Kitango 16
Nengezhai Kisemi Kyenu Kukekala Myaka ne Myaka Kulutwe
1. Nkebelo ka ya Yehoba pa mambo a kisemi?
KIMYE Yehoba kyo asambakenye ba Adama ne Evwa mu masongola, Adama waambile pa lusekelo lwanembwa mu nsansawilo ya mu Kihebelu. (Ntendekelo. 2:22, 23) Bino Mulenga wajinga na bintu byavula bingi byafwainwe kulengela baana banji kwikala balusekelo. Wakebele’mba bamulume ne mukazhi ne bisemi byabo bobenga kyaswa muchima wanji. Wabujile bantu babiji batanshi amba: “Semainga ne kusemununa, muvule ne kukumbana ponse pa ntanda ne kwiikokesha; mwikale na bunkambo bwa pa masabi a mu mema, ne bwa pa bañonyi bapita mwiulu, ne bwa pa byumi byonsetu byenda panopantanda.” (Ntendekelo 1:28) Uno mwingilo byo awaminepo! Abo ne baana babo ba kulutwe byo bafwainwe kusangalalapo umvwe ba Adama ne Evwa bakokejile Yehoba!
2, 3. Bisemi byakonsha kwikala byepi bya lusekelo mu ano moba?
2 Lelo jino, bisemi bingijila pamo kuba kyaswa muchima wa Lesa, byaikala bingi bya lusekelo. Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Mu munema wa kunemeka Lesa umwenamo byonse, byo aji na mulaye wa bumi buno, ne wa abwa bukeya.” (1 Timoti 4:8) Kisemi kiji na munema wa kunemeka Lesa ne kulondela byaamba Yehoba mu Baibolo, bakekala na lusekelo mu “buno bumi.” (Salamo 1:1-3; 119:105; 2 Timoti 3:16) Nangwa kya kuba umotu mu kisemi ye ulondela mafunde a mu Baibolo, kyawama kukila mwabula nangwa umo ne.
3 Uno buku waamba pa mafunde avula bingi a mu Baibolo akonsha kulengela kisemi kwikala kya lusekelo. Kampe mwimwena ne anwe bene mafunde amo o babwezhabwezhapo mu uno buku. Mambo ka? Ene mambo, ke a kuba’mba muji bukine bwakonsha kukwasha bonse ba mu kisemi kwikala bulongo. Kisemi kibikako kwingijisha mafunde a mu Baibolo, kitana’mba kwikala na munema wa kunemeka Lesa kuji ‘na mulaye wa buno bumi.’ Pano twayai twisambe pa mafunde ana anema.
BUNEME BWA KWIKANYA
4. Kwikanya kwanemena ka mu masongola?
4 Mfumu Solomone waambile’mba: “Muntu ubula kukanya muchima wanji uji pamo nobe muzhi ye bakundwila nsakwa, ne kumushatu patoka.” (Byambo bya Mana 25:28; 29:11) ‘Kukanya muchima,’ kwanema bingi ku bonse bakeba kwikala na masongola a lusekelo.
Kwikala na byubilo byatama nabiji, bukaji nangwa byubilo bya bulalelale kwakonsha konaunatu masongola, kabiji kyakonsha kukatazha bingi kwiawamisha.
5. Muntu mbulwakoloka wakonsha kwikanya byepi, kabiji mfweto ka ijimo mu kuba kino?
5 Ibyo kuba’mba, kafwako wa mu kisemi kya kwa Adama wakonsha kwikanya mu byonse na mubiji wanji wa bumbulwakoloka ne. (Loma 7:21, 22) Pano bino, kwikanya ke lubaji lwa kipangwa kya mupashi. (Ngalatiya 5:22, 23) Onkao mambo, mupashi wa Lesa uketukwasha kwikanya umvwe twamulomba, umvwe ke twingijishe mafunde aji mu Binembelo, kabiji umvwe ke tupwanañane na bantu bamwesha luno lubaji lwa kipangwa kya mupashi ne kuchinuzhuka bantu babula kwilumwesha. (Salamo 119:100, 101, 130; Byambo bya Mana 13:20; 1 Petelo 4:7) Kuba bino, kuketukwasha ‘kuchina bulalelale’ umvwe twaesekwa. (1 Kolinda 6:18) Tukaleka byubilo bya malwañano ne kuleka kupendwapendwa. Kabiji kiketukwasha kuyuka bya kuba umvwe twazhingila nangwa twatanwa mu bintu byakatazha. Twayai atweba bonse kuvwangakotu ne baana tufunde kwikala na luno lubaji lwa kipangwa kya mupashi.—Salamo 119:1, 2.
