Bongisa Makambu na Ntwala Sambu na Nkento ti Bana na Nge

ZULUNALU mosi ya Afrika mekatuka kuta nkenda mosi ya mawa ya Annie. Bakala ya Annie vandaka komersa. Yandi fwaka na 1995. Yandi bikisaka bakamio 15, mbongo mingi na babanki, na kati ya nzo badollar ya Amerika 4000, butiki mosi, bar mosi, ti nzo mosi ya bashambre tatu. Kima mosi mpamba ya yandi bikisaka ve kele mukanda to testama.

Bo memonisa nde semeki na yandi ya bakala botulaka bima yonso ti mbongo mpi basisaka Annie ti bana na yandi sambanu na nzo. Annie bikalaka maboko-mpamba mpi kwendaka kuzinga ti yaya na yandi ya bakala. Bana iya kuyambulaka nzo-nkanda sambu mbongo ya minervale ti iniforme kuvandaka ve.

Annie kwendaka kufunda na kinzonzi ya nene, kuna bo zengaka nde semeki na yandi kupesa yandi ndambu ya bima ti kamio mosi. Kansi, yandi pesaka yau ve. Annie fwete kwenda dyaka kusosa nswa ya kukangisa semeki na yandi sambu yandi pesa bima ya bo zengilaka yandi.

Sambu na Inki Kuyindula nde Kilumbu Mono Tafwa?

Nkenda ya Annie kemonisa mambu ya lenda salama kana tata keyindula ve na kubongisa makambu sambu yandi lenda fwa. Na lufwa, bantu yonso “ke bikisa kimvwama na bo na [“bantu yankaka,” NW].” (Nkunga 49:11 [49:​10, NW]) Dyaka, muntu ya kufwa kezaba ve mutindu ya bo kekabisaka bima na yandi. (Longi 9:​5, 10) Kana muntu kele ti kima ya kutuba sambu na bima na yandi, yandi fwete sala yau ntangu yandi mefwa ntete ve.

Ata muntu na muntu kuzaba nde yandi lenda fwa na kintulumukina, bantu mingi kevilaka na kuyita kubongisa mambu ya bantu yina tabikala. Beto tatubila mingimingi mutindu mambu kesalamaka na bisika mingi ya Afrika, kansi mambu ya mutindu mosi kesalamaka mpi na bisika yankaka ya inza.

Metode ya nge lenda sadila na kuyidika mutindu ya kukabisa kimvwama na nge kana nge mefwa kele nge mosi muntu fwete sola. (Galatia 6:⁠5) Kansi, beto lenda kudiyula nde, ‘Inki mutindu muntu ya kezolaka nkento na yandi ti bana na yandi ntangu yandi kezinga, kevilaka na kubongisa makambu, na mpila nde kana yo mebwila yandi mpimpa ntangu, bau landa na kuzinga mbote?’ Kikuma mosi ya nene kele nde bamingi na kati na beto kezolaka ve kuyindula nde yandi lenda fwa na mpimpa to na ntangu. Ya kyeleka, beto lenda tula ve kilumbu ya lufwa na beto, Biblia mpi ketuba yau: “Beno zaba ve nki mutindu luzingu na beno ta kuma mbasi! Ya kieleka beno kele bonso lubungi yina ke monikaka na zulu na mbala mosi, ebuna yo vila mpi na mbala mosi.”​—⁠Yakobo 4:⁠14.

Kudibongisa sambu nge zaba nde kilumbu nge lenda fwa kele mayele ya mbote. Yau kemonisa mpi nde nge kezolaka dibuta na nge ya tabikala. Kana beto kudibongisa ve, bantu yankaka tabika kubongisila beto mambu. Mbala yankaka bantu ya nge mezabaka ntete ve takwisa kusonga mutindu ya kukabisa bima na nge ti mutindu mafwa na nge fwete salama. Na bansi yankaka, Leta muntu kebakaka mukumba ya kupona banani tabaka mbongo ti bima ya nge mebikisa. Na bisika yankaka, bampangi na nge bantu tazenga, ye mbala mingi, bau kebakaka badesizio ya mbi sambu na kupesa dibuta na nge mpasi. Dyaka, bau lenda sala mambu ya kuswaswana mpenza ti yina ya nge mosi zolaka kusala kana nge vandaka ya moyo.

Kubotula Bima

Nkento kelutaka kumona mpasi kana bakala na yandi mefwa. Na zulu ya mpasi ya lufwa ya bakala na yandi, bo kelutaka kubotula bima na yandi. Yai ke mambu ya beto mekatuka kumona na mbandu ya Annie. Kikuma mosi ya bantu kebotudilaka bima ya bankento kele mutindu ya bau kebakaka bau. Na bisika mingi, bo kebakaka ve nkento bonso muntu ya dibuta mosi ti bakala na yandi. Bo ketubaka nde nkento ke bonso nzenza, yandi lenda vutuka na nzo na bau na konso ntangu yina, to yandi lenda kwela bakala yankaka. Kansi, bampangi ya bakala ya babakala ti ya bankento, ti bibuti na yandi, lenda tina yandi ve. Kana bakala mefwa, dibuta na yandi keyindulaka nde bima mekuma ya bau, yau kele ya nkento na yandi to bana na yandi ve.

