Ounhwa Ohau Twala Mokufifwohoni
“Apa tape uya ounhwa, otape uya yo [okufifwohoni], ndelenee ounongo tau kala puava ve lininipika.”—OMAYELETUMBULO 11:2.
1, 2. Ounhwa oshike, nomeenghedi dilipi wa twala moshiponga?
OMULEVI umwe omunandubo okwa ninga omukwatelikomesho wongudu yovanashibofa okukondjifa ovo va pewa oufemba wokuwilika kuJehova. Omona wohamba umwe e na omalalakano okulihola mwene okwa pangela omhangela ya puka yomeholeko opo e litule kolukalwapangelo laxe. Ohamba imwe ihai lididimike oya dina omalombwelo okondadalunde omuprofeti waKalunga. Ovaisrael ava vatatu ova kufa ombinga moukwatya wo faafana: ounhwa.
2 Ounhwa oo oukwatya womomutima oo u li oshiponga kovanhu aveshe. (Epsalme 19:14) Omunhu e na ounhwa ohe likongele oukakombolilifa nande ke na oufemba woku shi ninga. Naluhapu, eshi ohashi twala moshiponga. Doshili, ounhwa owa nyona po eehamba nowa teya po omauhamba. (Jeremia 50:29, 31, 32; Daniel 5:20) Owa yula yo nokuli navamwe vomovapiya vaJehova nowe va nyona po.
3. Ongahelipi hatu dulu okulihonga oiponga i na sha nounhwa?
3 Hano, onetomheno liwa Ombibeli tai popi kutya: “Apa tape uya ounhwa, otape uya yo [okufifwohoni], ndelenee ounongo tau kala puava ve lininipika.” (Omayeletumbulo 11:2) Ombibeli otai tu pe oihopaenenwa tai koleke oushili weyeletumbulo eli. Okukonakona imwe yomuyo otaku ke tu kwafela opo tu mone oshiponga osho hashi di mokutauluka eengaba da tulwa po. Hano natu tale nghee ondubo, omalalakano okulihola mwene, nosho yo okuhelididimika kwa ningifa ovalumenhu vatatu va tumbulwa metetekelo va katuke nounhwa noshe va twala mokufifwohoni.
Korah—omunashibofa e na ondubo
4. (a) Korah okwa li lyelye, noiningwanima yopandjokonona ilipi kwa li e na ombinga muyo nope he na omalimbililo? (b) Korah okwa xwaxwameka ovanhu va katuke eenghatu dii dilipi momido daye daxuuninwa?
4 Korah okwa li Omulevi Omukehati, oo a li mhedi yaMoses naAron. Osha yela kutya okwa li omudiinini muJehova oule womido omilongo. Korah okwa li e na oufembanghenda wokukala umwe womwaava va xupifwa pashikumwifilonga mokutauluka Efuta Litilyana, notashi dulika a kufile ombinga mokuwanifa po ehandukilo laJehova okuhandukila Ovaisrael ovo kwa li tava ilikana onhana pomhunda yaSinai. (Exodus 32:26) Ndele hauxuuninwa, Korah okwa ninga omuwiliki wongudu yaavo kwa li va tukululila oshibofa Moses naAron oyo kwa li ya kwatela mo Ovaruben ava, Datan, Abiram naOn pamwe novakulunhu vOvaisrael 250.a Ova lombwela Moses naAron tava ti: “Sha wana nee paife! Osheshi eongalo alishe vo aveshe ovayapuki. NOmwene oha kala mokati kavo! Omolwashike hano nye otamu linenepekifile kombada yeongalo lOmwene?”—Numeri 16:1-3.
5, 6. (a) Omolwashike Korah a tukululila Moses naAron oshibofa? (b) Omolwashike taku dulu okutiwa kutya Korah okwa li a dina ondodo yaye melongekido laKalunga?
