Kitango 5

Bulume bwa Kulenga Bintu bwa—“Yenka Walengele Mwiulu ne Ntanda”

1, 2. Juba jimwesha byepi bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu?

ABYA mwakimanapo kala ku mujilo bufuku sa kwauba mashika nyi? Apo kampe mwateleko ne maboko amba mumvwenga kyeselela. Byo mwafwenyenye kwipi mwaumvwine kyuya kyakilamo. Kabiji byo mwaubile’mba mufwenye kwalepa, mwaumvwine mwela wa mashika ke mwizakaminetu.

² Kuji “mujilo” utwisha kyuya pa kikoba kyetu kimye kya mute. Uno “mujilo” unyekwila kwalepa bingi kuji makilomita 150 milyonyi!a Musinso wa ku juba walepa bingi, mambo pa kuba’mba mumvwenga kyuya kyajo ko kuba’mba jiji bingi na bulume! Bino, ntanda izhokoloka pa musinso waesakanatu bulongo ku kino kisha kya mujilo kiji na kyuya kya malwa. Umvwe ntanda yazhokolokelanga kwipi na juba, mema panopantanda inge aumatu sholototo; kabiji umvwe yazhokolokelanga kwalepesha na juba, mema panopantanda inge achimba. Umvwe ntanda yafwenyeshe kwipi na juba nangwa kwikela kwalepesha na juba, panopantanda inge kechi paji bintu byumi ne. Kyeya kya juba kyanema bingi ku bumi kabiji kyatoka, kyawama kileta ne lusekelo.—Musapwishi 11:7.

3. Ñanyi bukine bwanema bo jishimuna juba?

³ Nangwa kya kuba juba jo jilengela bantu kwikala bulongo, bavula kechi balangulukapo mwingilo wanema ye jingila ne. Mu jino jishinda bakankalwa kuyuka lufunjisho lo jitufunjisha. Baibolo waamba pe Yehoba amba: “Mwibikajikile kyeya ne juba.” (Masalamo 74:16) Ee, juba jitumbijika Yehoba, “walengele mwiulu ne ntanda.” (Masalamo 19:1; 146:6) Juba ke kilengwa kimo mu bilengwa bya mwiulu bya kukankalwa kubala bitufunjisha pa mambo a bulume bukatampe bwa Yehoba bwa kulenga bintu. Pano twayai tubalaulepo bulongo bilengwa bimo bya mwiulu apa bino twiye twalulukile ku ino ntanda ne bintu byumi bijipo.

‘Inukai, Mutale Mwiulu Mumone’

4, 5. Juba jiji na bulume bwabaya byepi kabiji jabaya byepi, pano bino jiji byepi umvwe ja esakanyiwa ku tubangabanga tukwabo?

⁴ Kampe byonka byo mwayuka, juba ke kabangabangatu. Jimweka kubaya kukila tubangabanga totumona na meso bufuku na mambo a kuba ajo jijiko pepi. Bulume bwajo buji byepi? Pa muchima wajo, japyana pa kipimo kyafika ku 15 milyonyi digilizi Seoshasi. Umvwe pa muchima wa juba mwatolapo ka kitebu kachuchu kajitu nobe nsongo ya pengele mwikabika panopantanda, mwakemana ne palepa byo bya makilomita 140, kuba mwapuluka ku kyuya kyako ne! Pa sekondi umo, juba jifumya bulume bwaesakana na bulume bwa kutubika kwa mabomba a nyukiliya mamilyonyi avula bingi.

⁵ Juba jabaya bingi kya kuba ino ntanda yo tujipo yakonsha kutwela mukachi kajo bimye kukila pa 1,300,000. Nanchi juba ko kabangabanga kabayishatu nyi? Ine. Bamfunji ba bya mulwelele bejitela’mba kabangabanga ka kibobo mambo kaji na kyeya kicheche kabiji ne ako kene kakepa. Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Kabangabanga kamo kapusana na kakwabo mu lukumo.” (1 Kolinda 15:41) Apo kampe kechi wayukile bukine bwa biji bibye byambo byanembeshiwa na mupashi ne. Kuji kabangabanga kamo kabaya bingi kya kuba umvwe kaikajile paikela juba, ino ntanda yetu inge iji mukachi yako. Kabangabanga kakwabo kakijishamo kubaya nako umvwe kya kuba kaikajile paji juba kakonsha kufika ne ku pulaneti itelwa’mba Saturn. Mpunzha kuji ino pulaneti kwalepa bingi na ino ntanda kya kuba pa kuba’mba ndeke yenda na kumona bya mu lwelele ikafikeko, papichile myaka ina. Ino ndeke yo batumineko yaendelenga pa lubilo lwakila bimye 40 lwa byenda lusaase walozeka mu buta bukatampe bwa mujilo.

