Kũnengwa Ũkanyʼo Kwonanasya Ngai Nũtwendete

1. Mbivilia ĩeleasya ũkanyʼo ata?

ĨLA weewʼa ndeto ‘ũkanyʼo’ nĩ kyaũ kyũkaa kĩlĩkonĩ kyaku? Nĩvatonyeka ũkethĩwa ũsũanĩaa mũno ĩtambya yĩla mũndũ woseawa avĩtya, ĩndĩ ndeto ĩsu ĩkuĩte maũndũ angĩ maingĩ. Mavinda maingĩ ĩla Mbivilia ĩkũweta ũkanyʼo, kana kwa ndeto ingĩ, ũmanyĩsyo, ĩũwetaa ta kĩndũ kĩseo nũndũ o na mavinda amwe ĩũwetanĩasya na ũmanyi, ũĩ, wendo, na thayũ. (Nth. 1:2-7; 4:11-13) Na kĩtumi nũndũ ĩla Ngai watũkanyʼa ethĩawa aitwonyʼa kana nũtwendete na eenda twĩkwata thayũ ũtathela. (Aevl. 12:6) O na kau Yeova nũtonya kũtwosea ĩtambya nĩ kana atũkanyʼe, ndesa kũtwosea ĩtambya yĩũtwanangĩa ndaĩa kana akatũkanyʼa na kĩtai. Kĩu kĩonanyʼa nesa vyũ kana kũnengane ũkanyʼo kũkonanĩtye mũno na kũmanyĩsya mũndũ, o tondũ mũsyai ũmanyĩasya mwana wake ũmwendete ĩla ũendeee kũmũea.

2, 3. Elesya ũndũ mũndũ ũtonya kũnengwa ũkanyʼo kwa kũtawa na kwosewa ĩtambya. (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)

² Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya kamwana ketawa Johnny keũthaũkĩa mũvĩla nyũmba. Inyia akona nũtonya kũkea: “Johnny, mũndũ ndathaũkĩaa mũvĩla nyũmba na nĩwĩsĩ ũu! Wĩ wa kwĩsa kwananga syĩndũ vaa.” Ĩndĩ Johnny ailea kwosa ndeto isu kwa ũito na atataĩĩe aikima kavisũ ka malaa kaikwʼa. Wĩona inyia ta ũtonya kũkanenga ũkanyʼo wa mũthemba mwaũ? Nũtonya kwĩka maũndũ elĩ: no ambe kũkataa na ĩndĩ aikosea ĩtambya yĩla ũkwona yaĩle. Ĩla ũkũkanenga ũtao ũsu nũtonya kũkalilikanyʼa ũthũku wa kũthaũkĩa mũvĩla nyũmba. Inyia wako ekataa e na kĩeleelo kya kũkatetheesya kamanye kana nĩ ũndũ wa ũĩ kwĩwʼa asyai, na kaimanya kana makekĩĩaa mĩao ĩkatethya na ĩteũkavinyĩĩa. Na ĩndĩ nĩ kana akatetheesye kakwatye nesa ũito wa kĩla ũkũneenea, aikosea ĩtambya yĩla ũkwonaa yĩkaĩle. Kwa ngelekanyʼo, no atwʼe kũkavena mũvĩla ũsu kwa kavinda. Kwĩka ũu no kũtetheesye Johnny akamanya kana alea kwĩthĩwa e mwĩwi, maũndũ mayĩsa kũthi nesa.

³ Ala me kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto methĩawa me ma nyũmba ya Ngai. (1 Tim. 3:15) Kĩu nĩkyo kĩtumi twaĩlĩte kũmwĩwʼa Yeova twĩsĩ kana nĩwe waĩle kũtũtwʼĩĩa myolooto ĩla twaĩle kũatĩĩa na aitũnenga ũkanyʼo ũla waĩle twaema kũmĩatĩĩa. Na ĩngĩ tũkeka ũndũ na ũitũlikya thĩnanĩ, kana tũkaũmĩwʼa nĩ ũkanyʼo ũla twanengwa, kĩu no kĩkale kĩitulilikanyʼa kana nĩ ũndũ wa vata mũno tũkamwĩwʼaa Ĩthe witũ wa ĩtunĩ. (Aka. 6:7) Ngai nũtũthĩnĩkĩaa mũno na ndendaa twĩke ũndũ ũtonya kũtũũmĩsya.—1 Vet. 5:6, 7.

