Me
Tɔsde, Me 1
Tɛm go kam we tin fɔ it go rili shɔtin.—Akt 11:28.
We tin fɔ it bin rili shɔtin “na di wan ol wɔl,” i bin afɛkt di fɔstɛm Kristian dɛn. Wan dawt nɔ de se mama ɛn papa dɛn bin de wɔri bɔt aw dɛn go gi dɛn famili tin fɔ it. Aw dis bin afɛkt yɔŋ pipul dɛn we bin de plan fɔ du mɔ na di prichin wok? Sɔntɛm dɛn bin de wɔnda if dɛn fɔ wet te afta di tɛm we tin fɔ it go de bak. Pan ɔl di tin dɛn we bin apin to dɛn, dɛn Kristian dɛn de bin ajɔst. Dɛn bin kɔntinyu fɔ prich di bɛst we aw dɛn ebul, ɛn dɛn bin gladi fɔ sheb wetin dɛn gɛt wit dɛn kɔmpin Kristian dɛn na Judia. (Akt 11:29, 30) Di wan dɛn we bin gɛt rilif sɔplay dɛn bin si se Jiova de ɛp dɛn. (Mat. 6:31-33) I go mɔs bi se dɛn padi biznɛs wit dɛn brɔda ɛn sista dɛn we bin ɛp dɛn bin tayt mɔ ɛn mɔ. Ɛn di wan dɛn we bin gi kɔntribyushɔn ɔ we bin ɛp pan di rilif wok ɔda we dɛn bin gɛt di gladi-at we pɔsin de gɛt bikɔs i de gi.—Akt 20:35. w23.04 16 ¶12-13
Frayde, Me 2
Wi no se wi go gɛt di tin dɛn we wi aks am fɔ, bikɔs wi dɔn aks am fɔ dɛn tin dɛn de.—1 Jɔn 5:15.
Sɔntɛnde, Jiova kin ansa in savant dɛn prea bay we i de mek di wan dɛn we nɔ de sav am ɛp dɛn. Fɔ ɛgzampul, i bin mek Kiŋ Atazaksis alaw Nɛimaya fɔ go bak na Jerusɛlɛm so dat i go ɛp fɔ bil di siti bak. (Nɛi. 2:3-6) Tide bak, Jiova kin mek ivin di wan dɛn we nɔ de sav am gi wi di ɛp we wi nid. Bɔku tɛm, Jiova nɔ kin ansa wi prea dɛn di we we wi go kɔle. Bɔt di ansa dɛn we wi kin gɛt na wetin wi nid fɔ kɔntinyu fɔ de biɛn wi Papa we de na ɛvin. So, go de luk fɔ di we dɛn aw Jiova de ansa yu prea dɛn. Frɔm tɛm to tɛm, stɔp ɛn tink bɔt aw Jiova de ansa yu prea dɛn. (Sam 66:19, 20) Wi go sho se wi gɛt fet we wi pre to Jiova ɛn gri se i dɔn ansa wi prea dɛn ilɛk aw i ansa dɛn.—Ibruz 11:6. w23.05 11 ¶13; 12 ¶15-16
Satide, Me 3
E mi Gɔd, a de gladi fɔ du wetin yu want.—Sam 40:8.
We wi gi wi layf to Jiova, wi bin prɔmis fɔ wɔship am ɛn du wetin i want. Wi nid fɔ kip da prɔmis de. Fɔ du ɔl wetin wi dɔn prɔmis Jiova nɔto tin we at fɔ du. Afta ɔl, Jiova mek wi fɔ du wetin i want. (Rɛv. 4:11) I mek wi fɔ want fɔ no am ɛn wɔship am, ɛn i mek wi lɛk aw insɛf tan. Dis dɔn mek wi ebul fɔ kam nia am ɛn fɔ gladi fɔ du wetin i want. Dɔn bak, we wi de du wetin Gɔd want ɛn de fala in Bɔypikin, wi “go fil fayn.” (Mat. 11:28-30) So tray fɔ lɛk Jiova mɔ bay we yu de tink gud gud wan bɔt ɔl di gud tin dɛn we i dɔn du fɔ yu ɛn aw i go blɛs yu tumara bambay. Di mɔ we wi lɛk Gɔd, na di mɔ i go izi fɔ obe am. (1 Jɔn 5:3.) Jizɔs bin ebul du wetin Gɔd want bikɔs i bin pre to Jiova fɔ ɛp am ɛn i kɔntinyu fɔ pe atɛnshɔn pan di blɛsin we i go gɛt. (Ibru. 5:7; 12:2) Jɔs lɛk Jizɔs, pre to Jiova fɔ mek i gi yu trɛnk ɛn kɔntinyu fɔ de tink bɔt di op fɔ gɛt layf we go de sote go. w23.08 27-28 ¶4-5
Sɔnde, Me 4
Gɔd rili gud, ɛn i de rili bia ɛn peshɛnt. Fɔ se yu nɔ tek dis mek natin, bikɔs yu nɔ no se na we Gɔd gud na in mek i de tray fɔ mek yu ripɛnt?—Rom. 2:4.
Wi ɔl lɛk pipul dɛn we de peshɛnt. Wi kin rɛspɛkt di wan dɛn we nɔ kin vɛks we dɛn de wet fɔ sɔntin. We wi mek mistek, wi kin gladi we ɔda pipul dɛn de peshɛnt wit wi. Ɛn wi gladi we wi Baybul ticha bin peshɛnt wit wi we i nɔ bin izi fɔ wi fɔ lan, fɔ gri wit di tin dɛn we di Baybul de tich, ɛn aplay dɛn. Ɛn wi gladi mɔ bikɔs Jiova we na wi Gɔd de peshɛnt wit wi! Pan ɔl we wi kin gladi we ɔda pipul dɛn de peshɛnt wit wi, sɔntɛnde, i nɔ kin izi fɔ lɛ wi bi pɔsin we de peshɛnt. Fɔ ɛgzampul, i nɔ go izi fɔ peshɛnt we wi de na trafik, mɔ we wi dɔn let fɔ go sɔnsay. Sɔntɛm wi at go wam we ɔda pipul dɛn du sɔntin we mek wi vɛks. Ɛn sɔntɛnde, i nɔ kin izi fɔ lɛ wi kɔntinyu fɔ peshɛnt wet fɔ lɛ di nyu wɔl we Jiova dɔn prɔmis kam. Bɔt wi nid fɔ peshɛnt mɔ na ɔl dɛn eria dɛn ya. w23.08 20 ¶1-2
Mɔnde, Me 5
Gidiɔn mek ɔl di ɔda man dɛn na Izrɛl go bak na os, na di 300 man dɛn nɔmɔ lɛf wit am.—Jɔj. 7:8.