6. Baibolo waamba byepi kuba’mba kibelengelo kya tubangabanga kyabaya bingi kya kuba muntu kuba witubala ne?

⁶ Kintu kikwabo kya kukumya kyabaya kukila tubangabanga ke kibelengelo kyato. Baibolo waamba’mba tubangabanga twavujisha kuba twabalwa ne, byonka byo kyakatazha kubala “musenga wa ku kalunga ka mema.” (Yelemiya 33:22) Bino byambo bibena kulumbulula’mba kuji tubangabanga twavujisha tubula kumweka na meso kwa kubula kwingijisha kiñambañamba kya kwitumwenako. Umvwe banembi banembelenga Baibolo nabiji Yelemiya batajile mwiulu bufuku ne kweseka kubala tubangabanga tumwekana na meso, bakonsheshe kubalakotu tunga 3000 nangwa kukilapo pacheche, mambo akye kyo kibelengelo muntu wabula kiñambañamba kya kumwenako bufuku mwiulu mwakenguluka kyo akonsha kumona na meso. Akye kibelengelo kyakonsha kwesakanyiwa ku kibelengelo kya tumabulukusu tuji mu mukono umo wa musenga. Kwambatu kine, kibelengelo kya tubangabanga kyabaya bingi nobe musenga wa ku kalunga.b Ñanyi wakonsha kubala kibelengelo kyabaya bibye?

7. (a) Mu Mwala wa Nshansha ye tumona na meso muji tubangabanga nobe tunga, kabiji akyo kibelengelo kyabaya byepi? (b) Mambo ka o kyaikela kine kuba’mba bamfunji ba bya mulwelele kibashupa kubala myala ya nshansha, kabiji kino kitufunjisha ka pa mambo a bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu?

⁷ Isaya 40:26 wakumbula’mba: “Inukai, mutale kuno kwiulu, mumone. Ñanyi walengele bino? yenkaye wibisolola bya mwiulu byonse, saka ebibala ne kwibitela byonse pa mazhina.” Masalamo 147:4 aamba’mba: “Ye ubala tubangabanga.” Nanchi “tubangabanga” tuji tunga? Buno bwipuzho kechi bwapela ne. Bamfunji ba bya mulwelele balanguluka’mba mu Mwala wa Nshansha umotu muji tubangabanga kukila pa 100 bilyonyi.c Atweba tumonakotu mwala wa nshansha umotu, bino kuji myala ya nshansha yavula muji tubangabanga twavujisha. Pano nga myala ya nshansha iji inga? Bamfunji ba bya mulwelele bamo bapima’mba iji 50 bilyonyi. Bakwabo nabo bapima’mba yavujisha kufika ne ku 125 bilyonyi. Onkao mambo, bantu kechi bakonsha kuyuka kibelengelo kya myala ya nshansha ne, kabiji kechi bakonsha kuyuka ne kibelengelo kya mabilyonyi a twine tubangabanga tujimo ne. Bino Yehoba wikiyuka kino kibelengelo. Kabiji kabangabanga konse wikatumba jizhina jako!

8. (a) Mwakonsha kulumbulula byepi byabaya Mwala wa Nshansha? (b) Yehoba watanchika byepi ñendelo ya bya mwiulu?

