Qitornarsiartaarneq — Sooq aamma qanoq?

APERISOQARLUARSINNAAVOQ sooq Tuluit Nunaanni ukiuni 20-ni kingullerni qitornarsiartaartut ikileriarujussuarsimanersut. Pissutsit marluk pissutigitinneqarput — naartuersissinnaaneq inatsisitigut akuerisaasoq anaanasullu kisimiittut akuerineqariartuinnarnerat. Inuiaqatigiinni mutiusuni angajoqqaatut kisimiittuuneq ajornanngitsutut isigineqarpoq.

Ukiut 100-innaat matuma siorna allaalluinnarpoq. Polly, pinerluttulersaarutinik atuakkiortartup tuluup Edgar Wallacep arnaa, naalakkami erneranik naartulerami, aallarsimavoq ’anngiortumik erniartorluni’. Edgar qulingiluanik ulloqartoq George Freemanip, Londonip aalisagaarniarfiani Billingsgatemi assartuisartup, nulianit tiguneqarnissaa ernisussiortup isumagaa. Freemanikkut qulinik qitornaqareerput, Edgarilu Dick Freemanitut peroriartorpoq. Pollyp akulikitsumik meeraq aningaasatigut tapiiffigisarpaa, angutaatali erneqarnini paasinngisaannarpaa.

Ullumikkut kissaatiginngisamik qitornartaartoqaraangat, perorsarneqarnera oqartussaasut isumagigajuppaat. Meerarpassuit qitornarsianngortarput ajortumik pineqartarnertik imaluunniit timikkut sianissutsikkulluunniit innarluuteqarnertik pissutigalugu. Sorsunnerit kingunerisaannik meeqqat angajoqqaaveruttut pinngitsaalisaalluniluunniit arneriffigineqarnerup kingunerisaannik inunngortartut amerliartuinnarput. Taamaalilluni meeqqat sernissorneqarnissamik asannittumillu isumassorneqarnissamik, naatsumilluunnit oqaatigalugu qitornarsiartaarineqarnissamik, pisariaqartitsisut amerliartuinnarput.

Qitornarsiartaarneq imaluunniit naamik?

Qitornarsiartaarneq oqitsuunngisaannarpoq, eqqarsaatigeqqissaarneqaqqaartariaqarporlu. Qitornamik annaasaqarsimagaanni immaqa qitornarsiartaassanerluni aalajangiinissaq aliasunnerup qaangernissaanut utaqqisinnissaa pitsaanerussaaq. Taamatuttaaq ippoq aappariinnut qitornartaarsinnaannginnerminnik ilisimatinneqarsimasunut.

Meeqqat tamarmik timikkut kingornuttakkanik immikkut ilisarnaateqarput. Angajoqqaat namminneq qitornamik ilioriartaasii tupaallaatigigajuppaat, ingammilli meeqqap angajoqqaavi ilisarisimanngikkaanni ingammik sianissutsikkut misigissutsikkullu ineriartorneranik naliliineq ajornakusoorsinnaavoq.

Ilinniagaqarneq angajoqqaatut pingaartippisiuk? Qitornarsiarsi naatsorsuutigisassitut iliunngippat qanoq issavisi? Sianissutsikkut timikkulluunniit innarluutilimmik isumaginninnissarsi sapissanngilisiuk?

Aalajangertinnasi qitornarsiallit peqatigiiffianni sulisut inunnilluunniit isumaginninnermi siunnersortip apeqqutinik taamaattunik aperissavaasi. Taakkua meeqqap siunissami isumannaatsuunissaa pilluarnissaalu soqutigineruaat.

Qitornarsiartaarussi . . .

Nunat tamarmik immikkut qitornarsiartaarnermut inatsiseqarput aalajangersagaqarlutillu paasiniartariaqakkanik. Tuluit Nunaanni hundredelikkuutaanik qitornarsiallit peqatigiiffeqarput, sumiiffinnilu oqartussaasut suleqatigigajuppaat. Peqatigiiffiit tamarmik immikkut malittarisassaqarput.

Qitornarsiartaarniartut katerisimaartarnerat, angajoqqaarsiartaassat qitornarsiartaassallu naapeqatigiittarneri, Tuluit Nunaanni nalinginnaaqaat. Taamaalilluni aappariit ataatsit meeqqamik ataatsimik naapeqateqarneranni misigissutsikkut najummassimanartoqarsinnaanera pinngitsoorneqartarpoq. Qasukkarsimanarnerata angajoqqaassat naameersinnaanerat oqinnerulersittarpaa, meeqqallu pakatsinissaat ilimanannginnerulersillugu, kisimik sammineqarneq ajormata.

