MWBR20 06 Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
YUNI 1-7
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KUYANTIKA 44-45
“Yozefi Me Lolula Bampangi na Yandi”
“Mono Kele Nzambi Ve”
Na nima, Yozefi kangaka bo na mutambu. Yandi tindaka nsadi na yandi na kulanda bampangi na yandi. Nsadi yango kangaka bo mpi fundaka bo nde bo yibaka dikopa ya Yozefi. Ntangu nsadi yai monaka dikopa yango na saki ya Benyamini, yandi vutulaka bo na Yozefi. Yozefi zwaka diaka dibaku ya kuzaba mbote-mbote kimuntu ya kieleka ya bampangi na yandi. Yuda vandaka kutuba na kisika na bo yonso. Yandi bondilaka Yozefi na kuwila bo mawa. Yandi tubaka nkutu nde bo yonso 11 kukuma bampika na Ezipte. Yozefi zabisaka bo nde Benyamini mpamba muntu fwete bikala na Ezipte bonso mpika, kansi bampangi na yandi ya nkaka lenda vutuka na nsi na bo.—Kuyantika 44:2-17.
Yuda zabisaka Yozefi na mawa yonso nde: “Yandi me bikalaka yandi mosi na divumu ya mama na yandi; tata ke zolaka yandi mingi.” Ziku, bangogo yai simbaka ntima ya Yozefi sambu yandi vandaka mwana ya ntete yina Yakobi butaka ti nkento na yandi Rashele. Rashele fwaka ntangu yandi vandaka kubuta Benyamini. Bonso tata na yandi, Yozefi vandaka kuyibuka mpi Rashele. Ziku, Yozefi zolaka Benyamini mingi sambu bo butukaka divumu mosi.—Kuyantika 35:18-20; 44:20.
Yuda bondilaka Yozefi na kukumisa ve Benyamini mpika. Nkutu yandi zolaka kukuma mpika na kisika ya Benyamini. Yo yina, yandi bondilaka diaka Yozefi nde: “Nki mutindu mono lenda vutuka na tata na mono maboko-mpamba, mwana yai kele ve? Mono ta kanga ntima ve na kumona bampasi ya tata na mono!” (Kuyantika 44:18-34) Yo monanaka kibeni nde Yuda sobaka bikalulu na yandi. Yandi balulaka ntima, monisaka mawa ya ngolo mpi mpeve ya kuditambika.
Yozefi kukaka ve kukanga ntima. Yo lombaka nde yandi basisa mawi ya ngolo yina yandi vandaka ti yo. Yandi lombaka bansadi na yandi yonso na kubasika. Na nima, yandi yantikaka kudila na ndinga ya ngolo mpi makelele ya kudila na yandi wakanaka tii na nzo ya Farao. Nsuka-nsuka, yandi zabisaka bo nde: ‘Mono kele mpangi na beno Yozefi.’ Yandi yambaka bampangi na yandi mpi lolulaka bo sambu na mambu yonso ya bo salaka yandi. (Kuyantika 45:1-15) Yandi monisaka kikalulu ya Yehowa, Nzambi yina ke lolulaka bantu na ntima ya mvimba. (Nkunga 86:5) Keti beto ke lolulaka mpi bantu mutindu mosi?
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 606
Kupasula bilele
Kupasula bilele vandaka kidimbu yina bayuda mpi bantu ya Azia vandaka kusala sambu na kumonisa mawa na bo, bo vandaka kusala mutindu yina kaka kana bo me wa nde muntu mosi ya bo vandaka kuzola me fwa. Mbala mingi bo vandaka kupasula lele kaka na ntulu sambu na kumonisa ntulu na nganda, kansi ve kupasula lele yonso sambu na kubikala kinkonga.
Muntu ya ntete yina pasulaka lele ya Biblia ke tubilaka kele Rubeni, mwana ya ntete ya Yakobi. Ntangu yandi vutukaka mpi monaka ve Yozefi na dibulu ya masa, yandi pasulaka lele na yandi na ntulu mpi tubaka nde: “Mwana me vila! Ebuna mono—mono ta sala inki?” Mutindu Rubeni vandaka mwana ya ntete, yandi muntu vandaka ti nswa ya kutanina leke na yandi. Ntangu bo songaka tata na bo Yakobi nde mwana na yandi me fwa, yandi pasulaka mvwela na yandi mpi lwataka saki ntangu yandi vandaka kudila (Kuy 37:29, 30, 34) mpi ntangu bampangi ya Yozefi vandaka na Ezipte, bo pasulaka bilele na bo sambu na kumonisa mawa ntangu bo kangaka Benyamini muyibi.—Kuy 44:13.
