Machi

Thĩ njerũ ndĩrĩ ĩroka. No ta wĩcirie ũhoro wĩgiĩ indo iria irĩ kuo ta njata, mĩtĩ, nyamũ, na andũ. Gũtirĩ mũndũ ũngĩkĩrĩra nganja auge atĩ indo icio ciothe itirĩ kuo, o na gũtuĩka kũrĩ hĩndĩ itaarĩ kuo. Irĩ kuo tondũ Jehova nĩ aaciũmbire. (Kĩam. 1:​1, 26, 27) Ngai witũ ningĩ nĩ eranĩire atĩ nĩ akaarehe thĩ njerũ. Nĩ akaahingia kĩĩranĩro kĩu. Thĩinĩ wa thĩ njerũ, andũ magaatũũra tene na tene marĩ na ũgima mũkinyanĩru wa mwĩrĩ. No tũkorũo na ma biũ atĩ thĩ njerũ nĩ ĩgooka ihinda rĩrĩa Ngai atuĩte. (Isa. 65:17; Kũg. 21:​3, 4) Kamũira hĩndĩ ĩyo ĩkinye, hũthagĩra mweke o wothe ũrĩ naguo gwĩkĩra wĩtĩkio waku hinya. Cokagia ngatho nĩ ũndũ wa ũkũũri. Wĩcũranagie igũrũ rĩgiĩ hinya wa Jehova. Ĩkaga maũndũ mangĩgũteithia gũkuhĩrĩria Jehova. Ũngĩka ũguo, no ũkorũo gatagatĩ-inĩ ka “arĩa kũgerera wĩtĩkio na wetereri magayaga ciĩranĩro.”—Ahib. 6:​11, 12. w23.04 31 ¶18-19

Jesu aatiirire maitho make na igũrũ, na akĩhoya arĩ mbere ya andũ. Eendaga Jehova aheo rũgooco ruothe nĩ ũndũ wa ũndũ ũrĩa ũngĩacokire gwĩkĩka. Jesu agĩcoka agĩtana akiuga: “Lazaro, uma!” (Joh. 11:43) Nake Lazaro akiuma mbĩrĩra-inĩ. Na njĩra ĩyo Jesu agĩka ũndũ andũ amwe moonaga ta ũtangĩhoteka. Rũgano rũu nĩ rwĩkagĩra wĩtĩkio witũ hinya harĩ kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũka. Na njĩra ĩrĩkũ? Ririkana ũndũ ũrĩa Jesu eerĩire Maritha: “Mũrũ wa nyũkwa nĩ ekũriũka.” (Joh. 11:23) O ta Ithe, Jesu nĩ akoragwo na wendi na hinya wa kũhingia kĩĩranĩro kĩu. Maithori make moonanirie atĩ nĩ akoragwo na wendi mũnene wa kũniina gĩkuũ, na kũniina kĩeha kĩrĩa kiumanaga na gĩkuũ. Na rĩrĩa Lazaro aaumire mbĩrĩra-inĩ, ũndũ ũcio nĩ warutire ũira atĩ Jesu nĩ akoragwo na hinya wa kũriũkia arĩa makuĩte. Ningĩ ta wĩcirie ũhoro wa ciugo icio igwetetwo rĩandĩko-inĩ rĩa ũmũthĩ, iria Jesu aaririkanirie Maritha. Tũrĩ na itũmi njega cia gwĩtĩkia atĩ kĩĩranĩro kĩa Ngai gĩa kũriũka nĩ gĩkaahinga. w23.04 11-12 ¶15-16

No tũbatare gũcenjia ũndũ ũrĩa tũrahoya rĩrĩa twataũkĩrũo nĩ wendi wa Jehova wega makĩria. No mũhaka tũririkanage atĩ Jehova nĩ akoragwo na muoroto, na akaaũhingia ihinda rĩrĩa abangĩte. Ũndũ ũmwe ageeka kũhingia muoroto ũcio, nĩ kweheria biũ mathĩna mothe marĩa matũmaga andũ manyamarĩke ũmũthĩ ta icanjama cia ndũire, mĩrimũ, na gĩkuũ. Jehova akaahingia muoroto wake kũgerera Ũthamaki wake. (Dan. 2:44; Kũg. 21:​3, 4) No kamũira ihinda rĩu rĩkinye, Jehova nĩ etĩkĩrĩtie Shaitani gũkorũo agĩathana thĩinĩ wa thĩ. (Joh. 12:31; Kũg. 12:9) Jehova angĩeheria mathĩna mothe ma andũ ihinda-inĩ rĩrĩ, no kuoneke ta wathani wa Shaitani ũragaacĩra. No o na gũtuĩka nĩ tũrabatara gweterera Jehova ahingie ciĩranĩro ciake, ũguo ti kuuga atĩ nĩ atũtiganĩirie. Jehova nĩ arĩtũteithagia. w23.05 8 ¶4; 9-10 ¶7-8

Tũngĩteithia andũ arĩa angĩ atĩa magunĩke kuumana na Kĩririkano? Ũndũ wa mbere nĩ kũmanyita ũgeni. Makĩria ma kũnyita ũgeni andũ arĩa tũhunjagĩria ũtungata-inĩ, no twandĩke marĩĩtwa ma andũ angĩ tũngĩenda kũnyita ũgeni. Acio nĩ ta andũ aitũ a famĩlĩ, arĩa tũrutithanagia wĩra nao, arĩa tũthomaga nao, kana andũ angĩ. O na angĩkorũo tũtirĩ na tũratathi tũingĩ twa kũnyitana ũgeni, no tũmatũmĩre na thimũ. Twahota gũkaagega kuona aingĩ ao mokĩte. (Koh. 11:6) Ririkana atĩ andũ arĩa tũkũnyita ũgeni no makorũo na ciũria, makĩria angĩkorũo matirĩ moka mĩcemanio-inĩ itũ. Nĩ wega twĩcirie kabere ciũria iria mangĩũria, na twĩhaarĩrie ũrĩa tũkũmacokeria. Andũ arĩa marakenio nĩ ũhoro no magĩe na ciũria ingĩ o na thutha wa gũka Kĩririkano. No twende gwĩka ũrĩa wothe tũngĩhota mbere ya Kĩririkano, hĩndĩ ya Kĩririkano, na thutha wa Kĩririkano, gũteithia arĩa marĩ na “mwerekera ũrĩa wagĩrĩire” kũgunĩka kuumana na gĩkũngũĩro kĩu.—Atũm. 13:48. w24.01 12 ¶13, 15; 13 ¶16

