Naa Bandu Mɛŋgɛlaa KƐSI YAULAŊ O INTANƐITIIYO WA
Bandu Mɛŋgɛlaa
NAA KƐSIAA LAYAUWA O INTANƐTIIYO CHOO
Kisiei
Ɔ, ɔ, Ɛ, ɛ, Ŋ, ŋ
  • Ɔ
  • ɔ
  • Ɛ
  • ɛ
  • Ŋ
  • ŋ
  • BAABUIYO
  • YAULAŊ A NYƆƆŊ
  • BƆŊAŊNDAŊ
  • es25 p. 77-87
  • Naandɔɔ

Viduei cho le fondaa hoo le.

Mal Haki, bahawɛi pɔmbɔ yɔŋnuŋ le num vidueiyo hoo solullo.

  • Naandɔɔ
  • Pɛɛku Diom Mɛlɛkaa Lepaa o Lepaa—2025
  • Suɛi Lebolii Pɔmbuɛi
  • Chimɛiyo, Naandɔɔ 1
  • Ndaamaa, Naandɔɔ 2
  • Kuɛɛndoo, Naandɔɔ 3
  • Koondoo, Naandɔɔ 4
  • Nɔŋgɔwaa, Naandɔɔ 5
  • Kpekedoo, Naandɔɔ 6
  • Kɔɔlumaa, Naandɔɔ 7
  • Chimɛiyo, Naandɔɔ 8
  • Ndaamaa, Naandɔɔ 9
  • Kuɛɛndoo, Naandɔɔ 10
  • Koondoo, Naandɔɔ 11
  • Nɔŋgɔwaa, Naandɔɔ 12
  • Kpekedoo, Naandɔɔ 13
  • Kɔɔlumaa, Naandɔɔ 14
  • Chimɛiyo, Naandɔɔ 15
  • Ndaamaa, Naandɔɔ 16
  • Kuɛɛndoo, Naandɔɔ 17
  • Koondoo, Naandɔɔ 18
  • Nɔŋgɔwaa, Naandɔɔ 19
  • Kpekedoo, Naandɔɔ 20
  • Kɔɔlumaa, Naandɔɔ 21
  • Chimɛiyo, Naandɔɔ 22
  • Ndaamaa, Naandɔɔ 23
  • Kuɛɛndoo, Naandɔɔ 24
  • Koondoo, Naandɔɔ 25
  • Nɔŋgɔwaa, Naandɔɔ 26
  • Kpekedoo, Naandɔɔ 27
  • Kɔɔlumaa, Naandɔɔ 28
  • Chimɛiyo, Naandɔɔ 29
  • Ndaamaa, Naandɔɔ 30
  • Kuɛɛndoo, Naandɔɔ 31
Pɛɛku Diom Mɛlɛkaa Lepaa o Lepaa—2025
es25 p. 77-87

Naandɔɔ

Chimɛiyo, Naandɔɔ 1

“Mi sɔɔŋ palaŋ bɔɔbɔɔ komal wana cho sakpo wo. Kɛ o muŋ niŋ kpou, piŋioo Chɛhowa piŋi ndu ni.” —Sam. 34:19.

Tofawɔ sɔɔŋ sɔvɛ sɔviɔŋ ŋmuuŋ ŋ bolle Baabuile tɛɛsii naa soo a muŋ okɔɔ woŋ: (1) Mi sɔɔŋ dɛnɛ palaŋ komal wanaa sakpuaa. (2) Mi Chɛhowa soli naa o sɔɔŋ palaŋ komal naa woŋ niŋ. Vɛɛ Chɛhowa soli yɛ naa o sɔɔŋ palaŋ niŋ? Nɛiyo opilɛ o tosa heiyo cho naa malaa miŋ nɔ yiyaŋ kpeŋ kpeŋndo a chieeŋndo hoo okɔɔ ni. Mi che bɛɛ o chuel naa buŋgɛi maa ŋ cho wa a kɔl kɛndɛ o ndu piɛiyo niŋ, kɛ pesiŋ bɛɛ o dimi nuaa maa sɔɔŋ palaŋ komal naa niŋ te le. (Aisa. 66:14) Nduyɛ pɛŋ, o dɛɛniaa naa le miŋ handu kɔllo o tɔnɔla naŋ sɔla niŋ o chilaŋ niŋndaŋ choo. A teleŋ koŋ, ŋ tuɛi niŋ yoomoo yeela lefafɛɛŋ mɛɛ o yeema yɛ. (2 Kɔl. 4:​16-18) Kɛ le suŋ suŋndɔ, o cho hiouwɔɔ lachi a naa malaa lepaa o lepaa o ndu piɛiyo niŋ. (Chaŋ. 3:​22-24) Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o tamaseliila buɛiyaa laalaŋaa Chɛhowaa o paandoo niŋ a o teleŋ naa niŋ o ba? Mi sɔɔŋ naŋ ve kɔl te woŋ komal naa. Kɛ te ŋ tiindaŋ pɛ Chɛhowa, fɛŋ bɛɛ o mel naa le.—Sam 55:22. w23.04 14-15 ¶3-4

Ndaamaa, Naandɔɔ 2

“Diikuŋ wanaa cho naa masaleŋ choo wa.”—Luom. 13:1.

Ŋ tiuba miŋ pɛɛku tau o tamasi Choosɛ nda Meele wo niŋ. A wa a bɛɛndiaŋ le masaleŋ diikɔŋndo, mi che bɛɛ i ve bɛɛŋ bɛɛŋ nda o ba le. (Luku 2:​1-6) Teleŋ Meele wa a foli miaa wo, mi masaleŋ le dimul nda le ma tosa nyɛ wa nda ikala o ba le tosaa wo. A teleŋ koŋ, Ɔkɔɔstɔɔ wa masaa le Luom ni. Nduyɛ mbo dimul wana o wana le ma kɔ poonyiaa diola ndalaŋ o chiee nda fula wo niŋ. Le hei, Choosɛ nda Meele ndaa nɔ ma buli tiŋ vilɛiyo le kɔlaŋ Bɛtilɛhɛm. Tiŋ nda buli le kɔlaŋ loŋ ndo wa le mɛɛliilaŋ 93, nduyɛ pemboŋ a kpoloŋndaŋ la wa o nɛi koŋ choo. A tonya, hei wa wa ikala nda o ba taama taama Meele. Naapum ma buulaŋ a kɛndiaa ndɔɔ vɛlɛ a hɔɔ wa ndu o dembe wo okɔɔ. Te ndoo wa yɛ mi pulii vialɛi ndii kandu ndu nɛiyo? Loonuŋ maa, wana wa hunɔɔ simnɔŋ Mɛsayanɔɔ wo wa ndu o dembe ni. Lelaŋ, baa a wa pa sawa masaa ndoo dɔu wo diikɔŋ? Kposoŋ bɛɛ Choosɛ nda Meele chɛl mi kpɔkɔsilaŋ ndaŋ la kuuna nda sawaa diikɔŋndo le. Mi Chɛhowa duau nda sala mɛɛ nda diikuŋ sawa koŋ. Mi Meele fuuluu Bɛtilɛhɛm kɛndiaa, mbo vialu hɔɔ ndɔɔ kɛndiaa, nduyɛ pɛŋ, ma peelu huului cho o Baabuiyo niŋnde.—Makal 5:2. w23.10 8 ¶9; 9 ¶11-12

Kuɛɛndoo, Naandɔɔ 3

“La ŋ dɛɛniaŋ vellaa velle.” —Hibu. 10:25.

Te o wa yɛ mi siooŋnde wa num le mulioo yɔŋgoo o bɔŋaŋndaŋ? Naapum bɛɛndiaŋndo nyɛkɛndɛi nɔla mbo mala num. (Polo. 21:5) Te a sina pɛ buŋgɛi naŋ cho wa pɛɛkoo ve nyɛkɛndɛi, keŋ mala num ma wa fɛɛsɛŋ le mulioo yɔŋgoo. Tofawɔ vɛlɛ suɛi cheleŋ. Yɔŋgu muli numndo o biŋgi. (Polo. 15:23; 17:27) Muli tɛtɛlɔɔ tosa a buulaŋ tau le. Te ŋ yɔŋgu pɛ mulila tɛtɛlɛlaŋ ŋ ve tofa o yau choo le, mi keŋ chɔm kpendekele maa ŋ bɛɛndiaŋ nyɛkɛndɛi, nduyɛ maa ŋ bii buŋgɛi keŋ bila. Te o wa yɛ ma dɔu sɔɔŋ muŋ o wali niŋ, kɛ mi siooŋnde wa wɔ num le mulioo yɔŋgoo? Nɔ tiindaŋndo maa Chɛhowa che sɛmbɛ ŋ cho dɔwɔɔ wo nyɛ sɔvɛ. (Luku 21:​1-4) Loonuŋ maa o cho naa kɔl le miŋ tosa mbo hiou mɛɛ naŋ tiuba yɛ le. (Filip. 4:5) Sina nyɛ ŋ tiuba le tosaa wo, nduyɛ ma kɛsi kpeleŋndo le ndu tosaa. Piɛi o Chɛhowa lo le mbo ke num kɔl simulaa. Le kandɔɔ, naapum a kɛsi kpeleŋndo le mulioo yɔŋgoo o biŋgi. w23.04 21 ¶6-8

Koondoo, Naandɔɔ 4

‘Wounuŋ . . . doma chɔuwo . . . a mɔsil chɔuwo.’—1 Tɛsa. 5:8.

