Wee Nĩ Ũkenagĩra Igai Ritũ rĩa Kĩĩroho?

1, 2. (a) “Gĩthũnũ kĩa Daudi” kĩarĩ kĩĩ, na kĩngĩacokire gwakwo atĩa? (b) Nĩ a matungatagĩra hamwe marĩ ndungata cia Jehova ũmũthĩ?

HĨNDĨ ya mũcemanio ũmwe wa bata wa kĩama kĩrĩa gĩatongoragia taũni-inĩ ya Jerusalemu mwaka wa 49 Mahinda Maitũ (M.M.), mũrutwo Jakubu oigire ũũ: ‘Sumeoni Petero nĩ atũhe ũhoro wa ũrĩa Ngai aambĩrĩirie gũceerera andũ arĩa a ndũrĩrĩ, nĩ getha athuure amwe thĩinĩ wao matuĩke a gwĩtanio na rĩĩtwa rĩake. Nacio ciugo cia anabii nĩ iringaine na ũhoro ũcio, iria ciandĩkĩtwo atĩrĩ: Maũndũ macio maathira nĩ ngacoka, na nĩ ngatiira gĩikaro kĩa Daudi kĩrĩa kĩgũĩte, na njake rĩngĩ iganjo rĩakĩo, ndĩkĩhande kĩrũgame; nĩ getha andũ arĩa magakorũo matigaire marongorie Mwathani, gwata andũ othe a ndũrĩrĩ arĩa metanagio na rĩĩtwa rĩakwa, ũguo nĩguo Mwathani oiga, o we ũtũire oimbũraga maũndũ macio gwata rĩrĩa thĩ yombirũo.’—Atũm. 15:13-18.

² “Gĩthũnũ kĩa Daudi [kana nyũmba ya ũthamaki]” kĩagũire rĩrĩa Mũthamaki Zedekia eeheririo ũthamaki-inĩ. (Amos 9:11) No “gĩthũnũ” kĩu nĩ kĩngĩakirũo rĩngĩ, ũguo nĩ kuuga nĩ kũngĩagĩire na Mũthamaki wa gũtũũra, Jesu mũndũ wa rũciaro rwa Daudi. (Ezek. 21:27; Atũm. 2:29-36) O ta ũrĩa Jakubu onanirie hĩndĩ ya mũcemanio ũcio-rĩ, gũcokanĩrĩrio kwa arĩa mangĩkaheo Ũthamaki kuuma kũrĩ Ayahudi na andũ a Ndũrĩrĩ nĩ kwahingagia ũrathi ũcio. Ũmũthĩ, Akristiano aitĩrĩrie maguta arĩa matigarĩte gũkũ thĩ na andũ milioni nyingĩ a ‘ngʼondu iria ingĩ’ cia Jesu nĩ manyitanagĩra kũhunjia ma ya Bibilia marĩ ndungata cia Jehova.—Joh. 10:16.

ANDŨ A JEHOVA GŨCEMANIA NA ŨNDŨ MŨRITŨ

3, 4. Andũ a Jehova maahotire atĩa gũikara meiguĩte kĩĩroho marĩ Babuloni?

³ Rĩrĩa Ayahudi maatwarirũo ithamĩrio bũrũri-inĩ wa Babuloni, hatarĩ nganja “gĩthũnũ kĩa Daudi” kĩarĩ kĩgũu. Na tondũ ndini ya maheeni nĩ yatheremete mũno Babuloni-rĩ, andũ a Ngai maahotire atĩa gũthiĩ na mbere kĩĩroho hĩndĩ ĩyo maarĩ ithamĩrio mĩaka 70 kuuma 607 M.M.M. nginya 537 M.M.M.? Meekaga o ta ũrĩa twĩkaga tũrĩ andũ a Ngai thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩrĩ rungu rwa Shaitani. (1 Joh. 5:19) Igai ritũ inene rĩa kĩĩroho nĩ rĩtũmaga tũhote gũthiĩ na mbere.