Bibilia nĩ ĩtaarĩirie ũhoro wa andũ anana arĩa maariũkirio gũkũ thĩ. Na githĩ to ũthuthurie na kinyi ũhoro wĩgiĩ ũriũkio wa o ũmwe wao? Ũgĩka ũguo, rora maũndũ marĩa ũngĩĩruta. Wĩcirie ũrĩa ũriũkio wa andũ acio wonanagia atĩ Ngai nĩ arĩ wendi na hinya wa gũcokia andũ arĩa makuĩte muoyo. Na makĩria, wĩcirie ũhoro wĩgiĩ ũriũkio ũrĩa wa bata makĩria, wa Jesu. Ririkana atĩ andũ magana maingĩ maarĩ aira atĩ Jesu nĩ aariũkire, na ũndũ ũcio nĩ ũtũheaga gĩtũmi kĩega gĩa gwĩtĩkia kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũka. (1 Kor. 15:​3-6, 20-22) Nĩ tũcokagĩria Jehova ngatho mũno nĩ ũndũ wa kĩĩranĩro gĩa kũriũka! No tũkorũo na ma atĩ kĩĩranĩro kĩu nĩ gĩkaahinga, tondũ Jehova nĩ akoragwo na wendi na hinya wa gũkĩhingia. Rekei tũtue itua rĩa gũthiĩ na mbere gwĩkĩra hinya wĩtĩkio witũ harĩ kĩĩrĩgĩrĩro kĩu. Tweka ũguo nĩ tũrĩkuhagĩrĩria Ngai makĩria, ũrĩa wĩrĩire o ũmwe witũ ũũ: ‘Endwa aku nĩ makaariũka!’—Joh. 11:23. w23.04 8 ¶2; 12 ¶17; 13 ¶20

Angĩkorũo tũrĩ enyihia, tũtiĩciragia mũno ũhoro witũ ithuĩ ene na nĩ tũtaũkagĩrũo atĩ kũrĩ mawĩra tũtangĩhota kũhingia. Ningĩ nĩ tũheaga andũ arĩa angĩ gĩtĩo na tũkamona marĩ a bata gũtũkĩra. (Afil. 2:3) Gideoni aarĩ mũndũ mwĩnyihia. Rĩrĩa mũraika wa Jehova eerire Gideoni atĩ nĩwe wathuurĩtwo ahonokie Isiraeli kuuma kũrĩ mbũtũ yarĩ na hinya ya Amidiani, Gideoni arĩ na wĩnyihia aaugire ũũ: “Mbarĩ itũ nĩyo nini makĩria thĩinĩ wa mũhĩrĩga wa Manase, na niĩ nĩ niĩ mũndũ ũrĩa ũtoĩkaine thĩinĩ wa nyũmba ya baba.” (Atiir. 6:15) Oonaga ta atangĩahotire kũhingia wĩra ũcio, no Jehova nĩ oonaga atĩ nĩ ekũhota. Kũgerera ũteithio wa Jehova, Gideoni nĩ aahotire kũrĩkia wĩra ũcio na agĩtoorania. Athuri a kĩũngano nĩ mekaga ũrĩa wothe mangĩhota nĩguo monanie ũigananĩru na wĩnyihia maũndũ-inĩ mothe. (Atũm. 20:​18, 19) Matiĩganaga nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa mangĩhota gwĩka kana marĩa mekĩte, na matiĩyonaga matarĩ kĩene nĩ ũndũ wa mahĩtia marĩa mangĩkorũo mekĩte. w23.06 3 ¶4-5

Shaitani akaahehenjwo mũtwe thutha wa makĩria ma mĩaka 1,000 kuuma rĩu. (Kũg. 20:​7-10) Ũndũ ũcio ũtanekĩka, maũndũ maya ma magegania Bibilia yarathĩte nĩ makaahinga. Wa mbere, ndũrĩrĩ nĩ ikaanĩrĩra atĩ kũrĩ na “thayũ na ũgitĩri!” (1 Thes. 5:​2, 3) Hĩndĩ ĩyo, thĩna ũrĩa mũnene no kwambĩrĩria ũkaambĩrĩria “o rĩmwe” rĩrĩa ndũrĩrĩ icio igaatharĩkĩra ndini ciothe cia maheeni. (Kũg. 17:16) Thutha ũcio, Jesu nĩ agaatuĩra andũ, amũranie andũ a mũhaano wa ngʼondu na wa mbũri. (Mat. 25:​31-33, 46) No Shaitani ndagaakorũo aikarĩte o ũguo hatarĩ ũndũ areka. Nĩ ũndũ wa rũmena rũrĩa akoragwo naruo, nĩ agaacogera ngwatanĩro ya mabũrũri ĩrĩa Bibilia ĩtaga Gogu wa bũrũri wa Magogu nĩguo ĩtharĩkĩre athathaiya a ma a Jehova. (Ezek. 38:​2, 10, 11) Ihinda rĩna thutha ũcio, aitĩrĩrie maguta arĩa magaakorũo matigarĩte gũkũ thĩ nĩ magaathiĩ igũrũ, nĩguo manyitanĩre na Kristo na mbũtũ yake kũrũa mbaara ya Hari–Magedoni ĩrĩa ĩkaarĩkĩrĩria thĩna ũrĩa mũnene. (Mat. 24:31; Kũg. 16:​14, 16) Thutha ũcio nĩrĩo Wathani wa Mĩaka Ngiri wa Kristo ũkaambĩrĩria.—Kũg. 20:6. w23.10 20-21 ¶9-10