Bikɔs Gidiɔn bin want fɔ du wetin Jiova tɛl am, i bin ridyus in sojaman dɛn pas 99 pasɛnt. Sɔntɛm i go dɔn tink se, ‘Fɔ se wi rili nid fɔ mek dis chenj? Fɔ se dis go wok?’ Bɔt Gidiɔn bin obe. Tide, ɛlda dɛn go falamakata Gidiɔn bay we dɛn de obe we di ɔganayzeshɔn tɛl dɛn fɔ du sɔntin difrɛn we. (Ibru. 13:17) Gidiɔn bin obe Jiova pan ɔl we i bin de fred ɛn di wok we dɛn gi am bin put in layf pan denja. (Jɔj 9:17) Afta Jiova bin dɔn prɔmis am, Gidiɔn bin biliv tranga wan se Gɔd go sɔpɔt am we i de protɛkt Gɔd in pipul dɛn. Ɛlda dɛn we de na eria dɛn usay dɛn dɔn ban wi wok de falamakata Gidiɔn. Dɛn gɛt maynd fɔ de bifo na di mitin dɛn ɛn na di prichin wok pan ɔl we dɛn de trɛtin dɛn fɔ arɛst dɛn, kwɛstyɔn dɛn, mek dɛn lɔs dɛn wok, ɔ bit dɛn. Insay di tɛm fɔ da big big trɔbul, ɛlda dɛn go nid fɔ gɛt maynd fɔ obe ɛni dayrɛkshɔn we dɛn gɛt, ivin if dat go put dɛn layf pan denja. w23.06 5-6 ¶12-13
Tyusde, Me 6
A go ɔnɔ di wan dɛn we de ɔnɔ mi.—1 Sam. 2:30.
Jiova bin mek dɛn rayt bɔt Ay Prist Jɛoayda in stori na di Baybul so dat wi go lan frɔm am. (Rom. 15:4) Dɔn we Jɛoayda day, dɛn bin gi am spɛshal ɔnɔ bay we dɛn bɛr am “na Devid in siti wit di kiŋ dɛn, bikɔs i bin du gud na Izrɛl, ɛn to Jiova ɛn in os.” (2 Kro. 24:15, 16) Jɛoayda in stori go ɛp wi ɔl fɔ fred Gɔd. Ɛlda dɛn go ebul falamakata Jɛoayda bay we dɛn de luk fɔ we dɛn ɔltɛm fɔ protɛkt Gɔd in ship dɛn. (Akt 20:28) Ol wan dɛn go ebul lan frɔm Jɛoayda se we dɛn fred Jiova ɛn kɔntinyu fɔ de biɛn Am, I go ebul yuz dɛn fɔ du wetin I want. Yɔŋ wan dɛn go ebul lan frɔm aw Jiova bin trit Jɛoayda ɛn falamakata Am bay we dɛn de sho ɔnɔ to brɔda ɛn sista dɛn we dɔn ol, mɔ di wan dɛn we dɔn sav Jiova fetful wan fɔ lɔng tɛm. (Prɔv. 16:31) Lɛ wi sɔpɔt “di wan dɛn we de bifo” bay we wi de obe dɛn.—Ibru. 13:17. w23.06 17 ¶14-15
Wɛnsde, Me 7
Di tin dɛn we di wan we de du wetin rayt de tɔk de bɛnifit bɔku pipul dɛn.—Prɔv. 10:21.
We yu de na mitin, yuz yu sɛns we yu de disayd ɔmɔs tɛm yu go es yu an fɔ gi kɔmɛnt. If wi de es wi an fast fast, sɔntɛm wi go mek di brɔda we de kɔndɔkt fil se i fɔ kɔl wi ɔltɛm, pan ɔl we ɔda pipul dɛn nɔ kin dɔn gi kɔmɛnt yet. Dis go mek ɔda pipul dɛn nɔ want fɔ es dɛn an igen. (Ɛkli. 3:7) We bɔku pɔblisha dɛn de es dɛn an fɔ gi kɔmɛnt, sɔntɛm wi nɔ go gɛt chans fɔ gi kɔmɛnt ɔl di tɛm dɛn we wi go want fɔ gi kɔmɛnt. Sɔntɛnde, di brɔda we de kɔndɔkt nɔ kin ebul fɔ kɔl wi atɔl. Dat kin mek wi at pwɛl, bɔt wi fɔ tray lɛ wi nɔ fil bad if dɛn nɔ kɔl wi. (Ɛkli. 7:9) If yu nɔ ebul fɔ gi kɔmɛnt ɔl di tɛm dɛn we yu go want fɔ gi kɔmɛnt, yu nɔ tink se i go fayn fɔ tek tɛm lisin we ɔda pipul dɛn de gi dɛn yon kɔmɛnt ɛn tɛl dɛn tɛnki afta mitin? I go mɔs bi se we yu tɛl yu brɔda ɛn sista dɛn tɛnki, dat go ɛnkɔrej dɛn jɔs lɛk aw yu kɔmɛnt bin fɔ dɔn ɛnkɔrej dɛn. w23.04 23-24 ¶14-16
Tɔsde, Me 8
E Gɔd, a go fetful to yu.—Sam 57:7.