Bantu ya kezolaka nde ngindu yai kulanda kele babakala yina kesongaka ve kinsweki na bau na bankento na bau. Mike vandaka tuba makambu ya mumbongo na yandi kaka ti bampangi na yandi ya babakala. Bau vandaka zaba ntalu ya bima na yandi yonso, kansi nkento na yandi vandaka zaba mambu mingi ve. Ntangu yandi fwaka, bampangi na yandi kwisilaka nkento, na kulomba yandi mbongo mosi ya kuvandaka na mfuka. Nkento zabaka makambu ya mbongo yai ve ata fyoti. Ebuna, bau botulaka bamasini ya fotokopi ti ya kusonikila yina bakala na yandi sumbilaka yandi. Na nima, bau botulaka nzo ti bima yonso yina vandaka na kati. Bau basisaka nkento yai ti kamwana na yandi ya fyoti ya nkento na nzo, kaka ti bilele mpamba na maboko.

“Bo Zole Ta Kuma Nitu Mosi”

Babakala ya Bakristu kezolaka bankento na bau mpi kesongaka bau mambu yonso. Bau kesadilaka ndongisila yai ya Masonuku kepesa: “Babakala mpi fweti zola bankento na bo, mutindu bo ke zolaka nitu na bo mosi.” Bau kendimaka mpi mambu yai ya Nzambi metubaka: “Bakala ta bikisa tata na yandi ti mama na yandi sambu na kwenda kuvukana ti nkento na yandi, ebuna bo zole ta kuma nitu mosi.”​—⁠Efezo 5:​28, 31.

Babakala ya bunzambi kendimaka mpi mambu ya ntumwa Polo sonikaka nde: “Kana muntu ke sadisa bantu ya dikanda na yandi ve, nkutu kana yandi ke sadisa bantu ya fami na yandi mosi mpi ve, yandi me vidisaka lukwikilu na yandi, yandi me luta nkutu mumpani na mbi.” (1 Timoteo 5:⁠8) Mukristu yina kelunda munsiku yai, kevandaka kana yandi kezo kwenda kisika mosi ya ntama, yandi yidika ntete mambu yonso sambu fami na yandi kuvanda mbote na nima na yandi. Mutindu mosi, keti yau tavanda ve mbote nde yandi kubongisa na ntwala makambu ya nkento ti bana na yandi sambu na kilumbu ya yandi tafwa? Yai kele mayele ya mbote ti kumonisa zola: kudibongisa sambu lufwa keponaka ntangu ve.

Bansiku ya Mafwa

Na dyambu yai, Bakristu kele ti kima yankaka ya bau fwete tadila. Na zulu ya mpasi ya kuvidisa bakala na yandi, ti bima, to ntangu yankaka ti bana, bantu yankaka kepesaka nkento bansiku ya mafwa. Zulunalu mosi ya Nigeria (The Guardian) kebokuta nde na bisika yankaka, bo kelombaka nde nkento kulala nzo mosi ti mvumbi ya bakala na yandi kukonda mwinda. Na bisika yankaka, bankento ya mefwila bakala fwete basika ve na nzo na bau tii kuna bangonda kiteso ya sambanu kuluta. Na ntangu yina yonso, bau fwete yobila ve, bau fwete yobisa mpi ve maboko na ntwala ya kudya to na nima.

Bansiku ya mutindu yai kevandaka mpasi, mingimingi sambu na bankento ya Bakristu. Sambu bau kezolaka kusepedisa Nzambi, bau kelandaka ve bansiku yina kewakana ve ti Biblia. (2 Korinto 6:​14, 17) Kansi, nkento yina mefwila bakala mpi kebuya kulanda bansiku yai, kelutaka kuvanda na mpasi. Mbala yankaka mpi yandi lenda tina sambu na kugulusa moyo na yandi.

Sala Mambu ya Nsiku Kezabaka

Biblia kepesa ndongisila ya mayele nde: “Kana nge yindula mbote-mbote mambu ya nge zola sala, mambu yango fweti bonga.” (Bingana 21:⁠5) Inki mambu mfumu ya dibuta lenda bongisa na ntwala? Na bisika mingi, bantu kelutaka kusala testama to mukanda yankaka ya kesonga mutindu ya kukabula bima na bau kana bau mefwa. Yau lenda monisa mpi mutindu muntu kezola nde mafwa na yandi kusalama. Mukanda yango lenda monisa mpi mambu ya bo lenda sala nkwelani na yandi to ya bo lenda sala yandi ve kana yandi mefwa.

