Bansungi Ya Mbote Kele Na Ntwala
NKENTO mosi kutubaka nde: “Beto kesalaka mosi-nkatu-mosi.” Nduku na yandi kuvutulaka nde: “Mono kele na mpasi ya kuluta dyaka, mono kesalaka nkatu-nkatu-mosi.”
Na bitini mingi ya Africa ya Westi, disolo ya mutindu yina kele na mfunu ya ntendula ve. Sambu na kisika ya kudya mbala tatu na kilumbu mosi (mosi-mosi-mosi), muntu ya mosi-nkatu-mosi lenda kukuka na kudya kaka mbala zole na kilumbu mosi—mbala mosi na suka, mosi na nkokila. Toko mosi ya bakala ya kesalaka nkatu-nkatu-mosi ketendula mvwandilu na yandi nde: “Mono kedyaka mbala mosi na kilumbu. Mono kebumbaka masa na frigo na mono. Mono kedyaka gari [luku] na mpimpa na ntwala ya kulala. Mono kezingaka kaka mutindu yina.”
Mpasi ya mutindu yina kele na ntalu mingi ya bantu bubu yai. Bantalu ya bima kemata, ye mbalu ya mbongo kekita.
Nzala ya Kubikulamaka
Na ndandana mosi ya bambonameso ya kupesamaka na ntumwa Yoane, Nzambi yitaka kutuba mvwandilu ya mpasi ya bantu mingi kemona bubu yai. Na kati na yau kuvandaka nzala. Yoane keta nde: “Mono kumonaka, mpi tala! punda ya ndombe; ebuna muntu yina kuvandaka na zulu na yau kuvandaka ti kitesilu ya kilo na maboko na yandi.” (Kusonga 6:5, NW) Punda yai ya mbi ti mutambwisi na yau vandaka kidimbu ya nzala—madya lombamaka kuvanda mpasi ye yau lombamaka kukabulama na zulu ya bitesilu ya kilo.
Na nima, ntumwa Yoane ketuba nde: “Ye mono kuwaka ndinga mosi . . . ketuba nde: ‘Litere mosi ya ble sambu na denali mosi, ye balitere tatu ya orge sambu na denali mosi .’ ”(NW) Na bilumbu ya Yoane, litere mosi ya ble kuvandaka madya ya soda ya kilumbu mosi, ye denali kuvandaka lufutu ya kisalu ya kilumbu mosi. Yau yina, na Bible na Kituba bau kebalula nde: “Muntu yina me sala kilumbu ya mvimba, salere na yandi kele kilo mosi ya ble to kilo tatu ya orge.”—Kusonga 6:6.
Lufutu ya kilumbu mosi bubu yai kele ikwa? Lapolo State of World Population, 1994 (Mvwandilu ya Bantu Yonso ya Nza) ketendula nde: “Difunda 1,1 ya bantu, mfinama na 30 na kati ya nkama ya bantu ya nza ya kutoma kezinga ti lufutu ya dolar mosi na kilumbu.” Yau yina, sambu na bansukami ya nza na kimvuka, lufutu ya kilumbu mosi kelungaka kaka sambu na kusumba dimpa mosi.
Ya kyeleka, yau kele dyambu ya ngituka ve sambu na bayina kele bansukami mpenza. “Mampa!” mutindu muntu mosi kuyitukaka. “Nani kedyaka mampa? Mampa kele madya ya ntalu bilumbu na beto yai!”
Na kutuba mbote, madya mekonda ve. Dyambu ya kebasika na banto ya O.N.U. ketuba nde, na bamvula kumi ya meluta, mbutu ya madya ya nza ya mvimba kuyelaka mbala 24 na kati ya nkama, kuluta kuyela ya ntalu ya bantu ya nza ya mvimba. Kansi, kubilama ya madya yango kusepelisaka ve bantu yonso. Mu mbandu, na Afrika, mbutu ya madya kukitaka mbala 5 na kati ya nkama, kansi ntalu ya bantu kumataka mbala 34 na kati ya nkama. Yau yina, ata nkutu kubilama ya madya kele mingi na kimvuka, nzala kelanda na bansi mingi.