Stɔdi Gɔd in Wɔd ɛn tink gud wan bɔt am. Tik go ebul fɔ tinap tranga wan if in rut dɛn de dɔŋ dɔŋ di grɔn. So if wi gɛt strɔng fet pan Jiova, wisɛf go ebul fɔ tinap tranga wan. We tik de gro, in rut dɛn de go dɔŋ mɔ ɛn mɔ ɛn i de prɛd mɔ ɛn mɔ. We wi de stɔdi ɛn tink gud wan, i de mek wi fet strɔng mɔ ɛn mɔ, ɛn i de mek wi biliv mɔ ɛn mɔ se di tin dɛn we Gɔd de tich wi na di bɛst. (Kol. 2:6, 7) Tink bɔt aw Jiova bin ɛp in savant dɛn trade bay di tin dɛn we i tɛl dɛn, di advays we i advays dɛn, ɛn di protɛkt we i bin de protɛkt dɛn. Fɔ ɛgzampul, Izikɛl bin de rili pe atɛnshɔn we wan enjɛl bin de tek tɛm fɔ mɛzhɔ di tɛmpul we Izikɛl bin si na wan vishɔn. Dis vishɔn bin ɛp Izikɛl fɔ gɛt mɔ fet, ɛn i de ɛp wi fɔ lan impɔtant lɛsin dɛn bɔt aw wi go ebul fɔ fala Jiova in lɔ dɛn fɔ wɔship am di rayt we. (Izi. 40:1-4; 43:10-12) Wi go bɛnifit bak we wi tek tɛm fɔ stɔdi ɛn tink gud wan bɔt di tin dɛn we de na Gɔd in Wɔd. Wisɛf go ebul fɔ mekɔp wi maynd ɛn biliv Jiova tranga wan.—Sam 112:7. w23.07 18 ¶15-16
Frayde, Me 9
Kɔntinyu fɔ . . . de tink fayn fayn wan.—Prɔv. 3:21
Di Baybul gɛt bɔku pipul we bin sɛt fayn ɛgzampul we yɔŋ brɔda dɛn kin falamakata. Dɛn man dɛn de we bin de trade bin lɛk Gɔd ɛn dɛn bin gɛt difrɛn wok dɛn we dɛn bin de du fɔ kia fɔ Gɔd in pipul dɛn. Yu go ebul bak fɔ fɛn machɔ Kristian brɔda dɛn na yu famili ɛn kɔngrigeshɔn. (Ibru. 13:7) Ɛn yu gɛt pɔsin we na pafɛkt ɛgzampul we yu go ebul falamakata, we na Jizɔs Krays. (1 Pit. 2:21) As yu de tek tɛm stɔdi dɛn ɛgzampul dɛn ya, tink bɔt di kwaliti dɛn we yu de kɔle pan dɛn man dɛn ya. (Ibru. 12:1, 2) Dɔn tink bɔt aw yu go falamakata dɛn. Man we ebul fɔ tink fayn fayn wan de tek tɛm tink bifo i du sɔntin. So tray tranga wan fɔ gɛt dis kwaliti ɛn kɔntinyu fɔ gɛt am. Fɔs, lan frɔm di Baybul bɔt aw Jiova de tink ɛn fil. Dɔn, tink bɔt wetin mek i fayn fɔ mek yu du wetin i se. Ɛn yuz di tin dɛn we yu dɔn lan fɔ ɛp yu fɔ disayd fɔ du tin dɛn we go mek Jiova gladi. (Sam 119:9) Dat go rili ɛp yu fɔ bi machɔ Kristian.—Prɔv. 2:11, 12; Ibru. 5:14. w23.12 24-25 ¶4-5
Satide, Me 10
Una fɔ rɛdi ɔltɛm fɔ ansa ɛnibɔdi we aks una fɔ di rizin we mek una gɛt op, bɔt una fɔ tek tɛm du am ɛn sho se una gɛt dip rɛspɛkt.—1 Pit. 3:15.
Mama ɛn papa dɛn go ebul fɔ tich dɛn pikin dɛn gud gud wan bɔt aw fɔ tek tɛm ansa pɔsin we want fɔ agyu wit dɛn bɔt wetin dɛn biliv. (Jems 3:13) Sɔm mama ɛn papa dɛn kin gɛt tɛm fɔ praktis we dɛn de du famili wɔship. Dɛn go pik tɔpik we sɔntɛm dɛn go tɔk bɔt na skul, dɛn go tɔk bɔt am, praktis aw fɔ ansa, ɛn tich dɛn pikin dɛn aw fɔ tɔk saful wan. We una de praktis, dat go ɛp yɔŋ wan dɛn fɔ mek dɛnsɛf sɛf si rizin fɔ biliv tranga wan ɛn ɛksplen to ɔda pipul dɛn di rizin dɛn we mek dɛn biliv di tin dɛn we dɛn biliv. Di “Young People Ask” siriz na jw.org gɛt worksheets for teenagers. Dɛn mek dɛn fɔ ɛp yɔŋ wan dɛn fɔ gɛt mɔ fet ɛn fɔ pripia ansa wit dɛn yon wɔd. We wi de stɔdi dɛn atikul dɛn ya as famili, wi ɔl go lan aw fɔ tek tɛm ɛksplen di tin dɛn we wi biliv. w23.09 17 ¶10; 18 ¶15-16
Sɔnde, Me 11
Lɛ wi nɔ giv-ɔp fɔ du wetin fayn, bikɔs we di rayt tɛm rich wi go gɛt bɛnifit if wi nɔ taya.—Gal. 6:9.
Yu dɔn ɛva sɛt spirichwal gol bɔt i nɔ izi fɔ mek yu rich am? If na so i bi, nɔto yu wan dis dɔn apin to. Fɔ ɛgzampul, Filip bin want fɔ du mɔ fɔ sabi pre fayn wan ɛn fɔ de pre ɔltɛm, bɔt i nɔ bin izi fɔ am fɔ mek tɛm fɔ pre. Ɛrika in gol na bin fɔ de go mitin fɔ fil savis bifo tɛm; bɔt, i stil bin de go let ɔlmost ɔl di mitin dɛn. If yu ɔlrɛdi gɛt gol we yu nɔ rich yet, duya nɔ pwɛlat. Bɔku tɛm, pɔsin go nid mɔ tɛm ɛn wok tranga wan fɔ mek i ivin rich simpul gol. Bikɔs yu stil want fɔ rich yu gol, dat de sho se yu valyu yu padi biznɛs wit Jiova ɛn yu want fɔ gi am yu bɛst. Jiova valyu di tray we yu de tray tranga wan fɔ du dat. As wi no, i nɔ de ɛkspɛkt yu fɔ du pas wetin yu ebul du. (Sam 103:14; Mayk. 6:8) So we yu de sɛt gol, mek shɔ se yu ebul fɔ rich am. w23.05 26 ¶1-2
Mɔnde, Me 12
If Gɔd de fɔ wi, udat go de agens wi?—Rom. 8:31.
