Yiko sa kere nawa-nawa sikunino saEdeni ndi?

WA DIVA esimwititi lyaAdamu naEva nosikunino saEdeni ndi? Alyo kwa divikwa kovantu mouzuni mudima. Kuvhura o li liresere nyamoge. Ove no li gwana mwaGenesis 1:26–3:24. Aga yigo magano gomulyo gemesimwiti olyo:

Jehova Karungaa kwa ungire muntu kutundilira kevhu, makura ta mu ruku Adamu nokumutura mosikunino esi ngava tumbura asi Edeni. Karunga mwene ga tulire po sikunino oso. Aso kwa kere ngwendi runone romema, amo kwa zulire mo yitji yoyiwa yenyango. Pokatji kosikunino kwa kere po ‘sitji esi asi gava ediwo lyeyi yoyiwa neyi yoyidona.’ Karunga kwa silikire vantu va dire kulya kositji oso, pokuvatantera asi nsene va dira kulimburukwa ngano ngava fa. Konyima, Jehova kwa gusire rupatji rumwe rwaAdamu a unge mukadi Eva, a kare muhameni gwaAdamu. Karunga kwa va pere yirugana yokupakera mbili sikunino nokuvatantera va livhare va zwide evhu.

Apa ga kere Eva gelike, ezoka kwa mu uyungisire nokumuzeda a lye kosiyimwa esi va mu silikire pokumutantera asi Karunga kwa mu kumbagera nokumusilika sininke sosiwa esi ngasi mu ninkisa a fane Karunga. Eva ga gwililire mezedo olyo makura ta li siyimwa oso. Konyima Adamu nage ta lipakerere namukadendi mokudira kulimburukwa kwaKarunga. Jehova yipo ga futisire Adamu naEva nezoka. Makura yipo va va tjidire mo mosikunino soparadisa, ano komaruha nagenye ta tura ko vakerubi va va kondere.

Pwanare, valirongi novanahistoli kwa pulire moyihorokwa eyi va tjanga mobuke zaGenesis. Nye momazuva ganaina, pana kara masinganyeko gomanzi. Morwasinke pana karere masinganyeko koyihorokwa yomwaGenesis kuhamena Adamu naEva nosikunino saEdeni? Tu zeni tu ka konakone mapataneso gane.

1. Sikunino saEdeni kwa kere nawa-nawa evango ndi?

Morwasinke pwa karera masinganyeko kuhamena esimwititi eli? Monomvhura dononzi, vapitisili wonongereka kwa gazarere asi sikunino saKarunga kosili kevango lyapeke. Nye, ngereka kwa zi pukisire valirongi woVagereka Plato naAristotle, ava va uyungire asi pevhu kwato eyi ya sikilira mo. Ntudi eguru lyelike lya kara neyi yokusikilira mo. Yipo nye, vapitisili wonongereka kwa uyungire asi Paradisa zokuhova kwa kere pepi neguru.b Vamwe kwa tente asi sikunino kwa kere keguru-guru lyondundu yipo si dire kunyata kevhu eli lyedona; vapeke kwa tente asi kwa kere oku wa ka hura uzuni korwaMuzogo ndi korwaMbindakano, ano vapeke hena kwa tente asi kwa kere kokwedi ndi pepi nokwedi. Yitundwamo, egano lyokuhamena Edeni lya ya monekere ngwendi lyokugazarera tupu. Valirongi vamwe vanaina kunyokera po egano lyokuhamena sikunino saEdeni, pokutanta asi kapi pwa kere evango lyangoso.

Nampili ngoso, Bibeli kapi za likida sikunino monkedi zangoso. MwaGenesis 2:8-14, tatu lirongo mo yoyinzi kuhamena evango olyo. Alyo kwa karerere korwaUpumezuva waEdeni. Alyo ngali gu tekere mukuro ogu gwa ligaunwine monomukuro ne. Bibeli kutumbura edina lyankenye mukuro nomugendo gwago. Mauzera gangoso kwa koka elituromo lyovalirongi wovanzi, ano vamwe ya va ninkisa va hetekere ko kupapara evango lina mokuliza neyi za uyunga ko Bibeli. Nye awo kwa retesa po magano gokulilimba-limba gomanzi. Ngesi eyi kutanta nye asi sihorokwa saEdeni nosikunino saso nonomukuro daso kuna kara esanseko tupu lyoyimpempa ndi?

Koneka: Yihorokwa yomosikunino saEdeni ayo kwa horokere konyara nomvhura 6 000 da ka pita. Apa ga yi tjenge Mosesa apo kwa pitire po konyara nomvhura 2 500, ano age kwa gwene nombudi kovantu ndi nampo komatjango ganare. Posiruwo oso Edeni azo nare za dongonoka po. Kuvhura nye yi kare asi nomukuro kwa runduruka mwaza nomvhura dononzi ndi? Yimo, ayo kwa hwa kuhoroka. Ntani Edeni kwa karerere kevango oku aku horauka-horauka makankamo gevhu gomanzi gomanene. Mukaro gwevhu kurunduruka nkenye apa. Ruhanzo romomazuva gaNowa naro kwa rundwilire momunene mukaro gwevhu.c

Apa pana kara mausili gongandi aga twa diva: Genesis kwa tumbura sikunino ngevango lyene-lyene. Mbali donomukuro ne va tumbura mosihorokwa kuna kara Eufurata naTigilisi, ado simpe kuna kupupa nanaina, ano kwa tundililira kontundiliro zimwe tupu. Sihorokwa esi kwa tumbura madina goyirongo oku da pitire nomukuro odo nomaungawo aga ga divikwire moyirongo oyo. Vaisraeli vanare va divire mauzera aga.