Ũmũthĩ nĩ kũrĩ ndungata nyingĩ cia Jehova cikaraga mabũrũri-inĩ wĩra witũ ũhũũrĩtwo marubuku. O ta Obadia, aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio ehokeku nĩ matĩĩte anene a thirikari, no mathiaga na mbere kũhe Jehova wĩrutĩri wa ngoro yothe. (Mat. 22:21) Monanagia atĩ nĩ metigĩrĩte Ngai na njĩra ya gwathĩkĩra Ngai no ti andũ. (Atũm. 5:29) Mathĩkaga na njĩra ya gũthiĩ na mbere kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega, na gũcemanagia hamwe na njĩra ya ũũgĩ. (Mat. 10:​16, 28) Nĩ mageragia gũtigĩrĩra atĩ aarĩ na ariũ a Ithe wao marĩ na irio cia kĩĩroho iria marabatara. Ta wĩcirie ũhoro wa mũrũ wa Ithe witũ Henri, ũrĩa ũikaraga bũrũri-inĩ ũmwe thĩinĩ wa Afrika kũrĩa wĩra witũ wahũũrĩtwo marubuku kwa ihinda. Hĩndĩ ĩyo kwarĩ na marubuku, Henri nĩ eerutĩire gũtwaragĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ mabuku megiĩ Bibilia. Aandĩkire ũũ: “Nĩ ndĩ thoni. . . . Jehova nĩ . . . aaheire ũmĩrĩru ũrĩa ndabataraga.” Hihi nĩ ũrona ta ũngĩkorũo na ũmĩrĩru o ta Henri? No ũkorũo naguo ũngĩkũria guoya ũrĩa wagĩrĩire harĩ Ngai. w23.06 15 ¶9; 16 ¶11

Rĩrĩa Adamu na Hawa maaremeire Jehova, nĩ kũngĩonekire ta Shaitani athararia muoroto wa Ngai wĩgiĩ thĩ kũiyũra andũ akinyanĩru na athĩki. No kũhoteke Shaitani eeciragia atĩ Jehova ndakaahota kũhingia kĩĩranĩro kĩu gĩake. No gũkorũo oonaga ta Jehova ekũũraga Adamu na Hawa acoke ombe andũ angĩ akinyanĩru nĩguo ahingie muoroto wake harĩ andũ. No Ngai angĩekire ũguo, Mũcukani angĩaugire atĩ Jehova nĩ aaheenanĩtie. Nĩkĩ? Tondũ o ta ũrĩa Kĩambĩrĩria 1:28 yonanĩtie, Jehova eerĩte Adamu na Hawa atĩ njiarũa ciao nĩcio ingĩkaiyũria thĩ. Ũndũ ũngĩ Shaitani angĩeciririe nĩ atĩ, Jehova nĩ ekũreka Adamu na Hawa magĩe na njiarũa, no atĩ gũtirĩ hĩndĩ njiarũa icio ingĩatuĩkire nginyanĩru. (Koh. 7:20; Rom. 3:23) Kũngĩathire ũguo, hatarĩ nganja Mũcukani angĩaugire atĩ Jehova nĩ aremetwo kũhingia kĩĩranĩro gĩake. Nĩkĩ? Tondũ ũndũ ũcio ndũngĩahingirie muoroto wa Jehova wa kũiyũria njiarũa nginyanĩru na njathĩki cia Adamu na Hawa thĩinĩ wa thĩ ĩrĩ Paradiso. w23.11 6 ¶15-16

Jehova nĩ atũheaga ũtongoria ũrataũkĩka wega kũgerera Kiugo gĩake na ithondeka rĩake. Tũtirabatara kuongerera kĩndũ harĩ motaaro marĩa atũheaga. (Thim. 3:​5-7) Kwoguo nĩ twagĩrĩirũo gwĩthema kwagarara maũndũ marĩa mandĩkĩtwo thĩinĩ wa Bibilia kana gwĩkĩrĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ mawatho maũndũ-inĩ megiĩ matua ma mũndũ kĩũmbe. Shaitani ahũthagĩra “maheeni ma tũhũ” na “maũndũ ma mũthingi ma thĩ ĩno” nĩguo agayũkanie andũ na amahĩtithie. (Kol. 2:8) Hĩndĩ ya karine ya mbere, maheeni macio maaumanaga na ũũgĩ wa andũ, morutani ma maheeni ma Kĩyahudi, na ũrutani wa atĩ Akristiano no mũhaka marũmĩrĩre Watho wa Musa. Macio maarĩ maheeni tondũ nĩ maatũmaga andũ meherie meciria mao harĩ Jehova, o we Kĩhumo kĩa ũũgĩ. Ũmũthĩ, Shaitani ahũthagĩra nyũmba cia mohoro na nenda cia ũkinyanĩria gũtheremia mĩhuhu na mohoro ma maheeni marĩa matheremagio nĩ atongoria a gĩũteti. w23.07 16 ¶11-12

No mũhaka akorũo njĩra ĩrĩa Jehova aahũthĩrire kũhiũrania na ũremi wa Shaitani na wa aciari aitũ a mbere nĩ yagegirie Shaitani mũno. Jehova oonanirie atĩ we ti mũheenania no aragia ma, na njĩra ya kũreka Adamu na Hawa magĩe ciana. Ningĩ nĩ oonanirie atĩ ndaremagwo nĩ kũhingia kĩĩranĩro gĩake. Nĩ aatigĩrĩire atĩ muoroto wake nĩ ũkũhinga, na njĩra ya kũruta “mbeũ” ĩrĩa ĩngĩkahonokia njiarũa njathĩki cia Adamu na Hawa. (Kĩam. 3:15; 22:18) No mũhaka akorũo Shaitani nĩ aagegirio nĩ mũbango wa Jehova wa ũkũũri. Nĩkĩ? Tondũ mũbango ũcio uumanĩte na wendo ũtarĩ na mwĩyendo. (Mat. 20:28; Joh. 3:16) Shaitani nĩ ngũrani tondũ we aiyũirũo nĩ mwĩyendo. Hihi mũbango ũcio wa ũkũũri ũkaahotithia ũndũ ũrĩkũ? Gũkinyĩria mũthia wa Wathani wa Mĩaka Ngiri wa Kristo, njiarũa nginyanĩru na njathĩki cia Adamu na Hawa nĩ igaakorũo igĩtũũra thĩinĩ wa thĩ ĩrĩ paradiso, o ta ũrĩa muoroto wa Jehova warĩ kĩambĩrĩria-inĩ. w23.11 6 ¶17