Bo Ke mengaka Bo Kukonda Kikuma
15 Inki lenda sadisa beto na kuwila ve bantu yina ke mengaka beto kukonda kikuma makasi? Yibuka nde bambeni na beto ya ntete-ntete kele Satana ti bademo. (Efezo 6:12) Ata bantu ya nkaka ke niokulaka beto na luzolo yonso, bantu mingi yina ke nwanisaka bantu ya Nzambi ke salaka yo sambu bo ke bakisaka ve mambu to sambu bantu ya nkaka ke pusaka bo. (Daniele 6:4-16; 1 Timoteo 1:12, 13) Luzolo ya Yehowa kele nde “bantu ya mitindu yonso” kuzwa dibaku ya “kuguluka mpi kubaka nzayilu ya sikisiki ya kieleka.” (1 Timoteo 2:4, NW) Ya kieleka, bantu ya nkaka yina vandaka kunwanisa beto me kumaka bampangi na beto Bakristu sambu bo monaka bikalulu na beto ya mbote. (1 Piere 2:12) Diaka, beto lenda baka dilongi na mbandu ya Yozefi, mwana ya Yakobi. Ata Yozefi niokwamaka mingi kibeni sambu na bampangi na yandi ya kitata, yandi wilaka bo ve makasi. Sambu na inki? Sambu yandi bakisaka nde Yehowa muntu vandaka kutwadisa mambu, mpi kuyidika yo sambu na kulungisa lukanu na Yandi. (Kuyantika 45:4-8) Mutindu mosi, Yehowa lenda sala na mpila nde konso mpasi ya kukonda kikuma yina beto lenda kutana na yo kukumisa zina na yandi.—1 Piere 4:16.
Lutangu ya Biblia
YUNI 8-14
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KUYANTIKA 46-47
“Lusadisu na Ntangu ya Nzala”
w87-F 1/5 15 § 2
Bo Taninaka Luzingu na Bo na Ntangu ya Nzala
2 Bamvula nsambwadi ya madia sukaka, mpi nzala kotaka mutindu Yehowa tubaka yo na ntwala; nzala yango kotaka kaka ve na Ezipte kansi yo kotaka mpi “na ntoto ya mvimba.” Ntangu bantu yina vandaka na nzala na Ezipte yantikaka kudidila Farao sambu yandi pesa bo mampa, Farao songaka bo nde: “Beno kwenda na Yozefi, mpi beno sala mambu yonso yina yandi ke songa beno.” Yozefi vandaka kutekila bantu ya Ezipte bambuma tii ntangu mbongo na bo manaka. Na nima, Yozefi kumaka kubaka bitwisi na bo na kisika ya mbongo. Nsuka-nsuka, bantu kwendaka na Yozefi mpi songaka yandi nde: “Sumba beto mpi ntoto na beto sambu na madia, ebuna beto ti ntoto na beto, beto ta kuma bampika ya Farao.” Yo yina, Yozefi sumbilaka Farao bansi yonso ya bantu ya Ezipte.—Kuyantika 41:53-57; 47:13-20.
Kimfumu Ke Lungisa Luzolo ya Nzambi na Ntoto
11 Bima mingi. Bantu ya nsi-ntoto ke fwa na nzala ya kimpeve. Biblia ke kebisa nde: “Bilumbu kele ya mono ta tinda nzala na ntoto yai. Bantu ta vanda na nzala kansi nzala ya mampa ve, ya masa mpi ve; bo ta vanda na nzala ya kuwa nsangu na mono Mfumu Nzambi. Mono Mfumu Nzambi muntu me tuba.” (Amo. 8:11) Keti bantu ya Kimfumu ya Nzambi ke fwa mpi na nzala? Yehowa tubaka na ntwala luswaswanu yina ta vanda na kati ya bantu na yandi ti bambeni na yandi: “Bantu na mono ta dia, bo ta nwa, kansi beno, beno ta vanda na nzala; bo ta mona kiese, kansi beno, beno ta mona nsoni.” (Yez. 65:13) Keti nge ke monaka kulungana ya mambu yai?