Qitornarsiartaarniaraanni qassinik ukioqarnissaq killeqarajuppoq. Nalinginnaasumik 35-t 40-llu akornaniittarpoq. Najoqqutassiarli taanna naalungiarsunnik qitornarsiartaarnermi atorneqarajunneruvoq, meeqqani annerusuni pisariaqarani. Qitornarsiallit peqatigiiffii oqarput qassinik ukioqarnissap killilerneqarneranut angajoqqaarsiat qanoq sivisutigisumik inuunissaata ilimanaateqarnera aalajangiisuusimasoq. Eqqumaffigineqarporli misilittakkat pingaartut ukiut ingerlaneranni takkuttarneri.

Ukiualuit matuma siorna aappariit katissimasut kisimik angajoqqaarsiassatut akuerisaasarput. Ullumikkut angajoqqaat kisimiittut meeqqat ilaat qitornarsiartaariniarlugit qinnuteqarsinnaapput. Taamattutaaq suliffissaaleqisut innarluutillillu ilaannikkut qitornarsiartaarsinnaasarput. Apeqqut aalajangiisoq unaavoq: Qitornarsianngorneq meeqqap qanoq iluaqutigissavaa?

Qitornarsiartaarnerli kiisami isumannaarneqareerpat angajoqqaat nakkutigineqarnertik ingerlaannarallassasoq ilimagisariaqarpaat.

Ammip qalipaataa alla?

Ukiut 30-t matuma siorna Tuluit Nunaanni ilaqutariinnik qernertunik amilinnik meeqqanik qernertunik amilinnik qitornarsiartaarsinnaasunik nassaarniarneq ajornakusoorsimavoq, taamaattumik amerlasuut angajoqqaanut qaqortunik amilinnut inissinneqartarsimapput. 1989-imiilli oqartussaasut politikkerilersimavaat meeqqat angajoqqaarsiassaallu assigiimmik tunuliaqutaqassasut. Isumaqartoqarpoq taamaalilluni meeqqap angajoqqaarsiassani sungiutiaarnerussagai. Tamannali pissutsinik eqqumiitsunik pilersitsisimavoq.

Qanittukkut aviisi The Sunday Times allappoq angajoqqaat qaqortumik amillit ilaat „’qernertumik amilittut’ allanngortinneqarsimasut“ qernertumik amilimmik qitornarsiartaarsinnaajumallutik. Qaqutigoortuunngilaq qaqortumik amillit qernertumik amilimmik perorsaasarnerat, tassa utaqqiisaasumik qitornarsiaralugu. Kingusinnerusukkulli ataavartumik qitornarsiartaarinissaanut itigartinneqarunik, meeqqap angajoqqaallu misigissutsikkut annikilliuutigisinnaavaat.

Aappariit Skotlandimiut ukiuni arfinilinni indiamiunik marlunnik qitornarsiaqarsimasut, qanittukkut allamik qalipaatilimmik qitornarsiartaarniarnermut atatillugu nalinginnaasumik ajornartorsiuteqarsimapput. Eqqartuussisut qitornarsiartaarnissaq akueraat angajoqqaajusut „meeqqat nagguimminnik ilisimannilernissaat qulakkeerniarlugu nagguigisamillu pilerfiat ileqquilu paasitinniarlugit sapinngisartik tamaat iliuuseqassappata,“ The Times allappoq. Pisimasumi uani angajoqqaat taamaalioreersimapput. Meeqqat punjabisut oqaatsit ilinniarpaat ilaannikkullu Indiamiusut atisaqartarlutik.

Amerlasuut Tuluit Nunaanni inunnik isumaginninnermi oqaaseqartitaq isumaqatigaat oqarsimasoq naggueqatiginngisamik qitornarsiartaarneq amerlanerusuni akuerineqartariaqartoq. „Inuiaqatigiinni amerlasuunik kulturilinni inuuvugut,“ oqarpoq, „ilaqutariinni inissinneqarallartarnerup qitornarsiartaartarnerullu tamanna ersersittariaqarpaa.“

Nunamit allamit?

Aviisi The Independent naapertorlugu nunanit allanit qitornarsiartaarineqartartut amerliartoqaat. Tuluit Nunaanni qitornarsiartaarineqartartut amerlanersaat Europap kangianeersuupput. Tusallatsiarneqarsimavorli meeqqat Europap kangiamiut ilaat unioqqutitsinikkut nunamut isertinneqarsimasut.

Qitornarsiartaarineqartut ilagaat Jugoslaviaasimasumi sorsunnermi pinngitsaalisaalluni arneriffigineqarnerup kinguneranik inunngorsimasut qimataasimasullu. Ilaallu pillugit oqaatiginiarneqarpoq naartuersinnikkut toqutaasimassagaluartut „naalungiarsunnut akunnermiliuttoq“ takkussimanngitsuuppat meerarlu inunngortoq qitornarsiartaanngortinniarlugu neriorsuisimanngitsuuppat. Nunanili killerni oqartussaasut qitornarsiartaarnerit tamakku ilaat akilersinneqartarnerat isumakuluutigaat.

