Bibuti, Beno Kuzwa Kyese na Bana Na Beno

“Tata na nge ti mama na nge tamona kyese.”​—⁠BINGANA 23:​25, NW.

KYESE ya inki mutindu na kumona kamwa-nti keyela mpi kekuma nti ya nda ya kepesa kitoko mpi madidi​—⁠mingimingi kana nge muntu kunaka mpi sansaka yau! Mutindu mosi, bibuti yina kesansaka bana yina kekumaka bansadi ya kuyela ya Nzambi kezwaka kyese mingi na bau, mutindu kingana ya Biblia ketuba: “Tata ya mwana ya mbote fweti vanda kaka na kiese, muntu yina butaka mwana ya mayele fweti tula lulendo. Sala na mpila nde tata na nge ti mama na nge bo mona nge kiese, bo tula lulendo sambu na nge.”​—⁠Bingana 23:​24, 25.

² Kansi, mwana kekumaka ve mbala mosi “ya mbote” to “ya mayele.” Kikesa ya nene kelombamaka sambu na kutanina bana bau kuma ve nto ya “mpasi” ti “mawa,” kaka mutindu kisalu kelombamaka sambu na kukitula kamwa-nti nti mosi ya nene. (Bingana 17:​21, 25) Mu mbandu, makunzi na lweka lenda sadisa kamwa-nti na kuyela ya kusungika mpi ya ngolo. Kulosila masa ntangu yonso kele mfunu, mpi kamwa-nti lenda vanda na mfunu ya kutaninama na maladi. Na nsuka, kusakula banta kesadisaka na kubasisa nti mosi ya kitoko.

³ Ndinga ya Nzambi kesonga nde bana kele na mfunu ya bima bonso ndongolo ya bunzambi, kufuluka ti masa ya kyeleka ya Biblia, lutaninu na mabanza ya mbi, mpi ndongi ya zola sambu na kukatula bikalulu yina kele na mfunu ve. Sambu na kulungisa bansatu yai, batata ntetentete metumama na kusansa bana na bau na “ndongi mpi ndongolo ya mabanza ya Yehowa.” (Efezo 6:​4, NW) Inki yau kelomba?

Kutubila Mingi Ndinga ya Yehowa

⁴ “Ndongolo ya mabanza ya Yehowa” ketendula kuyidika mabanza na beto yau fwanana ti luzolo ya Yehowa. Na yau, bibuti fwete kuna na mabanza ya bana na bau mutindu ya kuyindula ya Yehowa na mambu. Ye bau fwete mpi kulanda mbandu ya Nzambi na kupesaka ndongi ya nkenda, to ndongolo sambu na kusongisa. (Nkunga 103:​10, 11; Bingana 3:​11, 12) Kansi, na ntwala bibuti kufwana na kusala buna, bau mosi ntete fwete kotisa ndinga ya Yehowa, bonso mbikudi ya Nzambi Moize songaka bantu ya Izraele ya ntama: “Bansiku [ya Yehowa] ya mono ke pesa beno bubu, beno kanga yo na ntima na beno.” (Beto bantu metengimisa bisono.)​—⁠Kulonga 6:⁠6.

⁵ Kulonguka ya ntangu yonso ya Biblia, kuyindulula, mpi kisambu kesadisaka bibuti na kusala mambu ya Moize tumaka na nima: “Beno fweti longa [ndinga ya Yehowa] na bana na beno. Ntangu beno kele na nzila to na nzo, ntangu beno kele na kisalu to beno ke pema, beno fweti longa yo kaka na bana na beno.” Ngogo ya Kiebreo ya mebalulama “longa” ketendula “kuvutukila,” “kutuba mbala na mbala,” “kukotisa mbotembote.” Simba mutindu Moize tubilaka dyaka mingi mfunu ya kulunda ndinga ya Yehowa na kisika ya ntete: “Beno fweti kangisa yo bonso kidimbu na maboko na beno ti na ilungi na beno, beno lenda vilaka yo ve. Beno fweti sonika yo na bakielo ya banzo na beno ti na minoko ya balupangu ya babwala na beno.” Yau kele pwelele nde Yehowa kelomba bibuti na kutudila bana na bau dikebi ya ntangu yonso mpi ya zola!​—⁠Kulonga 6:​7-9.