4. (a) Nĩ nzĩa yĩva ya kũmanyĩsya Yeova ũathimaa? (b) Twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

⁴ Tũitũmĩa ũkanyʼo wa Maandĩko no tũtetheesye mwana kana mũmanyĩwʼa wa Mbivilia akatwʼĩka mũatĩĩi wa Klĩsto. Ndeto ya Ngai nĩyo mũio ũla mũnene tũtũmĩaa kũmanyĩsya na nĩtũtetheeasya “kũsilĩla kwa ũlũngalu.” Kwoou twamĩtũmĩa no tũtetheesye mwana witũ kana mũmanyĩwʼa wa Mbivilia ‘kũkwata maũndũ onthe o na meva ala Yesũ watwĩaĩe.’ (2 Tim. 3:16; Mt. 28:19, 20) Yeova nũathimaa nzĩa ĩsu ya kũmanyĩsya nũndũ nĩyo ĩtetheeasya amanyĩwʼa methĩwe matonya kũmanyĩsya angĩ o namo matwʼĩke amanyĩwʼa ma Klĩsto. (Soma Tito 2:11-14.) Kwaekai tũneenee makũlyo aa atatũ ma vata: (1) Ũkanyʼo ũla Ngai ũnenganae wonanasya ata kana nũtwendete? (2) Ngewa sya ala Ngai wakanisye ĩvindanĩ ĩvĩtu itũmanyĩasya kyaũ? (3) Tũtonya ata kwĩka ta Yeova na Mwana wake ĩla tũũnengane ũkanyʼo?

NGAI AKANASYA ANDŨ NA WENDO

5. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana Yeova atũnenga ũkanyʼo ethĩawa ayonanyʼa kana nũtwendete?

⁵ Wendo nĩwʼo ũtumaa Yeova atũlũnga, akatũnenga ũmanyi, na akatũmanyĩsya ũndũ tũtonya kũendeea kwĩkala wendonĩ wake na tũikinyĩla nzĩanĩ ĩla ĩelete thayũnĩ. (1 Yoa. 4:16) Kwoou ndesa kwĩka ũndũ ũũtuma twĩwʼa ta tũte ma vata, ta tũtaĩle, kana akatuma twĩvũthya. (Nth. 12:18) Vandũ va ũu, Yeova nũtũnengae ndaĩa kwa kũsisya mũno ũseo ũla wĩ ngoonĩ na kũtũnenga ũthasyo wa kwĩyĩkĩa motwi. Kũmanya ũu nĩkwaĩle kũtũtetheesya twĩthĩwe na woni ũla waĩle ĩla watũnenga ũkanyʼo; ethĩwe eĩka ũu atũmĩĩte Ndeto yake, mavuku maitũ, asyai, kana atumĩa ma kĩkundi. Ĩla twesa kwĩka “ĩvĩtyo” o na tũteũmanya na atumĩa maitũtũngĩĩa kwa nzĩa ya ũuu na ya wendo, kĩu kĩthĩawa kĩyonanyʼa kana Yeova nũtwendete mũno.—Aka. 6:1.

6. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana Ngai ethĩawa ayonanyʼa nĩwendete andũ make kwa kũmosea ĩtambya ĩla mavĩtya?

⁶ Ĩndĩ ve mavinda wĩthĩaa ũla ũkũnengwa ũkanyʼo aĩle kwosewa ĩtambya yĩngĩ eka o kũlũngwa kana kũtawa. Akethĩwa ekĩte naĩ ngito, nũtonya kũvenwa ianda ila wĩthĩawa nasyo kĩkundinĩ. Ĩndĩ o na maũndũ mathi ũu, kĩla twaĩle kũmanya nĩ kana ũkanyʼo ũsu wĩthĩawa ũyonanyʼa kana Ngai nũtwendete. Twĩasya ũu nĩkĩ? Kwa ngelekanyʼo, twasye mũndũ nĩwavenwa ianda ila eĩ nasyo. Kĩu no kĩmũtetheesye kwona vata wa kwongelanga kĩthito kyake kya kwĩmanyĩsya Mbivilia, kũvindĩĩsya kĩla ũkwĩmanyĩsya, na kũvoya, na kwa nzĩa ĩsu ailũlũmĩlya ngwatanĩo yake na Yeova. (Sav. 19:7) Ĩtina wa ĩvinda nũtonya kũtũngĩwa ianda syake. O na kũtenga mwĩki wa naĩ kwĩthĩawa kũyonanyʼa kana Yeova nũtwendete nũndũ nĩkũsũvĩaa kĩkundi kĩikanangĩke. (1 Ako. 5:6, 7, 11) Na nũndũ Ngai ethĩawa athimĩte nesa ũkanyʼo ũla ũkũnengane, nĩwĩthĩawa esĩ kana kũtenga mwĩki wa naĩ no kũmũtetheesye amanye ũito wa ĩvĩtyo yake na ayĩlila.—Meko 3:19.

