Bantu Kesosa Luyalu ya Mbote

Ghulam Umar, muntu mosi ya mayele yina ketadilaka mambu ya politiki ya Pakistan kutubaka nde: “Mutindu bansi ya inza mekumaka na mfunu ya bima mingi ya bansi yankaka mpi mekumaka kusala mambu mingi ya mumbongo kumosi, dyambu yango mebasisaka mambu mingi ya mpasi yina kesalaka nde insi mosi lenda manisa ve bampasi na yo na ngolo na yo mosi. Beto tanunga bigonsa ti bampasi ya kelanda na kukuma mingi yina bantu kekutana na yo kaka kana bansi ya inza ya mvimba kesala kumosi.”

BUBU yai, mambu mingi ya kesalama na inza keyitukisa mpenza bantu. Bima kele mingi kansi bantu mingi kenyokwama na kuzwa bima ya kuzingila. Bantu yina kezinga na nsungi yai ya baordinatere kebasika ya mutindu na mutindu lendaka kuvanda mpenza bantu ya kulonguka mingi mpi ya mezaba makambu mingi kuluta bantu yonso yina mezingaka na ntoto yai. Kansi, bantu mingi mpenza kekuka ve kuzwa kisalu ya mbote. Ata bantu kemonana nde bo kele na kimpwanza mingi kuluta na ntangu ya ntama, bamingi kezinga na boma, mpi bo kele na ngemba ve. Mambu mingi ya kesalama kemonisa nde beto lenda zinga mbote kansi kufuta avoka, ti kufwa bansiku yina kesalama banda na bamfumu tii na bantu ya mpamba mekatulaka bantu mingi kivuvu.

Bampasi ya bantu kekutana na yo melutana kiteso mpi ata insi mosi ve to kimvuka ya bansi lenda kuka na kumanisa yo. Yo yina, bantu ya mayele kemonaka nde sambu ngemba ti lutaninu kukota mpenza na inza, makanda yonso fwete vukana sambu na kuvanda na nsi ya luyalu mosi. Mu mbandu, Albert Einstein kubasisaka ngindu ya mutindu yai banda ntama. Na mvu 1946, yandi tubaka nde: “Mono kendima na kikesa yonso nde bantu mingi ya inza kezolaka kuzinga na ngemba mpi na lutaninu . . . Mpusa ya ngemba yina bantu kevandaka ti yo lenda lungana kaka kana bo mesala luyalu mosi yina tayala inza ya mvimba.”

Na nima ya bamvula kuluta makumi tanu, mpusa yai ya nene melunganaka ntete ve. Disolo mosi ya kubasikaka na zulunalu Le Monde, yina kebasikaka na Paris, na France, kusalaka lisite ya bampasi ya mvu-nkama ya 21, mpi yo tubaka nde: “Yo kele mfunu na kusala luyalu mosi ya inza ya mvimba yina kele ti tribinale, bisalu ya leta, mpi bansiku yina yo lenda sadila sambu na kumanisa nswalu mavwanga yina kebwa na konso kisika yina na inza, mu mbandu, na ntangu ya bo kesosa kufwa bantu yonso yina ketubaka ndinga mosi. Yo kelomba nde bantu kundima dibanza ya ketuba nde, banda bubu yai, Ntoto ya mvimba kukuma insi mosi.” Nani to nki kele ti kiyeka mpi ngolo ya kusala mambu yai na mpila nde inza ya mvimba kukuma na ngemba na bilumbu kekwisa?

Keti ONU Lenda Kuka?

Bantu mingi ketulaka kivuvu nde ONU kutula ngemba na inza. Keti ONU kele luyalu yina lenda nata ngemba mpi lutaninu ya kyeleka na inza ya mvimba? Ntembe kele ve nde bo kesalaka badiskure mingi ya kitoko mpi ya kepesaka kivuvu. Mu mbandu, na “Millennium Declaration” na yo ya mvu 2000, Lukutakanu ya Nene ya Bansi ya ONU kubakaka lukanu yai: “Beto tasala yonso sambu na kukatula bantu na beto na mpasi ya bitumba yina kenyokula bo, yo vanda bitumba yina kesalamaka na kati ya insi mosi to na kati ya bansi zole, yina mefwaka bantu kuluta bamilio 5 na bamvula kumi ya mekatuka kuluta.” Lusilu yai kutindaka bansi mingi na kupesa ONU lukumu mpi na kundima yo, mpi na kupesa yo Prix Nobel ya ngemba ya mvu 2001. Sambu na kupesa ONU lukumu ya mutindu yai, Komite ya Norvège ya Prix Nobel kutubaka nde “ngemba mpi kuwakana ya inza ya mvimba takota kaka na nzila ya ONU.”

Ata bo mesalaka mambu yai yonso, keti ONU, yina mebasikaka banda na mvu 1945, memonisaka nde yo kele luyalu mosi ya mefwana na kutula ngemba ya kyeleka mpi ya nda na kati ya inza? Ve. Mpusa ya bwimi ti zola ya bansi na bo yina bansi ya ONU memonisaka mesalaka nde luyalu yai kukuka ve na kulungisa balukanu na yo. Muntu mosi ya kesonikaka zulunalu kutubaka nde bantu yonso ke na kumona nde kisalu ya ONU mebikala kaka “ya kubasisa bangindu ya bantu ketuba na inza ya mvimba” mpi nde “manaka na yo kele ya kufuluka ti bangindu ya mambu yina bantu kesosaka kusala banda bamvula mingi kansi bo kekukaka ve kulungisa yo.” Kansi, ngyufula kele kaka: Keti kilumbu kele makanda ya inza ya mvimba tazinga na bumosi?

Biblia kemonisa nde kubika fyoti inza kukuma na bumosi ya mutindu yina. Inki mutindu yo tasalama? Mpi nki luyalu tanata bumosi yango? Sambu na kubaka mvutu, beto kelomba nge na kutanga disolo yina kelanda.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 3]

Einstein kubasisaka ngindu ya kuvanda ti luyalu mosi yina tayala inza ya mvimba

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

Einstein: U.S. National Archives photo