“Mbee wa Maũndũ Onthe, Ĩthĩwai Mũkyendana Mũno na Wendo Mũvyũ”
“Ĩndĩ mũminũkĩlyo wa maũndũ onthe nĩ mũthengeeu. . . . mbee wa maũndũ onthe ĩthĩwai mũkyendana mũno na wendo mũvyũ inywĩ kwa inywĩ.”—1 VETELO 4:7, 8.
YESŨ nĩweesĩ kana masaa ma mũthya vamwe na amanyĩwʼa make maĩ ma vata mũno. Nĩweesĩ maũndũ ala ma meteele. Maĩ na wĩa mwingĩ mũno wa ũtethya, ĩndĩ maĩ mamenwe na kũthĩnwʼa o take. (Yoana 15:18-20) Wĩoo ũsu wa mũthya vamwe namo nĩwamalilikanilye mbee wa ĩvinda yĩmwe, ĩũlũ wa vata wa ‘kwendana ene kwa ene.’ —Yoana 13:34, 35; 15:12, 13, 17.
2 Mũtũmwa Vetelo aĩ vo wĩoo ũsu, na nĩwaeleiwe. Myaka mingĩ yĩmĩvĩtu, Vetelo aiandĩka ĩvinda ĩvũthũ mbee wa Yelusaleme ĩtananangwa, nĩwakindĩlĩĩlile vata wa wendo. Ataie Aklĩsto atĩĩ: “Ĩndĩ mũminũkĩlyo wa maũndũ onthe nĩ mũthengeeu. . . . na mbee wa maũndũ onthe ĩthĩwai mũkyendana mũno na wendo mũvyũ inywĩ kwa inywĩ.” (1 Vetelo 4:7, 8) Ndeto sya Vetelo syĩ na vata mũno kwa andũ ma ĩvinda yĩĩ ya “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo” wa walanyʼo ũũ wa maũndũ. (2 Timotheo 3:1) ‘Kwendana mũno na wendo mũvyũ’ nĩ kyaũ? Nĩkĩ nũndũ wa vata kwitũ kwĩthĩwa na wendo ta ũsu kwa ala angĩ? Na tũtonya kwonanyʼa ata kana twĩ nawʼo?
‘Kwendana Mũno na Wendo Mũvyũ’—Nĩ Kyaũ?
3 Andũ aingĩ masũanĩaa kana wendo no mwĩwʼĩle wĩyĩetae o wʼo mwene. Ĩndĩ Vetelo ndaneenaa ĩũlũ wa wendo wa mũthemba o wʼonthe; aneenaa ĩũlũ wa wendo wa mũthemba wa ĩũlũ mũno. Ndeto “wendo” nthĩnĩ wa 1 Vetelo 4:8 ĩalyũlĩtwe kuma ndetonĩ ya Kĩngiliki a·gaʹpe. Ndeto ĩsu yonanasya wendo ũtongoewʼe nĩ mwolooto mũseo. Mũandĩki ũmwe wa mavuku awetete atĩĩ: “Wendo wa agape nũtonya kwĩĩaĩwa nũndũ ti ũndũ wa kwĩwʼa ĩndĩ nũndũ wa kũtwʼa kwa ngenda na kwĩka maũndũ.” Na nũndũ twĩna mwelekelo wa kwĩyenda, nĩtwendaa kũlilikanawʼa kwendana ithyĩ kwa ithyĩ, kwa nzĩa ila myolooto ya Ngai yonanasya.—Mwambĩlĩlyo 8:21; Alomi 5:12.
4 Ũu ti kwasya kana twaĩlĩtwe nĩ kwendana ithyĩ kwa ithyĩ nũndũ nĩ mwĩao. A·gaʹpe ti wendo ũte muutĩa kana ũtanu. Vetelo aisye no mũvaka ‘twĩthĩwe tũkyendana mũno [“wendo mũthanthau”] na wendo mũvyũ ithyĩ kwa ithyĩ.’a (Kingdom Interlinear) O na wendo ta ũsu nĩwendaa kĩthito. Aineena ĩũlũ wa ndeto ĩla ya Kĩngiliki ĩalyũlĩtwe “kwendana mũno,” mũsomi ũmwe aisye: “Yonanasya visa wa mũsembi omĩlĩĩlye mamũtha make na vinya wake wʼonthe asembete akatwʼe ĩkanda.”
