Bikesa Yina Huldrych Zwingli Salaka Sambu na Kuzwa Kieleka ya Biblia

Bubu yai, bantu mingi ya ntima ya masonga lenda sosa kuzaba kana mambu ya bo ke ndimaka me simbama na Biblia to ve. Mambu vandaka ve mutindu yina na mvu-nkama ya 16. Sambu na nki? Sambu bantu mingi vandaka ve ti Biblia na bandinga na bo. Yo yina, bandimi fioti mpamba lendaka kufwanisa mambu yina Dibundu vandaka kulonga ti yina Biblia ke tubaka kibeni. Diaka, bantwadisi ya dibundu vandaka ve kusadisa bantu. Mukanda mosi (History of the Christian Church) ke tuba nde: “Na Suisse, eglize vandaka ya kufwa, bamfumu vandaka ve kuzaba mambu, bo vandaka kundima bisalu ya bampeve (superstitution), mpi bo vandaka kusala mambu ya nsoni.”

Na ntangu yina, Ulrich Zwingli yantikaka kusosa kieleka ya kele na Biblia. Inki yandi monaka? Inki mutindu yandi songaka bantu ya nkaka mambu yina yandi monaka? Ebuna inki malongi beto lenda baka na yina me tala luzingu na yandi mpi mambu yina yandi kumaka kundima?

Zwingli Me Yantika Kusosa Kieleka

Ntangu Zwingli kumaka ti bamvula 20, yandi zolaka kukuma mumpe na dibundu ya Katolika. Kaka mutindu bo vandaka kulomba bantu yonso yina vandaka kuzola kukuma mimpe na ntangu yina, bo lombaka Zwingli na kulonguka filozofi, binkulu ya dibundu mpi mambu yina “Batata ya Dibundu” sonikaka—kansi bo lombaka yandi ve na kulonguka Biblia yo mosi.

Inki mutindu Zwingli yantikaka kuzaba kieleka ya kele na Biblia? Ntangu yandi vandaka na iniversite na Bâle na Suisse, yandi vandaka kukwenda kulanda badiskure ya Thomas Wyttenbach. Thomas Wyttenbach vandaka kumonisa nde dibundu ke sala mbi mutindu yo me kotisaka mambu ya nkaka ya mbi (indulgences).a Na kutadila muntu mosi ya ke sonikaka mambu ya luzingu ya bantu, Zwingli “longukaka na lweka ya [Wyttenbach] nde Kristu fwaka mbala mosi mpamba sambu na masumu na beto.” (1 Piere 3:18) Ntangu Zwingli bakisaka nde kimenga ya Yezu muntu kele nzila mosi mpamba yina Nzambi ke lolulaka masumu ya bantu, yandi buyaka dilongi ya dibundu ya ke tubaka nde, bamfumu ya dibundu lenda lolula masumu ya bantu kana bo pesa bo mbongo. (Bisalu 8:20) Ata mpidina, Zwingli landaka banzo-nkanda yina yandi vandaka kusala mpi yandi kumaka mumpe ya Katolika ntangu yandi lungisaka bamvula 22.

Ntangu Zwingli lungisaka bamvula 20, yandi longukaka Kigreki na mutindu na yandi mosi sambu na kubakisa ndinga ya ntete yina bo sonikilaka kitini ya Biblia yina bantu mingi ke bingaka Kuwakana ya Mpa. Yandi tadilaka mpi mbote-mbote mikanda yina Érasme sonikaka mpi yandi monaka nde, Yezu mpamba kele Muwakanisi na kati ya Nzambi ti bantu kaka mutindu Biblia ke longaka. (1 Timoteo 2:5) Yo salaka nde Zwingli kuyantika kukuma ti badute sambu na dilongi ya Katolika yina ke tubaka nde kana muntu ke zola kusolula ti Nzambi, yandi fwete kwenda kumona basantu sambu bo bantu ke sadisaka bantu na kusolula ti Nzambi.

Zwingli kumaka diaka kusala bansosa mingi sambu na kuzwa kieleka ntangu yandi lungisaka bamvula 30. Kansi kaka na ntangu yina, yandi vandaka mpi mumpe yina vandaka kusambila basoda yina vandaka kukwenda na bitumba yina salamaka na Eropa sambu na kuyala insi Italie. Na bitumba ya Marignan yina salamaka na 1515, yandi monaka mutindu bandimi ya Katolika vandaka kufwa bandimi ya nkaka ya Katolika. Bamvula fioti na nima, Zwingli sonikaka yandi mosi na maboko Masonuku ya Kigreki mpi nkutu yandi kangaka baverse mingi na ntu. Na 1519, yandi vandaka kuzinga na Zurich, mbanza yina politiki vandaka ti bupusi ya mingi na insi Suisse. Banda kuna, yandi kwisaka kundima nde Dibundu fwete buyisa konso dilongi yina bo lenda monisa ve inki baverse ya Biblia ke tubilaka yo. Kansi inki mutindu yandi lendaka kusadisa bantu ya nkaka na kubakisa mpi mambu bonso yandi?