⁴ Gĩcunjĩ kĩmwe kĩa igai ritũ rĩa kĩĩroho nĩ Kiugo kĩa Ngai kĩrĩa kĩandĩke. Ayahudi arĩa maarĩ ithamĩrio Babuloni matiarĩ na Maandĩko Matheru marĩ mothe, no nĩ moĩ Watho wa Musa, o hamwe na Maathani maguo marĩa Ikũmi. Ningĩ nĩ moĩ ‘nyĩmbo cia Zayuni,’ nĩ mangĩahotire kũririkana thimo nyingĩ, na nĩ maamenyaga maũndũ marĩa meekĩtwo nĩ ndungata cia Jehova hau kabere. Nĩkĩo andũ acio maarĩ ithamĩrio maarĩraga maririkana Zayuni, nao matiigana kũriganĩrũo nĩ Jehova. (Thoma Thaburi 137:1-6.) Maũndũ macio nĩ maatũmaga maikare meiguĩte kĩĩroho o na marĩ kũu Babuloni, kũrĩa kwarĩ na morutani na mĩtugo mĩingĩ ya maheeni.

ŨTATŨ TI ŨRUTANI MWERŨ

5. Nĩ ũira ũrĩkũ tũkoragwo naguo atĩ nĩ kwarĩ na ũtatũ wa kĩndini thĩinĩ wa Babuloni na Misiri ya tene?

⁵ Ũrutani wa kĩndini wa ũtatũ, nĩ wekĩrĩirũo mũno thĩinĩ wa ũthathaiya kũu Babuloni. Ũtatũ ũmwe wa Babuloni warĩ wa Sin (ngai ya mweri), Shamash (ngai ya riũa), na Ishtar (ngai ya ũciari na mbaara). Amisiri nao maathathayagia famĩlĩ cia ngai ithatũ, ithe, nyina, na mũriũ. O na gũtuĩka ngai icio ciarĩ cia ũtatũ, ti hĩndĩ ciothe cionagwo ciiganaine. Ũtatũ ũmwe wa Misiri warĩ na ngai ya Osiris, ngai ya mũndũ mũka ya Isis, na mũriũ wao Horus.

6. Ũtatũ nĩ kĩĩ, na tũgitĩrĩtwo atĩa kuumana na wĩtĩkio ũcio mũhĩtanu?

⁶ Ndini iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano nĩ irĩ Ũtatũ wacio. Atongoria a cio moigaga atĩ Ithe, Mũriũ, na roho mũtheru nĩ Ngai ũmwe. No kũu nĩ kũnyararithia ũnene wa Jehova, magatũma oneke ta atarĩ ũhoti—tondũ nĩ ũmwe harĩ ngai icio ciĩragwo ithatũ. Andũ a Jehova nĩ magitĩrĩtwo kuumana na wĩtĩkio ũcio mũhĩtanu tondũ nĩ metĩkanagia na ciugo ici itongoretio nĩ roho: “Atĩrĩrĩ! Wee Isiraeli, thikĩrĩria; Jehova Ngai witũ, we wiki nowe Jehova.” (Gũcok. 6:4) Jesu nĩ aacokerire ciugo icio, na Akristiano a ma nĩ metĩkanagia nake.—Mar. 12:29.

7. Nĩkĩ gũtingĩhoteka mũndũ wĩtĩkĩtie Ũtatũ abatithio kuonania wĩyamũrĩri wake mwĩtĩkĩrĩku harĩ Ngai?

⁷ Ũrutani wa Ũtatũ nĩ ũkararanagia na wĩra ũrĩa Jesu aaheire arũmĩrĩri ake atĩ ‘magatũme andũ a ndũrĩrĩ ciothe matuĩke arutwo ake, makĩmabatithagia thĩinĩ wa rĩĩtwa rĩa Ithe witũ, na rĩa Mũriũ, na rĩa roho mũtheru.’ (Mat. 28:19) Nĩguo mũndũ abatithio arĩ Mũkristiano wa ma na Mũira wa Jehova, no mũhaka etĩkĩre atĩ Jehova arĩ Ithe nĩwe mũnene, o hamwe na itemi na ũnene wa Jesu, Mũriũ wa Ngai. Ningĩ ũcio ũrabatithio no mũhaka akorũo etĩkĩtie atĩ roho mũtheru nĩ hinya wa Ngai wa wĩki, no ti gĩcunjĩ kĩa Ũtatũ. (Kĩam. 1:2) Mũndũ angĩthiĩ na mbere gwĩtĩkia Ũtatũ ndangĩbatithio kuonania wĩyamũrĩri wake mwĩtĩkĩrĩku harĩ Jehova Ngai. Githĩ tũticokagia ngatho mũno atĩ igai ritũ rĩa kĩĩroho nĩ rĩtũgitĩrĩte kuumana na ũrutani ũcio wagagĩra Ngai gĩtĩo!