Nĩ twathĩkagĩra watho wa Jehova wĩgiĩ ũtheru wa muoyo na thakame. Gĩtũmi nĩ tondũ Jehova augĩte atĩ thakame ĩrũgamĩrĩire muoyo, ũrĩa nĩ kĩheo kĩa goro kuuma kũrĩ we. (Alaw. 17:14) Hĩndĩ ĩrĩa Jehova eetĩkĩririe andũ marĩage nyama, aameerire matikanarĩe thakame. (Kĩam. 9:4) Nĩ aacokerire rĩathani rĩu rĩrĩa aaheire Aisiraeli Watho kũgerera harĩ Musa. (Alaw. 17:10) Na nĩ aatongoririe kĩama kĩrĩa gĩatongoragia karine-inĩ ya mbere kĩre Akristiano othe ‘methemage thakame.’ (Atũm. 15:​28, 29) Nĩ twĩrutanagĩria gwathĩkĩra watho ũcio rĩrĩa tũratua matua megiĩ ũrigitani. Ningĩ nĩ twathĩkagĩra biũ ithimi cia Jehova ciĩgiĩ mĩtugo. Mũtũmwo Paulo atwĩrĩte ‘tũũrage’ ciĩga citũ cia mwĩrĩ, na ũguo nĩ kuuga tuoe makinya marũmu ma kweheria merirĩria moru ma mwĩrĩ. Nĩ twĩthemaga kwĩrorera kana gwĩka ũndũ o wothe ũngĩtũma twĩingĩrie ngomanio-inĩ itagĩrĩire.—Kol. 3:5; Ayub. 31:1. w23.07 15 ¶5-6

Hihi Samsoni aagire kuona muoroto ũrĩa Delila aarĩ naguo tondũ wa ũrĩa aamwendete? O ũrĩa kũngĩkorũo kwarĩ, o mũthenya Delila nĩ aagiaga Samsoni na akamũtindĩkĩrĩria amwĩre kĩhumo kĩa hinya wake, na mũthia-inĩ nĩ aamwĩrire. Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, Samsoni eeingĩririe thĩna-inĩ watũmire orũo nĩ hinya wake, na agĩtiga gwĩtĩkĩrĩka nĩ Jehova kwa ihinda. (Atiir. 16:​16-20) Samsoni nĩ aagĩire na maumĩrĩro moru nĩ ũndũ wa kwĩhoka Delila handũ ha kwĩhoka Jehova. Afilisti maamũnyitire na makĩmũkũũra maitho. Aaikirio njera itũũra-inĩ rĩa Gaza, na agĩtuo ngombo ya gũthĩaga ngano. Thutha ũcio, Afilisti nĩ maarehire Samsoni gĩkũngũĩro-inĩ kĩmwe kĩao. Nĩ maarutire igongona inene kũrĩ ngai yao ya maheeni yetagwo Dagoni, tondũ meetĩkĩtie atĩ nĩyo yamateithĩtie gũtooria Samsoni. Afilisti maarutire Samsoni njera makĩmũrehe gĩkũngũĩro-inĩ kĩu oke eke “maũndũ ma mathekania” nĩguo mamũconorithie.—Atiir. 16:​21-25. w23.09 5-6 ¶13-14

Mũndũ tũrutithanagia wĩra nake kana tũthomaga nake no atũũrie kĩrĩa gĩtũmaga tũikare kũringana na ithimi cia Bibilia. No twĩke ũrĩa wothe tũngĩhota gũtetera wĩtĩkio witũ o tũkĩheaga gĩtĩo mawoni ma mũndũ ũcio. (1 Pet. 3:15) Handũ ha kuona kĩũria kĩu ta arĩ gĩa gũgũũkĩrĩra, wĩcirie ũrĩa kĩngĩgũteithia kũmenya maũndũ marĩa ma bata harĩ mũndũ ũcio. Gũtekũmakania kĩrĩa kĩratũma mũndũ orie kĩũria, twagĩrĩirũo gũcokia na njĩra ya ũhooreri na ũtugi. Macokio maitũ no matũme agarũre muonere wake. Kwa ngerekano, mũndũ tũrutithanagia wĩra nake angĩũria kĩrĩa gĩtũmaga twage gũkũngũĩra mũthenya wa gũciarũo, no wĩyũrie: Hihi nĩ kũrigwo ararigwo kana nĩ tũgirĩtio gwĩkenia? No twambe tũgaathĩrĩrie mũndũ ũcio nĩ ũndũ wa kũrũmbũiya andũ arĩa angĩ. Ũndũ ũcio no ũtũhe mweke wa kũgĩa na ndeereti njega ya ũrĩa Bibilia yugaga igũrũ rĩgiĩ ikũngũĩro cia mũthenya wa gũciarũo. w23.09 16-17 ¶10-11

Nĩ mweke mwega kũhũthĩra ihinda rĩrĩa rĩtigarĩte kũheana ũira kũrĩ andũ a ndũrĩrĩ ciothe. Mũtũmwo Petero atwĩraga ‘tũigage mũthenya wa Jehova hakuhĩ meciria-inĩ.’ (2 Pet. 3:​11, 12) Tũngĩka ũguo atĩa? Nĩ na njĩra ya gwĩcũrania—kũngĩhoteka o mũthenya—igũrũ rĩgiĩ irathimo iria igaakorũo thĩinĩ wa thĩ njerũ. Hũũraga mbica ũkĩhuuhia rĩera itheru, ũkĩrĩa irio njega, ũkĩnyita ũgeni endwa aitũ arĩa makaariũkio, na ũkĩruta andũ arĩa maatũũrĩte mĩaka mĩingĩ mĩhĩtũku igũrũ rĩgiĩ kũhinga kwa morathi ma Bibilia. Ũngĩĩcũranagia na njĩra ta ĩyo, nĩ ũrĩhotaga gũikara wĩrĩgĩrĩire na ũkorũo na ma atĩ tũratũũra mahinda ma kũrigĩrĩria. Gũkorũo na ‘ũmenyo ũcio kabere’ wĩgiĩ ihinda rĩũkĩte nĩ kũrĩtũteithagia ‘tũtikahĩtithio’ nĩ arutani a maheeni. w23.09 27 ¶5-6

Andũ ethĩ mathiũrũrũkĩirio nĩ andũ a riika rĩao arĩa “matathĩkagĩra aciari.” (2 Tim. 3:​1, 2) Aingĩ ao magaga gwathĩka nĩkĩ? Amwe monaga aciari ao ta me na ũhinga tondũ mameraga meke maũndũ marĩa o matareka. Angĩ nao monaga ũtaaro wa aciari ao ũrĩ mũhĩtũke nĩ mahinda, ũrĩ mũritũ kũrũmĩrĩra, kana ũrĩ wa kũmahinyĩrĩria. Angĩkorũo ũrĩ mũndũ mwĩthĩ-rĩ, hihi nĩ ũiguaga ũguo? Andũ aingĩ ethĩ monaga arĩ ũritũ kũrũmĩrĩra watho wa Jehova ũrĩa ũrĩ rĩandĩko-inĩ rĩa ũmũthĩ. Nĩ kĩĩ kĩngĩgũteithia gwĩka ũguo? No wĩrute kuumana na Jesu, o we kĩonereria kĩrĩa kĩega biũ kĩa wathĩki. (1 Pet. 2:​21-24) Aarĩ mũndũ mũkinyanĩru, no aciari ake matiarĩ akinyanĩru. Ĩndĩ Jesu nĩ aatĩaga aciari ake o na rĩrĩa mahĩtĩtie kana mamũtuĩra ũrĩa gũtarĩ.—Tham. 20:12. w23.10 7 ¶4-5