ŨKANYʼO WA YEOVA NĨWAMŨTETHISYE

7. Sevina aĩ ũũ, na akwatiwe nĩ mũtuo wĩva mũthũku?

⁷ Ekai tũneenee ngelekanyʼo sya andũ elĩ makaniwʼe nĩ Yeova itonya kũtũtetheesya kũmanya kana ũkanyʼo nĩ wa vata mũno. Ngelekanyʼo ĩmwe nĩ ya mũndũ watwĩe ĩvindanĩ ya Mũsumbĩ Esekia weetawa Sevina, na ngelekanyʼo ĩngĩ nĩ ya mwana-a-asa wa ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ wĩtawa Graham. Sevina aĩ na kĩvĩla kĩnene nũndũ nĩwe ‘wasũvĩaa nyũmba,’ na nĩvatonyeka nyũmba ĩsu ĩkethĩwa yaĩ ya Esekia. (Isa. 22:15) Ĩndĩ ũndũ wa kũmakya nĩ kana nĩwambĩĩie kwĩtũlya na alika kwĩmanthĩa monene. Kĩu kyatumie eyasĩa ngunga nzeo ethikwa vo, na amantha “makasya ma ndaĩa” akuawe namo!—Isa. 22:16-18.

8. Yeova ooseie Sevina ĩtambya yĩva nĩ kana amũkanyʼe, na Sevina eekie ata?

⁸ Sevina ambĩĩa kwĩmanthĩa monene, Ngai nĩwamumisye ‘ũũngamĩinĩ wake’ na anenga Eliakimu kĩvĩla kĩu. (Isa. 22:19-21) Maũndũ asu meekĩkie ĩvinda yĩla mũsumbĩ wa Asuli weetawa Senakelivu wathengeee kũvithũkĩa Yelusaleme. Ĩtina wa kavinda, mũsumbĩ ũsu nĩwatũmie anene make Yelusaleme me na nguthu nene ya ita. Amatũmĩte makatũle Ayuti ngoo na mayĩkĩa Esekia wia nĩ kana okĩlye moko. (2 Asu. 18:17-25) Anene asu mavika Yelusaleme, Eliakimu nĩwe watũmiwe akaneene namo, na ndaathi e weka. Aendanisye na andũ elĩ, na ũmwe woo aĩ Sevina, ĩvindanĩ yĩu e mũandĩki. Kyo kĩu nĩkĩthĩwa kĩyonanyʼa kana Sevina nĩweenyivisye na eetĩkĩla wĩa ũngĩ ũte wa ndaĩa ta ũla waĩ nawʼo, vandũ va kũthata na ayĩkya ngoo? Ethĩwa nĩweekie ũu, kĩu kĩtũmanyĩsya kyaũ? Ekai twone maũndũ atatũ tũkwĩmanyĩsya.

9-11. (a) Ngewa ya Sevina yĩtũmanyĩsya maũndũ meva ma vata? (b) Nĩ kyaũ kĩũkwĩkĩa vinya wasũanĩa ũndũ Yeova watetheeisye Sevina?

⁹ Mbee, nĩtwoona kana Sevina nĩwaaisye kĩanda kĩla waĩ nakyo. Ngewa ĩsu yĩ na ũkanyʼo wa vata. Yĩtũlilikanyʼa kana “ngathĩĩo nĩtongoeasya wanangĩko, na veva wa wĩngʼathĩlĩlyo nũtongoeasya kũvalũka.” (Nth. 16:18) Kwoou ethĩwa wĩ na ianda kĩkundinĩ na ũyĩthĩa ianda isu nitonya kũtuma ũnengwa ndaĩa, nũtataa ũndũ ũtonya ndũkese kwambĩĩa kwĩtũlya? We nũmũkathaa Yeova nũndũ wa mĩthĩnzĩo ĩla ũkũnengete kana maũndũ ala ũkũtonyethetye kwĩanĩsya? (1 Ako. 4:7) Mũtũmwa Vaulo aandĩkie atĩĩ: “Kĩla mũndũ wenyu ndakalilikane mwene ta mũnene mbee wa vala vamwaĩle kũlilikana; ĩndĩ nalilikane eanĩsye.”—Alo. 12:3.