12 Beto me fulukaka ti madia yai ya kimpeve bonso nzadi ke fulukaka ti masa: Mikanda na beto ya ke tendulaka Biblia, ba CD ti Bavideo, balukutakanu na beto ya dibundu ti ya nene, mpi malongi yina ke vandaka na site Internet na beto. Bima yai yonso kele madia mingi ya kimpeve yina beto ke bakaka na nsi-ntoto yai ya ke fwa na nzala. (Ezek. 47:1-12; Yoe. 3:18) Keti nge ke vandaka ve na kiese ya kumona mutindu Yehowa ke lungisa lusilu na yandi ya kupesa beto bima mingi? Keti nge ke diaka konso ntangu na mesa ya Yehowa?
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 227 § 16
Bikalulu mpi Bidimbu
Kutula diboko na meso ya muntu ya kufwa. Ntangu Yehowa songaka Yakobi nde, “Yozefi ta tula diboko na yandi na meso na nge” (Kuy 46:4), yo vandaka kutendula nde Yozefi ta kanga Yakobi meso na nima ya lufwa na yandi, diambu yina mwana ya ntete vandaka kusala. Yo ke monana nde Yehowa songaka Yakobi nde Yozefi muntu fwete baka nswa ya mwana ya ntete.—1 Bs 5:2.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Bis 7:14
Kimvuka ya bantu 75: Etiene tubilaka ve verse mosi yina kele na masonuku ya Kiebreo ntangu yandi tubaka nde ntalu ya bantu ya dibuta ya Yakobi yina vandaka na Ezipte vandaka 75. Ntalu yina kele ve na bisono ya Tetragrami ya masonuku ya Kiebreo. Kuy 46:26 ke tuba nde: “Bana yonso ya Yakobi yina kotaka na Ezipte ti yandi, katula bankento ya bana na yandi, vandaka 66.” Verse 27 ke yika nde: “Bantu yonso ya nzo ya Yakobi yina kotaka na Ezipte vandaka 70.” Baverse yai me tubila bantu na mitindu zole, bantu ya ntete kele kaka bantu yina butukaka na dikanda ya Yakobi mpi ya zole kele bantu yonso yina kotaka na Ezipte. Kub 1:5 mpi Kul 10:22 ke monisa nde ntalu ya bantu yina butukaka na dikanda ya Yakobi vandaka “70.” Ziku, Etiene tubilaka diaka ntalu ya tatu yina vandaka kutubila dikanda ya Yakobi mpi bantu yonso yina vandaka na kati na yo. Bantu ya nkaka ke tubaka nde bantu yina vandaka na dikanda ya Yakobi vandaka bana mpi bantekolo ya bana ya Yozefi, Manase mpi Efrayimi, yina bo me tubilaka na mbalula ya La Septante na Kuy 46:20. Bankaka ke tubaka nde bantu yina vandaka na dikanda ya Yakobi vandaka mpi ti bankento ya bana ya Yakobi yina Kuy 46:26 ke tubila. Yo yina, ntalu “75” lenda vanda ntalu ya me fwana. Ntalu yai lenda vanda na masonuku ya Kiebreo yina vandaka mingi na mvu-nkama ya ntete ya ntangu na beto. Banda bamvula mingi, bantu ya mayele zabaka nde “75” vandaka ntalu yina Kuy 46:27 mpi Kub 1:5 ke tubilaka na La Septante ya Kigreki. Diaka, na mvu-nkama ya 20, bo monaka diaka bitini ya Barulo zole ya Nzadi ya Kufwa na Kiebreo mpi bo sadilaka ntalu “75” na kati. Ziku ntalu yina Etiene tubaka katukaka na bambalula ya ntama. Yo vanda ntalu “75” kele ya mbote to ve, ntalu yina Etiene tubaka ke monisa kaka mutindu ya kuswaswana ya kutanga ntalu ya bantu ya dikanda ya Yakobi.