“Beto Me Waka Ntete Ve Malongi ya Mutindu Yai”

Zwingli ndimaka kibeni nde bantu ta buya kuwa malongi ya luvunu ya dibundu kana bo me wa kieleka ya kele na Biblia. Sambu na kukuma mumpe na dibundu ya Grossmünster yina zabanaka mingi na Zurich, bo ponaka yandi na nzila ya voti kuna. Na mbala ya ntete yina yandi longaka kuna, yandi bakaka kikesa mpi yandi tubilaka diambu yina yandi vandaka kukana kusala nde yandi ta tangaka diaka ve mukanda yina bo ke bingaka lectionnaire ya bo sonikaka na Kilatinib yina bantwadisi ya dibundu ke vutukilaka mbala na mbala bangogo na yo banda bamvula mingi kibeni. Na kisika ya kutangaka yo, yandi ta kuma kulonga Nsangu ya Mbote na nzila ya Biblia yo mosi mbala mosi. Yandi vandaka kulonga kapu mosi mosi, banda na luyantiku tii na nsuka. Na kisika ya kusadila mikanda yina Batata ya Dibundu sonikaka sambu na kutendula baverse ya Biblia, yandi tubaka nde yandi ta bikaka nde baverse kuditendula yo mosi. Yandi vandaka kubika nde baverse ya Biblia ya bantu lenda bakisa kukonda mpasi kusadisa na kubakisa baverse yina vandaka mpasi na kubakisa.—2 Timoteo 3:16.

Sergio Azenha/Alamy Stock Photo

Ntangu Zwingli vandaka kulonga, yandi vandaka kusadisa bantu na kumona nde Biblia kele mfunu mingi na luzingu ya konso kilumbu. Yandi vandaka kulonga bansiku ya bikalulu ya mbote yina kele na Biblia, mpi yandi vandaka kulonga nde kusambila Maria mama ya Yezu kele mbi, nde bo fwete sambila ve basantu, bo fwete tekilaka ve bandimi tubapapie yina bo sonikaka nde muntu fwete sumba yo sambu yandi niokwama ve mingi na bilungi kana yandi me fwa, mpi nde yo kele mbi mutindu bamfumu ya dibundu ke salaka pite. Bantu tubaka inki? Ntangu yandi manisaka misa na yandi ya ntete, bantu ya nkaka tubaka nde: “Beto me waka ntete ve diskure ya mutindu yai.” Muntu mosi ya ke tubilaka mambu ya ntama sonikaka sambu na bandimi ya Katolika yina landaka diskure ya Zwingli nde: “Bantu yina bikaka kukwenda na eglize sambu na mambu ya buzoba mpi pite yina mimpe ya dibundu vandaka kusala vutukilaka kukwenda na eglize.”

Na 1522, bantwadisi ya dibundu sosaka kupusa bantu ya politiki ya mbanza Zurich na kutelemina konso kima yina ke wakana ve ti binkulu ya dibundu. Bo pusaka Zwingli na kundima nde mambu fwete salama mpidina. Kansi Zwingli buyaka kuyambula mambu yina yandi kumaka kundima. Yo yina, yandi buyaka nde yandi ta vanda diaka ve mumpe ya Katolika.

Zwingli Salaka Inki?

Zwingli vandaka diaka ve mumpe, kansi yandi landaka kulonga ngolo mpi yandi landaka kusonga bantu ya nkaka mambu yina yandi kumaka kundima. Bantu mingi kumaka kuzaba yandi sambu na malongi na yandi, mpi yo salaka nde yandi kuma ti bupusi mingi na zulu ya bantu ya politiki ya Zurich. Yandi sadilaka bupusi yina yandi vandaka ti yo na politiki sambu na kusala bansoba na mbanza Zurich. Mu mbandu na 1523, yandi ndimisaka bantu yina ke salaka bansiku nde bo fwete basisa nsiku yina ke buyisa na kulonga konso dilongi yina bo lenda monisa ve inki verse ya Biblia ke tubilaka yo. Na 1524, yandi ndimisaka bo na kubasisa nsiku yina ke buyisa bantu na kusambila biteki. Bazuzi ya basivile (magistrats civils) wakanaka ti bantu ya vandaka kulonga na mbanza yina mpi bantu ya nkaka ya mbanza na kuyantika kubuka bamesa-kimenga yonso, biteki, kupanza bifwanisu mpi bima yina basantu me bikisaka. Mukanda mosi ya Zwingli (Zwingli—God’s Armed Prophet) tubaka nde: “Katula kuyiba yina bantu ya bo ke bingaka ba Vikings yibaka na bisika ya lusambu, Eglize ya Westi me bikaka ntete ve kumona bantu ke bebisa bima mutindu yai na luzolo yonso.” Na 1525, yandi pusaka mpi bazuzi (magistrats) na kusala mpi nde banzo yina eglize vandaka kusadila kukuma balupitalu mpi nde na kupesa bamwane mpi bamasere nswa ya kukwela. Yandi lombaka mpi nde bo katula misa mpi na kisika na yo, bantu kukuma kusala nkinsi mosi ya kukonda mindondo ya ke landa mbandu ya kele na Biblia. (1 Bakorinto 11:23-25) Bantu yina ke tubilaka mambu ya ntama tubaka mpi nde ya kieleka, bikesa yina Zwingli salaka pusaka bamfumu ya dibundu mpi bamfumu ya politiki na kusala mambu na bumosi mpi nde, nde yo sadisaka sambu bansoba kusalama mpi Dibundu ya mpa ya Misioni kubasika.