5 Omolwashike Korah a tukula ounashibofa konima yomido dihapu dokukala noudiinini? Doshili, ewiliko laMoses okuwilika Ovaisrael kakwa li lopafininiko, molwaashi ye okwa li “omulumenhu omulininipiki unene e dule ovanhu aveshe kombada yedu.” (Numeri 12:3) Ndele osha fa shi li ngaha kutya Korah okwa li a twila Moses naAron ondubo nokwa kwatela etumbalo lavo onghone, naashi oshe mu ningifa a popye papuko kutya otava ningi ngaashi va hala mokulihola mwene nonokutya ove liyela vo vene kombada yeongalo.—Epsalme 106:16, OB-1954.
6 Oshitukulwa shikwao shoupyakadi waKorah osha yela kutya ka li a fimaneka oufembanghenda waye melongekido laKalunga. Odoshili kutya Ovalevi Ovakehati kava li ovapristeri, ndele ova li ovahongi vOmhango yaKalunga. Okwa li yo hava humbata oipundi noitaafula nosho yo oikwatelwa yomotembeli ngeenge tai di konhele imwe nokuya kuikwao. Osho kasha li oshinakuwanifwa inashi fimana, molwaashi oikwatelwa iyapuki okwa li ashike tai dulu okuhumbatwa kovanhu ovo ve li va koshoka mokulongela Kalunga nosho yo paenghedi. (Jesaja 52:11) Onghee hano, eshi Moses a shakena naKorah ongo e mu pula ta ti: Owa tala ko oshinakuwanifwa shoye inashi fimana opo u kale yo wa hala oupristeri? (Numeri 16:9, 10) Korah okwa dopa okumona kutya efimano linene olo okulongela Jehova noudiinini palongekido laye—ndele hakumona omufika ile ondodo ye likalekelwa.—Epsalme 84:11.
7. (a) Ongahelipi Moses a viyauka naKorah nosho yo ovalumenhu ovo va li puye? (b) Ongahelipi ounashibofa waKorah hauxuuninwa wa xulifwa po panghedi oyo ya eta oshiponga?
7 Moses okwa shiva Korah novalumenhu ovo va li puye, opo ongula ya shikula ko va ongale petwali leongalo ve na oikwatelwa yomundilo nosho yo oitwiminifo. Korah novalumenhu ovo va li pamwe naye kava li va pitikwa va ninge omatwimino molwaashi kava li ovapristeri. Ngeenge ove ya noitwiminifo osha yela kutya ovalumenhu ova li natango ve udite kutya ove na oufemba wokulonga ve li ovapristeri—nokuli nokonima youfiku aushe oo kwa li ve na opo va talulule oshinima. Ongula eshi aveshe va wana po, Jehova okwa ulika ehandu laye shi li mondjila. Shi na sha nOvaruben, ‘edu la makula okanya kalo, ndele ole va pona po.’ Oshixupe, mwa kwatelwa Korah, osha lungwinifwa po komundilo wa dja kuKalunga. (Deuteronomion 11:6; Numeri 16:16-35; 26:10) Ounhwa waKorah owa twala mokufifwohoni kwii inaku shiya vali—okuhahokiwa kuKalunga!
Kondjifa “omhepo yokukala nondubo”
8. Ongahelipi “omhepo yokukala nondubo” hai liholola mokati kOvakriste?
8 Ehokololo laKorah olo elondwelo kufye. Molwaashi “omhepo yokukala nondubo” oi li movanhu inava wanenena, otai dulu okuholoka nokuli nomeongalo lopaKriste. (Jakob 4:5, NW) Pashihopaenenwa, otashi dulika tu kale tu na omadiladilo ehalo londodo. Ngaashi Korah otashi dulika tu twile ondubo ovo ve na omaufembanghenda oo twa hala. Ile ohatu dulu tu ninge ngaashi Omukriste womefelemido lotete wedina Diotrefes. Okwa li ha kembaula ewiliko lovayapostoli, nosha yela kutya omolwaashi kwa li a hala oye a kwatele komesho. Doshili, Johannes okwa shanga kutya Diotrefes “ou a hala okukala wotete.”—3 Johannes 9.