Lutangu ya Biblia
YUNI 15-21
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KUYANTIKA 48-50
“Bambuta Kele ti Mambu Mingi ya Mbote ya Kulonga Beto”
it-1-F 1228 § 8
Yakobi
Ntangu fioti na ntwala nde Yakobi kufwa, yandi sakumunaka bantekolo na yandi, disongidila bana ya Yozefi mpi na lutwadisu ya Nzambi, yandi tulaka Efrayimi na ntwala ya mbuta na yandi Manase. Na nima, yandi pesaka Yakobi dikabu ya kimvwama mbala zole yina mwana ya ntete vandaka kubaka mpi Yakobi tubaka nde: “mono ke pesa nge kitini mosi ya ntoto kuluta bampangi na nge, ntoto yina mono bakaka na maboko ya bantu ya Amore ti mbele na mono ya bitumba mpi munduki na mono ya tolo-tolo.” (Kuy 48:1-22; 1 Bs 5:1) Sambu Yakobi sumbaka kitini ya ntoto pene-pene na Shekemi na bana ya Amore (Kuy 33:19, 20), yo ke monana nde mambu yina Yakobi silaka Yozefi monisaka nde Yakobi vandaka muntu ya lukwikilu; lukwikilu yina sadisaka yandi na kutubila bitumba yina Kanana ta nwana na nsadisa ya bana na yandi bonso nde mambu yango me salamaka dezia na mbele ya bitumba na yandi mosi mpi na minduki na yandi ya tolo-tolo. Makabu yina Yozefi bakaka mbala zole ntangu yandi nwanaka ti bantu ya Kanana ke monisa makabu zole yina bo pesaka na dikanda ya Efrayimi mpi ya Manase.
it-1-F 623 § 1
Bilumbu ya Nsuka
Mbikudulu ya Yakobi na Zulu ya Mbeto na Yandi ya Lufwa. Ntangu Yakobi songaka bana na yandi nde: “Beno vukana sambu mono songa beno mambu yina ta kumina beno na kitini ya nsuka ya bilumbu” to “na bilumbu ke kwisa” (AT), Yakobi vandaka kutubila bilumbu ke kwisa ntangu mambu yina yandi tubaka na ntwala ta yantika kulungana. (Kuy 49:1) Bamvula kuluta zole na ntwala, Yehowa zabisaka nkaka ya Yakobi Abrami (Abrahami) nde, bana na yandi ta mona mpasi bamvula 400. (Kuy 15:13) Diaka, bilumbu ke kwisa yina Yakobi vandaka kutubila nde yo kele “kitini ya nsuka ya bilumbu” lendaka ve kuyantika tii kuna bamvula 400 ya mpasi ta suka. (Sambu na kuzaba mambu mingi ya me tala Kuyantika kapu 49, tala masolo ya bana ya Yakobi na kuwakana ti bazina na bo.) Mambu ya mbikudulu ya me tala “Izraele ya Nzambi” zolaka dezia kuyantika na kulungana.—Bag 6:16; Bar 9:6.
Minunu Kele Lusakumunu Sambu na Baleke
10 Minunu lenda vanda mpi na bupusi ya mbote na Bakristu ya nkaka. Ntangu yandi kumaka mununu, Yozefi mwana ya Yakobi salaka kima mosi ya pete yina monisaka lukwikilu mpi yina vandaka ti bupusi ya ngolo na bansambidi ya kieleka mingi yina zingaka na nima na yandi. Yandi vandaka ti bamvula 110 ntangu yandi pesaka ntuma “sambu na mikwa na yandi kana yandi fwa,” disongidila nde ntangu bo ta katuka na Ezipte, bo nata mpi mikwa na yandi. (Baebreo 11:22; Kuyantika 50:25) Ntuma yina vandaka bonso kidimbu ya nkaka yina vandaka kumonisa nde kivuvu vandaka sambu na bantu ya Izraele ntangu bo vandaka na kimpika ya bamvula mingi na nima ya lufwa ya Yozefi, mpi yo vandaka kundimisa bo nde luguluku na bo ta kwisa.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
Lusakumunu Kele na Bantu Yina Ke pesaka Nzambi Lukumu
4 Na ntwala ya kukota na Ntoto ya Lusilu, bantu ya dikanda ya Izraele ya Gadi lombaka nde bo pesa bo ntoto yina me fwana sambu na kudisa bambisi na esti ya Yordani. (Kutanga 32:1-5) Kuzinga na ntoto yina vandaka kutendula kunwana ti mambu mingi ya mpasi. Makanda yina vandaka na westi zolaka kuvanda na lutaninu ya Muwanda ya Yordani yina vandaka kibaka mosi ya lugangu yina vandaka kukanga basoda ya bambeni nzila ya kukota na ntoto yina. (Yozue 3:13-17) Kansi sambu na bantoto yina vandaka na esti ya Yordani, mukanda mosi (The Historical Geography of the Holy Land) ya George Adam Smith ke tuba nde: “[Bantoto] yonso vandaka ya kuvukana, kukonda ata kima mosi yina lendaka kukabisa yo na ntoto ya nene ya Arabia. Yo yina bo vandaka ntangu yonso na kigonsa sambu bambeni yina vandaka na nzala ya ngolo mpi yina vandaka kutambula-tambula lendaka kubebisa bwala na bo, mpi mingi na kati ya bambeni yango vandaka kukota na ntoto yina konso mvula.”