MWENO YAWAMA YA BUMUTWE
6. (a) Ñanyi lunengezho Lesa lo abikako pa mambo a bumutwe? (b) Mwanamulume wafwainwa kuvulukanga ka umvwe ukeba bumutwe bwanji kuleta lusekelo mu kisemi kyanji?
6 Jifunde ja bubiji janema ke kuyuka bumutwe. Paulo walumbulwile bingi bulongo byo kyafwainwa kwikala byo aambile’mba: “Nasaka namba muyuke’mba, mutwe wa banabalume bonse ye Kilishitu; kabiji mutwe wa mwanamukazhi ye mulume wanji; kabiji mutwe wa Kilishitu ye Lesa.” (1 Kolinda 11:3) Kino kyalumbulula’mba mwanamulume ye utangijila kisemi, mukazhanji nkwasho kabiji baana bafwainwa kukokela bansemi babo. (Efisesa 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Yukai’mba, bumutwe buletatu lusekelo mu kisemi umvwe mubena kwibwingijisha mu jishinda jawama. Banabalume baji na munema wa kunemeka Lesa bayuka’mba bumutwe kechi bulumbulula kwikala wakanama ne. Balondela Yesu, mutwe wabo. Nangwa kya kuba, Yesu ye “mutwe wa byonse,” aye ‘kechi waishile’mba, bamwingijile ne, poso amba ebengijile.’ (Efisesa 1:22; Mateo 20:28) Mu jishindatu jimo, mwanamulume mwina Kilishitu wingijisha bumutwe bwanji kechi mu kwimwena bintu byanji aye mwine ne, bino wafwainwa kuta muchima ku bintu bya mukazhanji ne baana banji pamo.—1 Kolinda 13:4, 5.
7. Mafunde ka a mu Binembelo afwainwa kukwasha mwanamukazhi kwingila mwingilo ye bamupa kwi Lesa mu kisemi?
7 Mwanamukazhi uji na munema wa kunemeka Lesa kechi wibekya nangwa kukeba kutangijila mwatawanji ne. Aye usekela mu kumukwasha ne kwingijila pamo nanji. Baibolo walumbulula bingi bulongo kuba’mba “mulume ye mutwe wa mukazhanji.” (Efisesa 5:23) Umvwe wasongolwa, wikala “wakaswa na muzhilo ku mwata wanji.” (Loma 7:2) Kabiji Baibolo wamutela jikwabo’mba “nkwasho wamufwainwa.” (Ntendekelo 2:20) Umwesha byubilo ne kuyuka bintu bimo bibula kubapo bamwatawanji ne kwibakwasha mu bintu bibena kukebewa. (Byambo bya Mana 31:10-31) Baibolo wabwela waamba’mba mwanamukazhi ke ‘mukwabo,’ mo bengijila na mwatawanji. (Malakai 2:14) Ano mafunde a mu Binembelo akwasha bingi mwanamulume ne mwanamukazhi kuyuka lubaji lwabo kabiji ne kwinemeka.
‘PELAWIZHAINGA KUMVWA’
8, 9. Londololai mafunde amo akonsha kukwasha bonse ba mu kisemi kuyuka bya kwisamba bulongo.
8 Mu uno buku, kuyuka bya kwisamba kwaambiwamo bingi. Mambo ka? Mambo kikebewa kwisamba ne kwiteleka bulongo pa kuba’mba mupwishe makatazho. Kwisamba kukebewa kushimpañana kechi kya kuba umotu saka alolobwelatu ne. Mwana wa bwanga aye Yakoba wanembele’mba: “Bantu bonse bapelawizhe kumvwa, babande kwamba.”—Yakoba 1:19.
