INDONESIA
Bena West Java Batambwijile Bukine
Theodorus Ratu
Mu 1933, Frank Rice waichile Theodorus (Theo) Ratu, ngikazhi wa ku North Sulawesi kuba’mba amukwasheko kwingijila pafikilanga mabuku mu Jakarta. Theo waambile’mba, “Natemenwe bingi mwingilo wa Bufumu kabiji natendekele kusapwila pamo na mulongo Rice. Palutwe kacheche, twasapwijilenga pamo ne Bill Hunter mu Java ne na ba mingilo baingijilanga ku Bwato pa kuya ku Sumatra.” Theo ye wajinga mwina Indonesia mutanshi kufunda bukine kabiji waingijile myaka yavula mu Java, ku North Sulawesi ne ku Sumatra.
Mwaka walondejilepo, Bill Hunter washijile Felix Tan mwana wa sukulu waikalanga mu Jakarta buloshuwa wa kuba’mba Bafu Baji Pi? Felix wabwelele ku bansemi banji ku Bandung ku West Java ne kumwesha nkasanji aye Dodo uno buloshuwa. Bonse bakuminye bingi byo bafunjile mu uno buloshuwa amba muntu mutanshi Adama kechi wajinga na mweo ubula kufwa ne. Adama wajinga mweo. (Nte. 2:7, tubyambo twa panshi.) Byo bakebeshe kufunda pe Lesa, Felix ne Dodo bayile na kukeba mushitolo mutanwa mabuku mu Bandung kuba’mba bakebemo mabuku anemba Bakamonyi. Kabiji babuujileko kisemi kyabo bintu byo bafunjile. Byo batangile mabuku onse ne mabuloshuwa o bataaine, batumine nkalata kwafikilanga mabuku ku Jakarta. Batemenwe bingi mulongo Frank Rice byo ebafwakashijile ne kwibaletela mabuku akatataka.
Kisemi kya ba Tan
Aku mulongo Rice ubwelatu ku Jakarta, Clem ne Jean Deschamp ba mulume ne mukazhi besongweletu katataka, bayile na kufwakasha ku Bandung moba 15. Felix waambile’mba, “Mulongo Deschamp washikishe kisemi kyetu umvwe tukeba kubatizhiwa. Bantu bana ba mu kisemi kyetu, amiwa, Dodo, nyenga yami Josephine (Pin Nio), bamama ba (Kang Nio), twipaine kwi Yehoba mu lubatizhilo.”a Byo babatizhiwetu, kisemi kya ba Tan, baingijile pamo na ba Clem ne ba Jean mu mwingilo wa kusapwila pa moba atanu na ana. Clem wibamwesheshe bya kusapwila kwingijisha tubikachi po banembele byambo bya mu Baibolo byapeela mu milaka isatu. Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, kajibumba kajinga mu Bandung kaikele ke kipwilo, kipwilo kya bubiji mu Indonesia.
Kisochi kya kwa Papa
Mwingilo wa kusapwila byo ayijilengako palutwe, bantangi ba bupopweshi batendekele kumona byaingijilenga Bakamonyi. Abo ne bantu babo banembele bibaaba bya kulengulula mwingilo ne bintu byaitabilamo Bakamonyi. Abino bibaaba byalengejile Kipamo Kitala pa bya Bupopweshi kulobela Frank Rice kuba’mba eye alumbulule. Abano ba biloolo batemenwe bingi pa mikumbu yanji kabiji baswishishe mwingilo kutwajijila.b
Ku ntendekelo ya 1930, ba biloolo ba mu kafulumende wa kala baswishishe mwingilo wa kusapwila. Bino kafulumende wa Nazi wa bena Germany byo atendekele kulama mu Europe, ba biloolo bamo, batendekele kumanyika Bakamonyi kikatakata Bakatolika. Clem Deschamp waambile’mba, ‘Katolika umo waingijilanga pa kashitomo waangachile mabuku etu ne kubepa’mba aambilenga byatama pa bena Nazi. Byo nayile na kwijizhanya ku Kipamo kya Kashitomo, nataaine’mba kiloolo wakanama ufwapo waya na kukokoloka. Nataainepo muntu ungi wawama muchima wabujile Katolika, kabiji wampele mabuku ne kuñambila’mba, Senda onse o ukeba mambo uno muntu ufwapo!’
Jean Deschamp waambile’mba, “Kimye kikwabo, ba biloolo bakoselekotu amba kanatu tufuute bipikichala mu buku wa kuba’mba Enemies. Bakaine bipikichala byamwesheshenga muloolo (Satana) ne mwanamukazhi pite wapendwa (bupopweshi bwa bubela). Abano bonse bavwajile bisochi bya bapapa (miter).c Atweba twafuukwilepo kupa bantu uno buku. Onkao mambo, atweba basatu twaikele ku kiito mu mute wazonga, na kufuuta bipikichala byamwesheshenga kisochi kya kwa papa mu mabuku avula!”