Tin dɛn kin apin we sɔntɛm kin mek pipul dɛn we gɛt maynd fred, bɔt dɛn nɔ kin alaw dat fɔ stɔp dɛn fɔ mek dɛn nɔ du wetin rayt. Daniɛl na bin yɔŋman we bin rili gɛt maynd. I stɔdi di tin dɛn we Gɔd in prɔfɛt dɛn bin rayt, lɛk di prɔfɛsi dɛn we Jɛrimaya bin rayt. Frɔm da stɔdi de, Daniɛl bin leta ɔndastand se i nɔ go te igen, di Ju dɛn we dɔn de na prizin fɔ lɔng tɛm na Babilɔn go fri. (Dan. 9:2) Daniɛl bin si se Jiova in wɔd dɛn bin kam tru ɛn dis bin mek i abop pan Jiova mɔ ɛn mɔ, ɛn di wan dɛn we abop pan Gɔd go rili gɛt maynd. (Luk bak Romans 8:32, 37-39.) Wetin impɔtant pas ɔl na dat Daniɛl bin de pre to in Papa we de na ɛvin ɔltɛm. (Dan. 6:10) I bin kɔnfɛs in sin dɛn to Jiova ɛn tɛl Am bɔt aw i de fil. Ɛn Daniɛl bin beg am fɔ ɛp. (Dan. 9:4, 5, 19) Daniɛl na bin mɔtalman lɛk wi, so dɛn nɔ bin bɔn am wit maynd. Bifo dat, i bin tray fɔ gɛt da kwaliti de bay we i bin de stɔdi ɛn pre, ɛn bay we i bin de abop pan Jiova. w23.08 3 ¶4; 4 ¶7
Tyusde, Me 13
Una mek una layt shayn bifo pipul dɛn, so dat dɛn go si di fayn tin dɛn we una de du ɛn prez una Papa we de na ɛvin.—Mat. 5:16.
We wi de obe di wan dɛn we gɛt pawa, wi de bɛnifit wisɛf ɛn ɔda pipul dɛn. Aw? Na bikɔs wi de avɔyd di bad tin dɛn we kin apin to di wan dɛn we nɔ de obe lɔ. (Rom. 13:1, 4) We wi de obe di wan dɛn we gɛt pawa, dɛn go si se Jiova Witnɛs dɛn na gud sitizin dɛn. Fɔ ɛgzampul, sɔm ia bifo dis tɛm insay Nayjiria, sojaman dɛn go insay wan Kiŋdɔm Ɔl we dɛn bin de gɛt dɛn kɔngrigeshɔn mitin fɔ luk fɔ pipul dɛn we de kɔz trɔbul ɛn we de agens di gɔvmɛnt fɔ pe taks dɛn. Bɔt di ɔfisa we bin de oba di sojaman dɛn bin tɛl di sojaman dɛn fɔ kɔmɔt de, ɛn i se: “Jiova Witnɛs dɛn na pipul dɛn we de pe dɛn taks dɛn ɔltɛm.” Ɛnitɛm we yu de obe di lɔ, yu kin mek Jiova in pipul dɛn gɛt gudnem; da gudnem de go ɛp fɔ protɛkt yu kɔmpin Kristian dɛn wande. w23.10 9 ¶13
Wɛnsde, Me 14
Una nid fɔ bia so dat afta una dɔn du wetin Gɔd want, una go gɛt wetin Gɔd prɔmis.—Ibru. 10:36.
I dɔn te we sɔm pan Jiova in savant dɛn dɔn de wet fɔ mek dis wɔl dɔn. Sɔm pipul dɛn tink se di ɛnd bin fɔ dɔn kam lɔng lɔng tɛm. Jiova no aw in savant dɛn de fil. Infakt, i bin ɛp Abakɔk fɔ no se: “Di tɛm go kam we dis vishɔn go apin, i go apin jisnɔ ɛn i nɔ go fel. Ilɛksɛf i de dile, kɔntinyu fɔ wet fɔ am! Bikɔs i go mɔs bi. I nɔ go let!” (Aba. 2:3) Fɔ se na Abakɔk nɔmɔ Gɔd bin gi da garanti de? Ɔ fɔ se In wɔd dɛn gɛt minin fɔ wi tide? Jiova bin tɛl apɔsul Pɔl fɔ aplay dɛn wɔd dɛn de to Kristian dɛn, we de rili wet fɔ di nyu wɔl. (Ibru. 10: 37.) So wi shɔ se ivin if wi tink se Jiova in prɔmis fɔ sev wi dɔn tek lɔng tɛm, “i go mɔs bi. I nɔ go let!” w23.04 30 ¶16
Tɔsde, Me 15
Dɛn bigin grɔmbul pan Mozis.—Nɔm. 14:2.
Di Izrɛlayt dɛn nɔ bin gri fɔ si Mozis as di pɔsin we Jiova de yuz fɔ tɔk fɔ Am, pan ɔl we dɛn bin gɛt klia pruf. (Nɔm. 14:10, 11) Bɔku tɛm, dɛn nɔ bin de gri se na Jiova de yuz Mozis fɔ gayd dɛn. Bikɔs ɔf dat, Jiova nɔ bin alaw dɛn Izrɛlayt dɛn de fɔ go na di Prɔmis Land. (Nɔm. 14:30) Bɔt, sɔm Izrɛlayt dɛn bin fala di we aw Jiova bin de gayd dɛn. Fɔ ɛgzampul, Jiova tɔk se: “Kelɛb . . . de sav mi wit ɔl in at.” (Nɔm. 14:24) Gɔd bin blɛs Kelɛb, ɛn i bin ivin alaw am fɔ pik usay i want fɔ de na Kenan. (Jɔs. 14:12-14) Di Izrɛlayt dɛn bak we Jiova bin alaw fɔ go na di Prɔmis Land bin sɛt fayn ɛgzampul we i kam to fɔ fala di we aw Jiova de gayd dɛn. We Jɔshwa bigin fɔ lid di Izrɛlayt dɛn afta Mozis day, di Izrɛlayt dɛn “bin gɛt dip rɛspɛkt fɔ am te i day.” (Jɔs. 4:14) Bikɔs ɔf dat, Jiova bin blɛs dɛn bay we i gi dɛn di land we i bin dɔn prɔmis dɛn.—Jɔs. 21:43, 44. w24.02 21 ¶6-7
Frayde, Me 16
Ɛnibɔdi we lɛk Gɔd fɔ lɛk in brɔda bak.—1 Jɔn 4:21.