⁶ Inki kele “ndinga” ya Yehowa yina bibuti fwanaka kulonga bana na bau? Moize vandaka metuba mpi metubulula yina bau kebingaka nde Bansiku Kumi, na kati na yau bansiku ya kukonda kufwa muntu, kukonda kusala bizumba, kukonda kuyiba, kukonda kutuba kimbangi ya luvunu, mpi kukonda bizolazola. Malombu ya bikalulu ya mbote ya mutindu yina, kumosi ti ntuma ya “[ku]zola Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, konso muntu na ntima na yandi yonso ti na ngolo na yandi yonso,” vandaka ntetentete kima ya bibuti ya Izraele vandaka na ntuma ya kulonga bana na bau. (Kulonga 5:​6-21; 6:​1-5) Keti nge kendima ve nde yai kele mutindu ya malongi ya bana kele na yau mfunu bubu yai?

⁷ Konso tata na Izraele zabisamaka nde: “Nkento na nge na nzo na nge ta vandaka bonso nti ya vinu yina ke butaka bambuma mingi; bana na nge ta ziungaka mesa na nge bonso bamwa-nti ya olive.” (Nkunga 128:⁠3) Kansi, sambu bibuti kuzwa kyese na “bamwa-nti” na bau, na kisika ya kumona mawa, bau fwete tula dikebi na muntu na muntu, na kati ya bana na bau konso kilumbu. (Bingana 10:1; 13:24; 29:​15, 17) Bika beto tala mutindu bibuti lenda longa, kulosila masa na kimpeve, kutanina, mpi kupesa bana na bau ndongi ya zola na mpila nde bau monina bau kyese ya kyeleka.

Kulonga Katuka Kileki

⁸ Baka mbandu ya Timoteo, yina simbamaka, na ntubilu ya kifwani, na makunzi zole ya ndongolo ya kuzikama ngolo​—⁠mama na yandi ti nkaka na yandi ya nkento. Mutindu tata ya Timoteo vandaka Mugreki mpi na ntembe ve mumpani, kuvandaka mama na yandi ya Muyuda, Enise, ti nkaka na yandi Loisi, bantu longaka mwana ‘Mukanda ya Nzambi, katuka kileki.’ (2 Timoteo 1:5; 3:15; Bisalu 16:⁠1) Kikesa na bau na kulongaka Timoteo​—⁠ata ntangu yandi vandaka bebe​—⁠“mambu yonso ya ngolo ti ya kuyituka ya Mfumu Nzambi salaka” vandaka na lufutu ya nene. (Nkunga 78:​1, 3, 4) Timoteo kumaka misionere na bansi ya ntama, ziku ntangu yandi vandaka dyaka toko, ye yandi vandaka ti mukumba ya ngolo ya kusyamisa mabundu ya ntete ya Bukristu.​—⁠Bisalu 16:​2-5; 1 Korinto 4:17; Filipi 2:​19-23.

⁹ Bibuti, inki mutindu ya makunzi ya kusungika beno kele? Mu mbandu, keti beno kezola bana na beno kuyedisa mboninu ya bukatikati ya bima ya kinsuni? Na yau, beno fwete pesa mbandu ya mbote na kusosaka ve kuvanda ti kakima yonso ya mpa yina kebasika, to bima yankaka yina kele kibeni mfunu mingi ve sambu na beno. Kana beno mezola kulanda bima ya kinsuni, kuyituka ve kana bana na beno melanda mbandu na beno. (Matayo 6:24; 1 Timoteo 6:​9, 10) Na kutuba ya mbote, kana makunzi ya kele na lweka ya kamwa-nti kele ya kusungika ve, inki mutindu yau lenda yela ya kusungama?

¹⁰ Bibuti yina kezwaka kyese na bana na bau tasosaka ntangu yonso lusadisu ya Nzambi sambu na kulonga bau, na kutadilaka ntangu yonso mambu ya kuluta mfunu ya kimpeve ya bana na bau. Mama mosi ya bana iya tubaka nde: “Ata na ntwala bana na beto kubutuka, beto vandaka kusamba Yehowa ntangu yonso na kusadisa beto na kuvanda bibuti ya mbote, na kutwadisama na Ndinga na yandi, mpi na kusadila yau na luzingu na beto.” Yandi yikaka nde: “ ‘Ntete Yehowa’ vandaka ve kaka mutindu ya kutuba kansi mutindu beto vandaka kunata luzingu na beto.”​—⁠Bazuzi 13:⁠8.