Bipikichala bibiji byajinga mu buku wa Enemies byo bafuuchile ku ba biloolo
Nkondo ya mu Europe byo yafwenyenye pepi, mabuku etu atwajijile kusolola bukamfutumfutu bwa bupopweshi ne byo bwivwanganga mu bya bumulwila ntanda. Kabiji bantangi ba bupopweshi bakoselepotu na kukanjikizha kafulumende amba alekeshe mwingilo ne kukanya mabuku etu avula.
Nangwa byonkabyo, balongo batwajijile na kwingila kabiji baingijishe bulongo munkinyi wa kupulintilako wafumine ku Australia. (Byu. 4:20) Jean Deschamp waambile pa jishinda jimo jo baingijishenga amba: “Umvwe twapulinta buloshuwa wa katataka nangwa magazini, twiapananga ku kafulumende kuba’mba apitulukemo ne kwiaswisha. Twapulintanga ne kutwala mabuku ku bipwilo ku ntendekelo ya mulungu. Ku mpelo ya mulungu, twasendangapo buku umo ne kumutwala ku ofweshi wa mutonyi. Inge buku bamukana, twaumvwanga bibi ku muchima ne kubwela jibiji na kupulinta buku mukwabo.”
Balongo ne banyenga bapanga bantu mabuku o bakainye, baingijishanga jishinda ja kuba’mba bakapokola babule kwibakwata. Kimye kimo byo bajinga mu mwingilo ku Kediri, ku East Java, Charles Harris wasapwijile mukulumpe wa bakapokola kwa kubula aye mwine kuyuka.
Mukulumpe wa bakapokola waambile’mba, “Nakufumpila juba jonse. Pembela nkitale pa mutanchi wa mabuku o bakanya.”
Charles waambile’mba, “Mukulumpe wa bakapokola byo atwelele mu nzubo, nafile mabuku o bakanya mu mapokochi a munkukumba wami. Byo abwelele, namupele mabuloshuwa 15 o babujile kukanya. Wampele bupe kya na mukose kabiji natwajijile kupa bantu mabuku o bakanya mu mukwakwa.”
Banembelenga Nangwa kya Kuba Bebakatazhanga
Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse byo yabayile mu Europe, balekele kutuma mabuku kufuma ku Netherlands kuya ku Indonesia. Pano bino, balongo bamwenejile jimo lukatazho kabiji baambijile kampanyi umo kuba’mba ebapulintilengako magazini ku Jakarta. Magazini mutanshi wa Labainga! mu mulaka wa ku Indonesia watendekele mu January 1939, kabiji Kyamba kya Usopa kya mu mulaka wa ku Indonesia nakyo kyalupukile. Balongo bapotele munkinyi mucheche ne kutatula kwipulintila magazini bene. Mu 1940 batambwijile munkinyi mukatampe wapapakana kufuma ku Australia ye baingijishe kupulintilako mabuloshuwa ne magazini mu mulaka wa ku Indonesia ne wa ku Netherlands kwingijisha mali abo.
Munkinyi mutanshi wa kupulintilako ye baletele ku Jakarta kwafikilanga mabuku
Pa 28 July 1941, kafulumende wakainye mabuku onse a Bakamonyi. Jean Deschamp waambile’mba: “Juba jimo lukelo, nataipilenga mu ofweshi, namwenetu bakapokola ne mukulumpe wa bakapokola wa ku Netherlands bashinkula kinzhilo saka bavwala bivwalo bya nkondo, makalapushi atoka, bajinga na mipenyi saka bavwala ne tumpompo. Kechi twachiine ne. Moba asatu apichilepo, twaumvwine sawakya kuba’mba katatakatu bakanye mabuku etu. Kiloolo wa bwitote watangile mukubukubu wa nkalata ne kukambizha’mba tuleke kwingijisha munkinyi wa kupulintilako. Bino bamwatawami bamubuujile’mba mwakelwa. Uno munkinyi twamupoteshe kesha!”
Bino Baibolo kechi bamukainye ne. Onkao mambo, balongo batwajijile kusapwila ku nzubo ku nzubo kwingijishatu Baibolo. Bafunjishanga ne bantu Baibolo. Bino nkondo byo yafikile mu Asia, bapainiya bafumine ku byalo bingi bebambijile kubwela ku Australia.
a Kabiji bashanji Felix ne bankasanji basatu nabo baikele Bakamonyi. Josephine nyenga yanji wasongwelwe kwi André Elias kabiji batainwe ku Sukulu wa Baibolo wa Gileada wa Watchtower. Jishimikila ja bwikalo bwanji bejinembele mu Labainga! wa September 2009.
b Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse byo yapwile, Frank wabwelele ku Australia na kulama kisemi. Mulongo Rice wapwishishe mwingilo wanji wa pano pa ntanda mu 1986.
c Abino bipikichala byaimenejile pa Lumwekesho 12:9 ne 17:3-6.