ŨRONGORIA WA NDAIMONO KŨINGĨHA!

8. Andũ a Babuloni maakoragwo na mawoni marĩkũ megiĩ ngai na ndaimono?

⁸ Andũ thĩinĩ wa Babuloni meetĩkĩtie ngai cia maheeni, morutani, na ũrongoria wa ndaimono. Ibuku rĩĩtagwo The International Standard Bible Encyclopaedia riugĩte ũũ: “Ningĩ thĩinĩ wa Babuloni andũ nĩ meekĩrĩire ndaimono iria ciarĩ na ũhoti wa gũtũma andũ marũare mĩrimũ ya mwĩrĩ kana meciria. Andũ arĩa aingĩ nĩ maahiũranagia na ndaimono icio, na makahoya ngai ciao imagitĩre kuumana nacio.”

9. (a) Ayahudi aingĩ meerutire atĩa morutani maingĩ ma maheeni rĩrĩa maarĩ ithamĩrio Babuloni? (b) Tũgitagĩrũo atĩa kuumana na mogwati ma kwĩingĩria maũndũ-inĩ ma ndaimono?

⁹ Ayahudi aingĩ nĩ meerutire morutani maingĩ ma maheeni rĩrĩa maarĩ ithamĩrio Babuloni. O ũrĩa morutani ma Kĩgiriki maatheremire, Ayahudi aingĩ nĩ maingĩrire ũgwati-inĩ wa gũtongorio nĩ ndaimono tondũ nĩ maambĩrĩirie gwĩtĩkia atĩ ndaimono no ikorũo irĩ njega kana njũru. Igai ritũ rĩa kĩĩroho nĩ rĩtũgitagĩra kuumana na mogwati ma kwĩingĩria maũndũ-inĩ ma ndaimono, tondũ nĩ tũĩ atĩ Ngai nĩ aamenereirie mĩtugo ya Babuloni ya kũrongoria ndaimono. (Isa. 47:1, 12-15) Makĩria ma ũguo, tũrũmagĩrĩra mawoni ma Ngai kwerekera ũrongoria wa ndaimono.—Thoma Gũcokerithia Maathani 18:10-12; Kũguũrĩrio 21:8.

10. Nĩ maũndũ marĩkũ tũngiuga megiĩ mĩtugo na mawĩtĩkio ma Babuloni Ũrĩa Mũnene?

¹⁰ To thĩinĩ wa Babuloni ya tene andũ makoretwo makĩrongoria ndaimono, no nĩ nginya harĩ arĩa manyitaga mbaru Babuloni ũrĩa Mũnene, ndini ciothe cia maheeni thĩinĩ wa thĩ. (Kũg. 18:21-24) Ndini icio cia maheeni ikoragwo ihaana o ta Babuloni ĩrĩa ya tene tondũ kũu nĩkuo morutani mahĩtanu na mĩtugo mĩũru yambĩrĩirie. Nĩ ũndũ wa ũrongoria wa ndaimono, ũhoi mĩhianano, na mehia mangĩ, Babuloni ũrĩa Mũnene nĩ ekũniinwo ica ikuhĩ.—Thoma Kũguũrĩrio 18:1-5.