Isumakulunnarneruvorli oqaatigineqarmat nakorsat ilaat erninerni pappiaqqanik kukkusumik immersuisartut. Aviisi The European naapertorlugu Ukrainemi anaanat ilaat oqarfigineqarsimapput meeraat toqungalluni erniusoq, kingusinnerusukkullu meeqqat taakku tunineqarsimasut. Anaanat ilaat oqarfigineqarsimapput meeraat eqqarsartaatsimigut amigaateqartoq. Tatineqarnermi taamaattumi anaanat isumatsassimasut meeqqamik qitornarsianngortinnissaannut atsiortikkuminarnerusarput. Meeqqallu allat immaqa meeqqat angerlarsimaffiannut inigisassaminnut anngutinngisaannarput, nunamulli allarluinnarmut pisinneqarlutik.

Nunani siuarsarniakkani isumaqartoqarpoq nunat killiit pigissaarnerusut nunap inoqqaavi ikiornerusariaqaraat meeraannik angerlarsimaffippalaartunik avatangiisilinni perorsaasinnaatillugit, kulturinut allanertanut qitornarsiartaaritinnagit.

Kitaamiullu paasisariaqarpaat ilaqutariinni amerlasuujusarneq itsarli ileqqutoqaasoq, kulturini amerlasuuni aalajaatsuussutaasartoq. Meeraq kinaluunniit, aamma angajoqqaaqanngitsoq, naggueqatigiinni inuuguni nalinginnaasumik amigaateqarnavianngilaq. Ilaqutaasut qaninnerpaat, soorlu aatakkut, saniatigut qanigisat allat soorlu ajaasut/atsaasut angaasullu/akkaasullu meeraq nammineq pigisutut isigissavaat, qitornarsiartaariniarlugulu avataaniit saaffiginnittut tamarmik paatsoorneqarsinnaapput piffissaanngitsukkullu akuliuttutut isigineqassallutik.a

Qitornarsiartaarniarluni aaqqiiniarneq oqitsuunngilaq, iluatsikkaangallu meeqqap ajunngitsumik perorsarniarnera suliarujussuusarpoq. Soorluli takussagipput, aamma nuannaarutissarpassuaqarpoq.

[Quppernerup ataani ilanngussaq]

[Qupp. 5-mi ungalusaq]

Ernerma ujassanerpaanga?

AQQANILINNIK ukioqartunga angajoqqaakka avipput. Asanninneq pisariaqarteqaara. Collegemi atuarlunga asannilerpunga; taamatut ilillunga asanninnermik pivunga. Ugguutigisannik paasivara naartullunga. Tamanna isumaqanngivippoq. Atuaqatigalu inersimanngeqaagut. Ikiaroornartut, imigassat kimittuut tupalluunniit atorsimanngisaannarpakka, peeqqamali siornatigut LSD-tortarsimanini ajoqutigisimaqaa.

Naartuersinnissara siunnersuutigineqarpoq, ataatamali taamaalioqqunngilaanga. Naartorusunngilanga, inuunermilli aamma kipiserusunngilanga. 1978-imi ernera inunngormat aalajangerpunga angutaata aqqa inunngornermut allagartaani allassimassanngitsoq, nukappiaqqamik tigusiniarsinnaajunnaartillugu. Meeraq inunngorniariartoq qitornarsianngortinnissaa akueraara; taamaattumik ingerlaannaq peerneqarpoq utaqqiisaasumillu paaqqisaalerluni. Takunngilaraluunniit. Isumagali allanngortippara. Ernera meeqqat angerlarsimaffiannit aavara ilungersorlungalu paariniarsaralugu. Saperpungali sianiutikkullu qasusuungajaavillunga.

Ernera ukiup affaata missaani ukioqartoq qitornarsianngornissaa isumannaarneqarpoq tunniuttariaqalerparalu. Eqqaamavara savimmik kapineqartutut misigalunga. Misigissutsikkut toquvunga. Aatsaat ukiuni kingullerni marlussunni, siunnersuisartut ikiortigalugit, qanimut ilisarisimasartaarsinnaalerpunga. Aliasussinnaanngilanga — ernerami toqunngilaq. Aammali eqqarsaatigisinnaanngilara — imminut nangartarpunga. Artornaqaaq.