5 Inki mutindu dikanda ya Gadi zolaka kunwana ti diambu ya mpasi ya mutindu yai? Bamvu-nkama mingi na ntwala, na mbikudulu yina yandi pesaka na mbeto na yandi ya lufwa, nkaka na bo Yakobi tubaka nde: “Nge Gadi, bamiyibi ta kwisaka kuyiba bima na nge, kansi nge ta kulaka bo.” (Kuyantika 49:19) Kana nge tala bangogo yai na mbala ya ntete, yo lenda monana bonso nde yo kepesa ve kikesa. Kansi, na kutuba ya mbote yo vandaka kupusa mpi bantu ya Gadi na kunwana. Yakobo ndimisaka bo nde kana bo sala mpidina, bamiyibi zolaka kubasika na nsoni na ntoto na bo, mpi bantu ya Gadi zolaka kukula bo.
it-1-F 299 § 7
Benyamini
Yakobi tubilaka makuki yina bana ya Benyamini vandaka ti yo ya kunwana na mbikudulu na yandi na zulu ya mbeto ya lufwa; mbikudulu yina yandi tubaka sambu na mwana na yandi yina yandi vandaka kuzola mingi nde: “Benyamini ta landa kupasula bonso kibulu. Na suka yandi ta dia mbisi, mpi na nkokila yandi ta kabisa bima ya yandi me botula.” (Kuy 49:27) Bo vandaka kuzaba basoda ya Benyamini na makuki yina bo vandaka ti yo ya kulosa, ya kulosa matadi na diboko ya kitata to na diboko ya kimama mpi bo vandaka kulosa yo na “siki-siki yonso.” (Baz 20:16; 1 Bs 12:2) Zuzi Ehudi yina vandaka kusadila diboko ya kimama, muntu yina fwaka Egloni ntotila ya nku vandaka muntu ya dikanda ya Benyamini. (Baz 3:15-21) Yo lenda monana nde yo vandaka “na luyantiku” ya kimfumu ya Izraele ntangu yina dikanda ya Benyamini, “dikanda ya kuluta fioti na makanda,” basisaka Saule ntotila ya ntete ya Izraele, mwana ya Kishi, muntu yina vandaka kunwanisa ngolo bantu ya Filistia. (1 Sa 9:15-17, 21) Mutindu mosi mpi “na nsuka,” ntangu yina dikanda ya Izraele vandaka na kigonsa, dikanda ya Benyamini basisaka ntotila-nkento Estere mpi ministre ya ntete Mordekai bantu yina salaka yonso sambu na kugulusa bantu ya Izraele na nsi ya luyalu ya Persia.—Est 2:5-7.