9 Kabiji kyanema bingi kuyuka bya kwisamba na bakwetu. Kwikala na kanswatu, lutobo nangwa kwingijisha byambo byatama kuchibikizha misambo. (Byambo bya Mana 15:1; 21:9; 29:11, 20) Nangwa byambo byo tukeba kwamba byalumbuluka, bino umvwe twibyamba na bukaji, na bwitote nangwa mu jishinda jikwabo jabula kufwainwa, byakonshatu kulengela bintu kuya munsunya. Ñambilo yetu yafwainwa kwikala yawama, ‘yalungwamo na mukele.’ (Kolose 4:6) Byambo byetu byafwainwa kwikala nobe “bipangwa bya maepo byapasha ngolode.” (Byambo bya Mana 25:11) Bisemi byayuka bulongo mwa kwisambila, bikala bingi bya lusekelo.
BINGILA BUTEMWE
10. Butemwe bwa mutundu ka bukebewa mu masongola?
10 Kyambo kya “butemwe” kyo kyaambiwamo javula bingi mu uno buku. Mwakonsha kuvuluka butemwe bo tubena kwambapo nyi? Kya kine butemwe bwa kwifwalama (Greek, eʹros) bukwasha bingi mu masongola, kabiji mu masongola mo baikala bulongo butemwe ne bulunda (Greek, phi·liʹa) pakachi ka bamulume ne mukazhi bubayilako. Bino butemwe bwakila ke bobwa bwatongolwa na kyambo kya Kingiliki bwa a·gaʹpe. Buno bo butemwe bo twafwainwa kwikala nabo pe Yehoba, Yesu ne bakwetu. (Mateo 22:37-39) Buno bo butemwe Yehoba bo amwesha ku bantu bonse. (Yoano 3:16) Byo kyawamapo kwi atweba kumwesha butemwe bwa uno mutundu ku bena kwetu ne baana betu pamo!—1 Yoano 4:19.
11. Butemwe bwingila ñanyi mwingilo mu masongola?
11 Butemwe bwa uno mutundu mu masongola “ye mukwato ulumbulula byonse.” (Kolose 3:14) Butemwe bupwanya pamo bamulume ne mukazhi ne kwibalengela kukeba kwiubila byawama ne kulama bulongo baana babo. Umvwe bisemi byatanwa mu makatazho akatampe, butemwe bo bwibakwasha kuyuka bya kwiapwisha bulongo. Bamulume ne mukazhi byo baya na kukota, butemwe bwibalengela kwikosesha ne kwisanchila bene na bene. “Butemwe . . kechi bwikebela bintu ne. . . . Bwitaba byonse, kabiji buketekela byonse, butekanya mu byonse. Butemwe kechi bupwa ne.” 1 Kolinda 13:4-8.
12. Mambo ka butemwe bwa bamulume ne mukazhi pe Lesa o bwakonsha kukosesha masongola abo?
12 Mfungwa ya masongola kechi ikosatu umvwe bamulume ne mukazhi betemwatu bene na bene ne, bino kikatampe kana batemwa Yehoba. (Musapwishi 4:9-12) Mambo ka? Mutumwa Yoano wanembele’mba: “Kutemwa Lesa ko ko kuno, amba, tulame mikambizho yanji.” (1 Yoano 5:3) Onkao mambo, bamulume ne mukazhi bafwainwa kufunjisha baana babo kwikala na munema wa kunemeka Lesa kechi na mambo a kubatu’mba bebatemwa ne, bino ke na mambo a kuba’mba Yehoba byo byo ebakambizha. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:6, 7) Bafwainwa kuchinuzhuka bulalelale kechi na mambo a kubatu’mba betemwa bene na bene ne, bino kikatakata mambo batemwa Yehoba aye “ukazhachisha ba bulalelale ne bankende” bonse. (Bahebelu 13:4) Nangwatu kya kuba umo mu masongola walenga mambo akatampe, butemwe pe Yehoba bo bukalengela mukwabo kutwajijila kulondela mafunde a mu Baibolo. Bisemi bikala bya lusekelo bingi umvwe butemwe bwabo bwaimenatu pe Yehoba!