Mi kiilanɔɔ Pɔɔl tuu naa a sovɛiyaa cho yekeŋ, ma wa a doviaŋ le chɔuwo wa. Sovɛinɔɔ nɔ mbo wa o bɛɛndiaŋ teleŋ o teleŋ le chɔuwo. Nyɛ pilɛ koŋ kpe cho a naa ni. Ŋ tiuba miŋ wa a bɛɛndiaŋ le paale Chɛhowa leŋ, te ŋ wounuŋ pɛ laalaŋndo a kaalaa maa doma chɔu, nduyɛ miŋ wounuŋ tiindaŋ naŋ nɔ le pioŋɔɔ sɔlaa wo maa mɔsil chɔu. Mi doma chɔuwo manda sovɛinɔɔ takpaa. O nɛi pilɛ koŋ choo, mi laalaŋndo a kaalaa manda kɔlta naalaŋ. Suliŋndaŋ ndaŋ la mala naa miŋ hiou lachi a Mɛlɛka piɛiyo, vɛlɛ a Chiisu tolɔɔ kɔɔli. Laalaŋndo mala naa miŋ nɔ tiindaŋndo kɛsɛ maa, Chɛhowa cho naa fanda te ŋ hiou pɛ lachi a ndu piɛiyo a kɔllo kpou. (Hibu. 11:6) Mi suliŋndo hoo mala naa miŋ hiou lachi a lo lechoo wo chɔmndo o simlachinɔ naa lo, Chiisu mɛɛ mɛɛ sɔɔŋ palaŋ komal naa. Ŋ tiuba miŋ kindi laalaŋ naa poŋ, te ŋ yaasiaa pɛ tamaseliila waŋnda apum o palɛi nɛi niŋ, a lo o pimbi nda simiaa choo wa, mi che bɛɛ ma tusi nda nyɛpalaa choo, ɔɔ mi bahawɛi nyɛsɔlaa komal nda. Ŋ tiu vɛlɛ ba miŋ fafaŋ yaŋɔɔleŋ le nyɛm kiɔɔŋ nuuviaa tau, te ŋ tol pɛ tamaseliila wanaa tosa yoomula ndalaŋ tɛtɛlɛ, le masale Mɛlɛkaleŋ kɛsioo nyɛ tasoo o yoomula ndalaŋ niŋ nda kɔɔli. w23.06 10 ¶8-9

Nɔŋgɔwaa, Naandɔɔ 5

“Wana o wana chal choo mɛɛndaŋ pɛ, . . . a kuu nyɛ o nyɛ wɔsi koŋ te.” —Iki. 11:4.

Dɔwɔɔ numpila o mandaa bɛŋgu sim, le kiɔɔ balaŋ wouwo o sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ tosaa niŋ. O sim vɛlɛ le sɔɔŋ kɛndɔŋ tosaa taama taama te ŋ che ndi pɛ ikala, ɔɔ te ŋ nɔ iyeema le muŋ tosaa le. Loonuŋ maa, suliŋndo hoo cho o suliŋnda nyina Mɛlɛkaa tɛɛŋ. Lelaŋ, nyuna Chɛhowa le mbo ke num nyina ndɔ diandaa, le num malaa ma nɔ suliŋ sɔvɛ sɔviɔɔ hoo. (Luku 11:13; Kale. 5:​22, 23) Chum le mi sɔɔŋ bɛnda fɛŋ te. O chieeŋ dɛnɛwɔɔŋndo hoo niŋ, o cho teleŋ o teleŋ te sɔɔŋ bɛnda a naa le. Lelaŋ, te ŋ chum pɛ le mi sɔɔŋ bɛnda fɛŋ a naa, mɛɛ naapum kposoŋ bɛɛ ŋ komal niŋ kpeleŋnda naalaŋ te. Lepum ŋ nɔ iyeema le kpeleŋ naŋ kɛsi wo komallo le kanifuule, miŋ yiyaŋ maa o kendu bɔɔ tosa. Te bahawɛiyo hoo ŋ nɔ ni, mɛɛ naapum a piɔu kpeleŋ numndo a pɛltaŋ. Te o yɔŋ pɛ ma kɛsi kpeleŋndo le suliŋndo opum nɔɔ, baa o bɛnda ma kandu ndu chɔmndo o pɔmpɔmbɔ le? Te o yɔŋ pɛ ma kɛsi kpeleŋndo le diomndaŋ veeloo o Baabuiyo niŋ, baa a tiuba pa ma kandu teleŋndo chuaa o biŋgi le diomndaŋ veeloo leniŋ? w23.05 29 ¶11-13

Kpekedoo, Naandɔɔ 6

“Nɛi wanaa sakpuaa cho ko mɛɛ paaleŋ le fula nuaa idii, Mi le lo helɔɔ a diondɔɔ haaa mi le fuuluu o bolleŋ choo di yɛ.”—Polo. 4:18.

O palɛi mɛɛlɛi hei niŋ, Chɛhowa cho kɔɔna ndɔɔ soliŋndo kpeku, le naa nyɛm mala naa le pɛɛkoo a ndu okɔɔ woŋ kioo, le halikpeŋ miŋ hiou lachi a kɔlaŋ o “‘Nɛi Diandaa’” hoo choo. (Aisa. 35:8; 48:17; 60:17) Ŋ tiuba miŋ dimi maa wana o wana chɛl pɛ le Baabuiyo pɛɛkoo, mɛɛ o sɔla dikeŋnaŋndo le kɔlaŋ o “‘Nɛi Diandaa Mɛlɛkaa’” choo. Mi waŋnda apum kandu kɔlaŋ o nɛiyo hoo choo, kɛ ma mal. O baa pilɔɔ choo, mi waŋnda apum kɛɛsiaŋ o kɔl le ma hiou lachi a kɔlaŋ lechoo haaa ma fuuluu o mɛɛlulaŋ. Te ŋ hiou pɛ lachi a kɔlaŋ o nɛiyo hoo choo, kuɛɛ naŋ cho yɛ fuuluu? Le wanaa nɔ tiindaŋndo le kɔlaŋ choo choo wa, te a hiou pɛ lachi a kɔlaŋ o nɛiyo hoo choo, a cho fuuluu “o kpele hɛnɛkɛ Mɛlɛkaa” niŋ choo choo. (Sɔɔŋ. 2:7) Kɛ te wanaa nɔ tiindaŋndo le waa o chieeŋndo choo wa hiou pɛ lachi a kɔlaŋ o nɛiyo hoo choo, a cho fuuluu o wɔsila 1,000 Chiisu Cho Wa o Masaleŋ Choo Laŋ mɛɛlulaŋ. Nduyɛ a teleŋ koŋ, a cho simnɔŋ walaŋ. Te o yɔŋ pɛ maa a cho niŋ kɔlaŋ o nɛiyo hoo choo, mɛɛ kposoŋ bɛɛ yiyaŋ a nyɛm ŋ mal ma kandu kɔlaŋ lechoo woŋ te. Nduyɛ mal kɔlaŋ o nɛiyo hoo choo le haaa ma fuuluu o chieeŋ sɛnɛiyo niŋ. w23.05 17 ¶15; 19 ¶16-18

Kɔɔlumaa, Naandɔɔ 7

“Miŋ chɔm kaalaa, kanifuule Mɛlɛka fɛlɛŋ kaala naa.”—1 Chɔŋ 4:19.

Te a yiyaŋ pɛ a sɔɔŋ Chɛhowa tosal num niŋndoŋ kpou okɔɔ, a cho yeema le ndu balikaa mello, nduyɛ ma yɔŋgu yoomu numndo o ndu lo. (Sam 116:​12-14) Mi Baabuiyo dimi maa, “nyɛ o nyɛ kɛndɛ naŋ sɔla, Mɛlɛka ke naa ndu ni.” (Chemi. 1:17) Kɛ, ke hiou kpou wo cho sala soliaŋ Po ndɔɔ, Chiisu Kiliti ni. Yiyaŋndɔ a hei okɔɔ. Sala soliaŋ koŋ kumbul num nɛiyo ni, le ma nɔ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a Chɛhowa. Nduyɛ o ke num dikeŋnaŋndo le ma wa yoomu lefafɛɛŋ. (1 Chɔŋ 4:​9, 10) Te a yɔŋguŋ pɛ o Chɛhowa lo, mɛɛ a cho chɔmndo maa a nɔ balika melaa le kaala bɛndu o chɔm numndo, vɛlɛ a salala cheleŋnda ŋ sɔla niŋ ndu o ba laŋ.—Ditɔ. 16:17; 2 Kɔliŋ. 5:15. w24.03 5 ¶8

Chimɛiyo, Naandɔɔ 8

“Wana tosa sɔɔŋ o nɛi sakpoo choo wo nɔ siooŋnde le Chɛhowa.” —Polo. 14:2.

