KYONGO KYA ĨTHANGŨ YA MBEE | WONI WA NGAI ĨŨLŨ WA KŨNYW’A SIKALA?

Woni wa Ngai Nĩ Mwaũ Ĩũlũ wa Kũnyw’a Sikala?

Naoko ũla ũwetetwe kĩlungunĩ kya mbee aĩtye ũũ ĩũlũ wa kĩla kyamũtetheeisye kũeka sikala: “Nĩnatonyie kũvĩndũa mwĩkalĩle wakwa nũndũ nĩnemanyĩisye ũw’o ĩũlũ wa ndaĩa sya Ngai na kĩeleelo kyake.” Kĩla weemanyĩisye kĩ Mbivilianĩ. O na vala vai vandũ Mbivilia ĩwetete sikala, nĩtũtetheeasya kũmanya woni wa Ngai ĩũlũ wa kũnyw’a sikala.a Ũmanyi ũsu nĩwĩkĩĩte aingĩ vinya malee kana maeke kĩmanyĩo kĩu. (2 Timotheo 3:16, 17) Ekai yu tũsũanĩe maũndũ atatũ mesĩkĩe ĩũlũ wa ũthũku wa sikala, na tũyona kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya ĩũlũ wa maũndũ asu.

SIKALA NĨEMEEAA MŨNDŨ

Mbakĩ yĩthĩawa na kĩndũ kĩna kĩemeeaa mũndũ mũno kĩtawa nicotine. Kĩndũ kyu no kĩtume mwĩĩ wĩthĩwa wĩ mũthangaau kana kĩkatuma wĩthĩwa wĩ mũleelu. Kũnyw’a sikala kũsembasya nicotine kĩlĩkonĩ, na kwĩkaa ũu kũtũngĩlĩĩle mavinda maingĩ. Kĩla ĩkusya ya sikala yĩkĩaa mũndũ kĩthimo kĩana ũndũ mũna kya nicotine, na kwoou mũndũ ũla ũnyusaa sikala vakiti ũmwe kwa mũthenya ethĩawa anyw’a ithimo 200 kwa mũthenya. Kĩthimo kyu nĩ kĩnene kwĩ kĩthimo kĩla mũndũ ũnyusaa kya ndawa o na yĩva. Kũnyw’a kĩthimo kĩana ũu kwa kũtũngĩlĩĩla nĩkw’o kũtumaa nicotine ĩemeea mũndũ kwa nzĩa ya mwanya. Ĩla mũndũ wamanyĩa kũnyw’a sikala, aeka nĩwĩthĩawa na mathĩna mana nũndũ mwĩĩ nũkwenda nicotine.

Mbivilia nĩtũtetheeasya kwona ũndũ ũsu ũndũ vaĩle. Yaĩtye atĩĩ: “Mũiĩsĩ, kana kwa ũla mwĩnenganĩte ene mwĩthĩwe ngombo syake sya kwĩw’a, mwĩ ngombo syake ũla mũmwĩw’aa; ethĩwa nĩ ũkombo wa naĩ ũetae kĩkw’ũ, kana ethĩwa nĩ ũkombo wa kwĩw’a ũetae ũlũngalu?” (Alomi 6:16) Ĩla mũndũ watw’ĩka ndeka ũndũ atanyw’ĩte sikala, ethĩawa atw’ĩka ngombo ya kĩmanyĩo kyu kĩthũku. Ĩndĩ, Ngai ũla ĩsyĩtwa yake nĩ Yeova, endaa twĩvathane na imanyĩo ila itonya kũvukya mwĩĩ witũ, vamwe na ila itonya kũvukya veva witũ, naw’o nĩ ũtonyi witũ wa kũsũanĩa. (Savuli 83:18; 2 Akolintho 7:1) Kwoou, o ũndũ mũndũ ũendeee kwenda Yeova na kũmũnenga ndaĩa, now’o ũmanyaa kana Yeova endaa tũmũthaithe na ngoo yonthe na aimanya kana ethĩwa we nũemeewe nĩ kĩmanyĩo kĩtonya kũmũaa, ndethĩawa aithaitha Ngai na ngoo yake yonthe. Kũmanya ũu nĩkũtetheeasya mũndũ aleane na mawendi mathũku.

Mũndũũme ũmwe wĩtawa Olaf, ũla wĩkalaa nthĩ ya Germany, ambĩĩe kũnyw’a sikala e na myaka 12 na amĩnyw’a myaka 16, ĩndĩ esa kũmĩeka. Aĩtye kana sikala yake ya mbee yailyĩ o ta kaũndũ kanini kate ũndũ. Ĩndĩ ĩla waendeeie kũnyw’a sikala kwa myaka mingĩ, ũndũ ũsu nĩwesie kũmũtw’ĩkĩa mũio. Aendeee kwasya atĩĩ: “Mũthenya ũmwe ĩla natheleilwe nĩ sikala, neewie nĩ mũvũvũanu mũno nginya noosany’a tũsimo tw’onthe tũla neekĩĩte kaĩndũnĩ ka kwĩkĩa mũu wa sikala, natũthalĩkya na naumya mbakĩ ĩla yaĩ nthĩnĩ na nalinga sikala ĩngĩ nĩtũmĩĩte ĩthangũ ya maũvoo. Nekala nĩsũanĩĩte ũndũ ũsu nonaa wĩ wa nthoni mũno.” Eekie ata nĩ kana aekane na kĩmanyĩo kĩu kĩte kĩseo? Easya: “Kĩndũ kĩla kĩnene mũno kyandetheeisye nĩ wendi wakwa wa kũtanĩthya Yeova.” O na ĩngĩ easya: “Wendo ũla Yeova ũtwonasya na wĩkwatyo ũla ũtũnengae nĩsyo syĩndũ ila syambĩkĩie vinya nĩekane na kĩmanyĩo kĩu vyũ.”