11. Nĩ mĩkaana ĩrĩkũ ĩcabithĩtio ĩgiĩ ũrongoria wa ndaimono?

¹¹ Jehova oigire ũũ: ‘Mũtikanatuĩrie nyoni ya mũndũ, kana kũragũria.’ (Alaw. 19:26) Karine-inĩ ya 19, ũrongoria wa ndaimono nĩ waatheremete mũno. Nĩ ũndũ ũcio, ngathĩti ya Zion’s Watch Tower ya Mĩĩ 1885 yoigire ũũ: “Wĩtĩkio wa atĩ akuũ no mathiaga na mbere gũtũũra marĩ kũndũ kũngĩ marĩ ciũmbe ingĩ ti mwerũ. Nĩ wetĩkĩtio nĩ andũ ndini-inĩ cia tene, na nĩguo warĩ kĩhumo kĩa morutani mothe ma maheeni.” Ngathĩti ĩyo yongereire ĩkiuga atĩ ndaimono nĩ ciĩtuaga andũ arĩa makuĩte marageria kwaranĩria na arĩa me muoyo, na kwoguo nĩ ihotete gũtongoria mwĩcirĩrie na ciĩko cia andũ aingĩ. Kabuku ka hau kabere geetagwo What Say the Scriptures About Spiritism? nĩ kaaheanĩte mĩkaana o ta ĩyo, ta ĩrĩa ĩheanĩtwo nĩ mabuku maitũ ma ica ikuhĩ.

HIHI AKUŨ ME KŨNDŨ MARANYARIRĨKA?

12. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Suleimani oigire ũhoro-inĩ wĩgiĩ arĩa makuĩte atongoretio nĩ roho?

¹² “Arĩa othe mamenyete ũhoro-ũrĩa-wa-ma” no mahote gũcokia kĩũria kĩu. (2 Joh. 1) Hatarĩ nganja nĩ twĩtĩkanagia na ciugo ici cia Suleimani: “Nĩ kaba ngui ĩrĩa ĩrĩ muoyo gũkĩra mũrũthi mũkuũ. Nĩ ũndũ arĩa me muoyo no moĩ atĩ nĩmagakua: no arĩa makuĩte-rĩ, matirĩ ũndũ moĩ . . . Ũrĩa ũrĩona wa gwĩka na guoko gwaku-rĩ, wĩke na kĩyo; nĩ ũndũ kũrĩa ũgathiĩ mbĩrĩra-inĩ, gũtirĩ wĩra ũrutagwo kuo, gũtirĩ rĩĩciria, kana ũmenyi, o na kana ũũgĩ.”—Koh. 9:4, 5, 10.

13. Ũndũire na ndini ya Kĩgiriki ciarĩ na moimĩrĩro marĩkũ harĩ Ayahudi?

¹³ Ayahudi nĩ maamenyaga ma ĩgiĩ arĩa makuĩte. No rĩrĩa anene a ita a Aleksanda ũrĩa Mũnene maagayanire ũthamaki wa Ngiriki, nĩ maageririe kũrehe Juda na Ashuri hamwe kũgerera ndini na ũndũire wa Kĩgiriki. Tondũ wa ũguo, Ayahudi makĩiyũkia morutani ma maheeni ma atĩ muoyo wa mũndũ ndũkuaga na atĩ nĩ kũrĩ kũndũ andũ mathiaga kũherithĩrio. Agiriki tio maambĩrĩirie kũrutana atĩ kũrĩ kũndũ mĩoyo ĩthiaga kũnyarirĩka, tondũ andũ a Babuloni nĩ meetĩkĩtie atĩ kũrĩ “thĩ ĩngĩ . . . ĩkoragwo ĩiyũire kĩeha, . . . ĩrĩa ĩrũgamĩrĩirũo nĩ ngai cia maheeni na ndaimono ciĩ hinya na cia gwĩtigĩrũo.” (The Religion of Babylonia and Assyria) Ti itherũ, andũ a Babuloni nĩ meetĩkĩtie atĩ muoyo ndũkuaga.

14. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Ayubu na Iburahimu maamenyaga wĩgiĩ gĩkuũ na kũriũka?