9. (a) Oikala ilipi i na sha noinakuwanifwa yeongalo tu na okuhenuka? (b) Etaleko la yuka lilipi li na sha nondodo yetu melongekido laKalunga?
9 Doshili, inashi puka komulumenhu Omukriste okuninga exumokomesho a kale a wana okupewa oinakuwanifwa meongalo. Paulus nokuli naye okwa ladipika eenghatu di li ngaho. (1 Timoteus 3:1) Ndelenee, katu na okutala omaufembanghenda oilonga aa ongoihako yetumbalo, shimha twe a mono ongo twa fa twa mona ondodo yopombada mwaasho haku tiwa ondodo yexumifokomesho. Dimbuluka, Jesus okwa ti: “Ou womunye a hala a ninge munene mokati keni, ye na kale omuyakuli weni, naau womokati keni a hala a kale wokomesho, ye na kale omupiya waaveshe.” (Mateus 20:26, 27) Osha yela kutya otashi ka kala sha puka okutwila ondubo ovo ve na oinakuwanifwa ya kula, molwaashi okukala kwetu nongushu koshipala shaKalunga inaku likolelela “kondodo” yetu mehangano laye. Jesus okwa ti: “Onye amushe ovamwainafana.” (Mateus 23:8) Heeno, kutya nee omuudifi ile omukokolindjila, oye ou opo a ninginifwa ile omukanyateli woudiinini efimbo lile—aveshe ovo tava longele Jehova nomutima aushe ove na onhele i na ongushu melongekido laye. (Lukas 10:27; 12:6, 7; Ovagalati 3:28; Ovaheberi 6:10) Doshili, oshi li enangeko noupuna okulonga pamwe novanhu omamiliyona ovo tava kendabala okutula moilonga omayele Ombibeli aa: “Mokukalafana kweni djaleni elininipiko.”—1 Petrus 5:5.
Absalom—oo a longifa omhito omolwomalalakano opaumwene
10. Absalom okwa li lyelye, nongahelipi a kendabala a kale a hokiwa kwaavo ve uya kohamba opo oihokolola yavo i tokolwe?
10 Onghalamwenyo yaAbsalom omonamati omutitatu wohamba David, otai yandje oshilihongomwa shi na sha nomalalakano okulihola mwene. Omukengeleli ou okwa kendabala okulongifa omhito opo a kale a pandika kwaavo kwa li have uya opo oihokolola yavo i tokolwe kohamba. Tete okwe va lombwela kutya David ke na ko nasha neemhumbwe davo. Opo nee ta efa eendjovo dekonda ndee ta popi ehalo laye sha yukilila. Absalom okwa li ta popi ta ti: “Ngeno ame ndi tulwe po omutokoli moshilongo. Nopo keshe umwe e neendjovo ile oihokolola ote e uya kuame. Ndele ame handi tokola eendjovo daye pauyuki.” Oinheya yaAbsalom kakwa li i na ongaba. Ombibeli otai ti: “[Ngeenge] pa li pe na ou a ehena kuye te mu linyongamenene, ye a nana eke laye, nokwe mu kwata ndee te mu fipi komilungu. Panghedi tuu oyo Absalom okwa ninga nOvaisrael aveshe ovo ve uya kohamba eendjovo davo di tokolwe.” Oshidjemo osha li shike? “Absalom okwa yula omitima dOvaisrael.”—2 Samuel 15:1-6.
11. Absalom okwa kendabala ngahelipi e likufile olukalwapangelo laDavid?
11 Absalom okwa li a tokola okukufa ko ouhamba waxe. Omido nhano da pita okwa dipaifa omonamati woshiveli shaDavid Amnon, moku mu kwatela onghone eshi a kwata onghonga omumwainakadona waAbsalom Tamar. (2 Samuel 13:28, 29) Ndelenee, nokuli nopefimbo opo otashi dulika Absalom kwa li ta diladila kolukalwapangelo, mokutala ko edipao laAmnon li li onghedi iwa yokukomba po omulihakani.b Kashi na nee mbudi kutya oshike, eshi efimbo la pya, Absalom okwa katuka eenghatu daye. Okwa vilikilifa ouhamba waye moshilongo ashishe.—2 Samuel 15:10.