Kisalu ya kuluta mfunu yina Zwingli vandaka kusala kele ya kubalula Biblia. Na bamvu 1520, yandi twadisaka kimvuka mosi ya bantu ya mayele na kubalula Biblia katuka na Kiebreo mpi na Kigreki kumosi ti La Septante Grecque mpi Biblia ya Kilatini ya bo ke bingaka La Vulgate. Bo sadilaka metode mosi ya pete. Bo vandaka kutanga konso verse na masonama ya ndinga ya kisina mpi na Babiblia ya nkaka yina bantu vandaka kuzitisa. Na nima, bo vandaka kusolula sambu na kuzaba ntendula ya verse yango mpi bo vandaka kusonika mambu yina bo vandaka kuzwa. Nsuka-nsuka, kisalu ya bo salaka ya kutendula Ndinga ya Nzambi mpi ya kubalula yo butaka mbuma. Bo basisaka Biblia ya volime mosi na ndinga ya Zurich na 1531.

Ntembe kele ve nde, Zwingli vandaka masonga. Kansi yandi vandaka ve kuzitisa bangindu ya bantu ya nkaka mpi yandi vandaka makasi mingi. Mu mbandu na 1525, yandi vandaka pana ntangu bo vandaka kusambisa bantu yina bo vandaka kubinga ba Anabaptistes. Bantu yai vandaka kundima ve ata fioti ngindu ya Zwingli yina vandaka kumonisa nde bana ya fioti fwete baka mbotika. Na nima, ntangu batribinale zengaka nde konso muntu yina ke buya nde bana ya fioti kubaka mbotika bo fwete fwa yandi, yandi teleminaka ve nsiku yina ya mbi. Yandi pusaka mpi bantwadisi ya politiki na kusadila basoda sambu na kusala nde bansoba na yandi kupanzana na mbanza ya mvimba. Kansi bambanza mingi ya Suisse yina malongi ya Katolika kotaka ngolo buyaka kundima bansoba yina. Yo salaka nde bitumba kubasika. Zwingli fidisaka basoda ya Zurich na kisika bitumba vandaka kusalama, mpi kuna bo fwaka yandi. Yandi vandaka ti bamvula 47.

Bisalu ya Mbote Yina Zwingli Bikisaka

Ya masonga, Ulrich Zwingli kele muntu mosi ya me zabana mbote ata bo ke tubilaka yandi ve mingi sambu Martin Luther mpi John Calvin ya kele bantu ya Misioni mpi bantu yina kotisaka bansoba mingi na dibundu me zabanaka mingi. Mambu na bo me salaka bonso kufika bisalu ya Zwingli. Zwingli buyaka na pwelele yonso malongi ya dibundu ya Katolika ya Roma kuluta mutindu Luther salaka yo. Bikesa ya Zwingli salaka nde bantu kundima kukonda mpasi bangindu ya Calvin. Sambu na yo, bo bingaka yandi Muntu ya Tatu ya Bansoba.

Mambu yina Zwingli salaka butaka mbuma ya mbote mpi mbuma ya mbi. Yandi kudikotisaka ngolo na mambu ya politiki mpi na bitumba sambu bangindu na yandi kuzabana. Kusala buna salaka nde, yandi landa ve mbandu ya Yezu Kristu yina buyaka kukota na mambu ya politiki mpi longaka balongoki na yandi na kuzola bambeni na bo kansi ve na kufwa bo.—Matayo 5:43, 44; Yoane 6:14, 15.

Ata mpidina, bantu ke yibukaka Zwingli bonso longoki ya kikesa ya Biblia yina vandaka ti lukanu ya kusonga bantu ya nkaka mambu yina yandi longukaka. Yandi kwisaka kuzaba malongi mingi ya kieleka ya Biblia mpi yandi sadisaka bantu na kusala mutindu mosi.