⁸ Moyo wetu wa kwakamwa Lesa wakonsha kubayilako umvwe twalanguluka pa byabaya myala ya nshansha. Kyapimwa kuba’mba papita myaka 100,000 pa kuba’mba kyeya kipulankane mu Mwala wa nshansha. Akifwanyikizhai muntetenga wa kyeya ubena kwenda pa lubilo lukatampe lwa makilomita 300,000 mu sekondi umo. Pa luno lubilo lwabaya bibye, papita myaka 100,000 pa kuba’mba muntetenga wa kyeya apulankane mu mwala wa nshansha! Myala ya nshansha imo yabaya bingi kukila ne mwala wa nshansha ye tumona na meso. Baibolo waamba’mba Yehoba “waala” ae meulu akatampe uba nobe kisapi. (Masalamo 104:2) Kabiji watanchika bulongo ñendelo ya bibye bilengwa. Kutendekela ku tubibese tucheche twauba nobe lukungu tuji mu mapunzha a pakachi ka tubangabanga kufika ne ku myala ya nshansha ikatampe, byonse byenda kwesakana na mwayila mizhilo yo abikako mwine Lesa amba byendelengamo. (Yoba 38:31-33) Mu jino jishinda Bashayuka ba byasayansi besakanya ñendelo ya bya mwiulu ku byo kikala pa kuzha mazha. Pano akilangulukai Muntu walengele bibye bintu byonse. Nanchi kechi mwikala na moyo wa kwakamwa Lesa uji na bulume bukatampe bwa kulenga bintu bya iwe mutundu nenyi?

“I ye Walengele Ntanda na Bulume Bwanji”

9, 10. Paikajikilwa juba ne bintu bizhingulukako, paikela Jupiter, ino ntanda, ne ñondo bimwesha byepi bulume bwa Yehoba?

⁹ Bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu bumwekana ne panopantanda po tuji. Ino ntanda wiibika bingi bulongo mu luno lwelele lwaya lela. Bashayuka ba byasayansi bamo baketekela’mba mu myala ya nshansha yavula kechi mwakonsha kwikala bintu byumi byonka byo biji pa ino pulaneti po tuji ne. Mwala wa Nshansha ye tumona na meso kechi walengelwe’mba mwa kwikala bintu byumi ne. Mu mwala wa nshansha mwayulatu tubangabanga paa. Muji kyuya kya malwa kabiji tubangabanga nato tujitu kipikipi uba nobe twaya twipunke. Kunsakunsa ya mwala wa nshansha kechi kujipo bintu bikebewa ku bintu byumi ne. Bino juba pamo ne bintu bizhokolokako byabikiwa pawamatu bulongo.

¹⁰ Jupiter ke pulaneti imo yabaya bingi yaikela kwalepa kya kine kine kabiji yo izhikijila ino ntanda. Jupiter yabaya bingi kya kuba ino Ntanda yetu itwelamo bimye kukila pa 1000 kabiji iji bingi na ngovu idonsa. Yuba ki ka? Ikoka nangwa kupaakula bintu bikinsankana mulwelele. Bashayuka ba byasayansi balanguluka’mba inge Jupiter kechi yajingako ne, bintu bikatampe biponena panopantanda inge byakijishamo bimye 10,000 kukila pa byo kiji luno. Kabiji kubwipi na ino ntanda yetu kuji ñondo. Ñondo kechi “usamishatu kyeya bufuku,” ne kumweka wa buyatu ne, ukwasha ino ntanda kwikala bulongo pa mpunzha payo po yasendalela kwakubula kushetumukapo. Kuno kusendalala ko yasendalala ino ntanda kwiilengela kwikala na bimye byayo byafwainwa. Bino bimye byanema bingi mambo bikwasha bintu byumi panopantanda.

11. Lwelele lwalengwa byepi kwikala jikebo ja kuzhikijila?

¹¹ Bulume bwa Yehoba bumweka ne mu mbaji yonse yalengelwamo ino ntanda. Akilangulukai, lwelele lwingila nobe jikebo ja luzhikijilo. Juba jisamisha mintetenga yawama ne yakonsha kwipayañana. Inge mintetenga ipayañana imaka mulwelele, ilengela mwela wa oxygen kwaluka ke mwela utelwa’mba ozone. Pano uno mwela wa ozone ye ukoka ino mintetenga yavula yakonsha kwipayañana. Ko kuba’mba ino pulaneti yo tujipo yalengwa na jikebo jayo jiizhikijila!