12. Hokolola nghee ounhwa waAbsalom wa twala mokufifwahoni.
12 Absalom okwa li a fa a pondola oule wokafimbo, shaashi “ehangakeno la pamekwa novanhu ava va ama kuAbsalom va hapupala.” Konima yefimbo, ohamba David okwa li ya fininikwa i ye onhapo omolwomwenyo wayo. (2 Samuel 15:12-17) Ndelenee, meni lefimbo lixupi elalakano laAbsalom ola kwatwa moshipala eshi a dipawa kuJoab, ndele te mu kupula mekololo ndele tali fufilwa nomamanya. Diladila ashike, omulumenhu ou a hala okuninga ohamba omolwomalalakano okulihola mwene eshi a fya ina ningilwa nokuli nepako la yukila ko.c Doshili, ounhwa owa twala mokufifwohoni kwaAbsalom.—2 Samuel 18:9-17.
Henuka omalalakano okulihola mwene
13. Ongahelipi omhepo yomalalakano okulihola mwene tai dulu okumena omidi momutima wOmukriste?
13 Okulwila oufemba wokupangela kwaAbsalom nokunyonauka po kwaye kwa shikula ko oku li oshilihongomwa kufye. Kunena mounyuni ou u li tau didilikwa koku he na omafinamhango, oshi li oshinima shaapeshe kovanhu okukala tave likumbu ovahona vavo, nokukendabala ve lipandikife kuvo opo ashike va monike ile tashi dulika va pewe oufembanghenda ile va yelwe. Nopefimbo opo tuu opo, ohashi dulika va kale tava ningi omapopyo okulikumba ovo ve li koshi yavo nelalakano va mone eyambidido lavo. Ngeenge inatu lungama, omhepo yomalalakano okulihola mwene otashi dulika i mene omidi momitima detu. Osha yela kutya eshi osha ningilwe nale mokati kavamwe mefelemido lotete, nosha ningifa opo shi kale sha pumbiwa kovayapostoli va yandje elondwelo la kwata moiti okuhanyena ovo va tya ngaha.—Ovagalati 4:17; 3 Johannes 9, 10.
14. Omolwashike tu na okuhenuka omhepo yomalalakano okulihola mwene, nosho yo omhepo yokulinenepeka?
14 Jehova ke na onhele yovalinenepeki ovanainheya mehangano laye ovo tava kendabala “okulikongela efimano.” (Omayeletumbulo 25:27, OB-1986) Doshili, Ombibeli otai londwele: “Omwene [ota ka teta, NW] po omilungu adishe di nomufenhu, nakeshe tuu elaka tali litangele ounangame.” (Epsalme 12:4) Absalom okwa li e na omilungu di na omufenhu. Okwa popya eendjovo dounhwa naavo kwa li a hala ve mu pande—nelalakano opo e limonene oufemba wokupangela. Mekondjifafano naasho, inatu nangekwa tuu noupuna okukala moumwainafana oo tau shikula omayele aPaulus taa ti: “[Ino longa] nande sha kokulihola nokukonga efimano longaho, ndelenee omelininipiko keshe umwe na tale omukwao e li komesho yaye mwene.”—Ovafilippi 2:3.
Saul—ohamba ihai lididimike
15. Ongahelipi Saul a ulika kutya pomhito imwe okwa li omulininipiki?
15 Opa li efimbo omo Saul oo a ka ninga ohamba yaIsrael, a li omulininipiki. Pashihopaenenwa, tala ashike osho sha ningwa fimbo a li omunyasha. Eshi omuprofeti waKalunga Samuel a popya naye e mu popya nawa, Saul okwa nyamukula nelininipiko ta ti: “Haame Omukwabenjamin womepata lininielela lomomapata aIsrael, noludi letu lixupielela momaludi omepata laBenjamin? Molwashike to lombwele nge ngaha?”—1 Samuel 9:21.