¹⁴ O na gũtuĩka Ayubu ũrĩa warĩ mũthingu ndaarĩ na Maandĩko, nĩ aamenyaga ma ĩgiĩ arĩa makuĩte. Ningĩ nĩ aamenyaga atĩ Jehova nĩ Ngai wĩ wendo ũngĩerirĩirie kũmũriũkia. (Ayub. 14:13-15) O na Iburahimu nĩ eetĩkĩtie ũriũkio. (Thoma Ahibirania 11:17-19.) Tondũ gũtingĩhoteka kũriũkia mũndũ ũtarĩ mũkuũ-rĩ, athuri acio arĩa metigĩrĩte Ngai matietĩkĩtie atĩ muoyo wa mũndũ ndũkuaga. Hatarĩ nganja roho wa Ngai nĩ wateithirie Ayubu na Iburahimu gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa akuũ matariĩ na kuonania wĩtĩkio harĩ ũhoro wa kũriũka. Ma icio nĩ imwe cia igai ritũ.

‘GŨKŨŨRŨO’ NĨ KWA BATA

15, 16. Tũkũũrĩtwo atĩa kuumana na mehia na gĩkuũ?

¹⁵ Nĩ tũcokagia ngatho tondũ Ngai ningĩ nĩ atũguũrĩirie ma ĩgiĩ njĩra ĩrĩa ahũthagĩra gũtũkũũra kuumana na mehia na gĩkuũ kĩrĩa twagaire kuuma kũrĩ Adamu. (Rom. 5:12) Nĩ tũmenyaga atĩ Jesu “ndokire gũtungatĩrũo, no atungatanĩre, na arute muoyo wake ũtuĩke wa gũkũũra andũ aingĩ.” (Mar. 10:45) Githĩ ti ũndũ mwega gũkorũo tũĩ ũhoro wĩgiĩ ‘ũrĩa twakũũrirũo nĩ Kristo Jesu’!—Rom. 3:22-24.

¹⁶ Ayahudi na andũ a Ndũrĩrĩ a karine ya mbere nĩ maabataraga kwĩrira mehia mao na kuonania wĩtĩkio harĩ igongona rĩa ũkũũri rĩa Jesu. Mangĩagire gwĩka ũguo, matingĩoheirũo. Ũguo noguo gũtariĩ ũmũthĩ. (Joh. 3:16, 36) Mũndũ angĩthiĩ na mbere kũnyitĩrĩra morutani ma maheeni, ta Ũtatũ na atĩ muoyo ndũkuaga-rĩ, ndangĩgunĩka kuumana na ũkũũri. No ithuĩ no tũgunĩke. Nĩ tũĩ ma ĩgiĩ ‘Mũriũ ũrĩa Ngai endete mũno. Ũcio watũkũũrire, nĩ gũtũrekera mehia maitũ.’—Kol. 1:13, 14.

THIĨI NA MBERE INYUĨ MWĨTANĨTIO NA RĨĨTWA RĨA JEHOVA

17, 18. Nĩ kũ tũngĩruta ũhoro ũngĩtũteithia wĩgiĩ historĩ itũ, na tũngĩgunĩka atĩa tũngĩmĩmenya?

¹⁷ Nĩ kũrĩ maũndũ maingĩ tũngĩgweta megiĩ morutani ma ma marĩa twĩrutĩte, maũndũ marĩa twĩyoneire tũrĩ ndungata cia Ngai, na irathimo cia kĩĩroho na cia kĩĩmwĩrĩ iria tũkenagĩra. Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, mabuku ma Kitabu cha Mwaka nĩ makoretwo na maũndũ ma gũcanjamũra megiĩ wĩra witũ mabũrũri-inĩ maingĩ thĩinĩ wa thĩ. Historĩ itũ nĩ ĩtaarĩirio nĩ video cia Imani Yenye Matendo, Gĩcunjĩ kĩa 1 na gĩa 2, na mabuku-inĩ ta Mashahidi wa Yehova—Wapiga-Mbiu wa Ufalme wa Mungu. Ningĩ ngathĩti citũ nĩ ikoragwo na maũndũ meyoneirũo ma gwĩkĩra ngoro ma aarĩ na ariũ a Ithe witũ.