Nzala kesongidila kumata ya ntalu ya bima. Kukonda kisalu, lufutu ya fyoti, mpi kumata ya bantalu kenata mpasi na kuzwa mbongo sambu na kusumba bima ya kemonana kwa yau. Human Development Report 1994 ketuba nde: “Bantu kefwa nzala ve sambu bima kekonda—kansi sambu bau lenda kusumba yau ve.”
Kukonda kivuvu, boma, mpi kukatula kivuvu kekuma mingi. Glory, nkento ya kezingaka na Afrika ya Westi ketuba nde: “Bantu kemona nde bubu yau kele mbi, mbasi yau tavanda kuluta mbi.” Nkento ya nkaka ketuba nde: “Bantu kemona nde bau kele na kufinama na mbungulu. Bau kemona nde kilumbu kele kima ata mosi tabikala dyaka ve na zandu.”
Yehowa Kusungiminaka Bansadi na Yandi na Ntangu ya Ntama
Bansadi ya Nzambi kezaba nde Yehowa kefutaka bantu na yandi ya kwikama na kusadisaka bampusa na bau mpi na kupesaka bau ngolo na kununga mvwandilu ya mpasi. Kutula ntima nde Nzambi lenda kusala buna kele, na kutuba ya mbote, kima ya mfunu na lukwikilu na bau. Ntumwa Polo kusonikaka nde: “Konso muntu yina ke kwisaka na Nzambi yandi fwete kwikila nde Nzambi kele, mpi nde Nzambi ke pesaka matabisi na bantu yina ke sosaka yandi.”—Baebreo 11:6.
Yehowa kesungiminaka ntangu yonso bansadi na yandi ya kwikama. Na nsungi mosi ya bamvula tatu na ndambu ya nzala, Yehowa kupesaka madya na mbikudi Elia. Ntete Yehowa kutindaka bankwankwa na kunatila Elia madya. (1 Bantotila 17:2-6) Na nima, na kimpa, Yehowa kubilamisaka fufu ti mafuta ya fwola ya kupesaka madya na Elia. (1 Bantotila 17:8-16) Na nsungi ya nzala mosi kaka yina, ata nkutu munyokudi ya ngolo ya nkento ya Ntotila, Yezabele, sambu na lusambu kuvandaka na zulu ya bambikudi na yandi, Yehowa kusalaka mpi nde bau kuvanda ti mampa mpi masa.—1 Bantotila 18:13.
Na nima, ntangu ntotila ya Babilone kubotulaka Yeruzalemi ya kuyambulaka lukwikilu, yau lombamaka nde “bantu [kudia] mampa ya bitini-biitini bo [kunwa] masa ya kutanga na kutanga.” (Ezekiele 4:16) Mambu kukumaka mpasi kuluta na mpila nde bankento ya nkaka kudyaka bana na bau mosi. (Mawa 2:20) Kansi, ata nkutu mbikudi Yeremia kuvandaka na boloko sambu na kisalu na yandi ya kusamuna, Yehowa kusalaka na mpila nde “bo vandaka kupesa [Yeremia] dimpa mosi konso kilumbu tii kuna mampa yonso kumanaka na kati ya bwala.”—Yeremia 37:21.
Keti Yehowa kuvilaka Yeremia ntangu mampa yonso kumanaka? Yau kemonana nde ve, sambu ntangu bwala kukumaka na maboko ya Babilone, ntotila pesaka Yeremia ‘kado ti madia, ebuna yandi songaka [Yeremia] na kwenda.’—Yeremia 40:5, 6; tala mpi Nkunga 37:25.