16. Omonghedi ilipi Saul kwa li a ulika oikala yokuhelididimika?
16 Ndelenee, konima yefimbo elininipiko laSaul ola kana. Fimbo a li ta lwifa Ovafilisti, okwa ya kuGilgal, oko kwa li e na okuteelela Samuel e uye a ninge omayambo mokupula ekwafo kuKalunga. Molwaashi Samuel ka li e uya peufwafimbo, Saul nounhwa okwa ninga omaxwikiloyambo kuye mwene. Eshi ashike a mana, ye Samuel okwa fika. “Wa ninga shike?” Samuel osho a pula. Saul okwa nyamukula ta ti: “Ame nda mona ovakwaita ve lihana po puame. Ndele ove . . . ino uya pefimbo la tongwa . . . Onghee hano nde lipameka ndele nda yamba exwikiloyambo.”—1 Samuel 13:8-12.
17. (a) Oku shi tala kombada, omolwashike eenghatu daSaul tadi monika da fa di li pauyuki? (b) Omolwashike Jehova kwa li a handukila Saul molwokuhelididimika kwaye?
17 Mokutala eenghatu daSaul kombada otashi dulika tadi monika da fa da yuka. Ndele doshili, oshiwana shaKalunga osha li “moudjuu,” ‘nokufininikwa unene,’ nosha tila unene molwonghalo yasho yoku he na eteelelo. (1 Samuel 13:6, 7) Doshili, inashi puka okulikwatela ko ngeenge onghalo tai shi pitike.d Ndele dimbuluka kutya Jehova oha dulu okulesha omitima nosho yo okumona mo omalinyengotomheno etu omoule. (1 Samuel 16:7) Hano, osha yela kutya okwa li a mona oikala yonhumba i na sha naSaul oyo inai popiwa momahokololo Ombibeli sha yukilila. Pashihopaenenwa, Jehova otashi dulika kwa li a mona kutya oku he lididimika kwaSaul okwa li kwa pendulwa kelinenepeko. Otashi dulika Saul kwa li ta shingwa kediladilo kutya e li ohamba yaIsrael ashishe ndele oku na okuteelela oo a tala ko e li omuprofeti a kulupa a kala ko. Kashi na mbudi kutya oshike, Saul okwa li e udite kutya okungonyotoka kwaSamuel okwe mu pa oufemba a longe po oilonga oyo kuye mwene nokudina omalombwelo okondadalunde oo kwa li a pewa. Oshidjemo? Samuel ina pandula okulikwatela ko mwene kwa ningwa kuSaul. Ponhele yaasho, okwa handukila Saul ta ti: “Ouhamba woye itau ka kalelela . . . , osheshi ove ino diinina osho Omwene e shi ku lombwela.” (1 Samuel 13:13, 14) Natango vali apa, ounhwa owa twala mokufifwohoni.
Livangeka okuhenelididimiko
18, 19. (a) Hokolola nghee okuhelididimika taku dulu okunwefa mo omupiya waKalunga wopefimbo lopaife a katuke nounhwa. (b) Oshike osho tu na okudimbuluka shi na sha nokulonga nawa kweongalo lopaKriste?
18 Ehokololo loilonga younhwa waSaul ola shangwa mEendjovo daKalunga omolwouwa wetu. (1 Ovakorinto 10:11) Oshi li shipu okukala twa kenyenekwa kokuhawanenena kwovamwatate. Ngaashi Saul, otashi dulika tu kale tu he na elididimiko nokudiladila kutya oinima opo i pongololwe panghedi ya yuka otu na okulikwatela ko fye vene. Natu tye nee pashihopaenenwa omumwatate oku na oukeka wonhumba moinima yopahangano. Ohe uya alushe pefimbo, meongalo oha landula alushe omikalo odo di li pefimbo noku na yo oshali yokupopya nokuhonga. Nopefimbo opo tuu opo, oku wete kutya vakwao kave li lelalela pomufika oo e li, nove li kokule nokukala va wana ngaashi ta diladila. Mbela eshi otashi mu pe oufemba a kale e he na elididimiko? Mbela oku na nee okukembaula ovamwaxe, tashi dulika ta ulike kutya nope he na eenghendabala daye kape na eshi tashi ningwa po nonokutya eongalo otali teka po? Eshi otashi ka kala shi li ounhwa.