Mũtũmwo Paulo aataarĩirie atĩ magongona marĩa maarutagwo rungu rwa Watho wa Musa, matingĩeheririe mehia biũ. Na kwoguo nĩkĩo Watho ‘weeheretio.’ Paulo aacokire agĩtaarĩria morutani marikĩru. Aaririkanirie Akristiano acio ũhoro wĩgiĩ “kĩĩrĩgĩrĩro kĩngĩ kĩega” kĩehocetie harĩ igongona rĩa Jesu kĩrĩa kĩngĩamateithirie kũna ‘gũkuhĩrĩria Ngai.’ (Ahib. 7:19) Paulo nĩ aataarĩirie Akristiano Ahibirania kĩrĩa gĩatũmaga ũthathaiya wa Gĩkristiano ũkorũo ũrĩ mwega makĩria gũkĩra ũthathaiya ũrĩa maarĩ naguo hau kabere. Njĩra ya Ayahudi ya ũthathaiya yarĩ o “kĩĩruru kĩa maũndũ marĩa magooka, no ũũma nĩ wa Kristo.” (Kol. 2:17) Kĩĩruru gĩkoragwo kĩrĩ o mũhaano wa kĩndũ gĩa biũ kĩrĩa kĩraruta kĩĩruru kĩu. O ũndũ ũmwe na ũcio, njĩra ya Ayahudi ya ũthathaiya yarĩ o kĩĩruru kĩa njĩra ĩngĩ njega makĩria ĩrĩa ĩngĩahũthĩkire thutha-inĩ. Nĩ tũrabatara gũtaũkĩrũo nĩ mũbango ũrĩa Jehova atũthondekeire wa gũtuohera mehia nĩguo tũkamũthathaiya na njĩra ĩretĩkĩrĩka. w23.10 25 ¶4-5

Danieli mũrango wa 11 nĩ yarĩtie ũhoro wa athamaki erĩ kana thirikari igĩrĩ nene, iria icindanaga nĩguo ciathane thĩinĩ wa thĩ. Kũringithania ũrathi ũcio na morathi mangĩ marĩ thĩinĩ wa Bibilia, nĩ gũtũteithagia gũtaũkĩrũo atĩ “mũthamaki wa mwena wa rũgongo” arũgamĩrĩire Russia na mabũrũri marĩa manyitanagĩra nayo, na “mũthamaki wa mwena wa mũhuro” arũgamĩrĩire Thirikari ya Thĩ ya Ngeretha na Amerika. Andũ a Ngai arĩa makoragwo rungu rwa wathani wa “mũthamaki wa mwena wa rũgongo,” nĩ manyariragwo nĩ mũthamaki ũcio. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ amwe nĩ mahũũrĩtwo na magaikio njera nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wao. Handũ ha aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio gwĩtigĩra, ciĩko cia ‘mũthamaki ũcio wa rũgongo’ itũmaga magĩe na wĩtĩkio makĩria. Gĩtũmi nĩ tondũ nĩ mamenyaga atĩ kũnyarirũo kũu kwa andũ a Ngai nĩ kũhingagia ũrathi ũrĩa ũrĩ ibuku-inĩ rĩa Danieli. (Dan. 11:41) Kũmenya ũguo no gũtũteithie gũtũũria kĩĩrĩgĩrĩro gitũ kĩrĩ kĩrũmu na gũikara tũrĩ ehokeku harĩ Jehova. w23.08 11 ¶15-16

Tondũ Jehova nĩ atwendete, nĩ ahutagio mũno nĩ ũrĩa tũiguaga na nĩ akoragwo ehaarĩirie gũtũgitĩra. Nĩ atangĩkaga rĩrĩa ona tũgĩtangĩka. Kwoguo no tũkorũo na ma nĩ egũtũigua rĩrĩa twamũhoya ũũ: “Ngitĩra o ta kĩũma kĩa riitho rĩaku.” (Thab. 17:8) Riitho nĩ kĩĩga kĩa bata kĩa mwĩrĩ kĩbataraga kũmenyererũo mũno. Kwoguo rĩrĩa Jehova atũringithania na kĩũma kĩa riitho rĩake, nĩ ta akoragwo akiuga ũũ, ‘Mũndũ o wothe ũngĩmũtharĩkĩra inyuĩ andũ akwa, angĩkorũo agĩtharĩkĩra kĩndũ gĩakwa kĩa bata.’ Jehova endaga tũkorũo na ma atĩ nĩ atwendete tũrĩ mũndũ ũmwe ũmwe. No nĩ oĩ atĩ nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa twanacemania namo ũtũũro-inĩ, no tũkorũo na nganja kana nĩ atwendete. Ningĩ ihinda-inĩ rĩrĩ no tũkorũo tũkĩhĩtũkĩra maũndũ mangĩtũma tuone ta Jehova atatwendete. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gũkorũo na ma atĩ nĩ atwendete? Nĩ gũthuthuria ũrĩa Jehova onanagia atĩ nĩ endete Jesu, arĩa aitĩrĩrie maguta, na ithuĩ ithuothe. w24.01 27 ¶6-7