Nzambi Kesadisa Bansadi na Yandi Bubu Yai
Kaka mutindu Yehowa kusadisaka bansadi na yandi na bambandu ya ntama, mutindu mosi yandi kesala bubu yai, na kusungiminaka bau na kimpeve ti na kinsuni. Mu mbandu, tadila eksperianse ya Lamitunde ya kezingaka na Afrika ya Westi. Yandi keta nde: “Mono kuvandaka ti ferme na mono ya nene ya bansusu. Kilumbu mosi, bamiyibi kukotilaka mono ti minduki na ferme mpi kuyibaka ntalu mingi ya bansusu, masini ya kuran ti mbongo ya beto vandaka na yau. Bilumbu fyoti na nima, ndambu ya bansusu ya kubikalaka kufwaka na maladi. Yau kufwaka mumbongo na mono ya bansusu. Mono kumekaka dyaka na kusosa kisalu bamvula zole, mono kuzwaka ve. Luzingu kukumaka mpasi kibeni, kansi Yehowa kusungiminaka beto.
“Kima kusadisaka mono na kununga ntangu ya mpasi kuvandaka kundima na mono nde Yehowa kebikisaka ntangu ya nkaka mpasi kubwa sambu na kugedisa beto. Nkento na mono ti mono beto kulandaka kikalulu na beto ya kulonguka Biblia na dibuta, ye yau kusadisaka beto mpenza. Kisambu vandaka mpi nto ya nene ya nsyamisa. Bantangu ya nkaka mono vandaka kuwa ve bonso mono kesamba, kansi kana mono kusamba kaka, mono vandaka kuwa mbote.
“Na ntangu yina ya mpasi, mono kubakisaka mbalu ya kuyindulula na Masonuku. Mono vandaka kuyindula mingi na Nkunga 23, ya kemonisa Yehowa bonso ngungudi na beto. Mukapu ya nkaka ya kusyamisaka mono kuvandaka Filipi 4:6, 7, yina ketubila ‘ngemba ya Nzambi, ngemba yina me luta mambu yonso ya bantu ke yindulaka.’ Mukapu ya nkaka ya kupesaka mono ngolo kuvandaka 1 Piere 5:6, 7, yina ketuba nde: ‘Beno kudikulumusa na nsi ya diboko ya ngolo ya Nzambi, na mpila nde yandi ta tedimisa beno na kilumbu yina ya yandi me tulaka. Beno katula mabansa na beno yina yonso ke yangisaka beno, ebuna beno pesa yo na Nzambi, sambu yandi muntu ke talaka mambu na beno.’ Bamvese yai yonso kusadisaka mono na nsungi yina ya mpasi. Kana nge keyindulula, nge lenda kukula bangindu ya kele na ntu na nge ya kenata mayindu.
“Ntangu yai mono mezwaka dyaka kisalu, kansi na masonga yonso, yau kele ve nde mambu mekumaka mbote kibeni. Kaka mutindu Biblia yitaka kutuba na 2 Timoteo 3:1-5, beto kezinga na ‘bilumbu ya nsuka,’ yina ‘ta vanda mpasi mingi.’ Beto lenda ve kusoba mambu ya mukapu ketuba. Yau yina, mono keyindula ve nde luzingu kuvanda ya kukonda mpasi. Kansi, mono kele na kumona nde mpeve ya Yehowa kele na kusadisa mono na kununga.”
Ata ntangu yai ya mpasi ya beto kele na kuzinga kele, bayina ketula ntima na Yehowa mpi na Mwana na yandi Ntotila, Yezu Kristu, tabaka nsoni ve. (Roma 10:11) Yezu yandi mosi kundimisaka beto nde: “Yo yina, mono ke tubila beno nde: Beno lenda mona mpasi ve nde nki beto ta dia to nki beto ta nwa sambu na luzingu na beno, beno lenda mona mpasi mpi ve nde nki bilele beno ta lwata na nitu na beno. Keti moyo me luta madia ve na mfunu? Keti nitu me luta bilele ve na mfunu? Beno tala bandeke: Bo ke kunaka ve, bo ke katulaka bima mpi ve na bilanga, bo ke bumbaka yo na nzo ve. Kansi Tata na beno yina kele na zulu ke pesaka bo madia! Keti beno me luta bandeke ve na mfunu? Nani na kati na beno lenda yika kilumbu mosi na luzingu na yandi kana yandi tula mabanza na yandi? Sambu na nki beno ke tulaka mabanza na beno na bilele?”—Matayo 6:25-28.