12. Kulengwa kwa mvula mu lwelele kumwesha byepi bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu?

¹² Alwe ke lubajitu lumo lwa lwelele mwavwangakana mwela wapusana pusana ukwasha bilengwa biji pepi nangwa biji panopantanda kwikala byumi. Pa bintu bya kukumya biji mu lwelele ke jishinda mulengelwa mvula. Pa mwaka pa mwaka, juba jikoka mema mu tulunga panopantanda mu luya lukatampe lukutankana kukila pa makilomita 400,000 mu bula ne mu bwipi. Ano mema alenga makumbi endezhana konse konse na lubesha wa mu lwelele. Inge asuswa bulongo ne kutokeshiwa, anoka ke mvula, sino, mema achimba, kubwela jibiji mo afumine. Kijitu byonka byaamba Musapwishi 1:7 amba: “Mema a mu mikola yonse afika mu kalunga ka mema, kabiji kalunga ne kuyula ne; konka kuya mema a mu mikola i ko ko aya ne jibiji.” Yehoba bunketu ye wakonsha kulenga ino ndengelo ya mvula.

13. Biyukilo ka bya bulume bwa Mulenga byo tumona mu bimenwa ne mu mushiji panopantanda?

¹³ Kimye kyonse kyo tumona kintu kyumi, tumona kiyukilo kya bulume bwa Mulenga bwa kulenga bintu. Bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu bumweka kutatwila ku bichi bikatampe bitelwa’mba redwood byalepa kukila mazubo atentakana 30 kuya pelu kufika ne ku bimenwa bibula kumweka na meso biji mu tulunga twa mema bipana mwela wavula wa oxygen yetupema. Awe yenka mushiji muji bintu byumi byavula bingi nabiji mizambo, kabuwa, ne tulongolo tuchuchu, byonse bingijila pamo mu mashinda apusana pusana akwasha bijimwa kukoma. Baibolo kyo kyo aambila’mba mushiji uji na bulume.—Ntendekelo 4:12.

14. Ñanyi bulume bwafyamika buji mu kantu kachuchu katelwa’mba atomu?

¹⁴ Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Yehoba “ye walengele ntanda na bulume bwanji.” (Yelemiya 10:12) Bulume bwa Lesa bumweka ne mu tubilengwa twanji tuchuchu. Kya kumwenako, tuntu tuchuchu tutelwa’mba maatomu tuji 1,000,000 to balamankanya pamo kechi twakonsha kwesakana na mujita wa lusuki wa muntu ne. Nangwatu kya kuba kano kaatomu bekabayisha kalepa byonka byalepa mazubo atentakana 14 kuya peulu, muchima wako wakonsha kwikalatu nobe ka jibulukusu ka mukele kaikela pa nzubo ya butanu na bubiji ya ano mazubo atentakana kuya peulu. Pano bino pa konkaka ka muchima kachuchu po pafuma bulume bwa kukumya bufuma mu kutubika kwa bomba wa nyukiliya!

“Bintu Byonse Bipema”

15. Byo atongawile banyama ba mungye bapusana pusana, lufunjisho ka Yehoba lo afunjishe Yoba?

¹⁵ Kiyukilo kikwabo kya kuyukilako bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu kiji mu banyama bavula baji panopantanda. Masalamo 148 atongaula bintu byavula bitota Yehoba, kabiji kyepelo 10 kyavwangamo ne “banyama ba mungye ne ba pa muzhi bonse.” Pa kuba’mba amweshe ene mambo muntu o afwainwa kuchiina Mulenga, pa kimye kimo Yehoba waambijile Yoba pa mambo a banyama nabiji bokwe, mbongolo wa mungye (kingalika), mboo, kyovwe, ne Leviatana (kampe ye kiwele). Ki ka Yehoba kyo akebelenga kulumbulula’mba kyumvwanyike? Umvwe bantu bachina bano banyama bakatampe balenga moyo, babulwa kukonsheka kulelwa, nanchi kechi bafwainwa kukizhamo kuchina Mulenga walengele bano banyama nenyi?—Yoba, bitango 38-41.