Te ŋ che pɛ mɛɛ waŋnda cho hau balaŋ lueiyo o kaala nɔɔlɛilaŋ niŋ yɛ, miŋ tambu kɔl maa Lɔtu. Mbo “tambu kɔllo tau a kaala kɔl vesɛila wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda wa tosaa laŋ.” Kanifuule ndoo sina maa, Finya naa o choo choo niŋ tul kaalaŋ ndaŋ leyɛ. (2 Pit. 2:​7, 8) Mi siooŋii Mɛlɛkɛi a kaala Lɔtu ndoo nɔ le Mɛlɛka wo nyindu ndu, le kaala nɔɔlɛila wanaa balu ndu wa wa tosaalaŋ fafaŋndo. Naa bɛɛ cho o chieeŋ waŋnda nɔ bɛɛleŋ nyɛɛmbɔ, ɔɔ nɔ lebɛɛ kposoŋ le sawala Chɛhowalaŋ te wo niŋ. A koŋ kpou, ŋ tiuba miŋ hiou lachi a waa a diandaa Mɛlɛka o hɔl, te ŋ kaala ndu pɛ vɛlɛ miŋ nɔ siooŋii bɛnda ve le ndu. Le naa malaa miŋ tosa hei, mi Chɛhowa ke naa kɔl dɛɛniaa, o yau Pulɔwaa wo niŋ. Kilisiɔŋnda kpou, puaa, waŋ laanduaa, feleŋguaa a bɛnduaa yuwɛiya tiuba ma sɔla tɔnɔɔ tau o silala cho o yauwo hoo niŋndaŋ. Te ŋ nɔ pɛ siooŋnde le Chɛhowa, pesiŋ bɛɛ ŋ ve o chaŋyɛi niŋ a wanaa cho sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ tosaa wa le. w23.06 20 ¶1-2; 21 ¶5

Ndaamaa, Naandɔɔ 9

“Wana o wana yeema pɛ mbo simnuŋ buɛi ni, o nɔ mbo kɛɛ ndupila, nduyɛ lepaa o lepaa mbo chua yɔm ndɔ imɔnɔɔ, mbo tol la kɔɔli.”—Luku 9:23.

Naapum wanaa nya cho o yuŋgu pilɔɔ niŋnda simul num niŋ. Ɔɔ a soliŋ niŋ sala le kiɔɔ nyɛm kiɔɔŋ nuuviaa, nduyɛ ma kɛsi Masale Mɛlɛkaleŋ nyɛ tase o yoomu numndo niŋ. (Mat. 6:33) Te lende i cho ni, mɛɛ nɔ tiindaŋndo maa, Chɛhowa cho chɔɔ nyɛ o nyɛ ŋ cho tosaa le ndu. (Hibu. 6:10) Kɛlɛŋgaa, a che niŋ tonyaa o diomnda Chiisu dimilaŋ ndaŋ niŋ. Mbo dimi aa: “Wana o wana mɛi pɛ chiɛi ndɔɔ, ɔɔ pɔmbuaa nduaa, ɔɔ yemaa nduaa, ɔɔ kala ndɔ, ɔɔ finya ndɔ, ɔɔ chuauwaa nduaa, ɔɔ yondala ndɔlaŋ le mɛɛ o cho buɛi nuu a le sabu yooŋgu kɛndɔɔ yɛ, Mɛlɛka cho ndu hunɔɔ hendul lechoo hiouwɔɔ bɛmbɔɔ 100 o teleŋndo hoo niŋ. Okoŋ mbo sɔla chiɛilaŋ, bɛnduaa, pɔmbuaa, yemaa, kalla, finyaa, chuauwa, a yondolaŋ. A koŋ kpou, tɔɔndaŋndaŋ la cho ndu komal. Nduyɛ mbo huŋ sɔla yoomu fafɛɛŋndo o chilaŋ niŋ.” (Maki 10:​29, 30) Salala ŋ sɔla niŋndaŋ la hiou poloŋ a sala kɛ kɛ ŋ soliŋ niŋ.—Sam 37:4. w24.03 9 ¶5

Kuɛɛndoo, Naandɔɔ 10

“Mi chaŋyɛi kpeekpeiye chɔm kaalaa le teleŋ o teleŋ. Nduyɛ mbo simnuŋ wanayɛi kpɛɛluŋnde a teleŋ nyɛpalaa.”—Polo. 17:17.

Mɛɛ yima bɛnduaŋ ma del Kilisiɔŋnda o Chudiaa niŋ choo, mi puaapiliaa o kundaa Aŋtiɔɔ niŋ kɛɛsiaa le ma dɔu nyɔɔŋ naapilɛ mɛɛ wana o wana nɔ yɛ, le puaapiliaa ndaa wa Chudiaa wa yɔŋndo.” (Walta. 11:​27-30) Mi che bɛɛ puaapiliaa yiaaŋ maa del choo wa wa landaŋ a nda, kɛ Kilisiɔŋnda haa ndaa nɔ yeemɛi le chaaŋaa ndaa malaa. (1 Chɔŋ 3:​17, 18) Naa bɛɛ tiuba miŋ chɔm hau chaaŋaa naa laalaŋnda nyiɛɛye te kpundɔɔ komal nda pɛ. Ŋ nɔ miŋ wa a bɛɛndiaŋ le nda malaa. Ŋ tosa hei te ŋ nyuna pɛ bɛnduaa le ma chɛl naa le miŋ kuɛ naa kpundɔɔ della le malaa yɔŋgoo, vɛlɛ miŋ yɔŋgu toolula naalaŋ le wali dimiaa yooŋgu kɛndɛ cho tosaŋndo chieeŋndo balɔɔ silɔ wo, ɔɔ miŋ piɛi le puaapiliaa a ndepiliaa kpundɔɔ komalla. Naapum puaapiliaa a ndepiliaa naa hau niŋ ba a nyɛm mala nda le pioŋɔɔ sɔlaa woŋ. Te Masa naa Chiisu Kiliti hiŋ pɛ le yamɛi kiolɔɔ, maa o komal naa nyiɛɛye chɔmaŋndo vellaa velle, okoŋ mbo veelu naa le miŋ “luɛi o masale o bɛɛndiaa” leŋ niŋ fɔ!—Mat. 25:​34-40. w23.07 4 ¶9-10; 6 ¶12

Koondoo, Naandɔɔ 11

“Maa waŋnda kpou chɔ maa la cho wanaa dimuluŋ isɔɔ.”—Filip. 4:5.

Mi Chiisu tual tamasi Chɛhowaa kɔɔli le sinapɛŋgoo chɔmndo. “O wanaa cho maa saa luusiaŋnda o Isɔluɛi niŋ nda lo,” Chɛhowa ndoo vem ndu ni le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Kɛ mi ndoo chɔm sinapɛŋgoo te ndoo wa pɛ waŋnda yooŋgu kɛndɔɔ dimullo. Le tamaseliiyo, paale pilɛ, mi chua ve Isɔluɛinɔ le wo dɛɛniaa Chiisu, le mbo siŋgi chua ndɔɔ ‘o nyina wɔɔŋndo wa saaŋgiaa wo.’ Mi Chiisu tuiinuŋ ndu inyiɛɛ nduyɛ mbo siŋgi chua ndɔɔ. (Mat. 15:​21-28) Ŋ tofaŋndɔ tamaselii cheleŋ. A teleŋ o kandu wali pollo wo, mbo dimi aa: “Wana o wana kɛɛ ya pɛ . . . ya bɛɛ cho ndu kɛɛ.” (Mat. 10:33) Kɛ baa mbo kɛɛ pa Pitɛ, mi che bɛɛ mbo viinuŋ ndu bɛmbɔɔ le yaa? Sako. Mi Chiisu handu kɔllo o laalaŋ Pitɛ ndoo nɔ wo choo, vɛlɛ a wookɔŋ ndɔɔ. Mɛɛ o miiŋgu yoomu, mbo fula Pitɛ o hɔl le ndu chɔmndo maa o mal ndu haki vɛlɛ maa o kaala ndu. (Luku 24:​33, 34) Mi Chɛhowa nda Chiisu Kiliti chɔm sinapɛŋgoo. Naa bɛɛ, Chɛhowa yeema naa miŋ chɔm sinapɛŋgoo. w23.07 21 ¶6-7

Nɔŋgɔwaa, Naandɔɔ 12

“Piɔm ve lɛ niŋ te.”—Sɔɔŋ. 21:4.

