Nunarsuaq illoqarfeeqqatut ittoq taamaattorli avissaartuuffiusoq
ITERITSI!-P NIGERIAMI ILANNGUTASSIORTUANIT
INUIT qaneqanngitsut, taamaattumillu nerisinnaanatillu imersinnaanngitsut, pillugit oqaluttuamik tusarnikuuit? Naamassutertinngooq iluaqutigalugu uumapput, ingammik iipilinik naamaartarnermikkut. Tipittuminngooq naamasaqarunik toqussapput.
Aamma inuit Afrikap kitaamiut guultimik nioqquteqartartut pillugit oqaluttuatoqaqarpoq. Umiarsuup naalagaa Portugalimiu taamani inuusoq ima oqaluttuarsimavoq: „Naalagaaffimmit [Malimit] miilinik 200-nik ungasitsigisumi nunaqarpoq qimmitut niaqoqarlutillu, kiguteqarlutillu pamiulinnik inulimmik. Taakkua qernertormiunik taaneqartarput oqaloqateqarumanerlu ajorlutik inunnik allanik takusaqarusunnginnamik.“ Inuit ilisimasassarsiortalerneq sioqqullugu inuusut taamatut eqqumiitsunik takorluugaqartarsimapput.
Inuit naapipput
Oqaluttuat taama ittut ukiuni hundredelikkuutaani upperilluinnarneqartarsimapput. Ilisimasassarsiortulli nunamik assiliortut inunnik qaneqanngitsunik iipiliinnarnik naamaartartunik imaluunniit qimmitut niaqulinnik naapitaqarsimanngillat. Ullumikkut inuit allamiut eqqumiitsutut isigineqartarunnaarsimapput. Nunarsuup inui ilaqutariissuartut ilisimapput. Tv-kkut nunat allat inuillu nunami allamiut angerlarsimaffitsinnullusooq isertinneqartarput. Timmisartumik angallanneq iluaqutigalugu nalunaaquttap-akunnerpaaluinnanngui atorlugit nunanut allanut tikeraartoqarsinnaavoq, ukiullu tamaasa inuit millionilikkuutaat taamaaliortarput. Allat aningaasaqarniarneq politikkiluunniit pissutigalugu aallartarput. Naalagaaffiit Peqatigiit (FN-ip) Innuttaasunut Aningaasaateqarfia ima nalunaarsimavoq: „Inuit inuunerminni pitsaanerusunik atugaqalerumallutik nunamut allamut nuuttartut aatsaat taama amerlatigilersimapput, sulilu amerliartuinnassapput.“ Inuit 100 millionit missingi nunami inunngorfigisaminni najugaqanngillat.
Nunarsuarmi naalagaaffiit aningaasaqarniarnikkut imminnut atanerujartuinnarput. Nunarsuaq tamakkerlugu attaveqaateqarneq qaratsami sianiuteqarfissuarmut assersuunneqarsinnaasoq ullumikkut nunarsuarmi naalagaaffinnik atassuteqaqatigiisitsivoq. Isumassarsiat, paasissutissat teknologiilu ineriartortuartillugit kulturit imminnut akulerukkiartuinnarput imminnullu naleqqussariartuinnarlutik. Inuit atisaat aatsaat taama assigiitsigilersimapput. Silarsuarmi illoqarfissuit arlalipassuartigut assigiissuteqarput. Politiit, hotelit akimarnit, angallanneq, niuertarfiit, aningaaseriviit mingutsitsinerlu nassaassaapput. Silarsuarmi inuiaat imminnut akulerunnerujartuinnartillugit silarsuarmi kulturimik nutaamik taaneqartumik pileriartortoqarpoq.
Sooq inuit avissaartuuttuartut
Inuit kulturillu imminnut akulerussorput, taamaakkaluartorli inuit tamarmik imminnut qatanngutigiittut isigeqqajanngillat. „Kikkut tamarmik allamiunik pisuutitsiniapallattarput,“ isiginnaagassiortartoq griikereq ukiut 2000-init amerlanerusut matuma siorna taama allassimavoq. Ajoraluartumillu ullumikkuttaaq taamaappoq. Paqumisunnerit, allamiunik uumissuinerit, „naggueqatigiinnik nungusaanerit“, naggueqatigiit assigiinngitsut imminnut akersuunneri, upperisaq tunngavigalugu pikitsitsinerit, sakkutuujunngitsunik toqoraanerit, katersuutsitsiviit pinngitsaaliilluni arneriffiusartut, naalliutsitsinerit inuiannillu nungusaanerit pillugit aviisini allaaserisat tamatumunnga uppernarsaatissartaqarput.
Soorunami naggueqatigiit akerliissuteqarneri inuttut ataasiakkaatut amerlanersatta iliuuseqarfigerpiarsinnaanngilaat. Immaqa allaat tamatumannga toqqaannartumik attorneqanngilagut. Immaqalu nammineq takornartanut akerleriissuteqalissagaluarutta pissutaassaaq allamiunik avatitsinniittunik, soorlu sanilitsinnik, suleqatitsinnik atuaqatitsinnilluunniit, oqaloqateqarpallaartannginnerput.
Inuit assigiinngitsunik nagguillit paaseqatigiippiarsinnaannginnerat tatigeqatigiippiarsinnaannginnerallu eqqumiikulunngila? Nunarsuarput tamarmi assigiinngitsorpassuarnik ulikkaaraluarpoq. Qalipaatit, nerisassat, nipilersukkat, naasut, timmissat miluumasullu eqqarsaatigalugit assigiinngitsorpassuarnik qinigassaqarnera amerlanersatta nuannaarutigisarpaat. Inuilli allaanerusut, uagutsitut eqqarsartarnatillu pissuseqanngitsut, pineqalersullu immaqa assigiinngissutit taamatut iluaritigineq ajorpavut.
Inuit assigiinnginnerata ajunngitsortaasa isiginiarnerunissaannut taarsiullugu inuit ilaasa assigiinngissutit akerleriissutissanngorteqqajaasarpaat. Sooruna taamaattoq? Inunnut allamik kulturilinnut akuersaarneq qanoq iluaqutaasinnaava? Qarmaq attaveqatigiinnissamut akornutaasoq qanoq ililluta isatersinnaavarput, taarsiullugulu ikaartarfiliorluta? Apeqqutit tamakku ilanngutassiani tuliuttuni akiniarsarineqassaput. (gE 8/7 96)