Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Abdiasi, Yonasi, ti Mishe
MUKANDA ya Abdiasi keyantika ti bangogo: “Mambu ya Mfumu Nzambi tubaka na Abdiasi.” (Abdiasi 1) Katula zina na yandi, profete yai kutubaka ata kima mosi ve ya ketadila yandi. Yandi sonikaka mukanda yango na mvu 607 N.T.B. Na mukanda yina yandi manisaka kusonika bamvu-nkama zole na ntwala, profete Yonasi ketuba na masonga yonso mambu ya yandi mosi kukutanaka na yo na kuwakana ti kisalu na yandi ya kimisionere. Bamvula 60 ya kisalu ya kiprofete ya Mishe kusalamaka na kati ya bamvula yina Abdiasi ti Yonasi kusalaka bisalu na bo, yantika na mvu 777 N.T.B. tii na mvu 717 N.T.B. Mambu ya Mishe kutubaka sambu na yandi mosi kele kaka nde yandi vandaka “muntu ya bwala Moresheti” mpi nde Yehowa kutubaka na yandi “ntangu Yotami, Ahazi ti Ezekiasi vandaka bantotila na ntoto ya Yuda.” (Mishe 1:1) Mutindu ya bingana yina yandi sadilaka sambu na kubenda dikebi na nsangu na yandi kemonisa nde profete yai kuyikanaka ti luzingu ya bwala.
EDOMI “FWETI FWA” KIMAKULU
Sambu na yina metala Edomi, Abdiasi ketuba nde: “Beno fweti fwa, beno fweti mona nsoni tii kuna, sambu na nku ya beno salaka bampangi na beno, bana ya Yakobi.” Profete vandaka mevila ntete ve mambu ya nku yina bantu ya Edomi katukaka kusala na bana ya Yakobi, bantu ya Izraele. Na mvu 607 N.T.B., ntangu bantu ya Babilone kufwaka Yeruzalemi, bantu ya Edomi “vandaka pana ke tala” mpi bo vukanaka ti “bambeni” yina kwendaka kunwanisa bantu ya Izraele.—Abdiasi 10, 11.
Kansi, bana ya Yakobi zolaka kuvutuka na bwala na bo. Mbikudulu ya Abdiasi kutubaka nde: “Bantu ya nkaka ya Israele ta tina lufwa na ngumba ya Sioni, ebuna yo ta vanda diaka kisika ya nsiku.”—Abdiasi 17.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
5-8—Mutindu baverse yai kefwanisa kufwa ya Edomi ti kukwisa ya bamiyibi na mpimpa mpi bantu ya kekatulaka bima na bilanga ketendula inki? Kana miyibi kwisaka na Edomi, bo zolaka kubaka kaka bima ya bo vandaka na yo mfunu. Kana bantu ya kekatulaka bima na bilanga kukwisaka na Edomi, bo zolaka kubika ndambu ya bimenina sambu bantu kulokuta. Kansi, ntangu Edomi tabwa, ‘bantu yina yandi wakanaka na bo,’ disongidila, banduku na yandi bantu ya Babilone, tasosa mpenza kimvwama yonso ya Edomi mpi tayiba yo.—Yeremia 49:9, 10.
10—Inki mutindu Edomi ‘kufwaka’ kimakulu? Mutindu Biblia kutubaka, luyalu ya Edomi ti bantu yina vandaka kuzinga kuna kuvandaka dyaka ve. Ntotila Nabonide ya Babilone kunungaka Edomi penepene na mvu ya sambanu N.T.B. Na mvu-nkama ya iya N.T.B., bantu ya Nabataea vandaka kuzinga na ntoto ya Edomi, mpi yo lombaka nde bantu ya Edomi kwenda kuzinga na sudi ya Yuda, na ntoto ya Negebi yina kuzabanaka na nima nde Idumea. Ntangu bantu ya Roma kufwaka Yeruzalemi na mvu 70 T.B., Edomi kufwaka kimakulu.