16. Ki ka kimulengela kukumya pa mambo a bañonyi bamo Yehoba bo alenga.

¹⁶ Kabiji Masalamo 148:10 atongola ne “bañonyi batumbuka.” Akilangulukai pa mitundu yabo yapusana pusana! Yehoba wamwambijile Yoba pa mambo a osetelechi ‘useka mbili ne aye ujipo.’ Uno ñonyi walepa mamita abiji ne kichika, bino kechi utumbuka ne. Wakonsha kunyema makilomita 65 mu awala umo kabiji lutampulo ye atampula walepa mamita ana ne kichika! (Yoba 39:13, 18) Kabiji kuji ñonyi mukwabo mukatampe wapasha kibata wa mu mema utelwa’mba albatross. Uno ñonyi javula wikalatu mwiulu sa alelemba peulu ya tulunga. Byapi bya uno ñonyi umvwe wibivungulula byalepa mamita asatu kufuma kwapela kyapi kimo kufika kwapela kikwabo. Kabiji wakonsha kulelemba pa kimye kikatampe sa atanyikatu byapi byanji kwa kubula kwibipepumuna. Kupusanako na uno ñonyi, kuji kañonyi kacheche kapasha kasosa kalepatu masentimita atanu kabiji ko kañonyi kakepesha panopantanda. Mu sekondi umotu kakonsha kupepumuna byapi byako jinga 80! Tuno tuñonyi twapasha kasosa tubekauka bingi nobe jibwe ja buneme. Twakonsha kubakama nobe ndeke ya kabotolo kabiji twakonsha kutumbuka ne lumfutwanyuma.

17. Nyama utelwa’mba blue whale wabaya byepi, kabiji twakonsha kubapo byepi inge twalanguluka pa banyama bo alenga Yehoba?

¹⁷ Masalamo 148:7 aamba’mba ne “bikatampe biji mukalunga” nabyo bimutota Yehoba. Akilangulukai pa nyama utelwa’mba blue whale ulangulukwa’mba ye mukatampe wakila banyama bonse panopantanda. Uno nyama mukatampe wikala mu kalunga ka mema wakonsha kulepa mu bula kufika ku mamita 30 nangwa kukilapo. Kinemenezhi kyanji kyaesakana pamo na kinemenezhi kya banzovu 30 bo babika pamo. Lujimi wanji bunketu wanema byonka byanema nzovu umo. Muchima wanji wabaya nobe ka motoka ka kacheche. Uno muchima wanji udukaukatu jinga 9 mu miniti umo. Wapusanako na bidukauka muchima wa koka kañonyi kapasha kasosa, mambo muchima wako udukauka bimye nobe 1,200 mu miniti umotu. Uno nyama mukatampe utelwa’mba blue whale uji na mikotakota ikatampe mupita mashi. Mukotakota wanji umo wabaya bingi kya kuba mwana wa mucheche wakonsha kukalabila mukachi. Kya kine, michima yetu itutundaikwa kwamba mawi a lutundaiko apelako aji mu buku wa Masalamo a kuba’mba: “Bintu byonse bipema bimutote Yehoba.”—Masalamo 150:6.

Twayai Tufunjile ku Bulume bwa Yehoba bwa Kulenga Bintu

18, 19. Bintu byo alenga Yehoba panopantanda byaenda kupusana pusana byepi, kabiji bilengwa bitufunjishapo ka pa mambo a bumfumu bwanji?

¹⁸ Tufundako ka kwi Yehoba byo engijisha bulume bwanji bwa kulenga bintu? Tuba bingi moyo pa kumona bilengwa byapusana pusana. Nyimbi wa masalamo umo waambile’mba: “Anweba Yehoba, mingilo yenu byo yavujisha! ... Panopantanda payula bilengwa byenu.” (Masalamo 104:24) Kino kintu kya kine. Bashayuka ba byasayansi bafunda bya bilengwa byumi bayuka misango ne misango ya bintu byumi panopantanda yakila pa milyonyi umo; bino bapusana mu ndangulukilo yabo kuba’mba kana ino misango ya bintu yavula kukila pa 10 milyonyi, 30 milyonyi, nangwa kukilapo nyi kana. Muntu ulenga bipikichala wakonsha kutana’mba pa kimye kimo bulume bwanji bwa kulenga bintu bwapwa. Yehoba aye kechi byo byo aji ne, mambo bulume bwanji bwa kulenga bintu bipya byapusana pusana kechi bupwa nangwa pachechetu ne.