¹⁰ Ũndũ wa kelĩ tũkwĩmanyĩsya nĩ kana Yeova ndoonaa Sevina ta ũtesa kũalyũka, na nĩkyo kĩtumi wamũnengie ũkanyʼo ũsu mũito. (Nth. 3:11, 12) Ala maasya ianda nthĩnĩ wa kĩkundi nĩmaĩle kũlilikana ũndũ ũsu wa vata. Mũndũ esĩ ũu, vandũ va kũthata na kwoveea ũthatu ũsu ngoonĩ, nũseo akaendeea kũmũthũkũma Ngai na ngoo yonthe, aĩkĩĩe vyũ kana amũkanyʼa nũndũ nũmwendete. Ĩkalaa wĩsĩ kana ethĩwa tũkamwĩnyivĩasya Asa witũ mavinda onthe, vai mũthenya o na ũmwe ũkatwĩkĩsya ngoo ayona ta tũtesa kũalyũka. (Soma 1 Vetelo 5:6, 7.) Ĩla twakanwʼa nĩ Ngai, ethĩawa aitũlũnga nũndũ nũtwendete, na kwoou ekai tũendeee kwĩthĩwa twĩ yũmba yololo ũtonya kũyũmbaũmba ũndũ vaĩle.

¹¹ Ve ũndũ wa katatũ ala me na ũkũmũ wa kumya ũkanyʼo, ta asyai na asyaĩĩsya Aklĩsto, matonya kwĩmanyĩsya masũanĩa ũndũ Yeova wakanisye Sevina. Nĩ ũndũ wĩva ũsu? O na kau ĩla Yeova wakanyʼa mũndũ onanasya kana nũmenete naĩ, tũikolwe kana kĩu kĩthĩawa kĩyonanyʼa kana nũmwendete. Ethĩwa wĩ mũsyai kana mũsyaĩĩsya, we no wĩke ta Yeova ĩla ũkumya ũkanyʼo kwa kũmantha ũseo wa ũla ũvĩtĩtye, o na kau nũũmena mavĩtyo make?—Yuta 22, 23.

12-14. (a) Andũ amwe mekaa ata Ngai amanenga ũkanyʼo? (b) Ndeto ya Ngai yatetheeisye ata mwana-a-asa ũmwe aalyũla woni wake, na kwaendie ata?

¹² Ũndũ wa kũmakya nĩ kana ve andũ amwe manengwa ũkanyʼo matonaa ũseo wawʼo, ĩndĩ mewʼaa woo mũno nginya makatia Ngai na andũ make. (Aevl. 3:12, 13) Ĩndĩ ũu nĩ kwasya kana andũ ta asu mayĩsa kũalyũka? Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mwana-a-asa wĩtawa Graham. Ve ĩvinda waĩ mũtenge na ĩtina wa ĩvinda atũngwa, ĩndĩ avika vandũ avoa. Ĩtina wa myaka yĩana ũna esie kũkũlya mũtumĩa ũmwe waĩ anatuma ndũũ nake emanyĩsye Mbivilia nake.

¹³ Mũtumĩa ũsu aisye: “Thĩna wa Graham waĩ mĩtũlyo. Aneeneaa naĩ atumĩa ala mekalile nake aitengwa. Kwoou savalĩ ila syaatĩĩe tũyĩmanyĩsya nĩtwaneeneie maandĩko mana maneeneete mĩtũlyo na kĩla kĩtonya kũkwata mũndũ eethĩwa nayo. Ĩla Graham wambĩĩe kwĩsisya aitũmĩa Ndeto ya Ngai ta kĩoo nĩwoonie ũndũ wailyĩ, na ndaaendeewʼa nĩ kĩla woonie! Kĩu nĩkyatumie eka moalyũku. Ĩla weetĩkĩlile kana mĩtũlyo yake yailyĩ ta ‘mũamba’ wamũlindĩte itho, na eetĩkĩla kana nĩwe waĩ na thĩna wa kũtũla angĩ mũtĩ mathĩna maumĩla, nĩweekie moalyũku na mĩtũkĩ. Ambĩĩie kũendaa maũmbanonĩ ateũtĩĩa, kwĩmanyĩsya Mbivilia na kĩthito, na kũvoyaa kĩla mũthenya. O na nĩwambĩĩie kwĩanĩsya mavata ma kĩ-veva ala waĩle kwĩanĩsya e mũtwe wa mũsyĩ, na kĩu kyatuma kĩveti kyake vamwe na syana mewʼa mũyo mũno.”—Luka 6:41, 42; Yak. 1:23-25.