Malongi Sambu na Beto:
3, 4. Sambu bo vandaka kuzinga na ntoto ya bangumba ya nda ti mabengi ya nene yina vandaka kukanga bambeni nzila na kwenda kunwanisa bo, bantu ya Edomi vandaka kudikusa na kuyindula nde bo vandaka na lutaninu. Kansi, ata muntu ve lenda tina bandola ya Yehowa.
8, 9, 15. Mayele ti ngolo ya bantu tatanina bo ve na “kilumbu ya . . . Mfumu Nzambi.”—Yeremia 49:7, 22.
12-14. Mambu yina kukuminaka bantu ya Edomi kele lukebisu sambu na bantu yina kesepelaka na bampasi yina bansadi ya Nzambi kekutanaka na yo. Ntangu bantu kenyokulaka bantu na yandi, Yehowa kemonaka yo ve mpamba.
17-20. Mbikudulu yina vandaka kutubila kuvutulama ya bana ya Yakobi yantikaka kulungana ntangu bantu yina kubikalaka na Babilone kuvutukaka na Yeruzalemi na mvu 537 N.T.B. Ndinga ya Yehowa kelunganaka kaka. Beto lenda tula ntima ya mvimba na balusilu na yandi.
“NZAMBI TA FWA BWALA YAI NINIVE”
Na kisika ya kulemfuka na ntuma ya Nzambi ya ‘kukwenda na Ninive bwala ya nene-nene, mpi kusonga bantu ya bwala yina’ nsangu ya ndola, Yonasi kutinaka mpi kukwendaka na ndambu yankaka. Yehowa “tindaka mupepe ya ngolo sambu na kunikisa masa” mpi kusadilaka “mbisi ya nene ya masa” sambu na kutwadisa dyaka Yonasi mpi kutindaka yandi na mbala ya zole na ntu-mbanza ya Asiria.—Yonasi 1:2, 4; 2:1; 3:1, 2.
Yonasi kukwendaka na Ninive mpi yantikaka kuzabisa nsangu yai ya pwelele: “Na nima ya bilumbu makumi iya (40) Nzambi ta fwa bwala yai Ninive!” (Yonasi 3:4) Bantu kusalaka dyambu yina Yonasi kuyindulaka ve. Bo balulaka ntima, ebuna yo pesaka Yonasi “makasi.” Yehowa kusadilaka “mwa-nti” sambu na kupesa Yonasi dilongi ya kuwila bankaka mawa.—Yonasi 4:1, 6.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
3:3—Keti yo vandaka kulomba kusala mpenza ‘bilumbu tatu sambu na kuzenga Ninive nsongi na nsongi’? Ee. Na ntangu ya ntama, ntangu bo vandaka kutubila Ninive, bo vandaka kutanga mpi bwala Khursabād yina kuvandaka na nordi mpi Nimroud yina kuvandaka na sudi. Babwala yonso yina bo vandaka kuvukisa ti Ninive vandaka kusala bansongi iya ya kitamina ya bakilometre 100.
3:4—Keti yo lombaka nde Yonasi kulonguka ndinga ya bantu ya Asiria sambu na kulonga bantu ya Ninive? Yo lenda vanda nde Yonasi kuzabaka dezia ndinga ya bantu ya Asiria, to nde Nzambi kupesaka yandi na mutindu ya kuyituka mayele ya kutuba na ndinga yina. Yo lenda vanda mpi nde yandi vandaka kuzabisa nsangu na yandi na Kiebreo mpi muntu yankaka vandaka kubalula yo na ndinga ya bantu ya Asiria. Kana yo kele nde muntu yankaka vandaka kubalula yo, bangogo na yandi zolaka kubenda mpenza dikebi ya bantu sambu na kusosa kuzaba nsangu yango.