Losaka “Masa” Konso Ntangu

¹¹ Bamwa-nti kezolaka masa ntangu yonso, mutindu yau kemonana na mpila banti keyelaka mbote na lweka ya masa. (Fwanisa ti Kusonga 22:​1, 2.) Babebe mpi tayela mbote na kimpeve kana bau kebaka mbala na mbala masa ya kyeleka ya Biblia. Kansi bibuti fwete tadila bunda ya ntangu ya dikebi ya bana na bau. Mbala yankaka bitini ya nkufi ya ntangu ya kulonga tavanda mbote kuluta bitini ya nda. Kufyotuna ve mbalu ya bitini ya nkufi ya mutindu yina. Kulutisa ntangu kumosi kele mfunu mingi na kubuta kinduku na kati ya kibuti ti mwana, kukangama yina metumama mbala na mbala na kati ya Masonuku.​—⁠Kulonga 6:​6-9; 11:​18-21; Bingana 22:⁠6.

¹² Kitini mosi ya kulonguka ti bana ya fyoti lenda salama na nsuka ya kilumbu. Mwana-ndumba mosi keyibuka nde: “Bibuti na mono vandaka kufonga na nsongi ya mbeto konso mpimpa mpi kuwidikila beto kusala bisambu na beto mosi.” Na yina metala mfunu ya kusala mutindu yai, mwana yankaka tubaka nde: “Yau pesaka mono kikalulu ya kusamba Yehowa konso mpimpa na ntwala ya kulala.” Kana bana kewa konso kilumbu bibuti na bau ketuba mambu ya metadila Yehowa mpi kesamba yandi, yandi kekumaka muntu ya kyeleka sambu na bau. Mwana-bakala mosi tubaka nde: “Mono lendaka kanga meso na mono na kusambaka Yehowa mpi kumona muntu ya kyeleka bonso nkaka ya bakala. Bibuti na mono sadisaka mono na kumona nde Yehowa kesadisaka na mambu yonso yina beto kesalaka mpi ketubaka.”

¹³ Na kusadisa bana ya fyoti na kunwa masa ya kyeleka ya Biblia, bibuti lenda tubila mambu mingi ya nsadilu na bantangu ya kulonguka ya ntangu yonso. Bibuti ya bana zole tubaka nde: “Bana yonso zole yantikaka kuzwa malongi ya kuvanda pima na kati ya Nzo ya Kimfumu kubanda bamposo na bau ya ntete ya luzingu.” Tata mosi tendulaka yina dibuta na yandi kusalaka: “Beto sonikaka mikanda yonso ya Biblia na bakarti mpi vandaka kuyunsa na kutula yau na ndonga, beto yonso vandaka kusala yau na kimvuka konso muntu ti ntangu na yandi ya kukota. Bana vandaka kukinga yau na mpusa yonso.” Mabuta mingi kebakaka mwa-ntangu ya kulonga na ntwala to na nima ya kudya. Tata mosi tubaka nde: “Kudya ya nkokila vandaka ntangu mosi ya mbote sambu na beto na kutadila mukapu ya Biblia ya lumbu.”

¹⁴ Bana mpi kewaka kyese na kuwidikilaka masolo ya tiyatiya ya Biblia na Mukanda ya Bankenda ya Bible.a Bankwelani zole tubaka nde: “Ntangu bana vandaka baleke, beto vandaka kumanisa dilongi mosi na mukanda Bankenda ya Bible, na nima bana vandaka kulwata mpi kusala bonso bantu yango na mutindu ya kifwanifwani ya fyoti. Bau vandaka kuzola yau mpi vandaka kuzola nde beto sala bankenda mingi na konso kulonguka.” Kufyotuna ve ndenda ya bana na nge na kulonguka! Bana ya mvula iya kukangaka na ntu bakapu yonso ya mukanda Bankenda ya Bible mpi nkutu kulongukaka na kutanga Biblia! Mwana-ndumba mosi keyibuka nde ntangu yandi vandaka na bamvula kiteso ya tatu ti ndambu, yandi vandaka kukuka ve ntangu yonso na kutuba nde “banzengolo ya mfundusu,” kansi tata na yandi vandaka kupesa yandi kikesa na kulanda kaka na kumeka.

