Na Ntangu ya Ntama, Nki Bima Bo Vandaka Kusadila Sambu na Kutula Bakashe?

Bakashe vandaka bima ya fioti yina bantu vandaka kusadila sambu na kutula zina na ntangu bo ke sonika mikanda na ntoto ya tuma. Bo vandaka kusadila bima mingi mu mbandu bantu ya bambisi mpi bima ya nkaka sambu na kusala bakashe. Bo vandaka kusadila bakashe sambu na kumonisa munkwa ya mukanda to kumonisa nde muntu mosi buna me ndima mambu yina bo me sonika na mukanda yango mpi bo vandaka kusadila yo sambu na kutula na ntwala ya bakielo to na munoko ya maziamu.

Bo vandaka kusala bakashe ti bima mingi ya kuswaswana mu mbandu, mikwa, matadi ya fioti-fioti, matadi yina ke vandaka ve ntalu mingi mpi mabaya. Mbala mingi bo vandaka kusonika zina ya munkwa na yo mpi zina ya tata na yandi na zulu ya kashe yango. Bakashe ya nkaka vandaka kumonisa zina ya munkwa na yo.

Sambu na kumonisa nde yandi me ndima mukanda mosi, munkwa ya kashe vandaka kusadila ntoto ya tuma to bima ya nkaka na ntwala ya kuniema yo na mukanda mosi. (Yobi 38:14) Bima yina bo vandaka kusadila sambu na kutula kashe na mukanda mosi vandaka mbote sambu yo vandaka kuzinga mingi mpi kutanina mukanda.

Bo Vandaka Kusadila Kashe Sambu na Kupesa Muntu Kiyeka

Ntangu muntu mosi vandaka kupesa muntu ya nkaka kashe na yandi, yo vandaka kumonisa nde yandi me pesa muntu yango kiyeka na yandi. Yo ke tadila mpi mbandu ya Farao yina vandaka ntotila ya Ezipte mpi Yozefi mwana ya Yakobi yina vandaka Mu-Ebreo. Yozefi vandaka mpika na Ezipte. Na nima, bo tulaka yandi na boloko sambu na mambu yina yandi salaka ve. Na ntangu mosi buna, Farao basisaka yandi na boloko mpi kumisaka yandi ministre ya ntete. Biblia ke tuba nde: “Ebuna Farao katulaka na diboko na yandi lupetu na yandi ya kutudila kidimbu, yandi tulaka yo na diboko ya Yozefi.” (Kuyantika 41:42) Sambu lupetu yina vandaka kashe ya ntotila, Yozefi kumaka ti kiyeka ya kutanina kisalu na yandi ya mfunu yina ntotila pesaka yandi.

Yezabele, ntotila-nkento ya Izraele sadilaka kashe ya bakala na yandi na mutindu ya mbi sambu na kufwa Naboti. Yezabele sonikilaka bankuluntu ya nkaka ya Izraele mikanda na zina ya ntotila Akabi mpi yandi lombaka bo na kufunda Naboti nde yandi vandaka kufinga Nzambi. Na nima ya kusonika mikanda, yandi tulaka yo kashe ya ntotila mpi yandi lungisaka lukanu na yandi yina ya mbi.—1 Bantotila 21:5-14.

Asuerusi, ntotila ya Persia sadilaka lupetu na yandi sambu na kupesa bantuma.—Estere 3:10, 12.

Nsoniki ya Biblia Nehemia tubaka nde bana-bantotila ya Izraele, Balevi mpi banganga-nzambi monisaka nde bo ndimaka mukanda ya kuwakana ntangu bo tulaka yo bakashe.—Nehemia 1:1; 9:38.

Biblia ke tubila bambala zole yina bo sadilaka bakashe na bakielo sambu na kutanina bantu yina vandaka na kati. Ntangu bo losaka Daniele na dibulu ya bantambu, “bo nataka ditadi mpi bo tulaka yo na munoko ya dibulu yina.” Na nima Dariusi, ntotila ya Media ti Persia “tulaka yo kidimbu ti lupetu na yandi ya kutudila kidimbu mpi lupetu ya kutudila kidimbu ya bantu na yandi ya nene, sambu bo soba ve ata kima sambu na Daniele.”—Daniele 6:17.

Ntangu bo tulaka nitu ya Yezu na maziamu, bambeni na yandi “kangisaka ditadi” sambu na kufika munoko ya dibulu ya maziamu. (Matayo 27:66) Muntu mosi yina ke longukaka Biblia, David Linton Turner ke tuba nde: Kana bamfumu ya Roma bantu pesaka nswa ya kutula kashe na munoko ya maziamu, “bo zolaka kusadila ntoto ya tuma sambu na kutula kashe na kati-kati ya . . . ditadi mpi ya munoko ya maziamu.”

Sambu kashe lenda longa beto mambu mingi yina vandaka kusalama na ntangu ya ntama, bantu ya ke longukaka mambu ya ntama mpi bantu ya Istware ke bakilaka yo mambote. Yo yina, bubu yai bantu mingi ke sepelaka kukota sigillographie, nzo-nkanda yina bo ke longukaka mambu ya me tala bakashe.