწყისს [კანონს]“ უწოდებენ. ამ კანონის მოქმედებას ყოველდღე ვხედავთ. ახალი ავტომანქანა ან ველოსიპედი უპატრონოდ რომ დატოვოთ, ჯართად იქცევა, მიტოვებული შენობა კი დაინგრევა. სამყაროს შესახებ რაღას ვიტყვით? ეს კანონი მასაც ეხება. ამიტომ შეიძლება იფიქროთ, რომ სამყაროში არსებული წესრიგი სრული უწესრიგობით უნდა შეიცვალოს.

მაგრამ, როგორც ჩანს, სამყაროში ეს არ ხდება, როგორც ეს აღმოაჩინა მათემატიკის პროფესორმა როჯერ პენროზმა, როცა სწავლობდა დაკვირვებადი სამყაროს უწესრიგობის მდგომარეობას (ანუ ენტროპიას). ასეთი აღმოჩენების ლოგიკური ახსნა შემდეგია: სამყარომ მოწესრიგებულ მდგომარეობაში დაიწყო არსებობა და დღემდე უმაღლესადაა ორგანიზებული. ასტროფიზიკოსმა ალან ლაიტმენმა შენიშნა, რომ მეცნიერებისთვის „საიდუმლოებას წარმოადგენს, რომ სამყარო ასე უმაღლესად მოწესრიგებულ მდგომარეობაში შეიქმნა“. მან დაამატა, რომ „ნებისმიერმა წარმატებულმა კოსმოლოგიურმა თეორიამ საბოლოოდ უნდა ამოხსნას ეს ენტროპიული ამოცანა“ — რატომ არ გადავიდა სამყარო ქაოსურ მდგომარეობაში.

ფაქტობრივად, ჩვენი არსებობა ამ აღიარებული კანონის საწინააღმდეგოა. მაშ, რატომ ვცოცხლობთ დედამიწაზე? როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ეს არის მთავარი კითხვა, რომელზეც გვსურს პასუხის მიღება.

[სქოლიოები]

[ჩარჩო 15 გვერდზე]

ვარსკვლავების აღრიცხვის მცდელობა

გამოთვლილია, რომ გალაქტიკა ირმის ნახტომში 100 000 000 000-ზე (100 მილიარდზე) მეტი ვარსკვლავია. წარმოიდგინეთ ენციკლოპედია, რომელშიც თითო გვერდი ეძღვნება თითო ასეთ ვარსკვლავს — ჩვენს მზესა და მის სისტემას მხოლოდ ერთი გვერდი დაეთმობოდა. რამდენი ტომის გამოცემა იქნებოდა საჭირო, რომ გარჩეულიყო ირმის ნახტომის ვარსკვლავები?

ამბობენ, რომ ასეთი ენციკლოპედია, საშუალო სისქის ტომებით, ვერ დაეტეოდა ნიუ-იორკის საჯარო ბიბლიოთეკაში, რომლის თაროების საერთო სიგრძეც 412 კილომეტრს შეადგენს!

რა დრო დასჭირდებოდა მათ წაკითხვას? ერთ წიგნში ნათქვამია: „თითო გვერდი ერთ წამში რომ გვეფურცლა, მთლიანად დასჭირდებოდა ათი ათას წელზე მეტი“ (Coming of Age in the Milky Way). მაგრამ ჩვენს გალაქტიკაში შემავალი ვარსკვლავები მთელ სამყაროში აღრიცხული 50000000000 (50 მილიარდი) გალაქტიკის ვარსკვლავთა რაოდენობის მხოლოდ მცირე ნაწილს წარმოადგენს. ენციკლოპედიაში თითო ვარსკვლავს რომ თითო გვერდი დათმობოდა, მის ტომებს ვერ დაიტევდა დედამიწის ყველა ბიბლიოთეკის თაროები. „რაც უფრო მეტს ვიგებთ სამყაროზე, მით უფრო ვხვდებით, რა ცოტა გვცოდნია“, — შენიშნულია იმავე წიგნში.