¹⁵ Bitini ya kulonguka yankaka ti bana na beno lenda vanda ntangu ya kusadisa bau na kukabula masa ya kyeleka ti bankaka, mu mbandu na kupesaka bamvutu na balukutakanu. (Baebreo 10:​24, 25) Mwana-ndumba mosi keyibuka nde: “Na ntangu beto vandaka kudibongisa, mono vandaka kumeka kusala komantere na bangogo na mono mosi. Bau vandaka kupesa mono nswa ve ya kutanga nkatu kubakisa.” Na kuyika, bana lenda longama na kuvukana ya kyeleka na kisalu ya bilanga. Nkento mosi yina sansamaka na maboko ya bibuti ya vandaka kubanga Nzambi ketendula nde: “Beto vandaka ve kulanda bibuti na beto mpambampamba na kisalu na bau. Beto vandaka kuzaba nde beto vandaka ti dikabu, ata yau vandaka kaka kubula ngunga na kyelo mpi kubikisa mukanda. Na kudibongisaka mbotembote na ntwala sambu na kisalu ya konso nsuka ya mposo, beto vandaka kuzaba inki beto tatuba. Ata kilumbu mosi ve beto telamaka na suka na Sabala mpi kuyula kana beto kekwenda na kisalu ya kusamuna. Beto vandaka kuzaba nde beto kekwenda.”

¹⁶ Mfunu ya kupesa bana masa ya kyeleka ya Biblia ntangu yonso kele kima ve ya kutubila mingimingi, disongidila nde kulonguka ya konso mposo ya dibuta kele mfunu. Tata mosi ya bana zole ketuba nde: “Dyambu ya nene ya kupesila bana makasi kele kukonda kulanda kusala kima ntangu yonso.” (Efezo 6:⁠4) Yandi tubaka nde: “Nkento na mono ti mono solaka kilumbu ti ntangu mpi na kwikama yonso twadisaka kulonguka ya dibuta na manaka yina. Ntama mingi ve bana bandaka kukinga yau kaka na ntangu yina.” Kulonga yonso ya mutindu yina, katuka kileki, kele mfunu sambu na kubikala na kyeleka ya lufulu, ‘Mutindu ya kusungika kamwa-nti, kele mpi mutindu nti keyelaka.’

¹⁷ Kupesa bana bakyeleka ya Biblia kele mfunu, kansi mbandu ya bibuti kele mpi mfunu kiteso mosi. Keti bana na nge kemonaka nge kelonguka, kekwenda konso ntangu na balukutakanu, kevukana na kisalu ya bilanga, ee, kemona kyese na kusala luzolo ya Yehowa? (Nkunga 40:⁠8) Yau kele mfunu nde bau kumona. Mwana-nkento mosi tubaka kima ya mfunu sambu na mama na yandi, yina vibidilaka luteleminu ya bakala na yandi mpi sansaka bana sambanu na kukuma Bambangi ya kwikama: “Kima ya kusimbaka beto mingi vandaka mbandu ya Mama yandi mosi​—⁠yau vandaka kutuba mingi kuluta bangogo.”