SIKALA NĨYANANGAA MWĨĨ

Kavuku kamwe (The Tobacco Atlas) kaĩtye atĩĩ: “Kwosana na saenzi, kũnyw’a sikala . . . nĩkwanangaa vakuvĩ kĩla ĩmutha ya mwĩĩ na kũituma mwĩĩ ũwaanga mũno na ikw’ũ iyongeleka.” Nĩ ũndũ wĩsĩkĩe nesa kana kũnyw’a sikala nĩkũetae mowau mate ma kũkwatanw’a ta kanza, ũwau wa ngoo, na mowau ma mavũi. Ĩndĩ kwosana na Ngwatanĩo ya Ũima wa Mwĩĩ ya Nthĩ Yonthe (WHO), sikala nĩyũaa andũ aingĩ mũno kwĩsĩla mowau ma kũkwatanw’a ta kĩthui kĩla kĩnene (TB).

Kwĩsĩla Ndetonĩ yake, Mbivilia, Yeova Ngai nũtũmanyĩasya ũndũ tũtonya kwĩthĩwa na woni waĩle ĩũlũ wa thayũ witũ, mwĩĩ witũ, na ũtonyi witũ. Mwana wake, Yesũ, nĩwoonanisye ũu ĩla waisye atĩĩ: “Mwende Mwĩaĩi Ngai waku na ngoo yaku yonthe, na thayũ waku w’onthe, na kĩlĩko kyaku kyonthe.” (Mathayo 22:37) Vate nzika, Ngai endaa tũnenge ndaĩa thayũ witũ na mĩĩ yitũ na tũyiitũmĩa nesa. Twaendeea kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova na mawatho make nĩtũmwendaa mũnango na tũyona maũndũ ala wĩkĩte kwondũ witũ me ma vata. Kwĩka ũu nĩkũtwĩkĩaa vinya twĩvathane na kĩndũ o na kĩva kĩla kĩtonya kũvukya mwĩĩ witũ.

Ndakĩtalĩ ũmwe wĩtawa Jayavanth, wa India anywie sikala myaka 38. Easya ũũ: “Namanyie ũthũku wa sikala kwĩsĩla kũsoma makaseti ma ũiiti. Nĩneesĩ kũnyw’a sikala nĩ ũthũku o na neeaa awau ala ngũiita maekane na kĩmanyĩo kyu. Ĩndĩ nyie mwene ndyaĩ nĩmĩeka, o na kau nĩnatatĩte kũmĩeka mavinda ta atano kana thanthatũ.” Nĩ kyaũ kyesie kũmũtetheesya amĩeke? Easya atĩĩ: “Naekie kũnyw’a sikala ĩla nambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia. Wendi wa kũmwendeesya Yeova nĩw’o wanzukumie naeka kĩmanyĩo kyu vate kũtindĩĩa.”

KŨNYW’A SIKALA NĨKŨMĨASYA ALA ANGĨ

Syũki yĩla mũndũ wakusya kana yĩla yumaa ĩla sikala ĩkũtoa yĩthĩawa yĩ na sumu. Ĩla mũndũ waveva syũki ya sikala ĩkũnyuwa nĩ mũndũ ũngĩ no akwatwe nĩ ũwau wa kanza kana mowau angĩ. Kĩla mwaka syũki yĩu nĩyũũaa andũ 600,000 ala matanyusaa sikala, mũno mũno aka na syana. Livoti ĩmwe ya ngwatanĩo yĩtawa WHO yaĩtye ũũ: “Vai mũndũ ũtonya kwasya nde mũisyonĩ ĩla ũkũtoewa nĩ sikala ĩkũnyuwa nĩ mũndũ ũngĩ, o na ethĩwa atoewa nĩ syũki ĩnini.”

Yesũ aisye kana mwĩao ũla mũnene nĩ kũmwenda Ngai, na mwĩao ũla ũngĩ ũatĩĩe ũsu kwa ũnene nĩ kwenda mũtũi. Mũtũi nĩ andũ maitũ ma mũsyĩ, anyanyae maitũ, na andũ ala matũthyũlũlũkĩte. Aisye atĩĩ: “Mwende mũtũi waku o tondũ wĩyendete.” (Mathayo 22:39) Ĩla twaendeea kwĩthĩwa na kĩmanyĩo kĩkũũmĩsya ala me vakuvĩ naitũ, tũyĩthĩawa tũyony’a mũtũi witũ wendo. Wendo wa w’o nĩw’o ũtumaa tũatĩĩa ũtao ũũ wa Mbivilia: “Mũndũ o na wĩva ndakamanthe kwĩuna mwene, ĩndĩ kĩla mũndũ namanthe kũuna ũngĩ.”—1 Akolintho 10:24.