Tiindaŋ kuɛɛ naŋ nɔ yɛ, le acheleŋnda chɔmndo maa, diomnde mɛyaale Mɛlɛkaleŋ le hunɔɔ a Kpele Hɛnɛkiɔɔ o chilaŋ niŋ cho peelɔŋ? I tasei, Chɛhowa pila ke naa diomnde mɛyaaleŋ ndeŋ ni. Yau sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ dimi aa: “Mi wana wa ichali o kpeŋgbei lemasaa choo wo dimi aa: ‘I cho nyɛ o nyɛ fee miŋgioo toosiaa o sɛnɛi.’” O nɔ taasioo, kpaayaa, a yeemɛi le diomnde ndɔle mɛyaaleŋ ndeŋ peeloo. I diiŋ nduɛi, Chɛhowa sina kɛsɛ maa diomnde ndɔle mɛyaaleŋ ndeŋ le cho peelɔŋ. Le sabu koŋ, ndu o hɔl, i cho ko maa le chuu niŋ peelɔŋ. Lelaŋ o dimi ni aa: “Tonya diomndaŋ ndaŋ la cho ni, nduyɛ wana nɔla ma tiindaŋ ndaŋ. . . . Nyɛ o nyɛ chuu yɔŋnɔŋ!” I yaa nduɛi, a mɛɛ diomndaŋ ndaŋ, “Ya cho Alifa a Omeka ni” chɔm yɛ, te Chɛhowa kandu pɛ nyɛ tosa, mɛɛ mbo chii ndu tosa kpou. (Sɔɔŋ. 21:6) A tonya, o cho chɔm kpendekele maa Setana cho wana lachoowaa a wana sɔla batiuwaa le wo ni. Lelaŋ, te waŋndo dimi pɛ aa, “Diomnde mɛyaale kɛndɛleŋ pila le cho leŋ ni, kɛ I laalaŋ maa le cho peelɔŋ te,” veelul ndu diomndaŋ o sɔɔŋ 5 a 6 niŋ, nduyɛ ma tɛɛsial ndu. Chɔm ndu maa, i cho ko ma suei Chɛhowa pila o yau choo ni, le naa malaa miŋ nɔ tiindaŋndo o diomnde ndɔle mɛyaaleŋ ndeŋ niŋ.—Aisa. 65:16. w23.11 7 ¶18-19

Kpekedoo, Naandɔɔ 13

“I cho tosa ma simnuŋ kaale bɛnduleŋ.”—Chɛn. 12:2.

Mi Chɛhowa chuel Ebilaham buŋgɛi teleŋ o wa wɔsilaŋ 75 wo. Baa mi Ebilaham cha pa diomnde mɛyaaleŋ ndeŋ o peelɔŋndo? O cho kpou le o che o peelɔŋndo le. Mɛɛ o taŋ Pioo Yufiluaati, mbo chum vɛlɛ le wɔsilaŋ 25. Okoŋ, mi Chɛhowa tosa kaamaa. Mbo tosa mi Ebilaham laa ndɔ vialu poo diolaŋ Aase. Wɔsilaŋ 60 okoŋ kɔɔli, mi Ebilaham sɔla chuauwaa mamaa. Iisɔ nda Chekɔpu. (Hibu. 6:15) Kɛ pesiŋ bɛɛ Ebilaham chi chuauwaa nduaa mamaa simnɔŋndo kaale bɛndu, nduyɛ ma luɛi o Lɛŋnde Mɛyaaleŋ niŋ te. A koŋ kpou, mbo tuɛi chaŋyɛi kpɛɛluŋnde yeela a Wana Ndɔ Toosiaa. (Chemi. 2:23) Te Ebilaham huŋ miiŋgu yoomu pɛ, o cho wa a kɔl kɛndɛ tau le sinaa maa, mi laalaŋ ndɔɔ vɛlɛ a biuwɔŋ ndɔɔ huŋ a salala bɔɔbɔɔ le waŋnda kpou o chieeŋndo choo. (Chɛn. 22:18) Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o hei niŋ? Naapum, naa a pilɛŋ pilɛŋnda chi niŋ mɛɛla Chɛhowalaŋ kpou peelɔŋndo suŋ suŋ te. Kɛ te ŋ nɔ pɛ kaa biuwaŋndo maa Ebilaham, keŋ cho naa mala miŋ nɔ tiindaŋndo kɛsɛ maa, Chɛhowa cho naa fanda suŋ suŋ. Nduyɛ mbo huŋ fanda naa vɛlɛ o chieeŋ ndɔ sɛnɛiyo niŋ.—Maki 10:​29, 30. w23.08 24 ¶14

Kɔɔlumaa, Naandɔɔ 14

“A teleŋ Yusaya o wa sakpo Mɛlɛka o hɔl lo, mi Mɛlɛka duau ndu sala o masale ndɔleŋ niŋ.”—2 Kolo. 26:5.

Teleŋ Masaa Yusaya wa feleŋgɔnɔ wo, o wa wana tusiaŋ. Nduyɛ mbo pɛɛku le “siooŋii Mɛlɛkɛi” nɔɔ. O wa wɔsilaŋ 68 mbo sɔla piɔmndo. Kɛ mi Chɛhowa duau ndu sala o sɔɔŋ bɔɔbɔɔ niŋ. (2 Kolo. 26:​1-4) Mbo sɔla batiuwaa le yaamɔɔwaa nduaa yomɔɔ o lɛŋii bɔɔbɔɔ niŋ. Nduyɛ mbo tosa nyɛ o tiuba wo le Chulusalɛm mandaa. (2 Kolo. 26:​6-15) O kpeekpei niŋ, Yusaya wa a kɔl kɛndɛ tau, le mɛɛ Mɛlɛka mala ndu mbo sɔla batiuwaa yɛ. (Iki. 3:​12, 13) Yusaya ndoo dɛli niŋ a waŋnda dimullo nyɛ nda nɔ ma tosa wo. Naapum mi hei tosa mbo yiyaŋ maa, o nɔ dioo le nyɛ o nyɛ tosaa. Le hei, paale pilɛ, mbo luɛi o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ a yoŋgaa, nduyɛ mbo kindiŋ le nyɛm chuŋ kɛndɔŋ lomɔɔ o maaŋ ndaa luam muŋ ndo choo. Pesiŋ bɛɛ masaa waa ndaa nɔ di le hei tosa le. (2 Kolo. 26:​16-18) Mi Masa Wanaa Soliaa Lasalaa Asaluiya kindiŋ le ndu miŋgioo o nɛi. Kɛ mi Yusaya duaunuŋ tumbe. I cho suɛi imɔnɔ le sinaa maa, mi hei tosa Yusaya lo o laalaŋ ndɔɔ choo le. Nduyɛ mi Chɛhowa duau ndu naa ŋlɛlɔɔ choo. (2 Kolo. 26:​19-21) Yiyaŋndɔ mɛɛ yoomu ndɔɔ wa wa teŋgeŋ yɛ, te ndoo hiou pɛ lachi a waa wana tusiaŋ. w23.09 10 ¶9-10

Chimɛiyo, Naandɔɔ 15

“Mbo yɔŋ siooŋnde le wanaa sɔla hivi chiɛi kɔɔlioo wa. Okoŋ mbo kialu nyɛdiaa dioo a nda.”—Kale. 2:12.

Mi che bɛɛ mi kiilanɔɔ Pitɛ simnuŋ Kilisiɔŋnɔ pɔyaŋndo, kɛ mbo hiau lachi a dialuŋ ndɔŋ vilɛiyoŋ chɔulabaa. A wɔsi 36 O Faŋaŋ Chiisu Wo Kɔɔli, mi Kɔniiliɔɔ ve Chuunɔ le wo sɔla pɔyaa a nyina diandaa. Mi hei chɔm Pitɛ kpendekele maa, “Mɛlɛka hɛli ŋwaŋnda chiee le,” nduyɛ maa wanaa ve bɛɛ ŋChuu le wa tiuba ma wa o kunda leKilisiɔŋndo niŋ. (Walta. 10:​34, 44, 45) Mɛɛ hei yɔŋnuŋ, Pitɛ wa niŋ fɛɛsɛŋ le nyɛdiaa dioo nda wanaa ve ŋChuu le wa latulu, mi che bɛɛ ndoo tosa hei paandu le. Kɛ, mi Chuuwa apum a wa Kilisiɔŋnda wa yiyaŋ maa, Chuuwa nɔ ma de nyɛdiaa latulu a wanaa ve ŋChuu le wa le. Mɛɛ Kilisiɔŋaa kaŋ apum kuɛ Aŋtiɔɔ, mi Pitɛ pɛŋgi nyɛdiaa dioo a wanaa ve ŋChuu le wa. Naapum, le mɛɛ ndoo nɔ siooŋnde maa o cho Kilisiɔŋaa Chuuwa kɔllo tɛɛmbuu yɛ o tosa lende ni. Kɛ mɛɛ kiilanɔɔ Pɔɔl che ndu keŋ tosaa, mbo sila ndu waŋnda o hɔl kpendekele. (Kale. 2:​13, 14) A sila nda ke ndu koŋ ndo kpou, mi Pitɛ hiau lachi a Chɛhowa piɛiyo. w23.09 22 ¶8

Ndaamaa, Naandɔɔ 16

“O cho tosa . . . la hiiluŋ te.” —1 Pit. 5:10.