Inuit ima oqartut tusaallugit annernarnerpaavoq: „Qitornani qitornarsianngortikkuniuk, taava asasimanngilaa.“ Uanni taamaanngilaq! Ernerma asanera pissutigalugu qitornarsianngortippara! Minutti kingulleq tikillugu imminut aperiuarsimavunga: ’Ila qanoq iliussaanga? Qanoq iliorsinnaavunga? ’ Allatulli ajornarpoq. Nalunngilara qitornara tigummiinnarsinnaanagu misilinniaraluarukkulu tassunga ajoqutaassasoq.

Maanna Tuluit Nunaanni pilersuisut kisimiittut akuerisaapput — anaananngoramali taamaanngilaq. Ernerma perorsarnissaa kissaatigisimagaluarpara. Piffissami kingusinnerusumi unnersuunneqarnera, iluaqutaasimassagaluarpoq, isumaqarpunga, maannakkulli kingusinaareerpoq. Ernera suli inuua? Qanoq ittunngorsimava? Qitornarsianngorsimasut 18-inik ukioqaleraangamik angajoqqaaminnik ujarlernissartik inatsisitigut pisinnaatitaaffigaat. Ernerma ujassanerpaanga? — Nassiussaq.

[Qupp. 8-mi ungalusaq]

Iluatsitsivugut

NUKAPPIARAATIVUT marluk inuusuttuaraasut ilagalugit ilaqutariiuvugut tuluit nalerisimaartut ataasiussuseqartullu. Panissaarnissarput — ingammik allamik qalipaatilimmik — eqqarsaatigisimanngisaannarparput. Cathyli inuunitsinnut ilaalerpoq. Cathy Londonimi inunngorpoq. Katuulisut perorsarneqarsimavoq, niviarsiarannguullunili anaanani ilagalugu Jehovap nalunaajaasuisa naalagaaffilersaartarfianni ataatsimiinnernut ilaallatsiartarsimavoq. Qulinilli ukioqarluni meeqqat angerlarsimaffiannut inissinneqarpoq.

Naak maanna suut tamarmik ajornakusoorneruleraluartut, nalagaaffilersaartarfimmi ataatsimiinnernut aggertuaannarsinnaavoq, tassanilu naapissimavarput. Cathy niviarsiaraavoq isumatooq. Nuliaralu meeqqat angerlarsimaffiannut pulaaratsigu, malugaarput siniffiata qulaani iigaq uumasut nunallu assinginik assiliartalersorsimasoq, niviarsiaqqat allat popimik nipilersortartut tusaamasaasut assiliaataannit allaanerusunik.

Kingusinnerusukkut Cathy komitiinik naliliisussanik aperineqarpoq meeqqat angerlarsimaffianniit nuulluni ilaqutariinniikkusunnersoq. „Aatsaat Jehovap nalunaajaasuussappata! “ akisimavoq. Cathyp tamanna pillugu qanorlu akisimanerminik oqaluttuummatigut, eqqarsaatissinneqarpugut. Inimik atunngitsuuteqarpugut. Akisussaaffik tigusinnaavarput? Ilaqutariiulluta oqaloqatigiippugut Guutimullu qinunikkut saqqummiullugu. Kingusinnerujussuakkut aatsaat paasivarput meeqqap isumaanik tusarniaaneq inunnik isumaginninnermi pisortat tungaanniit misileraanerusimasoq.

Inunnik isumaginninnermi pisortat politiinut nakorsatsinnullu uagut pilluta paasiniaasimapput allallu uagut pilluta naliliisillugit. Erininarsinngitsoq isumaqatigiissuteqarpugut. Oqarfigineqarpugut Cathy misiligutaasumik tigusinnaagipput ajorigutsigulu utertissinnaagipput. Tamanna siutitsinni tusarneeqaaq, taamaaliunngisaannassalluta erseqqissarparput. Cathy 13-inik ukioqartoq pisortatigoortumik tiguarput.

Asanninnerup nimia immikkut ittoq atassuteqaatigisarput suli sakkortusiartorpoq. Maanna Cathy pioneerisut (piffissani tamaat atorlugu oqaluussisartutut) Jehovap nalunaajaasuisa franskisut oqaasillit ilagiivini Londonip ilaata avannaa-​tungaaniittuni kiffartorpoq. Pioneerinngorniarluni qimaleramisigut killitsinnartumik allaffigaatigut: „Oqartoqartarpoq: ’Ilaquttatit nammineq qinersinnaanngilatit.’ Uummatikkulli iluunngarlunga qutsaviginiarpassi qinersimagassinga.“

Cathy inuunitsinnut ilaalersimammat qujamasuutigeqaarput. Inuunerput pisuunerulersissimavaa. Iluatsitsisimavugut! — Nassiussaq.

[Assiliartaq]

Cathy angajoqqaarsiani qatanngutisianilu ilagalugit

[Qupp. 7-mi assiliartaq]

Meerarpassuit sernissorneqarnissaq asannittumillu isumassorneqarnissaq pisariaqartippaat