5 Wendo witũ, kwoou, ndwaĩlĩte kwonanwʼa kwa nzĩa o ila mbũthũ kana ũkonawʼa o andũ ala twĩ ũnyanya. Wendo wa Kĩklĩsto wendaa “tũthanthasye” ngoo sitũ tũkonanasya wendo o na ĩla tũkwona vena vinya kwĩka ũu. (2 Akolintho 6:11-13) Vate nzika, wendo ta ũsu nĩ ũndũ twaĩlĩte kũeka wĩane nthĩnĩ witũ na kũũtethesya wĩa, o ta ũndũ mũsembi waĩlĩte kwĩmanyĩsya kwĩkĩa kĩthito ongeleele ũtonyi wake. Nũndũ wa vata twĩthĩawe na wendo ta ũsu ithyĩ kwa ithyĩ. Nĩkĩ? Nũndũ wa itumi ta ii itatũ.
Nĩkĩ Twaĩlĩte Kwendana Ithyĩ kwa Ithyĩ?
6 Mbee “nũndũ wendo nĩ wa Ngai.” (1 Yoana 4:7) Yeova, Wumo wa ndaĩa ĩno ya wendo, nĩwe watwendie mbee. Mũtũmwa Yoana easya: “Ũndũnĩ ũũ wendo wa Ngai nĩwonanĩtwʼe kwitũ, nũndũ Ngai nĩwamũtũmie Mwana wake kũũ nthĩ, ũla wasyaiwe e ũmwe, nĩ kana twĩthĩwe na thayũ kwondũ wake.” (1 Yoana 4:9) Mwana wa Ngai ‘atũmiwe’ atwʼĩke mũndũ, athũkũme na kũkwʼĩĩa mũtĩnĩ—“nĩ kana twĩthĩwe na thayũ.” Wonanyʼo ũũ mũnene wa wendo wa Ngai twaĩlĩte kũwosa ata? Yoana easya: “Ethĩwa Ngai nĩwatwendie ũu, naitũ nĩtwaĩlwe nĩ kwendana.” (1 Yoana 4:11) O na, Yoana aandĩkie atĩĩ: “Ethĩwa Ngai nĩwatwendie ũu”—ti nĩwambendie ĩndĩ nĩwatwendie. Kwoou: Ethĩwa Ngai nĩwendete andũ ala tũthaithaa namo, o naitũ no mũvaka tũmende.
7 Ũndũ wa kelĩ, nĩ ũndũ wa vata mũno kwendana ithyĩ kwa ithyĩ ĩvinda yĩĩ nĩ kana tũtetheesye ana-a-asa maitũ ala mena thĩna nũndũ “mũminũkĩlyo wa maũndũ onthe nĩ mũthengeeu.” (1 Vetelo 4:7) Twĩkalaa ĩvindanĩ ya “mavinda ma mũisyo” (2 Timotheo 3:1) Maũndũ ma nthĩ, mĩisyo, na ũvĩnganĩsya nĩmatũthĩnasya. Yĩla twĩ matatwanĩ, nĩtwaĩlĩte nĩ kũthengeanĩa mũno. Kwendana mũno na wendo mũvyũ kũkatũthengeanĩsya na kũtũsukuma ‘tũsũvĩanae.’—1 Akolintho 12:25, 26.
8 Ũndũ wa katatũ, nĩtwaĩlĩte kwĩthĩwa na wendo ithyĩ kwa ithyĩ nũndũ tũikwenda ‘kũmũnenga Satani ũthei’ atũsinde. (Aeveso 4:27) Satani nũtonya kũtũmĩa o kwa mĩtũkĩ kũlea kwĩanĩa kwa ala tũthaithaa namo—mawonzu na mavĩtyo moo—akamatũmĩa ta maũndũ ma kũtũluluutĩkya. Ndeto yakũthatya na ĩte nzũanĩe nesa, kana yĩko yĩte ĩseo yĩkatuma tuma kĩkundinĩ? (Nthimo 12:18) Tũikeka ũu ethĩwa nĩtũkwendana mũno na wendo mũvyũ ithyĩ kwa ithyĩ! Wendo ta ũsu nũtũtetheeasya kwĩkala na mũuo na wĩwʼano nĩ kana tũthũkũmae Ngai “na ngoo ĩmwe.”—Nzevania 3:9.