Jɔs lɛk aw dɔktɔ ebul fɔ no bɔt wi at we i prɛs wi an, na so wisɛf go ebul no if wi rili lɛk Gɔd we wi chɛk di lɔv we wi gɛt fɔ wi brɔda ɛn sista dɛn. If wi notis se wi lɔv fɔ wi brɔda ɛn sista dɛn dɔn de ridyus, dat de sho se wi nɔ lɛk Gɔd bɛtɛ igen. Bɔt we wi de sho se wi lɛk wi kɔmpin Kristian dɛn ɔltɛm, dat de sho se wi rili lɛk Gɔd. If wi notis se wi lɔv fɔ wi brɔda ɛn sista dɛn dɔn de ridyus, dat na siriɔs prɔblɛm. Wetin mek? Bikɔs i go min se wi padi biznɛs wit Jiova nɔ tayt igen. Apɔsul Pɔl bin tɔk dat klia wan we i mɛmba wi se: “Di wan we nɔ lɛk in brɔda, we i dɔn si, nɔ go ebul fɔ lɛk Gɔd, we i nɔ wande si.” (1 Jɔn 4:20) Wetin na di lɛsin fɔ wi? Di wangren tin we go mek Jiova gladi fɔ wi na we wi “lɛk wi kɔmpin dɛn.”—1 Jɔn 4:7-9, 11. w23.11 8 ¶3; 9 ¶5-6
Satide, Me 17
Yu mama ɛn yu papa go gladi.—Prɔv. 23:25
We Jɛoash bin yɔŋ, in papa bin day ɛn Ay Prist Jɛoayda bin mɛn am ɛn tich am bɔt Jiova. Jɛoash bin gɛt sɛns bikɔs i bin de lisin to di advays we Jɛoayda bin de gi am. Bikɔs ɔf Jɛoayda in ɛgzampul, Jɛoash bin disayd fɔ sav Jiova ɛn ɛp di pipul dɛn fɔ sav Am bak. Jɛoash bin ivin arenj fɔ mek dɛn go mek di say dɛn we pwɛl na Jiova in tɛmpul. (2 Kro. 24:1, 2, 4, 13, 14) If yu mama ɔ papa ɔ ɔda pɔsin de tich yu fɔ lɛk Jiova ɛn fala in lɔ dɛn, dɛn dɔn gi yu gift we rili valyu. (Prɔv. 2:1, 10-12.) Yu mama ɛn papa de tren yu bɔku we dɛn. Yu mama ɛn papa dɛn go gladi we yu lisin to di advays we dɛn de gi yu frɔm di Baybul. Wetin impɔtant mɔ na dat yu go mek Gɔd gladi ɛn una padi biznɛs go tayt mɔ ɛn mɔ. (Prɔv. 22:6; 23:15, 24) Dis na gud rizin we mek yu fɔ falamakata Jɛoash in ɛgzampul we i bin yɔŋ. w23.09 8-9 ¶3-5
Sɔnde, Me 18
A go lisin to una.—Jɛr. 29:12.
Jiova prɔmis fɔ lisin to wi prea dɛn. Wi Gɔd lɛk wi bikɔs wi de sav am fetful wan. So i go lisin to wi prea dɛn ɔltɛm. (Sam 10:17; 37:28) Bɔt dis nɔ min se i go gi wi ɔl wetin wi aks fɔ ɔltɛm. Sɔntɛm wi go nid fɔ wet fɔ di nyu wɔl fɔ gɛt sɔm pan di tin dɛn we wi de pre to am fɔ. Jiova kin tink bɔt aw wetin wi want gɛt sɔntin fɔ du wit wetin in want. (Ayz. 55:8, 9) Wan pan di tin dɛn we i want na fɔ mek di wan ol wɔl ful-ɔp wit pipul dɛn we gladi fɔ obe am as dɛn Rula. Bɔt Setan dɔn tɔk se mɔtalman go gladi mɔ if dɛn de rul dɛnsɛf. (Jɛn. 3:1-5) Jiova dɔn alaw mɔtalman fɔ rul dɛnsɛf fɔ pruv se wetin Setan tɔk na lay. Bɔt di rul we mɔtalman de rul dɛnsɛf dɔn mek bɔku prɔblɛm dɛn de tide. (Ɛkli. 8:9) Wi no se Jiova nɔ go pul ɔl di prɔblɛm dɛn rayt naw. w23.11 21 ¶4-5
Mɔnde, Me 19
A dɔn pik yu fɔ bi papa fɔ bɔku neshɔn dɛn.—Rom. 4:17.
Jiova bin prɔmis Ebraam se i go yuz am fɔ blɛs bɔku neshɔn dɛn. Bɔt, we Ebraam bin dɔn rich 100 ia ɛn Sera bin dɔn ol 90 ia, dɛn nɔ bin stil bɔn di pikin yet. To mɔtalman, i bin tan lɛk se i nɔ go pɔsibul fɔ mek Ebraam ɛn Sera gɛt pikin. Da tin de we bin apin nɔ bin rili izi fɔ Ebraam. Di Baybul se: “Di op we i bin gɛt mek i gɛt fet se i go bi papa fɔ bɔku neshɔn dɛn.” (Rom. 4:18, 19) Ebraam bin gɛt wetin i bin de op fɔ. I bin bi papa to Ayzak we na di pikin we i bin dɔn de op fɔ gɛt. (Rom. 4:20-22) Wi go ebul fɔ mek Gɔd gladi ɛn bi in padi we wi de du wetin rayt jɔs lɛk Ebraam. Infakt Pɔl bin tɔk bɔt dat we i rayt se: “Nɔto fɔ [Ebraam] in sek nɔmɔ dɛn rayt se ‘Gɔd tek am as pɔsin we de du wetin rayt,’ bɔt na fɔ wi yon sek bak, dat na fɔ wi we Gɔd go tek as pipul dɛn we de du wetin rayt, bikɔs wi biliv pan In we gi wi Masta Jizɔs layf bak.” (Rom. 4:23, 24) Lɛk Ebraam, wi nid fɔ gɛt fet, du gud tin dɛn, ɛn gɛt op. w23.12 7 ¶16-17
Tyusde, Me 20
Yu dɔn si di sɔfa we a de sɔfa; yu no we mi at rili pwɛl.—Sam 31:7.