¹⁴ Mũtumĩa ũsu asyokie asya atĩĩ: “Mũthenya ũmwe Graham andavisye ũndũ watumie nĩwʼa mũyo mũno. Ambĩie: ‘Nĩ na myaka mingĩ kuma neemanyĩsya ũwʼo, na ve ĩvinda naĩ vainia. Ĩndĩ yu nowʼo ndonya kwasya nesa vyũ kana nĩnĩmwendete Yeova.’ Ataminĩte ĩvinda yĩasa nĩwanengiwe wĩa wa kũnengane maikulovoni Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ, na awenda mũno. Ngelekanyʼo yake yamanyĩisye kana mũndũ eenyivya na ayĩtĩkĩla ũkanyʼo ũla wanengwa nĩ Ngai, nũathimawa mũno!”

ĨKAA TA NGAI NA KLĨSTO ĨLA ŨŨNENGANE ŨKANYʼO

15. Twaĩle kwĩka ata ethĩwa nĩtũkwenda tumye ũkanyʼo ũtonya kũtethya mũndũ?

¹⁵ No nginya twĩmanyĩsye nesa ethĩwa nĩtũkwenda kwĩthĩwa twĩ alimũ aseo. (1 Tim. 4:15, 16) O ta ũu, ala manengetwe ũkũmũ wa kumya ũkanyʼo nĩ Yeova no nginya mo ene metĩkĩle amatongoesye. Meethĩwa na wĩnyivyo makanengawe ndaĩa na makaneenaa me na wasya mũtheu wa ngoo ĩla meũmanyĩsya kana kumya ũkanyʼo. Ekai tũsũanĩe ngelekanyʼo ya Yesũ ũndũnĩ ũsu.

16. Ngelekanyʼo ya Yesũ yĩtũmanyĩsya maũndũ meva ma vata makonetye kumya ũkanyʼo nesa na kũmanyĩsya nesa?

¹⁶ Yesũ amwĩwʼaa Asa wake mavinda onthe o na ĩla maũndũ momũ. (Mt. 26:39) Na ĩvinda yonthe awetaa kana maũndũ ala wamanyĩasya na ũĩ ũla waĩ nawʼo aumĩtye kwa Ĩthe. (Yoa. 5:19, 30) Nũndũ Yesũ aĩ na wĩnyivyo na nĩwamwĩwʼaa Ĩthe wake, kĩu nĩkyatumie andũ ala maĩ ngoo ntheu mamwenda na kyatuma ethĩwa e mwalimũ wĩ mumo na ĩnee. (Soma Luka 4:22.) Ndeto nzeo ila watũmĩaa nĩsyakiakiasya ala mailyĩ ta mũangi mũkanyange kana ũtambi ũũtoa syũki. (Mt. 12:20) O na ĩla andũ meeka maũndũ matonya kũmũthatya, ndaaeka kũmenda kana kũmakua nesa. Kĩu nĩkyoonekie nesa ĩla wakanasya atũmwa make nũndũ wa kwĩyendea monene.—Mko. 9:33-37; Luka 22:24-27.