Ũndũ Tũtonya Kwonanyʼa Kana Nĩtwendete Ala Angĩ
9 Kwonanyʼa wendo kwaĩlĩte kwambĩĩa mũsyĩ. Yesũ aisye kana aatĩĩi make makamanyĩka nũndũ wa kwĩthĩwa na wendo ene kwa ene. (Yoana 13:34, 35) No mũvaka wendo woneke ti o kĩkundinĩ ĩndĩ o na mũsyĩ—katĩ wa andũ ala matwaanĩte na katĩ wa asyai na syana. Tũyaĩlĩte o kwĩwʼa twendete andũ ma mũsyĩ; nĩtwaĩlĩtwe nĩ kwonanyʼa wendo kwa nzĩa nzeo.
10 Andũ ala matwaanĩte matonya kwonanyʼa wendo ene kwa ene ata? Mũndũũme ũla kwa wʼo ũmwendete mũka nũmũtavasya nũmwendete kwa ndeto na akamwonyʼa kwa meko—me andũnĩ na me oka—kana e vata nake. Nũmũnengae ndaĩa na kwĩthukĩĩsya maũndũ make, mawoni make, na ũndũ ũkwenda. (1 Vetelo 3:7) Nĩ ũiaa wendi wake mbee wa ũla wake, na nĩwĩkaa ũndũ ũtonya nĩ kana asũvĩe mavata make ma kĩmwĩĩ, na kĩveva na ma ngoo. (Aeveso 5:25, 28) Kĩveti kĩla kwa wʼo kyendete mũũme “nĩkĩmũkĩe” o na ethĩwa mavinda angĩ ndekaa maũndũ ũndũ kĩkwĩkwatya. (Aeveso 5:22, 33) Nĩkĩmũtwʼĩĩkaa mũũme wakyo na kũmwĩnyivĩsya, kĩtekwenda maũndũ matatonyeka, ĩndĩ nĩkĩkwatĩanĩaa nake nthĩnĩ wa kũatĩĩa maũndũ ma kĩveva.—Mwambĩlĩlyo 2:18; Mathayo 6:33.
11 Asyai, inywĩ mũtonya kwonyʼa syana syenyu wendo ata? Kwĩkĩa kĩthito kwa ngenda nĩ kana mũinenge syĩndũ sya kĩmwĩĩ, kwonanasya kana nĩmũsyendete. (1 Timotheo 5:8) Ĩndĩ syana nĩsyendaa maũndũ mathonokete lĩu, ngũa, na nyũmba. Ethĩwa ikeana na iimwenda na kũmũthũkũma Ngai wa wʼo nĩsyaĩlĩte kũnengwa ũmanyĩsyo wa kĩveva. (Nthimo 22:6) Kwoou asyai nĩmaĩlĩtwe nĩ kũmantha mwanya wa kwĩmanyĩsya Mbivilia me vamwe ta mũsyĩ, kũtavanyʼa vamwe na kũthi maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 6:4-7) Kwĩka maũndũ asu vate kũtĩĩa kwendaa kwĩyumya vyũ, mũno mũno ĩvindanĩ yĩĩ ya mĩisyo. Kwĩkĩa kĩthito kũsũvĩa syana syaku kĩveva nĩ wonanyʼo wa wendo na kwonanasya kana nũsyendeaa waĩlu wa tene na tene kuma ngoonĩ.—Yoana 17:3.
12 Ĩngĩ nũndũ wa vata kwa asyai kwĩanĩsya mavata ma ngoonĩ ma syana syoo. Syana nitonya kwaa o kwa mĩtũkĩ: ngoo syasyo mbololo nĩsyaĩlĩte kũlũlũmĩĩlwʼa nĩ wendo waku. Itavye nũsyendete na ũisyĩkaa maũndũ maingĩ ma wendo, nũndũ meko ta asu nĩmaiĩkĩĩthasya kana nĩsyendetwe na syĩ vata. Ikathae na ũtanu wa wʼo, nũndũ ũu nũtumaa imanya kana nĩwonaa kĩthito kyasyo na nĩ kĩkwendeeasya. Ikanasye na wendo nũndũ, kũilũnga ta kũu kũsyonasya kana nĩwendeeawʼa nĩ ũndũ ikeana syĩkale. (Aeveso 6:4) Meko ta asu maseo ma wendo matetheeasya kwaka mũsyĩ wĩ na ũtanu, ũkwatene, na mũmbanyʼe ũkethĩa nũtonya kũsiĩĩa matatwa ma mĩthenyanĩ ĩĩ ya mũminũkĩlyo.