Pesa Bana Lutaninu

¹⁸ Mutindu bamwa-nti kevandaka mbala mingi na mfunu ya lutaninu sambu na maladi ya mbi, na ngidika ya bima yai ya mbi, bana kele ti mfunu ya lutaninu na “bantu ya mbi.” (2 Timoteo 3:​1-5, 13) Inki mutindu bibuti lenda pesa lutaninu yango? Na kusadisaka bau na kubaka mayele ya Nzambi! (Longi 7:12) Yehowa tumaka bantu ya Izraele​—⁠kumosi ti “bana” na bau​—⁠na kuwidikila lutangu ya Nsiku na yandi, yina vandaka kutendula bikalulu ya mbote ti ya mbi na yina metala kuvukisa nitu ya nkento ti bakala. (Kulonga 31:12; Levi 18:​6-24) Bitini ya nitu ya kesadisaka na kubuta ketangamaka mbala na mbala, mu mbandu “bambuma ya kibakala” mpi “kibakala to kinkento.” (Levi 15:​1-3, 16; 21:20; 22:24; Kutanga 25:​8, NW; Kulonga 23:10) Sambu inza ya bubu kele ya kubeba ngolo, bana kele na mfunu ya kuzaba nsadilu ya mbote ti ya mbi ya bitini ya nitu ya mutindu yina, ya kele na kati ya lugangu yina Nzambi kumonaka nde yau kele “mbote mpenza.”​—⁠Kuyantika 1:31; 1 Korinto 12:​21-24.

¹⁹ Na masonga yonso bibuti yonso zole, to mbuta yonso yina kele ndesi ya mwana, fwete songa mwana mazina ya bitini ya nitu ya kubumbama. Na nima bau fwete tendula nde bau lenda bika ve muntu yankaka na kusimba bitini yina. Sambu bantu ya keyangisaka bana kemekaka mbala mingi na kuzaba mutindu bana tasala na bansaka ya mansoni, mwana fwete longama na kubuya ngolo mpi kutuba nde, “Mono kekwenda kufunda nge!” Longa bana na beno nde bau fwete kufunda konso mbala muntu yina kesosa kusimba bau na mutindu mosi yina kenata bau na mawi ya mbi, ata bau kubangisa yandi inki mutindu.

Pesa Ndongi ya Zola

²⁰ Bana kezwaka mambote ya ndongi ya zola, mutindu nti kezwaka mambote kana bau kesakula banta na yau. (Bingana 1:​8, 9; 4:13; 13:⁠1) Ntangu banta ya kukonda mfunu kezengamaka, yina kebikalaka keyelaka mbote. Mutindu mosi, kana bana na beno kekudipesa na bima ya kinsuni to kekangama kaka na kinduku ya mbi to luyangidilu ya kukonda busantu, bikalulu ya mbi yai kele bonso banta yina kelombaka kuzengama. Kana yau mekatulama, bana na beno tavanda mebaka lusadisu sambu na kuyela na nzila ya kimpeve. Na luyantiku ndongi ya mutindu yina lenda monika bonso ya kyese ve, mutindu kuzenga banta lenda pesa mpasi na nti. Kansi mbutu ya kitoko ya ndongi kele kuyela ya mpa na nzila yina ya beno kezola nde bana na beno kuyela.​—⁠Baebreo 12:​5-11.

²¹ Yau kendimamaka nkatu mpasi nde ndongi kevandaka kyese ve na kupesa to na kubaka. Tata mosi tubaka nde: “Mwana na mono vandaka kulutisa mwa-ntangu mingi ti toko mosi yina bankuluntu kebisaka mono nde yau vandaka ve kinduku ya mbote. Yau lombaka nde mono kusala nswalu na ntwala kansi mono sukininaka. Ata mwana na mono kotaka ve na disumu kibeni, yau lombaka mwa-ntangu sambu na kusungika dyaka mabanza na yandi.” Mwana yandi mosi tubaka nde: “Ntangu bau kabulaka mono ti nduku na mono ya kuluta ngolo, mono nyokwamaka.” Kansi yandi yikaka nde: “Yau vandaka nzengolo ya mbote, sambu ntangu fyoti na nima, bau basisaka yandi na dibundu.”

²² Ndinga ya Nzambi ketuba nde: “Bandongisila . . . lenda songa nge mutindu ya kuzinga.” Na yau, nkatu kulanda mutindu ndongi lenda vanda mpasi na kupesa, beno kangisa yau ve na kupesa mwana na beno. (Bingana 6:23; 23:13; 29:17) Nsukansuka, bau tavutulaka matondo mingi na mutindu beno longisilaka bau. Toko mosi nde: “Mono keyibuka nde mono vandaka kuwila bibuti na mono makasi mingi ntangu bau vandaka kulongisila mono. Bubu yai mono zolaka kuvanda dyaka na makasi kuluta mingi kana bibuti na mono pimisaka mono ndongi yina.”