Malongi Sambu na Beto:
1:1-3. Kubongisa na luzolo yonso na kusala bisalu yankaka sambu na kusala ve mbotembote kisalu ya kusamuna Kimfumu mpi ya kukumisa bantu balongoki kele kidimbu ya kemonisa bangindu ya mbi. Muntu ya kesala mutindu yina ketina mukumba ya Nzambi mepesaka yandi.
1:1, 2; 3:10. Mawa ya Yehowa kesukaka kaka ve na dikanda, na bantu ya mpusu ya nitu mosi buna, to na kimvuka mosi ya bantu. “Yandi ke salaka mbote na bantu yonso, yandi ke wilaka mawa bantu yonso ya yandi salaka.”—Nkunga 145:9.
2:1; 2:11. Bilumbu ti bampimpa tatu yina Yonasi kulutisaka na divumu ya mbisi ya nene kuvandaka mbikudulu ya kemonisa lufwa ti lufutumuku ya Yezu.—Matayo 12:39, 40; 16:21.
2:1; 2:11; 4:6. Yehowa kugulusaka Yonasi na mupepe ya ngolo ya nzadi. Nzambi “menisaka mwa-nti sambu na kupesa Yonasi madidi. . . . Yo katulaka mpasi na yandi.” Bansadi ya Yehowa ya bubu yai lenda tula ntima na Nzambi, mpi na ntima na yandi ya mbote, nde yandi tatanina mpi tagulusa bo.—Nkunga 13:5; 40:12.
2:2, 3, 10, 11. Yehowa kewaka bisambu ya bansadi na yandi mpi ketulaka dikebi na kudila na bo.—Nkunga 120:1; 130:1, 2.
3:8, 10. Nzambi ya kyeleka “balulaka mabanza na yandi,” mpi “yandi salaka diaka ve” mambu yina yandi zolaka kusala. Sambu na inki? Sambu bantu ya Ninive “bikisaka banzila na bo ya mbi.” Mutindu mosi bubu yai, kana muntu ya masumu kubalula ntima na masonga yonso, Nzambi lenda buya kupesa yandi ndola.
4:1-4. Ata muntu mosi ve lenda pusa Nzambi na kutula ndilu na mawa na Yandi. Beto fwete keba na kumona ve mbi mutindu Yehowa kemonisaka mawa na yandi.
4:11. Yehowa kekanga ntima mpi kepesa nzila nde nsangu ya Kimfumu kulongama na ntoto ya mvimba sambu, mutindu yandi salaka yo na bantu 120 000 ya Ninive, yandi kewaka mawa sambu na bantu yina “me zaba ve kusola wapi mambu ya mbote wapi mambu ya mbi.” Beto mpi fwete wa mawa sambu na bantu ya teritware na beto mpi kusala na kikesa yonso kisalu ya kusamuna Kimfumu mpi ya kukumisa bantu balongoki.—2 Piere 3:9.
‘BO FWETE KULULA NSUKI YONSO YA NTU NA BO’
Mishe kumonisaka pwelele masumu ya bantu ya Izraele ti ya Yuda, yandi tubaka nde ba ntu-mbanza na bo tabikala mayumbu, mpi yandi silaka nde bo tavutuka na bwala na bo. Samaria fwete kuma “mayumbu na mayumbu.” Sambu bantu ya Izraele ti Yuda vandaka kusambila biteki, yo lombaka nde bo “zenga-zenga bansuki” na bo, disongidila nde bo wa nsoni. Ntangu bo takwenda na kimpika, bo fwete kulula nsuki na bo yonso ya ntu bonso ya kumbi-kumbi, yo fwete vanda mutindu ya bandeke yina kedyaka misuni ya bambisi yankaka mpi ya kevandaka kaka ti mwa nsuki fyoti na ntu na yo. Yehowa kusilaka nde: “Beno bana ya Yakobi . . . mono ta vutula beno kisika mosi.” (Mishe 1:6, 16; 2:12) Sambu na yina metala bantwadisi ya mbi mpi baprofete ya nku, Yeruzalemi mpi “ta bikala mayumbu na mayumbu.” Kansi, Yehowa ‘tatula bantu na yandi kisika mosi.’ “Mfumu yina ta yalaka bantu ya Israele” tabasika na “Betelemi-Efrata.”—Mishe 3:12; 4:12; 5:1.