Yai kele mpenza bangyufula ya ketinda na kuyindulula mingi na ntangu yai ya mpasi. Kansi Yezu kulandaka ti bangogo yai ya kusyamisa nde: “Beno tala bintuntu ya nseke nki mutindu yo ke kulaka: yo ke salaka ve, yo ke kuditungilaka bilele mpi ve. Kansi mono ke tubila beno nde: Ata yandi mosi Salomo, na lukumu na yandi yonso ya kimfumu, yandi lwataka ve bilele ya kitoko bonso kintuntu mosi na kati ya bintuntu yai. Matiti yina kele bubu na nseke kansi ya bo ta zenga mbasi na kulosa yo na tiya, Nzambi muntu ke lwatisaka yo mpidina. Ebuna, kana yandi ke lwatisa mpidina matiti yina, keti yandi ta lwatisa beno ve ya kuluta mingi? A, lukwikilu na beno kele fioti mpenza! Beno kumona mpasi ve na kuyulaka nde: ‘Beto ke dia nki? Beto ke nwa nki? Beto ke lwata nki?’ Bamimpani bantu ke sosaka bima yina yonso ntangu yonso. Kansi beno, Tata na beno yina kele na zulu kuzaba nde beno ke na mfunu ya bima yina yonso. Kansi beno landa kaka na kusosa Kimfumu na yandi ti mambu yina ya yandi ke zolaka, ebuna yandi ta yika beno bima yina yonso.”—Matayo 6:28-33.
Bansungi ya Mbote Kele na Ntwala
Banzikisa yonso kele nde na bandambu mingi ya nza, mambu ya mbongo ya kubeba ti ya bantu tafula kaka na kubeba. Kansi, bantu ya Nzambi kezabaka nde mvwandilu yina kele ya ntangu fyoti. Luyalu ya nkembo ya Ntotila Salomo kuvandaka kifwani ya luyalu ya Ntotila mosi ya kuluta Salomo na nene yina tayala ntoto ya mvimba. (Matayo 12:42) Ntotila yina kele Yezu Kristu, “Ntotila ya bantotila yonso, Mfumu ya bamfumu yonso.”—Kusonga 19:16.
Nkunga 72, yina kuvandaka na ndungana ya ntete na Ntotila Salomo, ketendula luyalu ya nkembo ya Yezu Kristu. Tala ndambu ya mambu ya yau kutubaka na ntwala ya ketadila makwisa ya ntoto na nsi ya luyalu ya Kristu bonso Ntotila.
Mvwandilu ya Ngemba na Nza ya Mvimba: “Yandi vanda mayele mingi na luyalu na yandi, mpidina ntoto ta vanda mbote tii kuna ngonda kumonika diaka ve. Kimfumu na yandi ta vanda katuka nzadi mosi tii nzadi ya nkaka, katuka nzadi ya Efrate tii na nsuka ya ntoto.”—Nkunga 72:7, 8.
Lusungiminu Sambu na Bantu ya Mpasi: “Yandi ta sadisa bantu ya mawa yina ke didila yandi ti bantu ya kukonda bantu ya kusadisa bo. Bansukami ti bantu yina ke na ngolo ve, yandi ta wilaka bo mawa; yandi ta sadisaka bantu yina ke na mpasi. Yandi ta gulusa bo na maboko ya bantu ya nku, na yandi luzingu na bo kele mfunu mingi.”—Nkunga 72:12-14.
Madya Mingi: “Ntoto [ta]fuluka na ble mingi, bangumba [ta]fuluka na bima ya bilanga; yo [ta]vanda mingi bonso na ngumba ya Libani.”—Nkunga 72:16.
Ntoto Tafuluka na Nkembo ya Yehowa: “Beno kumisa Mfumu Nzambi, Nzambi ya Izraele, yandi kaka muntu kesalaka mambu yai ya kuyituka! Beno kumisa zina na yandi tii kuna, lukumu na yandi kuvanda na ntoto yonso!”—Nkunga 72:18, 19.
Ya kyeleka kibeni, bansungi ya mbote kele na ntwala.