Lutangu ya Biblia
YUNI 22-28
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KUBASIKA 1-3
“Mono ta Kuma Yina Mono Ke Sola Kukuma”
Kumisa Zina ya Nene ya Yehowa
4 Tanga Kubasika 3:10-15. Ntangu Moize kumaka ti bamvula 80, Nzambi pesaka yandi mukumba mosi ya nene; yandi zabisaka Moize nde: ‘Nge ta basisa bantu na mono, bantu ya Israele na Ezipte.’ Na nima na luzitu yonso, Moize yulaka Yehowa ngiufula mosi ya mfunu mingi: “Kana bo yula mono nde: ‘Nzambi yango zina na yandi nani?’ ebuna mono ta tuba nki?” Sambu zina ya Nzambi zabanaka tuka bamvula mingi, sambu na nki Moize yulaka ngiufula yina? Yo ke monana nde, yandi vandaka na mfunu ya kuzaba mambu mingi na yina me tala muntu yina kele na zina yango, sambu yo zolaka kundimisa bansadi na yandi nde Nzambi ta gulusa bo mpenza. Yo fwanaka nde Moize kudiyangisa sambu bantu ya Izraele vandaka na kimpika tuka bamvula mingi. Ziku bo vandaka kudiyula kana Nzambi ya ba-nkaka na bo lendaka kugulusa bo. Nkutu, bantu ya nkaka ya Izraele kumaka kusambila banzambi ya Ezipte!—Ezek. 20:7, 8.
kr 43, lupangu
ZINA YA NZAMBI KE TENDULA INKI?
ZINA ya Yehowa me katuka na kisongi-diambu mosi ya Kiebreo yina ke tendula “Kumisaka.” Yo yina, bantu mingi ke yindulaka nde zina ya Nzambi ke tendula “Yandi Ke Kumisaka.” Ntendula yai ke wakana ti kisalu ya Yehowa bonso Ngangi. Yandi salaka luyalanganu ya mvimba mpi bigangwa ya mayele mpi yandi ke landa na kusala nde luzolo mpi lukanu na yandi kulungana.
Ebuna, inki mutindu beto fwete bakisa mvutu ya Yehowa pesaka Moize, yina kele na Kubasika 3:13, 14? (NW) Moize yulaka nde: “Yindula nde mono kwenda na bantu ya Izraele mpi mono tubila bo nde, ‘Nzambi ya ba-nkaka na beno me tinda mono na beno,’ mpi bo tubila mono nde, ‘Zina na yandi nani?’ Inki mono fwete tubila bo?” Yehowa vutulaka nde: “Mono Ta Kuma Yina Mono Ke Sola Kukuma.”
Moize yulaka ve Yehowa zina na yandi. Moize ti bantu ya Izraele zabaka dezia zina ya Nzambi mbote. Kansi, yandi zolaka nde Yehowa kusonga yandi kana yandi kele Nzambi ya nki mutindu. Diambu yai zolaka kukumisa lukwikilu na yandi ngolo mpi ziku yo zolaka kuwakana ti ntendula ya zina na yandi. Yo yina, ntangu yandi tubaka nde “Mono Ta Kuma Yina Mono Ke Sola Kukuma,” Yehowa vandaka kumonisa kitini mosi ya kitoko ya kimuntu na yandi: Na konso diambu, yandi ke kumaka kima yonso yina kele mfunu sambu na kulungisa lukanu na yandi. Mu mbandu, sambu na Moize mpi bantu ya Izraele, Yehowa kumaka mambu mingi: yandi kumaka Ngulusi, Muntu ya ke pesaka bansiku, mpi Muntu ya ke lungisaka bampusa. Yo yina, Yehowa yandi mosi ke solaka na kukuma kima yonso yina kele mfunu sambu na kulungisa mambu yina yandi silaka bantu na yandi. Kansi, ata zina ya Yehowa kele ti dibanza yai, yo ke sukaka ve na mambu yina yandi ke solaka na kukuma. Yo ke tadila mpi mambu yina yandi ke salaka nde lugangu na yandi kukuma sambu na kulungisa lukanu na yandi.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
g04-F 8/4 6 § 4
Keti Moize Vandaka Muntu ya Masonga?
Keti beto lenda yituka na kundima nde mwana-nkento ya ntotila ya Ezipte muntu sansaka Moize? Ve, sambu dibundu ya bantu ya Ezipte vandaka kulonga nde kana muntu ke sala mambu ya mbote, yo ta sadisa yandi na kukwenda na zulu. Joyce Tyldesley muntu ya arkeolozi ke tuba sambu na kusansa mwana yina nge ve muntu butaka nde: “Bankento ya Ezipte vandaka kukabula bima kiteso mosi ti babakala ya Ezipte. Bo vandaka ti banswa ya kiteso mosi mpi kukabula mbongo kiteso mosi, kansi ve na mambu yina bo vandaka kulonguka, na nima . . . bankento lendaka kusansa bana yina bo ve bantu butaka.” Papirusi mosi ya ntama ke tubila nkento mosi ya Ezipte yina sansaka bana yina yandi ve muntu butaka; bana yango vandaka bampika na yandi. Diksionere mosi (The Anchor Bible Dictionary) ke tuba nde: “Ntalu ya mbongo yina bo vandaka kufuta mama yina butaka Moize sambu na kunwisa yandi . . . ke wakana mpi ti bakontra yina bantu vandaka kusala na Mezopotamia na yina me tala kusansa mwana yina nge ve muntu butaka.”