Keti Yehowa kusadilaka ve bantu ya Izraele mambu ya mbote? Keti bansiku na yandi kuvandaka mpasi mingi na kuzitisa? Ve. Mambu yonso ya Yehowa kelombaka na bansambidi na yandi kele nde bo sala mambu ya lunungu, bo zola mambote mpi bo tambula na kudikulumusa yonso ti Nzambi na bo. (Mishe 6:8) Kansi, bantu yina vandaka kuzinga na ntangu ya Mishe kumaka kusala mambu ya mbi kibeni na mpila nde “bantu ya mbote ti ya masonga mpenza na kati na bo [kuvandaka] bonso banti ya bansende.” Bo vandaka kupesa mpasi na konso muntu yina vandaka kukwenda kuna. Kansi, profete kutubaka nde: “Ata nzambi ya nkaka kele ve bonso [Yehowa].” Nzambi tawila dyaka bantu na yandi mawa mpi yandi “ta losa [masumu na bo yonso] tii na nsi ya nzadi-mungwa.”—Mishe 7:4, 18, 19.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
2:12—Inki ntangu mbikudulu yina Nzambi kutubaka nde yandi ‘tavutula bana ya Yakobi’ yina kubikalaka kulunganaka? Kulungana na yo ya ntete kuvandaka na mvu 537 N.T.B., ntangu Bayuda yina kubikalaka kukatukaka na kimpika na Babilone mpi kuvutukaka na insi na bo. Na ntangu na beto, mbikudulu yai kelungana na “Israele ya Nzambi.” (Galatia 6:16) Banda na mvu 1919, bo kevukisa kumosi Bakristu ya kupakulama “bonso mameme na lupangu.” Mutindu “kibuka ya nene” (NW) ya “mameme ya nkaka” mevukanaka ti bo, mingimingi banda 1935, bo mekumaka “na makelele ya bantu mingi.” (Kusonga 7:9; Yoane 10:16) Bo kesalaka kumosi na kikesa yonso sambu lusambu ya kyeleka kukwenda na ntwala.
4:1-4—“Na bilumbu ke kwisa,” inki mutindu Yehowa “ta sambisaka bantu ya nsi-ntoto, yandi ta zengaka makambu ya bantu mingi ata bayina kele ngolo”? Bangogo “bantu mingi” mpi “bayina kele ngolo” ketendula ve bimvuka ya bantu to bimvuka ya politiki. Kansi, bangogo yai ketendula bantu ya makanda yonso yina mekumaka bansambidi ya Yehowa. Yehowa kesambisa mpi kezenga makambu na bo na yina metala bangwisana na bo ti yandi.
Malongi Sambu na Beto:
1:6, 9; 3:12; 5:1. Bantu ya Asiria kufwaka Samaria na mvu 740 N.T.B., ntangu Mishe kuvandaka na luzingu. (2 Bantotila 17:5, 6) Bantu ya Asiria kukwendaka tii na Yeruzalemi na nsungi ya luyalu ya Ezekiasi. (2 Bantotila 18:13) Bantu ya Babilone kuyokaka Yeruzalemi na mvu 607 N.T.B. (2 Bansangu 36:19) Mutindu mbikudulu kutubaka, Mesia kubutukaka na “Betelemi-Efrata.” (Matayo 2:3-6) Bambikudulu ya Yehowa kelunganaka kaka.
2:1, 2. Yo tavanda kigonsa mpenza kana beto ketuba nde beto kesadilaka Nzambi, kansi beto kesosaka ntete kimvwama, na kisika ya kusosa ntete “Kimfumu” ya Nzambi mpi lunungu na yandi.—Matayo 6:33; 1 Timoteo 6:9, 10.