17. Nĩ nguma syĩva itonya kũtetheesya atumĩa masũvĩe nesa ĩĩthya ya Ngai?

¹⁷ Onthe ala manengetwe ũkũmũ wa kũnengane ũkanyʼo matũmĩĩte Maandĩko monanasya nĩ oĩ maatĩĩa ngelekanyʼo ya Klĩsto. O na kĩu kyonanasya kana mo ene nĩmekwenda kũlũngwa nĩ Ngai na Mwana wake. Mũtũmwa Vetelo aandĩkie atĩĩ: “Sũvĩai ĩĩthya ya Ngai yĩla yĩ kwenyu, mũkĩyĩsisya, ti ũndũ wa kũingĩĩwʼa, ĩndĩ na kwenda, o na ti ũndũ wa kũunwa nĩ syĩndũ itaĩle, ĩndĩ na kĩlĩko kĩyũmbanĩtye; o na ti kwĩsumbĩkya kĩandanĩ kĩla mũnengetwe, ĩndĩ mũkĩtwʼĩkĩthya ene ngelekanʼyo sya yĩla ĩĩthya.” (1 Vet. 5:2-4) Vate nzika, asyaĩĩsya ala mendete kwĩnyivĩsya Ngai na Klĩsto, e ta we mũtwe wa kĩkundi, nĩmaunĩkaa mo ene na makatuma ĩĩthya yĩla yĩ ungu woo yĩtetheka.—Isa. 32:1, 2, 17, 18.

18. (a) Yeova endaa asyai meke ata? (b) Ngai atetheeasya asyai ata meanĩsye kĩanda kĩla ũmanengete?

¹⁸ Myolooto ĩsu noyo ĩtũmĩkaa nthĩnĩ wa mũsyĩ. Ene mĩsyĩ meĩtwe atĩĩ: “Mũikathatye syana syenyu: ĩndĩ ieei na mosilĩlo na motao ma Mwĩaĩi.” (Aev. 6:4) Wʼo ũsu nĩ ũndũ mũito? Ĩandĩko ya Nthimo 19:18, nthĩnĩ wa Mbivilia ya Kĩkamba kya ĩvinda yĩĩ, yaĩtye: “Kanyʼa mwana waku o yĩla ve wĩkwatyo, walea kwĩka ũu, ũmũekete anangĩke [kana, akwʼe].” Nĩ wʼo, vai ngũĩ! Mũsyai ũla ũtanengae mwana wake ũtao ũndũ vaĩle, akaumya ũtalo vala ve Yeova! (1 Sam. 3:12-14) Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, Yeova nũnengae asyai ũĩ na akamekĩa vinya ĩla mamwĩkaĩla mboyanĩ, na meetĩkĩla matongoewʼe nĩ Ndeto yake na veva mũtheu.—Soma Yakovo 1:5.

ŨNDŨ TŨTONYA KWĨMANYĨSYA KWĨKALA NA MŨUO TENE NA TENE

19, 20. (a) Tũkwataa moathimo meva tweetĩkĩla ũkanyʼo ũla twanewa nĩ Ngai? (b) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?

¹⁹ Ethĩwa tũkeetĩkĩlaa ũkanyʼo ũla twanewa nĩ Yeova na tũyĩkaa o take na Yesũ ĩla tũkumya ũkanyʼo, tũkakwataa moathimo maingĩ mũno matatalĩka. Kwa ngelekanyʼo, kwĩka ũu kũkatumaa mĩsyĩ yitũ na ikundi sitũ syĩkala na mũuo. O na ĩngĩ, kĩu nĩkĩtumaa mũndũ amanya kana nĩwendetwe mũno, nĩwonekaa e wa vata, na ayĩkala esĩ e ũsũvĩonĩ. No ta twĩthĩawa tũisama ũndũ maũndũ makethĩwa mailyĩ ĩvinda yũkĩte. (Sav. 72:7) Kwoou tũyĩthĩwa tũyongela mautĩĩo tũkasya kana ĩla Yeova watũkanyʼa ethĩawa aitũmanyĩsya ũndũ tũkekala na mũuo tene na tene, tũilyĩ ta andũ ma mũsyĩ ũmwe twĩ ũsũvĩonĩ wake. (Soma Isaia 11:9.) Tweethĩwa na woni ũsu ĩla twanengwa ũkanyʼo, tũkatũngaa mũvea nũndũ tũkalilikanaa kana Ngai atũkanasya nũndũ nũtwendete mũno.

²⁰ Ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe nĩtũũneenea mũnango ũkanyʼo ũla ũtonya kumwʼa mũsyĩ kana kĩkundinĩ. O na ĩngĩ, nĩtũũneenea ũndũ mũndũ ũtonya kwĩkanyʼa we mwene, na tũisyoka tũneenee ũndũ ũngĩ ũtonya kũtuma tũũmĩa mũno kwĩ ũndũ tũtonya kwĩwʼa twanewa ũkanyʼo.