Nkento mosi zina na yandi Leah fwilaka bakala na 1992. Yandi ketuba nde: “Mono kele na bana tanu​—⁠bankento iya, bakala mosi. Bakala na mono belaka mwa bilumbu na ntwala ya kufwa. Kansi, na ntwala nkutu yandi kubela, yandi sonikaka mukanda mosi nde bima yonso tabikala ti mono mpi ti bana na mono. Yandi vandaka ti mbongo ya asiranse, ferme ti bitwisi, mpi nzo mosi. Yandi tulaka mukanda yai maboko ebuna yandi pesaka mono yau. . . . Ntangu yandi fwaka, bampangi na yandi lombaka dikabu na bau ya bima. Mono songaka bau nde bakala na mono sumbaka ferme ti mbongo na yandi mosi mpi bau vandaka na nswa ve ya kulomba ata kima mosi. Ntangu bau monaka mukanda yina yandi bikisaka, bau ndimaka.”

Solula ti Bampangi na Nge

Mindondo lenda basika sambu nge solulaka ve ti bampangi na nge na kusonga bau lukwikilu na nge ti luzolo na nge. Tala mambu ya kukuminaka mvumbi ya muntu mosi. Bampangi na yandi tulaka kingolongolo nde bo zika yandi na bwala na kulandaka bansiku ya bambuta yonso. Ntangu nkento ti bana monaka kigonsa, bau katukaka, bau bikisaka mvumbi ti bantu ya kikanda na yandi. Nkento kebokuta nde: “Kana bakala na mono songaka ngwasi to kisoni na yandi mosi mutindu ya bau fwete zika yandi, dibuta na yandi lendaka kusadila ve nsiku ya bambuta na kingolongolo sambu na kuzika yandi.”

Na bisika yankaka, bau kezitisaka ndinga ya munoko bonso mukanda. Na bitini yankaka ya Swaziland bo kele ti kikalulu ya mutindu yina. Kuna bantu mingi kezikaka bamvumbi mpi kesalaka matanga kaka mutindu bambuta kubikisaka. Isaac, Mukristu mosi ya vandaka zaba mambu yai, vukisaka bampangi na yandi yina vandaka Bambangi ya Yehowa ve, yandi zabisaka bau mutindu mambu fwanaka kusalama kana yandi mefwa. Yandi songaka bau nani tabaka kima yai to yai, mpi tendulaka mbotembote mutindu mafwa na yandi fwete salama. Ntangu yandi fwaka, mambu salamaka mutindu yandi zodilaka. Bo zikaka Isaac na mutindu ya Bukristu, mpi bau bikaka kutala nkento na yandi mbote.

Tanina Dibuta na Nge

Mutindu ya konso muntu tasala sambu na kutanina dibuta na yandi kana yandi mefwa metala kaka yandi mosi. Mukristu mosi zina na yandi Edward ketuba nde: “Mono mesadilaka dibuta na mono ya bantu nana asiranse ya fwete sadisa bau na nima ya lufwa na mono. Muntu ya zole ya ketulaka diboko na mukanda na mono ya banki kele nkento na mono, na mpila nde kana mono mefwa, yandi lenda kwenda baka mbongo. . . . Mono kele ti testama sambu na dibuta na mono. Kana mono mefwa, konso kima yina tabikala, tavanda kima ya nkento na mono ti bana na mono. Bamvula tanu meluta banda ya mono mesalaka testama na mono. Mono sadisaka yau na leta, ye nkento na mono ti bana kele ti kopi mosi. Na testama yina, mono metendulaka mbote nde bantu ya kikanda na mono kele na kima ya kutuba ve na mafwa na mono. Mono kele na kimvuka ya Yehowa. Yau yina, ata Mbangi kuvanda kaka mosi to zole sambu na kuzika mono, yau mefwana. Beto mesolulaka yau ti bantu ya kikanda na mono.”

Kusala mambu yai kele bonso kupesa kado na dibuta na nge. Ya kyeleka, yau mefwanana ve ti kado ya mankondo to bilele. Kansi, yau kemonisa zola na nge. Yau kemonisa nde nge kezola ‘kusadisa bantu ya fami na nge’ ata ntangu ya nge tavanda dyaka ve ti bau.

[Lupangu/Kifwanisu ya kele na lutiti 21]

Yezu Bongisaka Mambu na Ntwala Sambu na Mama na Yandi

“Bankento iya vandaka me telama penepene na [“nti ya mpasi,” NW] ya Yesu, bo yai: mama ya Yesu, ti mpangi na yandi ya nkento, ti Maria nkento ya Klopasi, ti Maria ya bwala Magdala. Yesu monaka mama na yandi ti mulonguki yina ya yandi vandaka kuzola, bo me telama penepene na mama na yandi Yesu. Yandi tubilaka mama na yandi nde: ‘Mama yai, tala mwana na nge.’ Ebuna Yesu tubilaka mulonguki yina nde: ‘Tala mama na nge.’ Katuka ntangu yina, mama ya Yesu vandaka kuzinga na nzo ya mulonguki yina [Yoane].”​—⁠Yoane 19:​25-27.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 16]

Bakristu mingi kebakaka ngindu ya kusala mambu ya nsiku kendimaka sambu na kutanina mabuta na bau