3:1-3, 5. Yehowa kelomba na bantu yina ketwadisaka bansadi na yandi nde bo sala mambu ya mbote.
3:4. Kana beto kezola nde Yehowa kupesa mvutu na bisambu na beto, beto fwete salaka ve masumu to kutambula dikulu mosi na nganda, dikulu mosi na kati.
3:8. Beto lenda lungisa mukumba na beto ya kulonga nsangu ya mbote mpi kuzabisa bansangu ya ndola kaka kana mpeve santu ya Yehowa kupesa beto ngolo.
5:4. Mbikudulu yai ya ketubila Mesia kendimisa beto nde ntangu bambeni tanwanisa bantu ya Nzambi, “bangungudi nsambwadi [yina ketendula kima ya kulunga na meso ya Nzambi]” (NW) mpi “bamfumu” nana, disongidila bantu mingi ya kufwana, tatelama sambu na kutwadisa bantu ya Yehowa.
5:6, 7. Sambu na bantu mingi, Bakristu ya kupakulama bubu yai kele bonso “malulu ya Mfumu Nzambi,” disongidila lusakumunu ya mekatuka na Nzambi. Yo kele mutindu yina sambu yandi kesadila bapakulami sambu na kuzabisa nsangu ya Kimfumu. “Mameme ya nkaka” kepesa bapakulami maboko na kisalu ya kusamuna na mutindu bo kesadisa bantu na kusala bangwisana ti Nzambi. (Yoane 10:16) Yo kele mpenza dibaku ya nene na kusala kisalu yai ya kepesaka bantu kikesa ya kyeleka.
6:3, 4. Beto fwete landa mbandu ya Yehowa Nzambi, kuvanda mbote mpi kuwila bantu mawa, ata na bantu yina yo kevandaka mpasi na kuzinga ti bo, to bayina melembaka na kimpeve.
7:7. Na ntangu beto kekutana ti makambu na nsuka ya ngidika yai ya mbi, beto fwete katula ve kivuvu. Kansi, bonso Mishe, beto fwete “tula ntima” na Nzambi na beto.
7:18, 19. Mutindu Yehowa kevandaka na luzolo ya kulolula bifu na beto, beto mpi fwete vandaka na luzolo ya kulolula bantu yina mesala beto mbi.
Beto Landa na ‘Kusamba ti Kulemfuka’ na Yehowa
Bantu yina kenwanisa Nzambi ti bantu na yandi “fweti fwa” kimakulu. (Abdiasi 10) Kansi, kana beto tula dikebi na balukebisu ya Nzambi mpi beto ‘bikisa banzila na beto ya mbi,’ yo lenda sala nde Yehowa kuwila beto dyaka ve makasi. (Yonasi 3:10) ‘Na bilumbu yai ya nsuka,’ lusambu ya kyeleka ke na kuzanguka na zulu ya mabundu yonso ya luvunu mpi bantu mingi ya bulemfu kekota muna. (Mishe 4:1; 2 Timoteo 3:1) Yo yina, bika beto baka lukanu ya ‘kusamba ti kulemfuka kaka na Mfumu Nzambi, Nzambi na beto, tii kuna.’—Mishe 4:5.
Mukanda ya Abdiasi, Yonasi, ti Mishe kelonga beto malongi ya mfunu kibeni! Ata bo sonikaka yo bamvula 2 500 meluta, nsangu na yo “kele ya moyo, yo ke salaka konso ntangu.”—Baebreo 4:12.
[Kifwanisu ya kele na lutiti 9]
Abdiasi kubikulaka nde: “[Edomi] fweti fwa” kimakulu
[Kifwanisu ya kele na lutiti 11]
Mishe ‘kutulaka ntima’ na Yehowa, nge mpi lenda sala yo