Te o yɔŋ pɛ ma yaasiaŋ o nɛiyo hoo choo, nduyɛ ma che naa ŋ vi ŋdialla, mɛɛ tambu kɔl te. Loonuŋ maa ‘Masanɔ naa Chiisu, cho wana kɛndɛ.’ O cho num mala le ma tosa hiouwɔɔ lachioo. (1 Pit. 2:3) Mi kiilanɔɔ Pitɛ ke naa tiindaŋndo aa: “Mɛlɛka . . . cho nya siou pɛɛku. O cho tosa mi la sim yi.” A teleŋ pilɛ, mi Pitɛ yiyaŋ maa o cho o sɔvɛ le mbo sɔɔŋguu Po Mɛlɛkaa ikɛi le. (Luku 5:8) Kɛ a mala Chɛhowa nda Chiisu ke ndu wo, mbo tosa wallo kalaŋ le mbo hiou lachi a Chiisu tolɔɔ kɔɔli. Fulamakɔɔlioo wa ni, mi Pitɛ sɔla dioo, “le luɛiyɔɔ o Masale fafɛɛŋ Masanɔ naa, a wana naa piŋiaa Chiisu Kiliti leŋ niŋ.” (2 Pit. 1:11) Nuawɔ se fanda bɛndu o sɔla wo! Te a hiou pɛ lachi a Chɛhowa piɛiyo o laalaŋndo choo maa Pitɛ, nduyɛ ma chɛl le mbo siou num pɛɛku, num bɛɛ o cho num fanda a yoomu fafɛɛŋndo o chilaŋ niŋ. A tonya, “laalaŋ [numndo] cho num hunɔɔ piŋi.”—1 Pit. 1:9. w23.09 31 ¶16-17

Kuɛɛndoo, Naandɔɔ 17

“Piɛi Wana toosiaa choo choo, a lɛŋndeŋ [ndo.]”—Sɔɔŋ. 14:7.

Tɛndii Mɛlɛkaa ndoo nɔ luŋndo, a kpakioo ndu o balaa silɔ. O luŋ koŋ wanaa soliaa lasalaa ndaa tosa walta ndalaŋ ni. Nduyɛ bandu luamaa lasalaa wa loŋ. Hɛŋgɛiyo wa vɛlɛ loŋ le mi wanaa soliaa lasalaa ndaa dindiŋ, tuupa mi ndaa tosa wali Mɛlɛkaa. (Ɛso. 30:​17-20; 40:​6-8) Hau, Kilisiɔŋaa pɔyaŋaa cho wɔ o lɛŋndeŋ choo wa cho hiouwɔɔ lachi a Chɛhowa piɛiyo o laalaŋndo choo, o luŋ cho o chiɛi ndɔ bɛndu wana chi a lehɔl te wo niŋ. Hɛŋgɛi wa o tɛndii Mɛlɛkaa niŋ a mɛŋndaŋ leniŋndo, cho nda vɛlɛ a Kilisiɔŋnda kpou loonɔŋndo maa, a nɔ ma wa a diandaa o kaalaŋ niŋ, vɛlɛ a Mɛlɛka o hɔl. Mɛɛ, kuɛɛ faŋga bɛndu bɛndoo cho yɛ Chɛhowa piɛiyo? Mi kiilanɔɔ Chɔŋ cha nda “isisi kpeŋgbei lemasaa” lachi. Nduyɛ naa nda wa isisi wa sim, le luŋ ɔɔ fondaŋnda yɛ yɛlaŋ o chieeŋndo choo, naa nda cho Mɛlɛka “saŋgalaa idii a ichɔl o chiɛi ndɔɔ niŋ” nda. (Sɔɔŋ. 7:​9, 13-15) Ŋ cho bɔɔ a kɔl kɛndɛ, le mɛɛ naŋ nɔ foofo sɔviɔɔ o kɛɛsiaa Chɛhowa tosa, le ndu piɛiyo wo niŋ yɛ! w23.10 28 ¶15-16

Koondoo, Naandɔɔ 18

“Le mɛɛ Mɛlɛka ndoo mɛi lediom yɛ, . . . mi laalaŋ ndɔɔ kindi ndu poŋ.”—Luom. 4:20.

Mi Chɛhowa soliŋ vɛlɛ bɛnduaa kundaa kpeku le naa yoomuaŋ lueiyo. (Aisa. 32:​1, 2) Lelaŋ, te o yɔŋ pɛ ma tambu kɔl, soo o nda lo. Te a ke num pɛ malaa, chɛl ndu a kɔllo kpou. Nɛiyo opilɛ o Chɛhowa soliŋ kpeku le num yoomuaŋ lueiyo wo cho koŋ ni. Diomnda mɛyaala cho o Baabuiyo niŋ le waa yoomu lefafɛɛŋ o choo choo niŋ ɔɔ o lɛŋndeŋ choo o Kpele hɛnɛkiɔɔ niŋndaŋ, la tiuba mi la luei naa yoomuaŋ. (Luom. 4:​3, 18, 19) Mi tiindaŋ naŋ nɔ hoo wo luei naa yoomuaŋ le tɔɔndaŋndaŋ biuwɔŋndo, yooŋgu kɛndɔɔ dimioo, a le walta yɛ yɛla keŋnuŋ naa o kundaa niŋndaŋ tosaa. (1 Tɛsa. 1:3) Tiindaŋ pilɔɔ hoo kpe luei kiilanɔɔ Pɔɔl yoomuaŋ ni. Waŋnda wa ndu “kindilaa,” nduyɛ “mi sɔɔŋ kɔndɔfilloŋ yɔŋnuŋ” ndu. O faŋaŋ okoŋ kɔɔli, waŋnda wa ndu “nyɛpalaa tusioo choo,” vɛlɛ ma wa ndu “chuwɔɔ lɛŋ.” Nduyɛ pɛŋ, teleŋnda bɔɔbɔɔ yoomu ndɔɔ wa o kpundɔɔ niŋ. (2 Kɔl. 4:​8-10) Mi Pɔɔl sɔla yoomuaŋ le biuwɔŋndo mɛɛ o handu kɔllo o tiindaŋ ndɔɔ choo. (2 Kɔl. 4:​16-18) Mbo handu kɔl ndɔɔ kpou o tiindaŋ ndoo nɔ le waa achal o choo choo niŋndo choo. Mi ndoo yiyaŋ teleŋ o teleŋ a tiindaŋ ndoo nɔ hoo wo okɔɔ, nduyɛ mi keŋ mala ndu mbo “wa miiŋgoo o sɛnɛi lepaa o lepaa.” w23.10 15-16 ¶14-17

Nɔŋgɔwaa, Naandɔɔ 19

“Chɛhowa cho wanaa nduaa yoomuaŋ luei. Chɛhowa cho wanaa nduaa dɔwɔɔ sala mbo ke nda kɔl nyuloo.” —Sam 29:11.

Te a wa pɛ piɛileŋ, yiyaŋ te teleŋ Chɛhowaa kpeekpei cho koŋ ni le mbo ke num nyɛ ŋ nyuna ndu wo. Lepum, miŋ nɔ yeemɛi le mi Chɛhowa keleŋa piɛile naaleŋ muli. Kɛ o kpeekpei niŋ, Chɛhowa sina teleŋ bɛnda le mbo muli piɛile naaleŋ ndo ni. (Hibu. 4:16) Te ŋ sɔla nyɛ naŋ nyuna Chɛhowa le ndu wo o foofo le, naapum miŋ yiyaŋ maa o chɛl piɛile leŋ te. Ke lepum mbo wa maa, dimullo Chɛhowa cho naa ni aa, ‘I cho piɛile numndeŋ muli, kɛ o cho suŋ suŋ te.’ Le tamaseliiyo, mi puaapilɛnɔ feleŋgɔnɔɔ piɛi o Chɛhowa lo le mbo siŋgi ndu, Kɛ Chɛhowa siŋgi ndu le. Te ndoo tosa pɛ kaamaa le ndu siŋgioo, Setana wa dimi maa, le mɛɛ Chɛhowa siŋgi ndu yɛ o cho hiouwɔɔ lachi a ndu piɛiyo ni. (Choobu 1:​9-11; 2:4) Le handɔɔ lechoo, Chɛhowa kɛsi teleŋ o cho hunɔɔ naalaŋ kpou faŋa wo. (Aisa. 33:24; Sɔɔŋ. 21:​3, 4) Kɛ haaa mi teleŋ koŋ fuuluu, ŋ nɔ miŋ wa ndu kɔl le mbo tosa kaamaa le naa siŋgioo le. Lelaŋ, puaapilɛnɔ koŋ tiuba mbo nyuna Chɛhowa le mbo ke ndu yoomuaŋ, le halikpeŋ mbo hiou lachi a biuwɔŋndo vɛlɛ mbo wa o kɔl nyulu niŋ, nduyɛ mbo hiou lachi a ndu piɛiyo o laalaŋndo choo.—Sam 29:11. w23.11 24 ¶13

Kpekedoo, Naandɔɔ 20

“O bii naa mbo sulaŋ a mɛɛ hakila naalaŋ la cho yɛ le, kɛlɛŋgaa niŋ te mbo tusi naa nyɛpalaa naŋ nɔ miŋ sɔla wo choo le biondɔŋnda naalaŋ.”—Sam 103:10.