Lufutu Kelombaka Ngolo

²³ Ntembe kele ve sambu na yau, bana yina bibuti, kumosi ti bantu yankaka kewilaka kyese kele mbutu ya kisalu ya bilumbu mingi, dikebi ya zola. Kansi, bikesa yonso yina kesalama sambu na bau​—⁠bau vanda bana ya kinsuni to ya kimpeve​—⁠lenda futa lufutu yina lenda kupesa kyese. Ntumwa ya mununu Yoane monisaka yau ntangu yandi sonikaka nde: “Mambu ke pesaka mono kiese ya kuluta mambu yonso yo yai: kana mono wa nde bana na mono ke landaka mambu ya kieleka.”​—⁠3 Yoane 4.

[Footnote]

[Study Questions]

1. Inki tanata bibuti na kuwa kyese na bana na bau?

2, 3. (a) Inki mutindu bibuti lenda kutina “mpasi” ti “mawa”? (b) Inki bamwa-nti ti bana kele na yau mfunu sambu na kukuma nto ya kyese?

4. Inki mukumba bibuti kele na yau na ntwala ya bana na bau, ye inki melombama na ntwala bau kulungisa yau?

5. Inki ntangu mpi inki mutindu bibuti ya Izraele vandaka kulonga bana na bau, ye “kulonga” kesongidila inki?

6. Inki bibuti lendaka kulonga bana na bau, ye mambote vandaka inki?

7. (a) Na inki bana fwanisamaka na Biblia? (b) Inki beto tafimpa ntangu yai?

8. (a) Banani vandaka kusala bonso makunzi ya kusungika Timoteo? (b) Inki ntangu kulonga kuyantikaka, mbutu kuvanda inki?

9. Inki mutindu bana lenda longuka na kutina mitambu ya bima ya kinsuni?

10. Lutwadisu ya nani bibuti fwete sosa ntangu yonso, ye inki mboninu bau fwete vanda na yau?

11. Inki bamwa-nti ti bana kelombaka sambu na kuyela?

12. Inki kele mfunu ya kusamba kumosi ti bana?

13. Inki lenda kotisama na bantangu ya kulonguka ya konso ntangu?

14. (a) Inki bisalu ya kefutaka na kimpeve lenda salama kumosi ti bana? (b) Inki kingangu ya kulonguka bana kele na yau?

15. Inki mambu lenda kota na kati ya masolo ti bana, ye inki nzikisa beto kele na yau nde masolo ya mutindu yina kele ti mbalu?

16. Sambu na inki kulonguka ya mbala yonso ti dibuta kevandaka na mfunu?

17. Inki kele mfunu kiteso mosi ti kupesa bana kyeleka ya Biblia?

18. (a) Inki mutindu bibuti lenda pesa bana lutaninu ya bau kele na yau mfunu? (b) Inki malongi bana kubakaka na Izraele na yina metala bitini ya nitu ya kebutisaka?

19. Inki kele malongi ya mbote ya fwete pesama na bana na yina metala bitini ya nitu na bau ya kubumbana?

20. (a) Inki mutindu ndongi kele bonso kusakula banta ya nti? (b) Inki kevandaka malanda ya ntete ya ndongi, kansi mbutu kevandaka inki?

21, 22. (a) Inki kemonisa nde ndongi kele kima ya kyese ve na kupesa to na kubaka? (b) Sambu na inki bibuti fwete kudikangisa ve na kupesa ndongi?

23. Sambu na inki dikebi ya zola yonso yina kepesama na bana kelomba kikesa ya mingi?

[Caption on page 1]

[Noti]

[Caption on page 1]

[Bangyufula]

[Caption on page 1]

Keti Nge Keyibuka?

◻ Bamwa-nti ti bana kele na mfunu ya inki sambu na kukuma bima ya nkembo?

◻ Inki mutindu kibeni bibuti lenda kusala bonso makunzi ya kusungika ya kyeleka?

◻ Inki lenda salama na bitini ya kulonguka ti bana, ye bau fwete longama na kubuya inki?

◻ Inki mutindu ndongi kevandaka na mambote na mwana mutindu kusakula banta kevandaka mfunu na nti?