KISEMI KYUBA KYASWA MUCHIMA WA LESA
13. Kubanga kyaswa muchima wa Lesa kukwasha byepi bantu kuta muchima ku bintu bine byanemesha?
13 Bwikalo bwa mwina Kilishitu bonse bwaimenatu pa kuba kyaswa muchima wa Lesa. (Salamo 143:10) Bino byo byo kilumbulula kunemeka Lesa. Kuba kyaswa muchima wa Lesa kukwasha bisemi kuta muchima ku bine bintu byanemesha. (Filipai 1:9, 10) Kya kumwenako, Yesu wajimwineko amba: “Naiya kwabanya muntu ne shanji, mwana wa mukazhi naye ne inanji, mulokazhi naye ne inanjivyala: kabiji balwanyi ba muntu bakekala ba mu kisaka kyanji mwine.” (Mateo 10:35, 36) Yesu waambile kine, mambo baana ba bwanga bavula bamanyikilwe ku ba mu bisemi byabo. Byo kyataminepo kino! Nangwa byonkabyo, kutemwa ba mu kisemi kechi kwafwainwa kukepesha butemwe bwetu pe Yehoba ne Yesu Kilishitu ne. (Mateo 10:37-39) Umvwe muntu wachinchika pa kumanyikwa ku bakajimbuluzhi ba mu kisemi, bano bantu bakonsha kupimpula byubilo byabo umvwe bemwena bintu byawama bifuma mu kwikala na munema wa kunemeka Lesa. (1 Kolinda 7:12-16; 1 Petelo 3:1, 2) Nangwatu babula kupimpula byubilo byabo, bino mu kwingijila Lesa kwa kubula kuleka mufuma bintu byawama bya myaka.
14. Nanchi kukebesha kuba kyaswa muchima wa Lesa kukwasha byepi bansemi kubila bintu byawama baana babo?
14 Kuba kyaswa muchima wa Lesa kukwasha bansemi kufuukula bintu byawama. Kya kumwenako, mu mapunzha amo bansemi bamona baana kwikala nobe mwa kumwena mali, kabiji baketekela bingi mu baana babo kuba’mba bo bakebalama umvwe bakota. Kyanema bingi baana kulama bansemi babo, pano bino kino kechi kyafwainwa kulengela bansemi kukwasha baana babo kukebesha bintu bya ku mubiji ne. Kechi kyawama bansemi kukomeshatu baana babo kuba’mba batangizheko bintu bya ku mubiji kukila bintu bya ku mupashi ne.—1 Timoti 6:9.
15. Inanja Timoti aye Yunisa waikala byepi wa kumwenako wawama ku bansemi boba kyaswa muchima wa Lesa?
15 Kya kumwenako kyawama kya bansemi, ke Yunisa, inanja Timoti wajinga mulunda wa kwa Paulo. (2 Timoti 1:5) Nangwa kya kuba wasongwelwe ku muntu wabula kwitabila, Yunisa pamo ne nkambo yanji Timoti, aye Loisa, bakomeshe bingi bulongo Timoti kwikala na munema wa kunemeka Lesa. (2 Timoti 3:14, 15) Timoti byo akomene, Yunisa wamuswishishe kufuma pa nzubo ne kusalapo kwingijila pamo na Paulo mu mwingilo wa bumishonale wa kusapwila Bufumu. (Byubilo 16:1-5) Byo asangalelepo kimye mwananji kyo aikajile mishonale! Kumufunjisha kufuma ku bwanyike ko kwamulengejile kwikala na munema wa kunemeka Lesa byo akomene. Kine, Yunisa waikele na lusekelo lukatampe bingi pa kumvwa masawakya awama a mwingilo wa bukishinka waingijilenga Timoti nangwa kya kuba wajinga kwalepa.—Filipai 2:19, 20.
KISEMI NE BWIKALO BWENU BWA KULUTWE
16. Yesu byo ajinga mwana wanemekele bañanyi, kabiji ñanyi kine kintu kyo atelepo muchima?
16 Yesu wakomejile mu kisemi kyaakamwanga Lesa, kabiji byo akomene watele bingi muchima bainanji. (Luka 2:51, 52; Yoano 19:26) Nangwa byonkabyo, kintu kine Yesu kyo anemekele kyajinga kuba kyaswa muchima wa Lesa, kwi aye kino kyashinkwila bantu jishinda ja kukamona bumi bwa myaka. Waubile kino kimye kyo apaine bumi bwanji bwalumbuluka kwikala bukuzhi pa mambo a bundengamambo bwa bantu.—Mako 10:45; Yoano 5:28, 29.