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Kubasika
3:1—Yetro vandaka nganga-Nzambi ya nki mutindu? Na ntangu ya ntama, mfumu ya dibuta vandaka kusala bonso nganga-Nzambi sambu na dibuta na yandi. Yo kele pwelele nde Yetro vandaka mfumu ya dikanda ya bantu ya Madiani. Sambu bantu ya dikanda ya Madiani vandaka bana ya Abrahami butaka ti Ketura, mbala yankaka bo zabaka mambu ya me tala lusambu ya Yehowa.—Kuyantika 25:1, 2.
Lutangu ya Biblia
YUNI 29–YULI 5
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KUBASIKA 4-5
“Mono Ta Vanda ti Nge Ntangu Nge Ta Tuba”
w10-F 15/10 13-14
Inki Mutindu Yehowa Ke Tadilaka Kupesa Bikuma?
“Mono me fwana ve.” Ziku nge lenda yindula nde nge me fwana ve na kulonga nsangu ya mbote. Na ntangu ya ntama, bansadi ya nkaka ya kwikama ya Yehowa yindulaka mpi nde bo me fwana ve na kulungisa mukumba yina Yehowa pesaka bo. Beto tadila mbandu ya Moize. Ntangu Yehowa pesaka Moize kisalu mosi ya mfunu, Moize tubaka nde: “Lolula mono, Yehowa, kansi mono kele ve mutubi ya mbote, yo vanda na bilumbu me luta to yantika nge ke tuba na nsadi na nge, sambu mono ke tubaka mbote ve mpi ludimi na mono kele kilo.” Ata Yehowa silaka Moize nde yandi ta sadisa yandi, Moize tubaka diaka nde: “Lolula mono, Yehowa, pardo, tinda konso muntu yina nge ke zola kutinda.” (Kub 4:10-13) Inki Yehowa salaka?
Keti Nge Ke Monaka “Muntu Yina Ke Monanaka Ve”?
5 Na ntwala nde Moize kuvutuka na Ezipte, Nzambi longaka yandi dilongi mosi ya mfunu mingi mpi na nima, Moize sonikaka dilongi yina na mukanda ya Yobi nde: ‘Kutina Yehowa boma kele mayele.’ (Yobi 28:28) Sambu na kusadisa Moize na kuvanda ti boma yina mpi kusala mambu na mayele yonso, Yehowa tubilaka luswaswanu yina kele na kati na yandi, Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso, mpi bantu. Yandi yulaka nde: ‘Nani salaka munoko sambu na muntu to nani ke salaka nde muntu kuvanda baba, kifwa-makutu, muntu ya ke monaka mbote, to kifwa-meso? Keti mono Yehowa ve?’—Kub. 4:11.
6 Inki dilongi ke basika? Moize vandaka ve ti kikuma ya kuwa boma. Yehowa muntu tindaka yandi mpi yandi zolaka kupesa yandi ngolo yina yandi vandaka na yo mfunu sambu na kuzabisa Farao nsangu ya Nzambi. Diaka, Yehowa vandaka ngolo kuluta Farao. Nkutu, yo vandaka ve mbala ya ntete yina bansadi ya Nzambi vandaka na kigonsa na nsi ya luyalu ya Ezipte. Ziku, Moize yindulaka mutindu Yehowa taninaka Abrahami, Yozefi, mpi yandi mosi Moize na luyalu ya ba Farao ya nkaka. (Kuy. 12:17-19; 41:14, 39-41; Kub. 1:22–2:10) Ti lukwikilu na Yehowa, “Muntu yina ke monanaka ve,” Moize kwendaka na ntwala ya Farao na kikesa yonso mpi zabisaka yandi mambu yonso yina Yehowa zabisaka yandi na kutuba.
w10-F 15/10 14
Inki Mutindu Yehowa Ke Tadilaka Kupesa Bikuma?