Mi che bɛɛ mi Samsiŋ tosa biondɔŋ wɔɔŋ wɔɔŋndo, kɛ o vi ŋdial te. Mbo nuuviaa fondaa le halikpeŋ mbo tosa wali Mɛlɛka ke ndu le Filitiaŋnda chɔulabaa wo. (Chc. 16:​28-30) Mbo nyɔɔlu Chɛhowa aa: “Yandii Mɛlɛka naa, ke ya [kpaayaa] mi miŋgul Filitiaŋnda haa maa.” Mi Chɛhowa tuɛi piɛile Samsiŋ ndeŋ, nduyɛ mbo luei ndu yoomuaŋ. Fulamakɔɔlioo wa ni, mi Samsiŋ sɔla batiuwaa le Filitiaŋnda diuwo, mbo hiau maa paandu. Mi che bɛɛ mi Samsiŋ sɔla fulamakɔɔlila wɔɔŋndaŋ le biondɔŋ o tosa wo, kɛ keŋ kuuna ndu hɛnaŋ Chɛhowaa tosaa le. Te o yɔŋ pɛ miŋ tosa biondɔŋndo, nduyɛ ma sila naa, ɔɔ mi dikeŋnaŋ naa hɛluŋ naa, ŋ nɔ miŋ vi ŋdial te. Loonuŋ maa, Chɛhowa cho o bɛɛndiaŋ teleŋ o teleŋ le naa malɔɔ haki. (Sam 103:​8, 9) Mi che bɛɛ miŋ tosa biondɔŋndaŋ, kɛ Chɛhowa tiuwɔ ba mbo soliŋ naa kpeku, mɛɛ o soliŋ Samsiŋ kpeku yɛ. w23.09 6 ¶15-16

Kɔɔlumaa, Naandɔɔ 21

“Biuwɔŋndo tosa mi Mɛlɛka hini kɔl a naa. Te Mɛlɛka hini pɛ kɔl a naa, koŋ ke naa tiindaŋndo.”—Luom. 5:4.

Te ŋ biunuŋ pɛ tɔɔndaŋndaŋ, mi keŋ tosa mi Chɛhowa “hini kɔl” a naa. Kɛ i sim nuaa maa te tɔɔndaŋndaŋ ɔɔ bahawɛilaŋ la komal naa pɛ mi Chɛhowa naŋ kɔl te. I cho suɛi kɔl dɛɛniaa le sinaa maa, mi Mɛlɛka hini kɔl a naa te ŋ biunuŋ pɛ tɔɔndaŋndaŋ. (Sam 5:12) Loonuŋ maa mi Ebilaham biunuŋ tɔɔndaŋnda komal ndu laŋ, nduyɛ mi keŋ tosa mi Chɛhowa hini kɔl a ndu. Mbo cha ndu maa chaaŋ ndɔ o cho ni vɛlɛ maa o cho sakpo. (Chɛn. 15:6; Luom. 4:​13, 22) Nyɛ pilɛ koŋ kpe nɔla mbo yɔŋnuŋ a naa. Mɛlɛka hini kɔl a naa le mɛɛ naŋ tosa niŋ tau o ndu piɛiyo niŋ yɛ, ɔɔ le dilakeŋnaŋnda naŋ cho tueiyɔɔ yeela laŋ te. Mbo hini kɔl a naa, te ŋ biunuŋ pɛ tɔɔndaŋnda komal naalaŋ. Naa kpou tiuba miŋ biunuŋ, mɛɛ mɛɛ naŋ nɔ wɔsilaŋ, bahawɛilaŋ, ɔɔ taasioo le sɔɔŋ tosaa. Baa tɔɔndaŋndo cho num pa choo suŋ suŋ ma wa ndu biuwɔŋndo? Te lende i cho ni, mɛɛ sina maa Mɛlɛka hini kɔl a num. Hei sinaa tiuba mi i piiliaŋ naa tau. I nɔla mi i chɔɔlu tiindaŋ naa kindi poŋ. w23.12 11 ¶13-14

Chimɛiyo, Naandɔɔ 22

“Chɔm wana pɔnɔyɛi.”—1 Ma. 2:2.

Puaapilɛnɔɔ nɔ mbo pɛɛku le suɛi nyɛkɛndɛi o acheleŋnda lo. Te o pɛɛku pɛ le hei tosaa, mi keŋ mala ndu mbo yaŋ nda nilaŋ, mbo sina yiyaŋnda ndalaŋ, vɛlɛ a mɛɛ nda cho sinaŋndo yɛ. (Polo. 20:5) Mi keŋ mala ndu vɛlɛ mbo sina mɛɛ waŋndo cho suɛi yɛ, mɛɛ o cho hɔlla tosaa yɛ, vɛlɛ a mɛɛ o cho balaŋ tiimbuuwo yɛ. Le ma sina sɔɔŋ muŋ kpou, mɛɛ ma chua teleŋndo tau a acheleŋnda. Te o yɔŋ pɛ maa nyɛ mapuuloo ŋ soliŋ kpeku teleŋ o teleŋ ni le suɛi o acheleŋnda lo, naapum mi keŋ tosa a pɛɛku le chaa suukaŋndo a nda hɔlla a hɔlla le. Lelaŋ nuuviaa fondaa le waa suukaŋndo a acheleŋnda hɔlla a hɔlla. (2 Chɔŋ 12) Puaapilɛnɔ kendu o Mɛlɛkaa piɛiyo niŋndo nɔ vɛlɛ mbo toolu ndupila, nduyɛ mbo ke yuŋgu ndɔɔ nyɛm nda hauba woŋ. (1 Tim. 5:8) I cho i sɔvɛ le ma pɛɛku wali mala num niŋ o chilaŋ niŋ, le ma sɔla wallo wo. (Walta. 18:​2, 3; 20:34; Ɛfi. 4:28) Tosa wali kɛ kɛ nda ke num pɛ le tosaa haaa ma chii ndu. Keŋ cho tosa mi acheleŋnda nɔ bɛɛleŋ le num. Hei tosaa mala num vɛlɛ, ma sɔla wallo o chilaŋ niŋ, vɛlɛ ma hiou lachi a ndu tosaa. w23.12 27 ¶12-13

Ndaamaa, Naandɔɔ 23

“Paale Chɛhowa leŋ le cho hunɔɔ mɛɛ viinɔɔ huŋ nuaa o nyumndaŋ niŋ yɛ.”—1 Tɛsa. 5:2.

Baabuiyo soo pɛ a “paale Chɛhowa leŋ” okɔɔ, o sim le teleŋ Chɛhowa cho yaamɔɔwaa nduaa yamɛi kilul, nduyɛ mbo chiindiaa wanaa nduaa leŋ. O paandoo niŋ, lepum mi Chɛhowa ndoo tusi lɛŋnde ipum nyɛpalaa choo. (Aisa. 13:1, 6; Isi. 13:5; Sɛfa. 1:8) O palɛi nɛi niŋ, “paale Chɛhowa leŋ” le cho kandɔŋ a teleŋ masaa waa cho Babilɔŋ Bɛndoo delɔɔ choo, okoŋ mi chɔu Amakɛdɔŋndo kanduŋndo. Le chindaa sɔlaa o ‘paaleleŋ’ choo, naa kpou nɔ miŋ bɛɛndiaŋ suŋ suŋ. Mi Chiisu dimi maa, ŋ nɔ miŋ “wa a bɛɛndiaŋ” le “nyɛpalaa bɛndoo.” Hei sim ni maa, ŋ nɔ miŋ hiou lachi a bɛɛndiaŋndo. (Mat. 24:21; Luku 12:40) O yau tase kiilanɔɔ Pɔɔl poonyial Tɛsaloniaŋnda wo niŋ, mbo soliŋ tamaseliila bɔɔbɔɔ kpeku, le ma wa a bɛɛndiaŋ le paale kɔɔsɔle Chɛhowa leŋ chumndo. Pɔɔl ndoo sina maa, paale leŋ lee hiŋ niŋ a teleŋ koŋ te. (2 Tɛsa. 2:​1-3) A koŋ kpou, mi ndoo dɛɛniaa puaapiliaa a ndepiliaa le ma wa a bɛɛndiaŋ le paaleleŋ naŋ chaa diimandɔɔ le wa hunɔɔ ni. Naa bɛɛ nɔla hau miŋ dɔu sila ndɔɔ hoo o wali niŋ. w23.06 8 ¶1-2

Kuɛɛndoo, Naandɔɔ 24

“Chaaŋaa niaa kaalaa, la sim nyɛkɛndɛ yi, la kpeŋaŋ te.”—1 Kɔl. 15:58.