[ჩარჩო 16 გვერდზე]

იასტროვის აზრი დასაწყისის შესახებ

კოლუმბიის უნივერსიტეტის ასტრონომიისა და გეოლოგიის პროფესორი რობერტ იასტროვი ამბობს: „მხოლოდ რამდენიმე ასტრონომს თუ ექნებოდა იმის მოლოდინი, რომ ეს მოვლენა — სამყაროს უეცარი გაჩენა — დამტკიცებული მეცნიერული ფაქტი გახდებოდა, მაგრამ ტელესკოპებით ცაზე დაკვირვებამ მრავალი მიიყვანა ამ დასკვნამდე“.

შემდეგ მან ახსნა, თუ რას გულისხმობდა: «ასტრონომიული მტკიცება დასაწყისის შესახებ მეცნიერებს უხერხულ მდგომარეობაში აყენებს, რადგან ისინი თვლიან, რომ ნებისმიერ შედეგს აქვს თავისი ბუნებრივი მიზეზი. . . ბრიტანელი ასტრონომი ე. მილნი წერდა: „ვერაფერს ვიტყვით [დასაწყისში] არსებული მდგომარეობის შესახებ; როცა ღმერთი ქმნიდა, მას არც დამკვირვებლები ჰყავდა და არც მოწმეები“» (The Enchanted Loom—Mind in the Universe).

[ჩარჩო 17 გვერდზე]

ოთხი ფუნდამენტური ფიზიკური ურთიერთქმედება

1. გრავიტაცია — მისი გავლენა ატომურ დონეზე ძალიან სუსტია, მაგრამ მოქმედებს დიდ სხეულებზე — პლანეტებზე, ვარსკვლავებსა და გალაქტიკებზე.

2. ელექტრომაგნეტიზმი — პროტონებსა და ელექტრონებს შორის არსებული მიზიდულობის უმთავრესი ძალა, რომლის წყალობითაც იქმნება მოლეკულები. მისი ძალის ერთ-ერთ გამოვლენას ელვა წარმოადგენს.

3. ძლიერი ურთიერთქმედება — ძალა, რომელიც აკავშირებს პროტონებსა და ნეიტრონებს ატომგულში.

4. სუსტი ურთიერთქმედება — ძალა, რომელიც მართავს რადიოაქტიური ელემენტების დაშლასა და მზეში მიმდინარე სასარგებლო მუშაობის მქონე თერმობირთვულ რეაქციას.

[ჩარჩო 20 გვერდზე]

„დამთხვევების კომბინაცია“

„სუსტი ურთიერთქმედება ოდნავ ძლიერი რომ ყოფილიყო, ჰელიუმი ვერ წარმოიქმნებოდა; ოდნავ სუსტი რომ ყოფილიყო, თითქმის მთელი წყალბადი ჰელიუმად გადაიქცეოდა“.

„ძალიან მცირეა ისეთი სამყაროს არსებობის შესაძლებლობა, რომელშიც არის გარკვეული რაოდენობის ჰელიუმი და ხდება ზეახალი ვარსკვლავების აფეთქება. ჩვენი არსებობა დამოკიდებულია ამ დამთხვევების კომბინაციაზე და ბირთვული ენერგიის უფრო დიდ დამთხვევაზე, როგორც ნაწინასწარმეტყველები იყო [ასტრონომ ფრედ] ჰოილის მიერ. წინა თაობებისგან განსხვავებით, ჩვენ ვიცით, როგორ გავჩნდით. მაგრამ ყველა წინა თაობის მსგავსად, ჩვენ დღემდე არ ვიცით — რატომ“ („ნიუ საიენტისტი“).

[ჩარჩო 22 გვერდზე]

„დედამიწაზე არსებულმა განსაკუთრებულმა პირობებმა, რომლებიც მისი იდეალური ზომის, ელემენტთა შედგენილობისა და ხნიერი ვარსკვლავისგან, მზისგან, იდეალურად დაშორებული თითქმის წრიული ორბიტის წყალობით არსებობს, შესაძლებელი გახადა წყლის დაგროვება დედამიწის ზედაპირზე“ („ზოოლოგიის ინტეგრირებული პრინციპები“ [Integrated Principles of Zoology, 7th edition]). წყლის გარეშე დედამიწაზე ვერ გაჩნდებოდა სიცოცხლე.