13 Wendo nũtũsukumaa tũekee mavĩtyo ma ala angĩ. Lilikana kana ĩla Vetelo wataa asomi make ĩũlũ wa ‘kwendana mũno na wendo mũvyũ ene kwa ene,’ nĩwoonanisye nĩkĩ ũsu nĩ ũndũ wa vata. “Nũndũ wendo nũvwʼĩkaa wingĩ wa naĩ.” (1 Vetelo 4:8) ‘Kũvwʼĩka’ naĩ ti kwasya ‘kũvitha’ naĩ ngito. Isu nĩwetawa na ikasiwʼa nĩ ala maũngamĩe kĩkundi. (Alivai 5:1; Nthimo 29:24) Wĩthĩwa wĩ ũndũ ũte wa wendo—ona kĩmaandĩko—kũeka eki ma naĩ ngito maendee na kũũmĩsya kana kũthĩnyʼa ala mate na mavĩtyo.—1 Akolintho 5:9-13.
14 Mavinda maingĩ, mavĩtyo ma ala tũthaithaa namo methĩawa mate mavĩtyo maito mũno. Nĩtũlulutĩkaa nthĩnĩ wa ndeto kana meko mavinda kwa mavinda tũkathatanyʼa kana kwĩwʼanĩthya woo ithyĩ kwa ithyĩ. (Yakovo 3:2) Nĩtwaĩlĩte kwĩkalaata kwonanyʼa mawonzu ma andũ ala angĩ? Kwĩka ũu kũkaete o kĩthokoo nthĩnĩ wa kĩkundi. (Aeveso 4:1-3) Ethĩwa tũtongoeawʼa nĩ wendo ‘tũikasuka’ ala tũthaithaa namo. (Savuli 50:20) O tondũ vulasita na langi ivwʼĩkaa kũla kũte kũseo ũkũtanĩ, nowʼo wendo ũvwʼĩkaa kũlea kwĩanĩa kwa ala angĩ.— Nthimo 17:9.
15 Wendo nũtumaa tũtetheesya ala mena thĩna mũnene. O ũndũ maũndũ nthĩnĩ wa mĩthenya ĩno ya mũminũkĩlyo maendee na kũthũka, no kwĩthĩwe mavinda amwe yĩla ala tũthaithaa namo makethĩawa mayenda tũmatethye na syĩndũ sya kĩmwĩĩ. (1 Yoana 3:17, 18) Kwa ngelekanyʼo, ve na ũmwe kĩkundinĩ ũkwatĩtwe nĩ thĩna wa mbesa, kana akavutwa wĩa? Nĩtũtonya kumya ũtethyo wa syĩndũ sya kĩmwĩĩ, ethĩwa nĩtũtonya. (Nthimo 3:27, 28; Yakovo 2:14-17) Nyũmba ya kĩveti kĩkũũ ndiwa nĩkwenda kũseũvwʼa? Nĩtũtonya kwosa ĩtambya ya mbee kũtetheesya mawĩa amwe.—Yakovo 1:27.
16 Kwonanyʼa wendo kwa ala angĩ ti o kwonanyʼa wendo kwa andũ ala mekalaa vakuvĩ naku. Mavinda angĩ, nĩtũtonya kwĩwʼa ũvoo wa athũkũmi ma Ngai nthĩnĩ wa nthĩ ingĩ makwatĩtwe nĩ mĩisyo ya kĩseve kĩnene, itetemo sya nthĩ kana kaũ wa ene kwa ene. Nĩmatonya kwĩthĩwa mena vata mũnene wa lĩu na ngũa na syĩndũ ingĩ. O na kethĩwa nĩ andũ ma ũko ũngĩ kana mbaĩ ingĩ ũu ti ũndũ. Ithyĩ ‘nĩtwendete ana-a-asa.’ (1 Vetelo 2:17) Kwoou, o ta Aklĩsto ma tene, nĩtũkwenda kũtetheeasya mĩvango ĩla ĩvangĩtwe ya kũtethya. (Meko 11:27-30; Alomi 15:26) Yĩla twoonanyʼa wendo kwa nzĩa isu syonthe twĩthĩawa twalũlũmĩlya ngwatanĩo ya wĩwʼano witũ mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo.—Akolosai 3:14.
17 Wendo nũtũsukumaa kũtavya ala angĩ ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ wa Ngai. Kwa sũanĩa ngelekanyʼo ya Yesũ. Nĩkĩ watavanisye na amanyĩsya? Thĩna wa kĩveva wa ĩkomano ya andũ watumie Yesũ “amewʼĩa andũ tei.” (Maliko 6:34) Maekewe thĩna, na kwawʼa nĩ aĩthi ma ũvũngũ ma ndĩni, ala maĩlĩte kũmamanyĩsya maũndũ ma kĩveva ma wʼo na kũmanenga wĩkwatyo. Kwoou, aisukumwa nĩ wendo wa kuma ngoonĩ na ĩnee, Yesũ nĩwakiakiisye andũ asu na “ũvoo mũseo wa ũsumbĩ wa Ngai.”—Luka 4:16-21, 43.