Ezara nĩ eeyoneire ũrĩa Jehova aateithĩtie andũ ake hĩndĩ ya magerio. Mĩaka mĩingĩ mbere ĩyo, mwaka-inĩ wa 484 M.M.M., no kũhoteke Ezara aaikaraga Babuloni rĩrĩa Mũthamaki Ahasuerusu aarutire watho wa kũniina Ayahudi gĩcigo-inĩ gĩothe kĩa Wathani wa Perisia. (Esit. 3:​7, 13-15) Muoyo wa Ezara warĩ ũgwati-inĩ! Ayahudi ‘gĩcigo-inĩ kĩu gĩothe’ nĩ maahiũranirie na ũndũ ũcio na njĩra ya kwĩhinga kũrĩa na kũnyua marĩ na kĩeha kĩnene mũno, makĩhoya Jehova amahe ũtongoria. (Esit. 4:3) Ta hũũra mbica ũrĩa Ezara na Ayahudi acio maaiguire rĩrĩa maũndũ maacenjirie na arĩa maabangaga njama ya kũũraga Ayahudi makĩũragwo arĩ o! (Esit. 9:​1, 2) No kũhoteke maũndũ marĩa Ezara eeyoneire ihinda-inĩ rĩu iritũ, nĩ maamũhaarĩirie nĩ ũndũ wa magerio marĩa angĩacokire gũcemania namo na magĩkĩra hinya mwĩhoko wake harĩ ũhoti wa Jehova wa kũgitĩra andũ ake. w23.11 17 ¶12-13

Mũtũmwo Paulo aaragĩrĩria “ciĩko cia watho” ũrĩa waheanirũo kũgerera Musa. (Rom. 3:​21, 28) Kuonekaga atĩ matukũ-inĩ ma Paulo, Akristiano amwe Ayahudi nĩ maaritũhagĩrũo gũtiga kũrũmĩrĩra Watho wa Musa. Nĩkĩo Paulo aahũthĩrire kĩonereria kĩa Iburahimu kuonania atĩ mũndũ ndarabatara gwĩka “ciĩko cia watho” nĩguo atuo mũthingu maitho-inĩ ma Ngai, ĩndĩ arabatara kuonania wĩtĩkio. Ũndũ ũcio nĩ wa gwĩkĩra ngoro tondũ nĩ ũratuonia atĩ o na ithuĩ no tũhote gũkorũo na mũrũgamo mwega maitho-inĩ ma Ngai. Ũronania atĩ tũngĩkũria wĩtĩkio harĩ Ngai na Kristo no twĩtĩkĩrĩke harĩ Ngai. Ngũrani na ũguo, “ciĩko” iria ciarĩrĩirio thĩinĩ wa Jakubu mũrango wa 2 ti “ciĩko cia watho” iria igwetetwo nĩ Paulo. Jakubu aaragĩrĩria ciĩko kana maũndũ marĩa Akristiano mekaga ũtũũro-inĩ wao wa o mũthenya. (Jak. 2:24) Ciĩko ta icio nĩ cionanagia kana Mũkristiano arĩ na wĩtĩkio wa ma harĩ Ngai. w23.12 3 ¶8; 4-5 ¶10-11

Mwarĩ wa Ithe witũ ũreciria kũhika agĩrĩirũo gũthuura na njĩra ya ũũgĩ mũndũ ũrĩa ekũhikania nake. Ririkana atĩ ũgũkorũo ũrĩ rungu rwa ũtongoria wa mũndũ ũrĩa ũkũhikĩra. (Rom. 7:2; Ef. 5:33) Kwoguo wĩyũrie: ‘Hihi mũrũ wa Ithe witũ ũcio nĩ Mũkristiano mũgimaru kĩĩroho? Hihi nĩ aigaga maũndũ ma kĩĩroho mbere ũtũũro-inĩ wake? Nĩ atuaga matua ma ũũgĩ? Nĩ etĩkagĩra mahĩtia make? Hihi nĩ atĩĩte atumia? Hihi no ahote kũrũmbũiya mabataro makwa ma kĩĩroho, ma kĩĩmwĩrĩ, na ma ngoro?’ Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, angĩkorũo no wende kuona mũthuri mwega, o nawe nĩ ũrabatara gũkũria ngumo cia mũtumia mwega. Mũtumia mwega nĩ “mũteithia” wa mũthuri wake “ũrĩa maganĩrĩirũo” nake. (Kĩam. 2:18) Na tondũ mũtumia ũcio nĩ endete Jehova, nĩ ateithagĩrĩria mũthuri wake gũkorũo na rĩĩtwa rĩega. (Thim. 31:​11, 12; 1 Tim. 3:11) No wĩhaarĩrie kũhingia itemi rĩu na njĩra ya gwĩkĩra hinya wendo waku harĩ Jehova na gũteithagĩrĩria arĩa angĩ thĩinĩ wa famĩlĩ yanyu na kĩũngano-inĩ. w23.12 22-23 ¶18-19

Jehova eranĩire atĩ nĩ arĩtũheaga ũũgĩ ũrĩa tũrabatara nĩguo tũhote gũtua matua mega. Nĩ tũbataraga ũũgĩ kuuma kũrĩ Jehova makĩria rĩrĩa tũratua matua mangĩhutia ũtũũro witũ. Ningĩ nĩ atũheaga hinya wa gũkirĩrĩria. Jehova nĩ arĩtũheaga hinya ũrĩa tũrabatara wa gũkirĩrĩria magerio, o ta ũrĩa eekire harĩ mũtũmwo Paulo. (Afil. 4:13) Njĩra ĩmwe ahũthagĩra nĩ kũgerera aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Ũtukũ wa mũico Jesu atanaruta muoyo wake ũrĩ igongona, nĩ aahoire na kĩyo. Aathaithire Jehova amwehererie gĩconoko gĩa kuonwo ta aarĩ mũrumi Ngai. Handũ ha gwĩka ũguo, Jehova aateithirie Jesu na njĩra ya gũtũma mũraika ũmwe amwĩkĩre hinya. (Luk. 22:​42, 43) O na ithuĩ Jehova no atũteithie na njĩra ya gũtũma mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ atũceerere kana atũhũũrĩre thimũ atwĩkĩre ngoro. Ithuothe no twethage mĩeke ya kũhe aarĩ na ariũ a Ithe witũ “kiugo kĩega.”—Thim. 12:25. w23.05 10-11 ¶9-11