[ჩარჩო 24 გვერდზე]

მხოლოდ ის გწამთ, რასაც ხედავთ?

მრავალი გონიერი ადამიანი აღიარებს იმის არსებობას, რასაც ვერ ხედავს. როგორც ჟურნალი „დისკავერი“ (Discover) (1997 წლის იანვრის გამოცემა) იტყობინებოდა, ასტრონომებმა დაასკვნეს, რომ აღმოაჩინეს შორეული ვარსკვლავების გარშემო მბრუნავი თორმეტამდე პლანეტა.

„დღესდღეობით ახალი პლანეტების არსებობა ცნობილია მხოლოდ იქიდან, რომ თავიანთი გრავიტაციით აფერხებენ მშობელი ვარსკვლავების მოძრაობას“. დიახ, გრავიტაციის ხილულმა შედეგებმა საფუძველი ჩაუყარა ასტრონომების რწმენას, რომ არსებობს მათთვის უხილავი ციური სხეულები.

რომ ეღიარებინათ ის, რაც ჯერ უხილავი იყო, მეცნიერებისთვის საკმარის საფუძველს წარმოადგენდა არა პირდაპირი დაკვირვება, არამედ ამასთან დაკავშირებული მოვლენები. მრავალმა, ვისაც სწამს შემოქმედი, დაასკვნა, რომ მსგავსი საფუძველი აქვთ იმის აღიარებისთვის, რასაც ვერ ხედავენ.

[ჩარჩო 25 გვერდზე]

ბ-ნი ფრედ ჰოილი ამბობს: „შემოქმედებისთვის რომ თავი აგვერიდებინა, სამყაროს მთელი მატერია უსასრულოდ დიდი ხნისა უნდა ყოფილიყო, რაც შეუძლებელია. . . წყალბადი განუწყვეტლივ გარდაიქმნება ჰელიუმად და სხვა ელემენტებად. . . მაშ, რით ავხსნათ, რომ თითქმის მთელი სამყარო წყალბადისგან შედგება? მატერია რომ უსასრულოდ დიდი ხნისა ყოფილიყო, ეს სრულიად შეუძლებელი იქნებოდა. ამიტომ სამყარო, როგორსაც მას ვხედავთ, საშუალებას არ გვაძლევს, გავექცეთ შემოქმედებას“ („სამყაროს ბუნება“ [The Nature of the Universe]).

[სურათი 12, 13 გვერდებზე]

ჩვენი მზე ისეთივე პატარა ზომისაა გალაქტიკა ირმის ნახტომში, როგორც ჩარჩოში ნაჩვენები ვარსკვლავი სპირალურ გალაქტიკა NGC 5236-ში.

გალაქტიკა ირმის ნახტომში 100 მილიარდზე მეტი ვარსკვლავია და ის მხოლოდ ერთ-ერთია დაკვირვებად სამყაროში არსებული 50 მილიარდზე მეტი გალაქტიკიდან.

[სურათები 14 გვერდზე]

ასტრონომმა ედუინ ჰაბლმა (1889—1953) დაასკვნა: შორეული გალაქტიკებიდან მოღწეულ სინათლეში შენიშნული წითელი წანაცვლება ცხადყოფდა, რომ ჩვენი სამყარო ფართოვდება და, აქედან გამომდინარე, მას დასაწყისი ჰქონდა.

[სურათები 19 გვერდზე]

ურთიერთქმედებების ზუსტი დარეგულირება, რომელიც განაპირობებს ჩვენს მზეში მიმდინარე პროცესებს, ზუსტად ისეთ პირობებს ქმნის დედამიწაზე, რომლებიც სიცოცხლისთვისაა საჭირო.