Yehowa katulaka ve mukumba yina yandi pesaka Moize. Kansi, Yehowa tindaka Aroni sambu na kusadisa Moize na kulungisa mukumba yina yandi pesaka Moize. (Kub 4:14-17) Diaka, na bamvula yina landaka, Yehowa sadisaka Moize mpi pesaka yandi bima yonso yina yandi vandaka na yo mfunu sambu na kulungisa mukumba na yandi. Bubu yai mpi, nge fwete ndima nde Yehowa ta sadila bampangi-Bakristu ya kuyela sambu bo sadisa nge na kulungisa mbote mukumba na beto ya kusamuna. Na mambu yonso, Ndinga ya Nzambi ke sila beto na kundima nde Yehowa ta sadisa beto sambu na kusala kisalu yina yandi me pesaka beto.—2 Bk 3:5; tala lupangu ‘Les années les plus heureuses de ma vie.’
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
w04-F 15/3 28 § 4
Bangiufula ya Batangi
Bantu ke sadilaka ve mingi bangogo yai ya Sipora tubaka “nge kele bakala na mono ya menga.” Bangogo yai vandaka kumonisa nki sambu na yandi? Mutindu Sipora vandaka kulemfuka na bansiku ya me tala kuwakana ya luyotisu ke monisa nde yandi vandaka kuvila ve kinduku ya kuwakana ti Yehowa. Na nima, kuwakana ya nsiku yina Yehowa salaka ti bantu ya Izraele monisaka nde na kuwakana ya kinduku, Yehowa vandaka bonso bakala mpi bantu ya nkaka vandaka bonso nkento. (Yeremia 31:32) Yo yina, ntangu Sipora vandaka kutubila Yehowa (na nzila ya wanzio yina Yehowa tindaka) nde “bakala na mono ya menga,” yo ke monana nde Sipora monisaka luzitu na kuwakana yina. Yo vandaka bonso nde yandi ke ndima kuvanda nkento na kuwakana ya luyotisu, yina Yehowa Nzambi vandaka bonso bakala. Na konso diambu yina, sambu Sipora vandaka kulemfuka na mambu yina Nzambi vandaka kulomba, yandi gulusaka luzingu ya mwana na yandi ya bakala.
it-1-F 1257 § 3
Yehowa
“Kuzaba,” ke tendula kaka ve kuvanda ti ngindu to kuzaba kima mosi to muntu mosi buna. Nabale, zabaka zina ya Davidi kansi yandi landaka kuyula nde “Davidi kele nani?” Yo ke monana nde Nabale zolaka kuyula nde, “Davidi kele nani?” (1 Sa 25:9-11; fwanisa ti 2 Sa 8:13) Diaka, Farao yulaka Moize nde: “Yehowa kele nani, sambu mono lemfuka na ndinga na yandi mpi kubika Izraele na kukwenda? Mono me zaba ve Yehowa ata fioti, mpi nkutu mono ta bika ve Izraele na kukwenda.” (Kub 5:1, 2) Mambu yai ya Farao tubaka monisaka nde Farao zabaka ve nde Yehowa vandaka Nzambi ya kieleka to nde Yehowa vandaka ti kiyeka na zulu ya ntotila ya Ezipte mpi na mambu yina yandi vandaka kusala. Nkutu yandi zabaka ve nde Yehowa vandaka ti nswa ya kupusa yandi na ngolo na kuyambula bantu ya Izraele mutindu Moize mpi Aroni songaka yandi. Kansi, yo vandaka ntangu yina Farao, bantu yonso ya Ezipte mpi bantu ya Izraele zolaka kuzaba ntendula ya kieleka ya zina ya Nzambi mpi kimuntu na yandi. Kaka mutindu Yehowa songaka Moize, yo monisaka nde Nzambi zolaka kulungisa lukanu na yandi sambu na bana ya Izraele, kubasisa bo na kimpika, kupesa bo Ntoto ya Lusilu mpi kulungisa kuwakana yina yandi salaka ti ba-nkaka na bo. Yo salamaka kaka mutindu Nzambi tubaka nde: “Beno ta zaba kibeni nde mono kele Yehowa Nzambi na beno.”—Kub 6:4-8.
Lutangu ya Biblia