19 Doshili, oshike hashi kwatele kumwe eongalo lopaKriste? Oukeka wokukwatela komesho? Okweendifa oinima panghedi ya pyokoka? Eshiivo lomoule? Doshili, oinima ei oi na ouwa mokweendifa nawa oilonga yeongalo. (1 Ovakorinto 14:40; Ovafilippi 3:16; 2 Petrus 3:18) Ndelenee, Jesus okwa popya kutya ovashikuli vaye otava ka konekwa molwohole yavo. (Johannes 13:35) Omolwaashi ovakulunhuongalo ovo ve na oshisho, nande tava longo pamulandu, otava dimine kutya eongalo kali fi ongeshefa oyo ya pumbwa ekwatelokomesho lonyanya; ponhele yaasho, ola fikama po moufita oo wa pumbwa efiloshisho lopahole. (Jesaja 32:1, 2; 40:11) Okudina omafinamhango a tya ngaha omolwounhwa luhapu ohaku twala meemhata. Mekondjifafano naasho, elandulafano lopakalunga ohali eta ombili.—1 Ovakorinto 14:33; Ovagalati 6:16.
20. Oshike tashi ka konakonwa moshitukulwa tashi shikula?
20 Omahokololo Ombibeli laKorah, laAbsalom nolaSaul otaa ulike sha yela kutya ounhwa ohau twala mokufifwohoni, ngaashi tashi popiwa mOmayeletumbulo 11:2. Ndelenee, ovelishe yOmbibeli oyo tuu oyo otai twikile tai ti: “Ounongo tau kala puava ve lininipika.” Okulininipika oshike? Oihopaenenwa yomOmbibeli ilipi tai dulu oku tu kwafela tu mone ouyelele u na sha noukwatya ou nongahelipi hatu dulu okuulika elininipiko kunena? Omapulo aa otaa ka nyamukulwa moshitukulwa tashi shikula.
[Omashangelo opedu]
a Molwaashi Ruben okwa li oshiveli shaJakob, oludalo laye olo kwa li la pukifwa kuKorah li tukule oshibofa otashi dulika kwa li la twila Moses ondubo—womepata laLevi—oo a kala te va pangele.
b Kileab omonamati waDavid omutivali, ina tumbulwa vali konima okudja ashike pedalo laye. Otashi dulika a fya omanga Absalom ina tukula oshibofa.
c Pomafimbo Ombibeli okupaka omudimba womufi oshinima osho kwa li sha fimana neenghono. Hano, okuhapakwa okwa li oshinima shii noluhapu okwa li euliko lokuhapandika kuKalunga.—Jeremia 25:32, 33.
d Pashihopaenenwa, Pinehas okwa katuka onghatu divadiva opo a loteke oshiponga osho sha dipaifa Ovaisrael omayovi omilongo, na David okwa li a ladipika ovalumenhu ovo va li pamwe naye va lye pamwe naye omingome detaliko “mongulu yaKalunga.” Ndele kape na shimwe shomwaayo kwa li sha tokolwa kuKalunga shi li ounhwa.—Mateus 12:2-4; Numeri 25:7-9; 1 Samuel 21:1-6.
[Efano pepandja 24]
Saul okwa kwatwa kokuhenelididimiko ndele ta katuka nounhwa
[Efano pepandja 25]
Oto dimbuluka?
• Ounhwa oshike?
• Ongahelipi ondubo ya nwefa mo Korah a katuke nounhwa?
• Ohatu lihongo shike mehokololo laAbsalom nakulalakanena omahalo okulihola mwene?
• Ongahelipi hatu dulu okuhenuka omhepo yokuhelididimika ya ulikwa kuSaul?