Mũndũũme ũmwe wĩtawa Armen, ũla wĩkalaa nthĩ ya Armenia easya atĩĩ: “Andũ makwa ma mũsyĩ mambĩsũvie nĩekane na sikala nũndũ nĩyamaũmĩasya. Ĩndĩ ndyeetĩkĩlaa kana nĩtonya kũmaũmĩsya mũno.” Aisye atĩĩ aielesya kĩla kyatumie aalyũla woni wake: “Kũmanya Mbivilia na kũmwenda Yeova nĩkw’o kwandetheeisye nĩeke kũnyw’a sikala na neetĩkĩla kana nĩmbũmĩasya na ĩkaũmĩsya ala me vakuvĩ nakwa.”

KŨNYW’A SIKALA KŨKAMINWA VYŨ!

Ũmanyi wa Mbivilia nĩw’o watetheeisye Olaf, Jayavanth, na Armen maekane na kĩmanyĩo kyu kĩthũku kyamaũmĩasya, na kĩkaũmĩsya angĩ. Mayaeka kũnyw’a sikala aĩ nũndũ nĩyamaũmĩasya na ĩkaũmĩsya andũ angĩ. Kĩla kyamatetheeisye maeke nĩ kũmanya Yeova na kwenda mũno mamwendeesye. Ĩandĩko ya 1 Yoana 5:3 nĩyĩeleetye nĩkĩ kũmwenda Ngai nĩ kwa vata, ĩla mũndũ ũkwenda kũeka kĩmanyĩo kĩthũku. Yaĩtye atĩĩ: “Kũmwenda Ngai nĩ kũũ, tũkwatae mĩao yake: na mĩao yake ti mĩito.” Kwa w’o kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia ti ũndũ wĩ laisi, ĩndĩ ethĩwa mũndũ nũmwendete Ngai mũno, kũkwata mĩao yake kũikethĩwa kwĩ mũio mũito.

Ũmũnthĩ Yeova Ngai nũendeee kũtetheesya milioni mbingĩ sya andũ maume ũkombonĩ wa sikala kwĩsĩla kĩsomo kĩla kĩendeee nthĩ yonthe. (1 Timotheo 2:3, 4) O mĩtũkĩ Yeova aitũmĩa Ũsumbĩ wake, ũla nĩ silikalĩ ya ĩtunĩ ĩla ĩtongoew’e nĩ Mwana wake, Yesũ Klĩsto, akamina vyũ viasala sya nthĩ ĩno ila syĩ na ĩtomo na ila itumĩte milioni mbingĩ sya andũ iemeewa nĩ ũkombo wa mbakĩ. O na nũkamina thĩna ũsu wa kũnyw’a sikala na aisyoka avetee andũ ala ewi naĩ yonthe vyũ kuma mĩĩnĩ yoo na ilĩkonĩ syoo.—Isaia 33:24; Ũvuan’yo 19:11, 15.

Ethĩwa nũendeee kũtata kũeka sikala, ndũkakw’e ngoo. Weemanyĩsya kũmwenda Yeova na ũimanya woni wake ĩũlũ wa kũnyw’a sikala, nũtonya kũkwata vinya wa kũmĩeka. Ngũsĩ sya Yeova nĩsyĩyũmbanĩtye kũũtetheesya ũmanye ũndũ ũtonya kũeka sikala, kwĩsĩla kwĩmanyĩsya Mbivilia naku na iikũtetheesya ũatĩĩe myolooto yayo. Ethĩwa nũkwenda kũeka mbakĩ sya mĩthemba yonthe, Yeova akaũtetheesya na akaũnenga vinya ũla ũkwenda nĩ kana ũmĩeke. Ndũkethĩwe na nzika kana nũtonya kwĩka ũu.—Avilivi 4:13.

[Maelesyo]

[Visa ĩthangũnĩ ya 5]

“Mwĩ ngombo syake ũla mũmwĩw’aa.”—Alomi 6:16

We wĩona ta wĩ mwĩwi wa Ngai ethĩwa wĩ ngombo ya mbakĩ?

[Visa ĩthangũnĩ ya 5]

“Mwende Mwĩaĩi Ngai waku na ngoo yaku yonthe, na thayũ waku w’onthe, na kĩlĩko kyaku kyonthe.”—Mathayo 22:37

We nĩwendete Ngai na kũmũnenga ndaĩa ethĩwa ũtũmĩaa mwĩĩ ũla wakũnengie kwa kũũvukya na kĩmanyĩo kĩthũku?

[Visa ĩthangũnĩ ya 6]

“Mwende mũtũi waku o tondũ wĩyendete.”—Mathayo 22:39

We nĩwendete mũtũi waku na mũsyĩ waku ethĩwa nũmatoeasya syũki ya sikala na nĩyĩtonya kũmaũmĩsya?