¹⁹ Yehoba byo engijisha bulume bwanji bwa kulenga bintu, kitufunjisha bumfumu bwanji byo buji. Kyambo kya kuba’mba “Mulenga” kyamupatula Yehoba ku bintu byonse mu kulengwa konse, mambo abyo ke “bilengwa.” Nangwatu Mwana Yehoba ye atemwisha, waingilanga “nobe sendwe” kimye kyalengelwenga bintu kechi utelwapotu nangwa pacheche mu Baibolo amba Mulenga nangwa’mba Mulenga mukwabo ne. (Byambo bya Mana 8:30; Mateo 19:4) Aye ke ‘Mubeji wa pa bilengwa byonse.’ (Kolose 1:15) Kifulo kya Yehoba kya Bumulenga kimupa lūsa lonse lwa kwingijisha bulume bwa bumfumu bwanji bwa pa bintu byonse.—Loma 1:20; Lumwekesho 4:11.

20. Mu ñanyi mulanguluko Yehoba moakokolokela kutatula kimye kyo apwishishe kulenga bilengwa bya panopantanda?

²⁰ Abya Yehoba wikileka kwingijisha bulume bwanji bwa kulenga bintu nyi? Baibolo waamba’mba Yehoba byo apwishishe mingilo yanji ya kulenga bintu pa juba ja butanu na jimo ‘walekele nangwa’mba wakokolokele ku mingilo yanji yonse yo aubilenga pa juba ja butanu na bubiji.’ (Ntendekelo 2:2) Mutumwa Paulo waambile’mba jino “juba” ja butanu na bubiji jiji na myaka biumbi byavula, mambo jakijingako ne mu moba o ajingako aye. (Bahebelu 4:3-6) Abya nanchi ‘kukokoloka’ kulumbulula’mba Yehoba wikileka kwingila nyi? Ine, Yehoba kechi uleka kwingila ne. (Masalamo 92:4; Yoano 5:17) Kukokoloka koakokoloka kulumbulula kuleka mingilo yanji ya kulenga bintu panopantanda. Bino mwingilo wanji wa kufikizha nkebelo yanji ukitwajijila, kechi wamuchibikizha ne. Uno mwingilo mwavwangwa ne mwingilo wa kunembeshiwa kwa Binembelo Byazhila na mupashi. Kabiji uno yenka mwingilo wanji muji ne kulenga ‘bilengwa bipya,’ byo tukesambapo mu Kitango 19.—2 Kolinda 5:17.

21. Bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu bukoba ka ku bantu bakishinka myaka ne myaka?

²¹ Juba ja kukokolokelamo Yehoba byo jikafika ku mpelo, ukatongola mingilo yanji yonse ya panopantanda amba ‘yawamishatu,’ byonka byo aubile ku mpelo ya moba atanu na jimo a kulengwa kwa bintu. (Ntendekelo 1:31) Jishinda mo akakebela mwine kwingijisha bulume bwanji bwakila bwa kulenga bintu panyuma ya kino bikamweka byo kikekala. Mu byonse bikobiwanga twasumininwa kuba’mba tukatwajijila kusangalala na Yehoba byo engijisha bulume bwanji bwa kulenga bintu. Myaka ne myaka, tukafundanga byavula pe Yehoba kupichila mu bilengwa byanji. (Musapwishi 3:11) Umvwe ke tufunde byavula pe aye, moyo wetu wa kumwakamwa po po abaya kabiji po po tufwenyesha kwipi na Mulenga wetu Mukatampe.

[Tubyambo twa mushi]

Mepuzho a Kulangulukapo

Masalamo 8:3-9 Bilengwa bya Yehoba byakonsha kwitufunjisha byepi kwikala bepelula?

Masalamo 19:1-6 Bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu bwakonsha kwitutundaika kuba ka, kabiji mambo ka?

Mateo 6:25-34 Kulanguluka pa bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu kwakonsha kwitukwasha byepi kubula kubambisha michima ne kwibikila bya kuba byawama mu bwikalo?

Byubilo 17:22-31 Bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu bwitufunjisha byepi kuba’mba kupopwela bankishi kwatama kabiji ne kuba’mba Lesa kechi uji kwalepa ne atweba ne?

[Kipikichala pa peja 48]

Yehoba ‘wibikajikile kyeya ne juba’

[Kipikichala pa peja 49]

‘Wibitela byonse pa mazhina’