A wɔsi 1978, ma taŋgul chiɛi choo choo vilɛi vilɛiyo o Tokoyo niŋ, lɛŋnde Chepaŋndeŋ. Mi waŋnda yiyaŋ maa chiɛi koŋ viu niŋ isisi le kanifuule, teleŋnda bɔɔbɔɔ mi lɛŋnde nyiiyaaleŋ le yɔŋnuŋ o chiee bɛndu koŋ niŋ. Yɛɛ wanaa taŋgul chiɛi koŋ nda tosa yɛ le mbo viou isisi? Mi wanaa kaŋ tosa a sabu le mi chiɛi koŋ wa o kala kala, nduyɛ mbo biunuŋ mɛɛ mɛɛ lɛŋndeŋ le nyiiya. Kilisiɔŋnda cho ko maa chiɛi choo choo koŋ. O nɛi kuɛɛ choo? Kilisiɔŋnɔɔ nɔ mbo sim nyɛkɛndɛ yi, vɛlɛ mbo chɔm sinapɛŋgoo. O nɔ mbo wa o kala poŋ o kpeŋaŋ te, te o hiŋ pɛ a sawala Chɛhowalaŋ diikɔŋndo okɔɔ. Mbo wa “o bɛɛndiaŋ le diikɔŋndo” nduyɛ o feŋaŋ o laalaŋ ndɔɔ choo le. O baa pilɔɔ choo, mbo wa vɛlɛ “wana kindu isɔɔ dimul te wo,” ɔɔ mbo chɔm sinapɛŋgoo, te o che pɛ saboo le keŋ tosaa. (Chemi. 3:17) Te Kilisiɔŋnɔɔ pɛɛku pɛ le kpeŋ kpeŋndo hoo sinaa, keŋ mala ndu o ve wana baŋ isɔɔ ɔɔ mbo wa wana saalaŋ isɔɔ le wo le. w23.07 14 ¶1-2

Koondoo, Naandɔɔ 25

“Mi che bɛɛ la chi ndu le, kɛ mi la kaala ndu.”—1 Pit. 1:8.

Mi Setana luei lo lechoo Chiisu wo o Mɛlɛka lo o tofaa bɛŋgu. Lelaŋ, ndoo nɔ mbo sim yi le tɔɔndaŋnda wa ndu komaltaŋ. (Mat. 4:​1-11) Yeemɛi Setana ve wa ni, le mi Chiisu ndoo tosa hakioo, le halikpeŋ o soliŋ yoomu ndɔɔ sala le naa le. Teleŋ Chiisu wa yooŋgu kɛndɔɔ dimioo o lɛŋndeŋ choo wo, mi tɔɔndaŋnda cheleŋ la komal ndu, nduyɛ mbo biunuŋ ndaŋ. Mi waŋnda tusi ndu nyɛpalaa choo, vɛlɛ ma kɔŋgɔliaŋ ndu le ndu diyɔɔ. (Luku 4:​28, 29; 13:31) Ndoo nɔ vɛlɛ mi ndoo biunuŋ biondɔŋnda buɛiyaa nduaa. (Maki 9:​33, 34) Teleŋ nda wa ndu yamɛi kilullo wo, ma luaa ndu vɛlɛ ma tusi ndu siɔmbulaŋ. Okoŋ kɔɔli, mbo sinaŋ nyɛ nɛiyaa tau, nduyɛ ma dii ndu diyɔɔ imɔnɔɔ, naŋ chaa viinɔɔ o wa ni. (Hibu. 12:​1-3) Mbo biunuŋ nyɛ nɛiyaa mɛɛlaa o yɔmndo choo a ba ndɔ, Chɛhowa mala ndu le. (Mat. 27:46) I cho kpendekele maa, mi Chiisu sɔla saŋgaa tau le halikpeŋ mbo soliŋ sala le naa. Te ŋ yiyaŋ pɛ a sala Chiisu soliŋ le naa a kɔllo kpou wo, mi keŋ tosa miŋ nɔ kaala yiŋgoloŋndo le ndu. w24.01 10-11 ¶7-9

Nɔŋgɔwaa, Naandɔɔ 26

“Wanaa lau o sɔɔŋ tosaa niŋnda, o bala fondolaŋ niŋ nda mɛɛlu ni.”—Polo. 21:5.

Kaa biuwaŋndo mala naa miŋ wa o chaŋyɛi kɛndɛi niŋ a acheleŋnda. Mbo mala naa vɛlɛ miŋ yaŋ nilaŋ yekeŋ te acheleŋnda wa pɛ suɛi. (Chemi. 1:19) Mi kaa hoo mala naa vɛlɛ miŋ wa o kɔl nyulu niŋ a acheleŋnda. Te nyɛkindilaa komal naa pɛ, mi kaa hoo mala naa, ŋ keleŋa nyɛ dimi, ɔɔ tosa o tɛɛmbuu acheleŋnda kɔllo wo le. O mala naa vɛlɛ ŋ doonuŋ tumbe chɔ chɔ le, te waŋndo tɛɛmbuu naa pɛ kɔllo. O faŋaŋ okoŋ kɔɔli, mi kaa hoo mala naa vɛlɛ ŋ miŋgul acheleŋnda maa le suɛi nda tosal naa ve le. Mbo mala naa vɛlɛ ŋ hendu kɔllo o nyɛ nda tosal naa wo choo le, nduyɛ ‘miŋ mal haki fasɛi.’ (Kolo. 3:​12, 13) Mi biuwɔŋndo mala naa vɛlɛ, miŋ tosa kɛɛsiaala kɛndɛlaŋ. Mbo mala naa ŋ ve chɔ chɔ le kɛɛsiaa tosaa le. Kɛ miŋ tosa yaasiaa nyɛkɛndɛi a suɛi komal naa ve okɔɔ, le halikpeŋ miŋ tosa kɛɛsiaa kɛndɔɔ. Le tamaseliiyo, te ŋ wa pɛ wallo nuuviaa, lepum miŋ yiyaŋ le wali tase nda ke naa wo chɛlɔɔ. Kɛ te ŋ wa pɛ wanaa biuwaŋ, keŋ cho naa mala miŋ yiyaŋ a fondaŋ wali koŋ okɔɔ, hawɛila naŋ cho wa chuaa le ndu tosaalaŋ, mɛɛ o piiliaŋ niŋ yuŋgu naa, vɛlɛ a sɔɔŋ naŋ ŋMɛlɛkayaŋ yɛ. Te ŋ nɔ pɛ kaa biuwaŋndo, keŋ mala naa miŋ fafaŋ kɛɛsiaala wɔɔŋndaŋ tosaa. w23.08 22 ¶8-9

Kpekedoo, Naandɔɔ 27

“I saaluŋ maa sawa cheleŋ cho o dialuŋ nuŋ niŋ mbo wa chɔulabaa a sawa cho ya o kɔl lo. Nduyɛ mbo siiŋguu ya chiɔɔ le haki cho ya o dialloŋ niŋndo.”—Luom. 7:23.

Te a tambu pɛ kɔl le mɛɛ ŋ nɔ ma chɔulaba yeemaŋ wɔɔŋndoŋ yɛ, yiyaŋndo o buŋgɛi ŋ chuel Chɛhowa teleŋ ŋ yɔŋguŋ o ndu lo ve choo, mala num ma sɔla yoomuaŋ le ma chɔulaba tɔɔndaŋndaŋ. Vɛɛ keŋ yɔŋnuŋ yɛ? Mɛɛ ŋ yɔŋgu yoomu numndo o Chɛhowa lo, mi keŋ chɔm maa a cho lɛ le numpila le. Keŋ sim ni maa, ma kɛɛsiaa le yeemaŋ ŋdialloŋ fafaŋndo, nduyɛ a tuula tɛɛmbuu Chɛhowa kɔllo laŋ. (Mat. 16:24) Lelaŋ te a wa pɛ o tɔɔndaŋndo bɛŋgu, kɔndɔfili cho num biyɔɔ a nyɛ ŋ nɔ ma tosa wo le. A chii niŋ kɛɛsiaa le nyɔɔ opilɛ kpe tosaa. Ndu cho ni, loo o laalaŋ numndo choo o Chɛhowa lo. A cho isisi yi le Chɛhowa kɔllo nɛŋioo. O nɛi koŋ choo, a cho wa maa Choobu. Mi che bɛɛ mi tɔɔndaŋnda kala kalalaŋ la komal ndu, kɛ mbo dimi a dialuŋ fulaa aa: ‘Pesiŋ bɛɛ I feŋaŋ o pimbi ni simiaa choo le.’—Choobu 27:5. w24.03 9 ¶6-7

Kɔɔlumaa, Naandɔɔ 28

“Chɛhowa cho kpɛɛluŋ a wanaa veelu ndu le malaa wa. O cho kpɛɛluŋ a wanaa veelu ndu o tonyaa choo wa.”—Sam 145:18.

