Kufunjisha Baana Kukookela

LUKATAZHO

Anweba ne mwanenu uji na myaka ina mulwila luusa, kabiji kimye kyonse mwanenu wimushinda.

• Inge mwamwambila’mba obe kintu kyo abena kubula kukeba kuba, ulengulula.

• Inge mwamwambile’mba aleke kuba kintu kyo akeba kuba, ufikenatu kuzhingila.

Mwatendeka kulanguluka’mba, ‘Kana ukakomatu byonka bye nyi? Inyi kana ukekileka inge wakoma?’

Mwakonsha kufunjisha mwanenu kukookela. Bino saka tukyangye kwisamba pa byo mwakonsha kuba bino, twayai tukisambe pa kilengela mwana kukosama.

KILENGELA

Mwanenu byo asemenwetu, mwajinga na mwingilo wabaya wa kumulama. Mwamubilanga byonse byo akebanga. Mwaubangatu inge wajila, mwakuyatu kala na kumumona, ne kumubila byonse byo abena kukeba. Mwaubanga bingi bulongo pa kumuta muchima. Lukeke ukebewa kumuta muchima ku bansemi kimye kyonse.

Nangwa byonkabyo, inge papita bañondo bavula, mwana utendeka kuba nobe ye mwina nzubo kabiji bansemi banji bo bakumwingijila ne kumubila byo akeba. Inge wafikizha myaka ibiji, mwana uyuka kishinka kimufichisha bingi ku muchima kya kuba’mba, “bulume” bo ajinga nabo bwapwa. Bansemi banji baleka kulondela byo akeba; baketekela kuba’mba aye ye usakulondelanga byo bakeba. Kino kizhingijisha bingi baana. Kabiji baana bamo bekala bingi na kazanga. Baana bakwabo beseka bansemi babo pa kukana kwibakookela.

Pa kikye kimye kyakatazha, nsemi wafwainwa kutendeka kwingila mwingilo wa katataka, wa kwikala na luusa lwa kupana mikambizho mwana yo afwainwa kulondela. Pano kyakonsha kwikala byepi inge mwana walengulula nangwa wakana ino mikambizho, byonka byo bamwesha ku ntendekelo ya kino kibaba?

BYO MWAKONSHA KUBA

Tangijilainga. Mwanenu ukaswatu kuba’mba yenu muji na luusa inge kemumutangijile. Onkao mambo, mwafwainwa kumubikila mizhilo, kabiji mwafwainwa kuba bino mu jishinda jawama. Mu myaka ya kulutwe kuno, bantu bamo bebepekezha’mba bashayuka balengela kyambo kya “luusa” kumweka nobe kyatama. Mwanamulume umo utela luusa luji na bansemi amba “kechi lwayilamo ne” kabiji amba “lwatama.” Pano bino, kulama baana butotwe kwakonsha kwibavulañanya, ne kwibalengela kwikala na byubilo byatama ne kwijantula. Kuba bino kwakonsha kulengela baana kubula kukoma bulongo.—Jifunde ja mu Baibolo: Byambo bya Maana 29:15.

Bajimunainga. Kipongo kya byambo kimo kilumbulula kyambo kya kujimuna kuba’mba “kufunjisha kulengela muntu kwikala na lukookelo nangwa kwikanya. Javula kumwekela mu kupana mizhilo ne kukambulañana inge muntu walala yoyo mizhilo.” Nangwa byonkabyo, kechi mwafwainwa kukizhamo kupuma mwana nangwa kutendeka kumukabisha ne. Pano bino, mwafwainwa kumufunjisha mu jishinda jafwainwa kumulengela kupimpula byubilo.—Jifunde ja mu Baibolo: Byambo bya Maana 23:13.

Sabaingapotu. Bansemi bamo bepuzha baana babo kwibakookela. (“Nsakutemwa bingi inge upyange mu nzubo, waumvwa nyi?”) Kampe balanguluka’mba kwamba bino ko kumwesha’mba baji na muchima wawama. Pano bino, kuba bino kwakonsha kulengela mwana kulanguluka’mba wakonsha kwifuukwilapo mwine kuba byo bamwambila nangwa kubula kwibyuba. Kechi mwafwainwa kupana luusa lwenu ku mwana ne, bino, mwafwainwa kumulumbulwila byo mubena kukeba’mba obe.—Jifunde ja mu Baibolo: 1 Kolinda 14:9.

Kwalauka alaukanga ne. Inge mwaamba’mba ine, kechi mwafwainwa kubwezhamo muchima ne, kabiji anweba bonse babiji bamulume ne mukazhi mwafwainwa kuswisha kyo mwafuukulapo kuba inge mwana wabula kumvwa. Inge mwafuukulapo kumupuma na mambo a kubula kukookela, ubai byonkabyo. Kechi mwafwainwa kutaya kimye kyabaya na kulumbulula ene mambo o mwafuukwilapo kuba byo byo ne. Kikapeela bingi kwi anweba ne mwanenu inge ‘Ee wenu waikala ee, ne Ine wenu naye waikala ine.’—Yakoba 5:12.

Ikalai na butemwe. Mu kisemi, bansemi kechi bafwainwa kupana luusa lwabaya ku baana nangwa kwikala bashinta ne. Bino kisemi ke lunengezho lwabikako Lesa kuba’mba baana bafundenga kwikala bantu balumbuluka inge bakoma. Pa kuba’mba baana bakome bulongo, lujimuno lukebakwasha kwikala na lukookelo ne kuyuka’mba mwibatemwa.