We yu gɛt prɔblɛm we de mek yu fred, mɛmba se Jiova de si di prɔblɛm ɛn i no aw da prɔblɛm de de mek yu fil. Fɔ ɛgzampul, Jiova nɔ bin jɔs no bɔt di bad we we dɛn bin de trit di Izrɛlayt dɛn na Ijipt, bɔt i bin no bak bɔt aw “dɛn [bin] de sɔfa.” (Ɛks. 3:7) Bɔt sɔntɛm yu go de wɔnda aw Jiova de sɔpɔt yu we yu gɛt prɔblɛm we de mek yu fred. Pre to am fɔ mek i ɛp yu fɔ si di we aw i de sɔpɔt yu. (2 Kiŋ 6:15-17) Tink bɔt dis: Fɔ se wan tɔk ɔ kɔmɛnt we dɛn gi na mitin dɔn ɛnkɔrej yu? Wan pan wi pɔblikeshɔn dɛn, vidio, ɔ orijinal siŋ dɔn ɛnkɔrej yu? Sɔmbɔdi dɔn tɔk sɔntin ɔ rid wan skripchɔ na di Baybul we mek yu fil fayn? Sɔntɛm wi go fɔgɛt bɔt di lɛk we wi brɔda ɛn sista dɛn lɛk wi ɛn aw di ɛnkɔrejmɛnt we wi de gɛt frɔm Gɔd in Wɔd dɔn ɛp wi. Bɔt, ɔl dis na wɔndaful gift dɛn we Jiova dɔn gi wi. (Ayz. 65:13; Mak 10:29, 30) Dɛn de sho se Jiova bisin bɔt yu. (Ayz. 49:14-16) Ɛn dɛn de sho se Jiova fit fɔ mek yu abop pan am. w24.01 4-5 ¶9-10
Wɛnsde, Me 21
Mek yu slev dɛn kɔntinyu fɔ gɛt maynd fɔ tɔk bɔt yu wɔd.—Akt 4:29.
Jɔs bifo Jizɔs go bak na ɛvin, i bin mɛmba in disaypul dɛn bɔt di wok we i dɔn gi dɛn we na fɔ prich bɔt am “na Jerusɛlɛm, ɛn ɔlsay na Judia ɛn Sameria, ɛn na di say we fa pas ɔl na di wɔl.” (Akt 1:8; Lyuk 24:46-48) Shɔt tɛm afta dat, di Ju bigman dɛn pan Gɔd biznɛs bin arɛst apɔsul Pita ɛn Jɔn ɛn go wit dɛn bifo di Sanɛndrin ɛn tɛl dɛn fetful man dɛn ya fɔ stɔp fɔ prich. Dɛn bin ivin trɛtin dɛn. (Akt 4:18, 21) Pita ɛn Pɔl tɔk se se: “If i rayt na Gɔd in yay fɔ lisin to una pas fɔ lisin to Gɔd, una jɔj fɔ unasɛf. Bɔt wi nɔ go stɔp fɔ tɔk bɔt di tin dɛn we wi dɔn si ɛn yɛri.” (Akt 4:19, 20) We dɛn bin fri Pita ɛn Jɔn, di disaypul dɛn bin pre to Jiova fɔ du wetin i want. Jiova bin ansa dɛn prea.—Akt 4:31. w23.05 5 ¶11-12
Tɔsde, Me 22
Na mi Pikin dis, di wan we a rili lɛk. —Mat. 17:5.
Jiova ɛn in Bɔypikin dɔn de togɛda fɔ lɔng lɔng tɛm. Insay di tɛm we dɛn bin de togɛda na ɛvin, dɛn padi biznɛs bin tayt ɛn dɛn bin rili lɛk dɛnsɛf. Jiova tɔk klia wan bɔt aw i lɛk Jizɔs na di tɛks fɔ tide. I fɔ dɔn jɔs se, ‘Na mi Pikin dis, ɛn a gladi fɔ am.’ Bɔt i bin want wi fɔ no aw i lɛk Jizɔs, na dat mek i kɔl am ‘mi Pikin, di wan we a rili lɛk.’ Jiova bin gladi fɔ di kayn pɔsin we in Pikin bi ɛn fɔ wetin i bin gɛt fɔ du. (Ɛfi. 1:7) Ɛn wan dawt nɔ de se Jizɔs bin no se in Papa rili lɛk am. I bin biliv dis tranga wan. Bɔku tɛm, i bin tɔk wit kɔnfidɛns se di Papa lɛk am.—Jɔn 3:35; 10:17; 17:24. w24.01 28 ¶8
Frayde, Me 23
Fɔ pik gud nem bɛtɛ pas bɔku bɔku jɛntri.—Prɔv. 22:1.
Tink bɔt dis ɛgzampul: Imajin se pɔsin we yu lɛk tɔk bad bad tin bɔt yu. Yu no se na lay; bɔt stil, sɔm pipul dɛn biliv am. Ɛn di tin we bad pas ɔl na dat, dɛn bigin tɛl ɔda pipul dɛn bɔt dis lay, ɛn bɔku pan dɛn biliv am bak. Aw dat go mek yu fil? Wan dawt nɔ de se di lay lay tin we dɛn de tɔk bɔt yu go mek yu fil bad, nɔto so? Dis ɛgzampul go ɛp wi fɔ ɔndastand aw Jiova bin fil we dɛn bin pwɛl in gudnem. Wan pan in enjɛl dɛn bin lay pan am to di fɔs uman, we na Iv. Iv bin biliv da lay de. Da lay de bin mek wi fɔs mama ɛn papa tɔn dɛn bak pan Jiova. Dis bin mek sin ɛn day kam na di wɔl. (Jɛn. 3:1-6; Rom. 5:12) Ɔl di prɔblɛm dɛn we wi de si na di wɔl tide, lɛk day, wɔ, ɛn di sɔfa we wi de sɔfa, de apin bikɔs ɔf di lay lay tin dɛn we Setan dɔn tɔk. Fɔ se Jiova de fil pen bikɔs ɔf di lay lay tin dɛn we dɛn de tɔk bɔt am ɛn di bad tin dɛn we de apin bikɔs ɔf dat? Wan dawt nɔ de se i de fil am. Bɔt pan ɔl dat, Jiova nɔ vɛks. Infakt, in na “Gɔd we gladi” ɔltɛm.—1 Tim. 1:11. w24.02 8 ¶1-2
Satide, Me 24
Wetin fɔ mek a du dis kayn wikɛd tin ɛn sin to Gɔd?—Jɛn. 39:9.