17. Bintu ka byawama Yesu byo ashinkwila bonse boba kyaswa muchima wa Lesa?
17 Yesu byo afwile, Yehoba wamusangwile kwikala mwiulu kabiji ne kumupa lūsa ne kumwikajika kwikala Mfumu mu Bufumu bwa mwiulu. (Mateo 28:18; Loma 14:9; Lumwekesho 11:15) Kitapisho kya Yesu kyalengela bantu bamo kukalama pamo ne aye mu Bufumu. Kabiji kyashinkwila ne bantu baji na michima yalumbuluka kukeyowa bumi bwalumbuluka mu paladisa panopantanda. (Lumwekesho 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4) Jishuko jikatampe jo tuji najo lelo jino, ke ja kusapwila mambo awama ku bantu.—Mateo 24:14.
18. Bya kwituvululako ka ne lutundaiko byapanwa ku bonse ba mu bisemi ne pa muntu pa muntu?
18 Byonka mutumwa Paulo byo aambile, kwikala bwikalo bwa kunemeka Lesa buji na mulaye wa kuba’mba bantu bakonsha kuswana mapesho a bumi “bukeya.” Ee, aje jo jishinda jawama jileta lusekelo! Vulukai’mba, “panopantanda pakapita ne lwiso lwapo: pakuba aye uba kyaswa muchima wa Lesa ukekala myaka ne myaka.” (1 Yoano 2:17) Kikale mwi mwana nangwa nsemi, mwanamulume nangwa mwanamukazhi, katanda nangwa muzhike, twajijilaitu kuba kyaswa muchima wa Lesa. Nangwa kya kuba mubena kupita mu makatazho a kusesula, kange muvulame kuba’mba mwi kalume wa Lesa mumi ne. Onkao mambo, lekai byubilo byenu bisangajike muchima wa Yehoba. (Byambo bya Mana 27:11) Kabiji lekai byubilo byawama bimulengela kwikala balusekelo kino kimye ne kukekala na bumi bwa myaka mu ntanda ipya ibena kwiya!
NGA ANO MAFUNDE A MU BAIBOLO AKONSHA KUKWASHA BYEPI . . . KISEMI PA KUBA’MBA KIKALE KYA LUSEKELO?
Mwakonsha kwikanya.—Ngalatiya 5:22, 23.
Kwikala na mweno yawama pa mambo a bumutwe, bamulume ne mukazhi bakakebanga kuba bintu byawamina ba mu kisemi. —Efisesa 5:22-25, 28-33; 6:4.
Kwisamba kwavwangamo kwiteleka.—Yakoba 1:19.
Kutemwa Yehoba kukosesha masongola. —1 Yoano 5:3.
Kuba kyaswa muchima wa Lesa kyo kikonkwanyi kyanemesha kyafwainwa kwibikila ba mu kisemi bonse.—Salamo 143:10; 1 Timoti 4:8.
[Kipikichala pa peja 188]
BUWAME BWA KWIKALA KATANDA NE MUZHIKE
Kechi bonse basongola nangwa kusongolwa ne. Kabiji kechi bonse baji mu masongola bakeba kwikala na baana ne. Yesu wajinga katanda kabiji waambilepo ne pa bukatanda amba bupe umvwe bwaikala bino “pa mambo a bufumu bwa mwiulu.” (Mateo 19:11, 12) Mutumwa Paulo naye wasajilepo kubula kusongola. Waambilepo pa bukatanda ne masongola amba ‘bya bupe.’ (1 Kolinda 7:7, 8, 25-28) Onkao mambo, nangwa kya kuba uno buku waamba kikatakata pa masongola ne bya kukomesha baana, kechi twafwainwa kulubako kuba’mba muji mfweto mu kwikala katanda, muzhike nangwa kusongola nangwa kusongolwa kwa kubula kusema baana ne.