¹⁸ Nĩ tũgunĩkaga twathuthuria historĩ ĩgiĩ ithondeka rĩa Jehova, o ta ũrĩa andũ a Isiraeli maagunĩkaga mecũrania ũrĩa Ngai aamakũũrire kuuma ũkombo-inĩ wa Misiri. (Tham. 12:26, 27) Arĩ mũthuri mũkũrũ ũngĩahotire kũheana ũhoro wĩgiĩ mawĩko ma Ngai ma magegania-rĩ, Musa eerire Aisiraeli ũũ: “Ta ririkana matukũ marĩa maathirire tene, Wĩcirie ũhoro wa mĩaka ĩrĩa yatũũrĩtwo nĩ njiaro nyingĩ cia tene; Ta hoya thoguo ũhoro, nake nĩegũkuonia. O na athuri anyu, nao nĩmegũkwĩra.” (Gũcok. 32:7) ‘Ithuĩ kĩrĩndĩ kĩa Jehova, o ithuĩ ngʼondu ciake kwĩrĩithĩria-rĩ,’ tũhunjagia ngumo ciake tũkenete na tũkeera arĩa angĩ ũhoro wĩgiĩ mawĩko make ma hinya. (Thab. 79:13) Makĩria ma ũguo, no tũteithĩke tũngĩthuthuria historĩ ĩtwĩgiĩ, twĩrute nayo, na twĩigĩre mĩoroto ya ihinda rĩũkĩte.

19. Tondũ nĩ tũheetwo ũtheri wa kĩĩroho-rĩ, twagĩrĩirũo gwĩka atĩa?

¹⁹ Nĩ tũcokagia ngatho nĩ gũkorũo tũtirĩ nduma-inĩ ĩndĩ tũkenagĩra ũtheri wa kĩĩroho ũrĩa uumaga kũrĩ Ngai. (Thim. 4:18, 19) Nĩ ũndũ ũcio, rekei twĩrute Kiugo kĩa Ngai na kĩyo na twĩrutanĩrie kũhunjĩria arĩa angĩ ũhoro wa ma tũrĩ na mwerekera wa mahoya ta wa mũtungi wa Thaburi ũrĩa wagoocire Mwathani Jehova na ciugo ici: “Ũthingu waku nĩguo ndĩrĩgwetaga, o waku wee wiki Ngai, nĩwe ũtũire ũndutaga kuuma ndĩ o mũnyinyi, na nginya rĩu no nyumbũraga maũndũ ma magegania marĩa waneka. O na ndakũra, nduĩke ndĩ na mbuĩ, Ngai, menya gũkĩndiganĩria, o nginya ngakorũo ndĩkĩtie kuumĩrĩria andũ a rũciaro rũrũ ũhoro wa hinya waku, maũndũ ma ũhoti waku ngakĩonia mũndũ o wothe ũrĩa ũgũũka thutha.”—Thab. 71:16-18.

20. Nĩ thitango irĩkũ ikonainie ikoragwo kuo, na mawoni maku nĩ marĩkũ gũcierekera?

²⁰ Tũrĩ andũ a Jehova mamwĩyamũrĩire, nĩ tũĩ thitango iria ikonainie ciĩgiĩ ũnene wa Ngai na wĩkindĩru wa andũ. Hatarĩ nganja, nĩ twĩraga andũ ma ĩtangĩkararĩka atĩ Jehova nĩwe Mũnene wa Igũrũ na Thĩ, ũrĩa wagĩrĩire wĩrutĩri witũ wa ngoro yothe. (Kũg. 4:11) Ningĩ tũgĩteithio nĩ roho wake, nĩ tũhunjagĩria arĩa ahoreri ũhoro mwega, tũkomĩrĩria arĩa athuthĩku ngoro, na tũkahoreria arĩa maracakaya. (Isa. 61:1, 2) O na gũtuĩka Shaitani nĩ ageretie gwatha andũ a Ngai na kĩrĩndĩ gĩothe atekũhota, nĩ tũkenagĩra igai ritũ rĩa kĩĩroho na nĩ twĩhotorete gũtũũria wĩkindĩru witũ harĩ Ngai na kũgooca Jehova Mũnene wa Igũrũ na Thĩ ihinda rĩrĩ nginya tene na tene.—Thoma Thaburi 26:11; 86:12.