Aw yu go falamakata Josɛf ɛn kɔntinyu fɔ fetful to Gɔd we sɔntin tɛmt yu? Yu go ebul disayd naw wetin fɔ du we sɔntin tɛmt yu. Nɔ westɛm fɔ avɔyd tin dɛn we Jiova et, ɛn nɔ gri fɔ ivin tink bɔt dɛn. (Sam 97:10; 119:165) If yu du dat, yu nɔ go sin we sɔntin tɛmt yu. Sɔntɛm yu no se yu dɔn fɛn di trut ɛn yu want fɔ sav Jiova wit ɔl yu at, bɔt stil, yu nɔ fil se yu rɛdi fɔ gi yu layf to Jiova ɛn baptayz. Yu go ebul du wetin Kiŋ Devid bin du. Yu kin beg Jiova se: “E Gɔd, chɛk mi gud gud wan ɛn no mi at. Tek tɛm wach mi ɛn no di tin dɛn we a de tink bɔt we de mek a wɔri. Luk if a gɛt ɛni bad tin insay mi ɛn mek lɛ a waka na di rod we go mek a gɛt layf we go de sote go.” (Sam 139:23, 24) Jiova de blɛs di wan dɛn we “de luk fɔ am wit ɔl dɛn at.” Di tray we yu de tray fɔ du tin dɛn we go mek yu gi yu layf to Jiova ɛn baptayz de sho se yu de luk fɔ am wit ɔl yu at.—Ibru. 11:6. w24.03 6 ¶13-15
Sɔnde, Me 25
I nɔ nid fɔ de mek sakrifays ɛvride.—Ibru. 7:27.
Na di ay prist bin gɛt di wok fɔ tɔk to Gɔd fɔ di pipul dɛn. Erɔn, na bin di fɔs ay prist we Jiova bin pik we dɛn bin dɛdiket di tabanakul. Bɔt, as apɔsul Pɔl bin ɛksplen, “bɔku pipul dɛn dɔn bi prist afta ɔda pipul dɛn bikɔs day mek dɛn nɔ ebul kɔntinyu fɔ bi prist.” (Ibru. 7:23-26.) Ɛn bikɔs dɛn ay prist dɛn de nɔ bin pafɛkt, dɛn bin de mek sakrifays dɛn fɔ dɛn yon sin dɛn. Dis na big difrɛns bitwin di Izrɛlayt dɛn ay prist dɛn ɛn di wɔndaful Ay Prist, we na Jizɔs Krays. As wi Ay Prist, Jizɔs Krays na “savant . . . na di rial tɛnt, we nɔto mɔtalman mek, bɔt we Jiova mek.” (Ibru. 8:1, 2) Pɔl bin ɛksplen se “bikɔs [Jizɔs] de kɔntinyu fɔ liv sote go, nɔbɔdi nɔ go bi prist afta am.” Pɔl bin kɔntinyu fɔ tɔk se Jizɔs “nɔ dɔti, i difrɛn frɔm sina dɛn,” ɛn i difrɛn frɔm di ay prist dɛn na Izrɛl, bikɔs “i nɔ nid fɔ de mek sakrifays ɛvride” fɔ in yon sin dɛn. w23.10 26 ¶8-9
Mɔnde, Me 26
Di fɔs ɛvin ɛn di fɔs wɔl dɔn lɔs.—Rɛv. 21:1.
“Di fɔs ɛvin” de tɔk bɔt gɔvmɛnt dɛn tide we Setan ɛn in dimɔn dɛn de kɔntrol. (Mat. 4:8, 9; 1 Jɔn 5:19) Insay di Baybul, “wɔl” gɛt fɔ du wit di mɔtalman dɛn we de na dis wɔl. (Jɛn. 11:1; Sam 96:1) So, “di fɔs wɔl” na di wikɛd pipul dɛn we de tide. Jiova nɔ go jɔs mek di “ɛvin” ɛn di “wɔl” we de naw fayn; bɔt i go dɔnawe wit dɛn kpatakpata. I go pul di ɛvin ɛn di wɔl we de naw ɛn mek “nyu ɛvin ɛn nyu wɔl,” we min se na nyu gɔvmɛnt go rul oba pipul dɛn we de du wetin rayt. Jiova go mek di wɔl ɛn mɔtalman nyu bay we i go mek dɛn pafɛkt. Ayzaya bin tɔk se Jiova go mek di wan ol wɔl bi fayn ples jɔs lɛk di gadin we bin de na Idɛn. Ɛn i go mek wi nyu bay we i go pul ɔl siknɛs. Di wan dɛn we nɔ de waka, di wan dɛn we blayn, ɛn di wan dɛn we dɛf go wɛl ɛn ivin di wan dɛn we dɔn day go gɛt layf bak.—Ayz. 25:8; 35:1-7. w23.11 4 ¶9-10
Tyusde, Me 27
Sho se yu rɛdi.—Mat. 24:44.
Da “big big trɔbul” go apin wantɛm wantɛm. (Mat. 24:21) Bɔt da big big trɔbul go difrɛn frɔm bɔku ɔda dizasta dɛn bikɔs wi no se igo kam. Lɛk 2,000 ia we dɔn pas, Jizɔs bin wɔn in disaypul dɛn fɔ rɛdi fɔ da de de. If wi pripia, i go izi fɔ mek wi bia da tɛm de we tin go rili tranga ɛn ɛp ɔda pipul dɛn fɔ du di sem tin. (Lyuk 21:36) Wi go nid fɔ bia fɔ obe Jiova ɛn biliv se i go protɛkt wi. Wetin wi go du if wi brɔda dɛn lɔs ɔl dɛn prɔpati dɛn ɔ sɔm pan dɛn? (Aba. 3:17, 18) Bikɔs wi gɛt sɔri-at fɔ dɛn, wi go gi dɛn di ɛp we dɛn nid. Wetin wi go du we di neshɔn dɛn kam togɛda fɔ atak wi, dɔn dɛn tɛl wi fɔ de togɛda wit bɔku pan wi brɔda ɛn sista dɛn fɔ sɔm tɛm? (Izi. 38:10-12) Wi go nid fɔ gɛt strɔng lɔv fɔ dɛn bikɔs na dat go ɛp wi fɔ bia da tɛm de we tin go rili tranga. w23.07 2 ¶2-3
Wɛnsde, Me 28
Una wach gud wan so dat di we aw una de waka nɔ go bi lɛk di wan dɛn we nɔ gɛt sɛns bɔt lɛk di wan dɛn we gɛt sɛns, una yuz una tɛm di bɛst we.—Ɛfi. 5:15, 16.