18 Nowʼo ũmũnthĩ, andũ aingĩ nĩmaeketwe kĩveva na makawʼa na mai na wĩkwatyo. Ethĩwa, o ta Yesũ, tũkendeewʼa nĩ mavata ma kĩveva ma ala matanamba kũmanya Ngai wa wʼo, tũkasukumwa nĩ wendo na ĩnee tũmatavye ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ wa Ngai. (Mathayo 6:9, 10; 24:14) Nũndũ ĩvinda yĩla yĩtialĩte nĩ ĩkuvĩ, kũtavanyʼa ũvoo wa kũtangĩĩa mathayũ nĩ ũndũ wa kwĩka mĩtũkĩ.—1 Timotheo 4:16.
“Mũminũkĩlyo wa Maũndũ Onthe Nĩmũthengeeu”
19 Lilikana, Vetelo ambĩĩie ũtao wake wa kwĩthĩwa na wendo ithyĩ kwa ithyĩ na ndeto ii: “Mũminũkĩlyo wa maũndũ onthe nĩ mũthengeeu.” (1 Vetelo 4:7) O mĩtũkĩ nthĩ ĩno nthũku ĩkavetwa, na nthĩ nzaũ ya Ngai yĩ ũlũngalu ĩyĩetwe. (2 Vetelo 3:13) Kwoou ũmũnthĩ ti ĩvinda ya kwĩlekeleelya. Yesũ atũkanisye atĩĩ: “Ĩndĩ ĩsũvĩei, ngoo syenyu itikese kũemewa nĩ kũya mũno, na ũthengi, na mawĩmakĩo ma thayũ ũũ, na mũthenya ũsu kũmũvikĩa na kĩthũlũmũko ta kĩtei.”—Luka 21:34, 35.
20 Kwoou, “Syaĩĩsyai” ũndũ vatonyeka tũimanya vala tũĩ kwosana na ĩvinda. (Mathayo 24:42) Twĩkalae twĩtũĩĩe tũikakwatwe nĩ matatwa ma Satani ala matonya kũtũlulutĩkya. Tũikaeke nthĩ ĩno ĩte wendo ĩtũsiĩĩe kwonanyʼa wendo witũ kwa ala angĩ. Mbee wa maũndũ onthe, ekai tũendee kũthengeea Yeova, Ngai wa wʼo. Ũsumbĩ wake wa Masia ũkeanĩsya kĩeleelo kyake kĩnene ĩũlũ wa nthĩ.—Ũvuanʼyo 21:4, 5.
[Maelesyo]
a Nthĩnĩ wa 1 Vetelo 4:8, Mbivilia ingĩ syaasyaa no mũvaka twendane ithyĩ kwa ithyĩ “kũma ngoonĩ,” “kwa ũliku,” kana “na kwĩsũvana.”
MAKŨLYO MA KWĨMANYĨSYA
• Yesũ anengie amanyĩwʼa make ũtao mwaũ aitaanĩsya namo, na nĩ kyaũ kyonanasya kana Vetelo nĩwaeleiwe? (Kĩlu. 1-2)
• ‘Kwendana mũno na wendo mũvyũ’ nĩ kyaũ? (Kĩlu. 3-5)
• Nĩkĩ twaĩlĩte kwendana ithyĩ kwa ithyĩ? (Kĩlu. 6-8)
• Ũtonya kwonanyʼa ata kana nĩwendete ala angĩ? (Kĩlu. 9-18)
• Nĩkĩ yĩĩ ti ĩvinda ya kwĩlekeleelya, na twaĩlĩte kwĩyumya kwĩka ata? (Kĩlu. 19-20)
[Visa ĩthangũnĩ ya 29]
Mũsyĩ wĩ ngwatanĩo wĩthĩawa ũtonya kũsiĩĩa matatwa ma ĩvinda yĩĩ ya mĩthenya ya mũminũkĩlyo
[Visa ĩthangũnĩ ya 30]
Wendo nũtumaa tũtetheesya ala me na thĩna mũnene
[Visa ĩthangũnĩ ya 31]
Kũtavya ala angĩ ũvoo mũseo wa ũsumbĩ wa Ngai nĩ yĩko ya wendo