Chɛhowa, “Mɛlɛka kaala naa” wo cho a naa latulu. (2 Kɔl. 13:11) O nɔ yeemɛi o naa pilɛŋ pilɛŋnda niŋ. Ŋ nɔ tiindaŋndo kɛsɛ maa ‘o cho naa mandaa a kaala ndɔ lo lechoo wo.’ (Sam 32:10) Mɛɛ naŋ yiyaŋ fau a mɛɛ o chɔm naa niŋ kaala ndɔɔ yɛ, lende koni naŋ cha mɛɛ kpɛ o buulaŋ le naa yɛ ni, nduyɛ miŋ sɔɔŋguu ndu ikɛi kpɛɛluŋ. Ŋ nɔla miŋ soo o ndu lo fɛɛsɛŋ vɛlɛ miŋ dimul ndu mɛɛ kpɛ naŋ hauba a kaala ndɔɔ yɛ. Ŋ nɔla vɛlɛ miŋ chɔm ndu buulaŋnda naalaŋ kpou, nduyɛ miŋ nɔ tiindaŋndo maa o cho naa biyɔɔ bila vɛlɛ maa o nɔ yeemɛi le mbo mala naa. (Sam 145:19) Mɛɛ naŋ sɔɔŋguu nuaa yiŋndeŋ ikɛi le haŋgɔɔ a teleŋ ihueiyo yɛ, lende koni kaala Chɛhowa nɔ le naa wo tosa ni miŋ sɔɔŋguu ndu ikɛi. Mi che bɛɛ Chɛhowa nɔ kaalaa tau le naa, kɛ mbo chɔm naa vɛlɛ nyiɛɛye. Lelaŋ, naŋ kɔl le mɛɛ Chɛhowa kaala num yɛ. Nduyɛ maa naa a pilɛŋ pilɛŋnda kpou dimul ndu aa: “I kaala Chɛhowa.”—Sam 116:1. w24.01 31 ¶19-20

Chimɛiyo, Naandɔɔ 29

“I chɔm nda diola numndaŋ.” —Chɔŋ 17:26.

Mi Chiisu tosa tau, mbo hiau bɛɛ waŋnda dimullo maa diola Mɛlɛkalaŋ la cho Chɛhowa ni. Chuuwaa Chiisu wa pɛɛkoo wa ndaa sina niŋ a diola Mɛlɛkalaŋ okɔɔ. Kɛ mbo chua chilaŋ le waa “wana tɛɛsiaa [wana] suu Mɛlɛka cho wo.” (Chɔŋ 1:​17, 18) Le tamaseliiyo, mi yaula maHibuluilaŋ la tɛɛsiaa maa Mɛlɛka nɔ nyiɛɛye, a kɛndɛiyo Chɛhowa cho ni. (Ɛso. 34:​5-7) Mi Chiisu chɔm hei kpendekele mɛɛ o dimi taloo a poombɔ ndoo laasiaŋndo, vɛlɛ a finya ndɔ okɔɔ. Mɛɛ finyaa che po ndɔ wookuŋ ndo hunɔɔ “landaŋ,” mbo nyaanuŋ le ndu demullo, nduyɛ mbo mal ndu haki a kɔllo kpou. Te ŋ veelu pɛ diomndaŋ a bundɛi hei okɔɔ, miŋ che kɛsɛ mɛɛ Chɛhowa nɔ nyiɛɛye yɛ. (Luku 15:​11-32) Mi Chiisu mala acheleŋnda le ma bii bila wana suu Chɛhowa cho wo. w24.02 10 ¶8-9

Ndaamaa, Naandɔɔ 30

“Kɔl dɛɛniaa naŋ sɔla [Mɛlɛka] o ba wo, ndu tosa ni mi naa bɛɛ dɛɛniaa acheleŋnda kɔltaŋ.”— 2 Kɔl. 1:4.

Mi Chɛhowa dɛɛniaa wanaa cho o nyɛkindilaa niŋnda kɔltaŋ. Vɛɛ naŋ tuallɛ tamasi ndɔɔ kɔɔli le acheleŋnda nyiɛɛye tuiinɔŋndo a nda kɔltaŋ dɛɛniaa? Nɛiyo opilɛ cho suliŋnda mala naa le waŋnda kɔltaŋ dɛɛniaa laŋ nɔɔ ni. Ɔɔ suliŋnda laŋ latiŋ? Yɛɛ mala yɛ naa miŋ hiou lachi a kaaliaŋndo vɛlɛ a “kɔltaŋ dɛɛniaŋndo” lepaa o lepaa? (1 Tɛsa. 4:18) Ŋ nɔ miŋ bii mɔnɛi a puaapiliaa naa latulu, miŋ kaala nda, nduyɛ miŋ tosal nda kɛndɛi. (Kolo. 3:12; 1 Pit. 3:8) Vɛɛ suliŋndaŋ ndaŋ la mala yɛ naa? Te ŋ nɔ pɛ nyiɛɛye a suliŋndaŋ ndaŋ, mi keŋ mala naa miŋ dɛɛniaa wanaa wa o nyɛkindilaa niŋnda kɔltaŋ. A mɛɛ Chiisu dimi yɛ, “nyɛ wa waŋndo o piaa o kɔl lo, ndu o suaa ni. Sɔɔŋ kɛndɛŋ cho ŋ kɛsiaa wana kɛndɔɔ o kɔl loŋ, muŋ o soli ni. Nduyɛ sɔɔŋ wɔɔŋ cho ŋ kɛsiaa wana wɔɔŋndo o kɔl loŋ, muŋ koni o soli ni.” (Mat. 12:​34, 35) Puaapiliaa

Kuɛɛndoo, Naandɔɔ 31

“Wanaa taasiaa koni a sina niŋ sɔɔŋ muŋ ni.”—Daa. 12:10.

Ŋ nɔ miŋ nyuna Chɛhowa le mbo mala naa te ŋ yeema pɛ huuluŋ cho o Baabuiyo niŋndoŋ biyɔɔ bila. Ŋ tofaŋndɔ tamaseliiyo hoo. Ŋ dimi wɔ maa a kuɛ kelaa o fondaŋ ŋ sina le wo, kɛ chaaŋ num sina fondaŋ koŋ nyɛkɛndɛiyo cho a num latulu. Chaaŋ num koŋ sina naa kpeekpeiyaa ŋ cho wa vɛlɛ a naa nɛi o nɛi yaa wana wa. A tonya, i cho kpendekele maa, ma wa a kɔl kɛndɛ tau le mɛɛ chaaŋ num koŋ cho a num latulu yɛ. O nɛi pilɛ koŋ choo, Chɛhowa sina mɛɛ sɔɔŋ cho yɔŋnɔŋndo o chieeŋndo niŋ yɛ, nduyɛ a nyɛ cho hunɔɔ yɔŋnɔŋ o chilaŋ niŋndo. Lelaŋ, le miŋ bii huuluŋ cho o Baabuiyo niŋndoŋ bila, ŋ nɔ miŋ tusiŋ vɛlɛ miŋ nyuna ndu le mbo mala naa. (Daa. 2:28; 2 Pit. 1:​19, 20) Maa kala chua kɛndɛ, Chɛhowa yeema mi chuauwaa nduaa kpou wa a kɔl kɛndɛ o chilaŋ niŋ. (Chɛl. 29:11) Mi che bɛɛ kalaŋ chuauwa sina nyɛ cho yɔŋnɔŋ o chilaŋ niŋndo le, kɛ Chɛhowa sina nyɛ kpeekpei cho yɔŋnɔŋ o chilaŋ niŋndo. Mbo tosa ma poonyiaa huuloŋ o Diom ndɔɔ niŋ le naa malaa miŋ sina sɔɔŋ sɔvɛ sɔvɛŋ nɔ le hunɔɔ yɔŋnɔŋndo woŋ, tuupa miŋ yɔŋnuŋ.—Aisa. 46:10. w23.08 8 ¶3-4

    WOL le Sɔɔŋ Yaasiaa—Kisi (2010-2025)
    Chukku Ma Kinda
    Chuku Ma Kumbi
    • Kisiei
    • Share
    • Mɛɛ ŋ Yeema Yɛ
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Sawalaŋ Le Tɛɛŋgei Soliŋndo Kpeku
    • Mɛɛ Naŋ Bii Yooŋgula Numndaŋ Yɛ
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Chuku Ma Kumbi
    Share