Maredman ɛn in wɛf kin lan frɔm Prisila ɛn Akwila dɛn ɛgzampul, we na mared pipul dɛn we bɔku fɔstɛm Kristian dɛn bin rili lɛk. (Rom. 16:3, 4) Dɛn bin de wok, prich, ɛn ɛp ɔda pipul dɛn togɛda. (Akt 18:2, 3, 24-26) Infakt, ɛnitɛm di Baybul tɔk bɔt Prisila ɛn Akwila, i de tɔk bɔt dɛn togɛda ɔltɛm. Aw maredman ɛn in wɛf go falamakata dɛn? Tink bɔt di bɔku tin dɛn we una tu nid fɔ du. I pɔsibul fɔ mek una ɔl tu du sɔm pan dɛn togɛda bifo wan pɔsin du ɔltin in wangren? Fɔ ɛgzampul, Prisila ɛn Akwila bin de prich togɛda. Una kin mek plan dɛn ɔltɛm fɔ du di sem tin? Prisila ɛn Akwila bin de wok togɛda. Sɔntɛm yu ɛn yu wɛf nɔ de du di sem wok, bɔt una kin du os wok dɛn togɛda? (Ɛkli. 4:9) We una de ɛp unasɛf fɔ du wok, una go si unasɛf mɔ lɛk tim ɛn una go gɛt chans fɔ tɔk. w23.05 22-23 ¶10-12
Tɔsde, Me 29
We a de fred, na pan yu a de abop.—Sam 56:3.
Sɔntɛnde wi ɔl kin fred. Fɔ ɛgzampul, we Kiŋ Sɔl bin de rɔnafta Devid fɔ kil am, Devid bin disayd fɔ rɔnawe go na di Filistin dɛn siti we na Gat. I nɔ te, di kiŋ na Gat, we nem Ekish, bin kam fɔ no se Devid na bin di pawaful fɛtman we dɛn bin de siŋ bɔt se, i kil “tɛn tawzin” Filistin dɛn. Dis mek Devid “bin rili fred.” (1 Sam. 21:10-12) I bin de wɔri bɔt wetin Ekish go du to am. Wetin bin ɛp Devid fɔ lɛf fɔ fred? Insay Sam 56, Devid tɔk bɔt aw i bin de fil di tɛm we i bin de na Gat. Insay da sam de, Devid ɛksplen klia wan wetin mek i bin de fred, bɔt i bin sho bak wetin bin ɛp am fɔ lɛf fɔ fred. We Devid bin de fred, i bin abop pan Jiova. (Sam 56:1-3, 11.) Devid bin gɛt gud rizin dɛn fɔ abop pan Jiova. Jiova bin ɛp Devid fɔ disayd fɔ du sɔntin we luk strenj. I mek lɛk i kres, ɛn in plan bin wok! Dis bin mek bifo Ekish si Devid as pɔsin we i fɔ kil, i bin si am as pɔsin we de ambɔg am. So Devid bin ebul fɔ ɛskep.—1 Sam. 21:13–22:1. w24.01 2 ¶1-3
Frayde, Me 30
Di wan dɛn we de wit am we dɛn kɔl ɛn pik ɛn we fetful, dɛnsɛf go du so.—Rɛv. 17:14.
Udat na dɛn pipul dɛn ya we di tɛks fɔ tide tɔk bɔt? Na di anɔyntɛd dɛn we go dɔn gɛt layf bak. So we di las anɔyntɛd dɛn we de na dis wɔl go dɔn go na ɛvin di tɛm we da big big trɔbul go want fɔ dɔn, wan pan di fɔs wok we dɛn go du na fɔ fɛt. Afta dɛn go dɔn go na ɛvin, dɛn go jɔyn Krays ɛn in oli enjɛl dɛn fɔ fɛt di las wɔ agens Gɔd in ɛnimi dɛn. Tink bɔt dis! Sɔm pan di anɔyntɛd Kristian dɛn we de na dis wɔl dɔn ol ɛn sɔm ivin wik. Bɔt afta dɛn go dɔn gɛt layf bak ɛn go na ɛvin, dɛn go bi pawaful spirit pipul dɛn we nɔ de day, ɛn dɛn go jɔyn Jizɔs Krays we na di Kiŋ fɔ fɛt Gɔd in ɛnimi dɛn. Afta dɛn go dɔn fɛt di wɔ we na Amagɛdɔn, dɛn go wok wit Jizɔs fɔ mek mɔtalman dɛn pafɛkt. Wan dawt nɔ de se, we dɛn de na ɛvin, dɛn go ebul fɔ ɛp dɛn brɔda ɛn sista dɛn we dɛn rili lɛk pas di tɛm we dɛn bin de na dis wɔl as mɔtalman dɛn we nɔ pafɛkt! w24.02 6-7 ¶15-16
Satide, Me 31
Una kɔntinyu fɔ waka aw di spirit want ɛn una nɔ go du ɛnitin we di bɔdi want.—Gal. 5:16.
Sɔm pipul dɛn we dɔn rɛdi fɔ gi dɛn layf to Jiova ɛn baptayz stil de fred. Sɔntɛm dɛn go de fred se afta dɛn baptayz, dɛn go kɔmit siriɔs sin we go mek dɛn disfɛloship dɛn. If na dat yu de fred, no se Jiova go gi yu ɔl wetin yu nid fɔ kɔntinyu fɔ “waka di we aw [i] want fɔ lɛ yu rili mek i gladi.” (Kol. 1:10) I go gi yu bak di trɛnk fɔ du wetin rayt. I dɔn ɔlrɛdi ɛp bɔku ɔda pipul dɛn fɔ du wetin rayt. (1 Kɔr. 10:13) Dat na wan rizin we mek di pipul dɛn we dɛn de disfɛloship na di kɔngrigeshɔn nɔ bɔku. Jiova de ɛp in pipul dɛn fɔ kɔntinyu fɔ sav am fetful wan. Bikɔs wi nɔ pafɛkt, wi ɔl kin gɛt tɛmteshɔn fɔ du bad tin dɛn. (Jems 1:14) Bɔt na yu fɔ disayd wetin yu go du we sɔntin tɛmt yu. Di tru na dat na yu de kɔntrol di we aw yu de liv yu layf. Sɔm pipul dɛn go tɔk se wi nɔ ebul fɔ kɔntrol aw wi de fil ɛn wetin wi de du, bɔt dat nɔto tru. Yu go ebul fɔ kɔntrol di rɔng we dɛn aw yu de fil. w24.03 5 ¶11-12