Rĩrĩa Akristiano arĩa matigĩte kũnyitanĩra na kĩũngano moka Kĩririkano, kwahoteka no metigĩre nĩ ũndũ wa kuona ta matekwamũkĩrũo wega. Kwoguo wĩtheme kũmoria ciũria ingĩmaconorithia kana kuuga ciugo ingĩmatuurithia. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio no aitũ, na no tũkene mangĩambĩrĩria gũthathaiya rĩngĩ hamwe na ithuĩ. (Thab. 119:176; Atũm. 20:35) Nĩ tũkenaga nĩ gũkorũo Jesu nĩ aatwĩrire tũririkanage gĩkuũ gĩake o mwaka, na nĩ tũtaũkagĩrũo kĩrĩa gĩtũmaga mũthenya ũcio ũkorũo ũrĩ wa bata mũno. Rĩrĩa twathiĩ Kĩririkano nĩ tũgunĩkaga na njĩra nyingĩ na tũgateithia o na arĩa angĩ magunĩke. (Isa. 48:​17, 18) Wendo witũ harĩ Jehova na Jesu nĩ wongererekaga na tũkahota kuonania ngatho citũ nĩ ũndũ wa ũrĩa matwĩkĩire. Ningĩ nĩ twĩkĩraga hinya ũrata witũ hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Na no tũteithie andũ angĩ mone ũrĩa o nao mangĩkenera irathimo iria ciumanaga na ũkũũri. Kwoguo, rekei twĩke ũrĩa wothe tũngĩhota nĩguo twĩhaarĩrie nĩ ũndũ wa Kĩririkano kĩa mwaka ũyũ, mũthenya ũrĩa wa bata mũno harĩ mwaka. w24.01 13-14 ¶18-19

Jehova atũtongoragia atĩa? Njĩra ĩrĩa nene ahũthagĩra nĩ kũgerera Kiugo gĩake, Bibilia. Ningĩ nĩ ahũthagĩra andũ gũtũhe ũtongoria. Kwa ngerekano, nĩ ahũthagĩra “ngombo ĩrĩa njĩhokeku na njũgĩ” gũtũhe irio cia kĩĩroho iria itũteithagia gũtua matua ma ũũgĩ. (Mat. 24:45) Ningĩ Jehova nĩ ahũthagĩra arũme angĩ ehokeku gũtũhe ũtongoria. Kwa ngerekano, arori a mũthiũrũrũko na athuri a kĩũngano nĩ matwĩkĩraga ngoro, na magatũhe motaaro marĩa matũteithagia kũhiũrania na mahinda maritũ. Na githĩ tũtikenagĩra ũtongoria mwega ũrĩa Jehova atũheaga matukũ-inĩ maya maritũ ma kũrigĩrĩria? Ũtongoria ũcio nĩ ũtũteithagia gũikara twĩtĩkĩrĩkĩte harĩ Jehova, na tũkahota gũikara njĩra-inĩ ya muoyo. O na kũrĩ ũguo, rĩmwe no tuone arĩ ũndũ mũritũ kũrũmĩrĩra ũtongoria wa Jehova, makĩria rĩrĩa waheanwo nĩ andũ matarĩ akinyanĩru. Mahinda-inĩ ta macio no tũbatare gũkorũo na ma atĩ Jehova nĩwe ũratongoria andũ ake, na atĩ kũrũmĩrĩra ũtongoria wake nĩ gũgũtũguna. w24.02 20 ¶2-3

No tũkũre wendo-inĩ witũ harĩ Ngai tũngĩĩrutaga Kiugo gĩake na kinyi. Ũgĩthoma Bibilia, geria gwĩcũrania ũrĩa o gacunjĩ karakũruta igũrũ rĩgiĩ Jehova. Wĩyũrie ũũ: ‘Ũhoro ũyũ ũranyonia atĩa atĩ Jehova nĩ anyendete? Ũrahe itũmi irĩkũ cia kwenda Jehova?’ Ũndũ ũngĩ ũngĩtũteithia gũkũra wendo-inĩ witũ harĩ Jehova nĩ kũmũitũrũragĩra ngoro citũ kaingĩ kũgerera mahoya. (Thab. 25:​4, 5) Tweka ũguo, Jehova nĩ arĩcokagia mahoya maitũ. (1 Joh. 3:​21, 22) Ningĩ nĩ tũbatiĩ gũkũra wendo-inĩ witũ harĩ arĩa angĩ. Mĩaka ĩigana ũna thutha wa mũtũmwo Paulo gũtuĩka Mũkristiano, nĩ aacemanirie na mwanake ũmwe wetagwo Timotheo. Timotheo nĩ eendete Jehova na nĩ eendete andũ. Paulo eerire Afilipi ũũ: “Ndirĩ na mũndũ ũngĩ ũrĩ na mwerekera ta [wa Timotheo], ũrĩa ũkũrũmbũiya maũndũ manyu arĩ na wĩhokeku.” (Afil. 2:20) Paulo oonanirie atĩ nĩ aakenagio nĩ wendo wa Timotheo kwerekera aarĩ na ariũ a Ithe witũ. No mũhaka gũkorũo andũ thĩinĩ wa ciũngano iria Timotheo aaceeragĩra nĩ meeriragĩria mũno amaceerere.—1 Kor. 4:17. w23.07 9 ¶7-10

Aisiraeli matanaingĩra Bũrũri wa Kĩĩranĩro, Musa nĩ aakuire. Hihi andũ a Ngai nĩ maatigirũo thĩna-inĩ atĩ tondũ rĩu Musa ndaarĩ ho? Aca. Rĩrĩa rĩothe maatũũrire marĩ ehokeku, Jehova nĩ aamaheaga kĩrĩa gĩothe maabataraga. Musa atanakua, Jehova aamwĩrire aamũre Joshua atongoragie andũ ake. Musa nĩ aakoretwo akĩmenyeria Joshua mĩaka mĩingĩ. (Tham. 33:11; Gũcok. 34:9) Makĩria ma ũguo, kwarĩ na arũme angĩ aingĩ maatongoragia maũndũ, ta anene a andũ ngiri, anene a andũ igana, anene a andũ mĩrongo ĩtano, nginya anene a andũ ikũmi. (Gũcok. 1:15) Kwoguo andũ a Jehova maarĩ arũmbũiye. Ngerekano ĩngĩ nĩ ya Elija. Nĩ aakoretwo agĩtongoria maũndũ ũthathaiya-inĩ wa ma mĩaka mĩingĩ. No ihinda nĩ rĩakinyire Jehova akĩmũthamĩria mwena wa mũhuro gĩcigo-inĩ kĩa Juda agatungate kuo. (2 Ath. 2:1; 2 Maũ. 21:12) Hihi andũ ehokeku mĩhĩrĩga-inĩ ĩrĩa ikũmi ya Isiraeli maatigirũo thĩna-inĩ? Aca. Elija nĩ aakoretwo akĩmenyeria Elisha kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ. Jehova nĩ aathiire na mbere kũhingia muoroto wake na kũrũmbũiya athathaiya ake ehokeku. w24.02 5 ¶12

Akristiano a Efeso nĩ meetĩkĩrire ũtheri wa ũhoro wa ma. (Thab. 119:105) Aefeso acio nĩ maatiganĩte na ndini cia maheeni na mĩtugo ya waganu. Nĩ ‘meegerekanagia na Ngai’ na makerutanĩria gũthathaiya Jehova na kũmũkenia. (Ef. 5:1) O na ithuĩ tũtaneruta ũhoro wa ma, twarĩ nduma-inĩ ya kĩĩroho na ya kĩĩmĩtugo. Amwe aitũ nĩ maakũngũyagĩra thigũkũ cia ndini cia maheeni na angĩ makeingĩria mĩtugo-inĩ ya waganu. No rĩrĩa twamenyire ithimi cia Jehova cia wega na ũũru, nĩ twekire mogarũrũku tũkĩambĩrĩria gũtũũra kũringana na ithimi ciake cia ũthingu. Gwĩka ũguo nĩ gũtũmĩte tũgunĩke na njĩra nene. (Isa. 48:17) No ti hingo ciothe ũkoragwo ũrĩ ũndũ mũhũthũ kũregana na nduma ĩrĩa twatigire na thutha, na ‘gũtũũra tũthiaga ta ciana cia ũtheri.’ w24.03 21 ¶6-7

No gũkorũo ũiguaga ta ũtehaarĩirie kwĩyamũrĩra Jehova na kũbatithio, tondũ rĩngĩ harĩ o na mogarũrũku ũrabatara gwĩka nĩguo ũikare kũringana na ithimi cia Jehova, kana hihi nĩ ũrabatara ihinda makĩria nĩguo wĩkĩre wĩtĩkio waku hinya. (Kol. 2:​6, 7) Ma nĩ atĩ, arutwo a Bibilia matikũraga kĩĩroho na ihinda rĩiganaine, na o na andũ ethĩ matikoragwo mehaarĩirie kwĩyamũrĩra Jehova na kũbatithio marĩ na mĩaka ĩiganaine. Kwoguo wĩthuthurie ũrĩa ũrakũra kĩĩroho kũringana na maũndũ marĩa ũrahota gwĩka ũtekwĩringithania na mũndũ ũngĩ. (Gal. 6:​4, 5) O na ũngĩona atĩ ndwĩhaarĩirie kwĩyamũrĩra Jehova, thiĩ na mbere gũthingata muoroto ũcio. Hoya Jehova arathime kĩyo gĩaku gĩa gwĩka mogarũrũku marĩa marabatarania. (Afil. 2:13) No ũkorũo na ma atĩ nĩ ekũigua mahoya maku na amacokie.—1 Joh. 5:14. w24.03 5 ¶9-10

Hĩndĩ ĩmwe Sara aarakarĩte nĩ eerire Iburahimu kĩrĩa kĩamũrakarĩtie, na o na akĩmũcokereria mahĩtia. Iburahimu nĩ aamenyaga atĩ Sara aarĩ mwathĩki na nĩ aamũnyitaga mbaru. Kwoguo Iburahimu nĩ aamũthikĩrĩirie na akĩgeria kũrũnga ũndũ ũcio. (Kĩam. 16:​5, 6) Tũreruta atĩa? Inyuĩ athuri, nĩ mũheetwo ũigĩrĩrĩki wa gũtua matua ma famĩlĩ cianyu. (1 Kor. 11:3) Ĩndĩ no ũkorũo ũrĩ ũndũ wa wendo mũthuri gũthikagĩrĩria na kinyi mũtumia wake na kũmũũragia mawoni atanatua itua, makĩria angĩkorũo itua rĩu nĩ rĩramũhutia. (1 Kor. 13:​4, 5) Hĩndĩ ĩngĩ narĩo, Iburahimu nĩ aatuire itua rĩa gũtuga ageni maaceerire materĩgĩrĩirũo. Kwoguo akĩra Sara atigane na ũndũ ũrĩa eekaga ahaarĩrie mĩgate mĩingĩ. (Kĩam. 18:6) Sara nĩ eekire ũguo Iburahimu aamwĩrire eke atekũrĩa marĩĩgu. Inyuĩ atumia, no mwĩgerekanie na Sara na njĩra ya kũnyita mbaru matua ma athuri anyu. Gwĩka ũguo nĩ kũrĩkĩraga kĩhiko kĩanyu hinya.—1 Pet. 3:​5, 6. w23.05 24-25 ¶16-17

Thutha wa Gideoni kwamũrũo atuĩke mũtiirĩrĩri bũrũri, nĩ aabataraga kuonania wathĩki na ũmĩrĩru. Nĩ aaheirũo wĩra ũngĩamũingĩririe ũgwati-inĩ, wa kwananga kĩgongona kĩa Baali gĩa ithe. (Atiir. 6:​25, 26) Thutha ũcio rĩrĩa aacokanĩrĩirie mbũtũ yake, Gideoni nĩ eerirũo maita merĩ amĩnyihanyihie. (Atiir. 7:​2-7) Agĩcoka akĩrũo atharĩkĩre kambĩ ya thũ ũtukũ gatagatĩ. (Atiir. 7:​9-11) Athuri a kĩũngano magĩrĩirũo gũkorũo ‘mehaarĩirie gwathĩka.’ Mũthuri wa kĩũngano onanagia wathĩki rĩrĩa akorũo ehaarĩirie kũrũmĩrĩra ũrĩa Maandĩko maugĩte na ũtongoria ũrĩa tũheagwo nĩ ithondeka rĩa Ngai. Na njĩra ĩyo, akaigĩra arĩa angĩ kĩonereria kĩega. O na kũrĩ ũguo, no ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ harĩ we gwathĩka. Kwa ngerekano, ũtongoria ũrĩa araheo ũngĩkorũo na maũndũ maingĩ, kana ũikare ũgĩcenjagio na ihenya, no aritũhĩrũo kũwathĩkĩra. Rĩmwe o na no eyũrie kana ũtongoria ũrĩa araheo nĩ wagĩrĩire kũna na kana nĩ wa ũũgĩ. Rĩngĩ o na no aheo wĩra ũngĩtũma aikio njera. Athuri mangĩĩgerekania atĩa na wathĩki wa Gideoni mahinda-inĩ ta macio? Thikagĩrĩria na kinyi ũtongoria ũrĩa ũraheo na ũkaũrũmĩrĩra. w23.06 4-5 ¶9-11