Masanseko nonongano yimo ga kara ngoso ndi? Momasanseko nomonongano kapi ava tumbura madina ndi mavango gene-gene. Nye ehistoli alyo kugava mauzera gomulyo, ngwendi moomu sa kara sihorokwa sosikunino saEdeni.

2. Yosili nawa-nawa Karunga kwa gusire evhu a unge Adamu, ano kwa gusire rupatji rumwe rwaAdamu a unge Eva ndi?

Vadiviusintwe vanaina kwa yi kwatesa ko asi rutu romuntu kwa ru rugene noyininke eyi ya kara mevhu. Ngapi yininke oyo omu va yi rugene yi ya kare sinamwenyo?

Vadiviusintwe vamwe kwa uyunga asi eparu kwa wiza po pwalyene, kwa tamekere nosininke sosinunu, ano mwaza nomvhura dononzi tasi ya ligwederere. Nye egano olyo kupukisa, morwa kwato umbangi ou au likida asi eparu kwa wiza po pwalyene. Nye, yinamwenyo nayinye kugava umbangi asi gumwe gonondunge po unene kupitakana detu yige ga tu sita.d—Varoma 1:20.

Nsene o purakena komusika ndi o tare kefano lyewa eli va faneka ndi koyininke yokutetukisa youkonentu eyi va rugana, kuvhura o tante nye asi kwato ogu ga yi rugana ndi? Hawe. Nye yininke oyo kapi ya sika po pouwa nounandunge omu va ru rugana rutu romuntu. Ngapi omu natu vhura kutanta asi kapi pwa kara Musiti? Ntani hena, Genesis kwa faturura asi koyinamwenyo nayinye yepevhu, vantu velike tupu va unga va fane Karunga. (Genesis 1:26) Apa pevhu vantu velike va kara nevhuliko lyokuhorora eharo lyaKarunga lyokusita, morwa awo poyiruwo yimwe kurugana nongovera donomusika donongwa noyihongagura noyininke youkonentu. Kuvhura nye yi tu tetukise asi Karunga kwa tu pitakana mokusita yininke ndi?

Mokugusa rupatji rumwe komugara a unge mukadi kapi ya kere udigu kwaKarunga.e Ga vhulire kuruganesa yininke yapeke, nye monkedi omu ga ungire mukadi kwa fanekesere yuma. Age kwa here mugara nomukadi va likware nokukara nelikwatakano lyenene, yipo va kare ngwendi “gumwe tupu.” (Genesis 2:24) Monkedi omu mugara nomukadi ava lihamene pokutunga po elikwatakano lyokupama lyenene, kugava umbangi wononkondo asi pwa kara Musiti gonondunge geharo.

Mokugwederera ko, valirongi unsitwe kwa nongonona asi vantu navenye kwa tundilira komugara nomukadi gumwe tupu. Sihorokwa somwaGenesis kuna kara esanseko tupu ndi?

3. Sitji sokugava mwenyo, nesi sokugava ediwo kuna kara esanseko tupu ndi?

Sihorokwa somwaGenesis kapi asi rongo asi yitji oyo kwa kere nononkondo domafeno. Nye ayo kwa kere nawa-nawa yitji eyi ga sitire Jehova mokufanekesa yuma.

Vantu nawo kuna kurugana yininke yokulifana. Pasihonena, apa ava va pangere vantu va fumadeke erembe lyosirongo, navenye kuyikwata egano asi va hepa kufumadeka erembe, kapisi ngekehe tupu, nye ngosidiviso sosirongo. Vahompa vamwe kuruganesa nompango ndi nonkata dokomutwe ngoyidiviso youpangeli wawo.

Yitji oyo yivali yisinke ya fanekesere? Kwa kara po magano gomanzi gokulisiga-siga. Elimbururo lyene-lyene ureru kulikwata egano, ntani kwa kara nontanto zomulyo. Sitji sokugava ediwo lyeyi yoyiwa neyi yoyidona kwa karerere po situmbukira esi sa hamenene tupu kwaKarunga, situmbukira sokutokora yoyiwa neyi yoyidona. (Jeremiya 10:23) Eyi yiyo ya karerere epuko lyenene mokulya kositji sina! Ano sitji somwenyo kwa karerere po uhwi ou a vhuru tupu kugava Karunga, mwenyo gwanarunye.—Varoma 6:23.

4. Ezoka eli lya uyungire kuna kara esanseko tupu ndi?

Yosili, ruha oro rosihorokwa somwaGenesis kuvhura kupiyaganeka, unene nsene kapi wa kwata egano eyi ya kara moBibeli nazinye. Nye Matjangwa kwa zeresa kanunu-kanunu sihorokwa esi sokutetukisa.

Yilye ga ninkisire ezoka li moneke ngwendi kuna kuuyunga? Vaisraeli vanare va divire yuma eyi ya va vaterere kukwata egano eyi lya rugene ezoka. Pasihonena, nampili ngomu yikorama kapi ayi uyunga, va yi divire asi muntu gopampepo kuvhura kuninkisa sikorama si moneke ngwendi kuna kuuyunga. Mosesa nage ga tjenge sihorokwa sokuhamena Baramu; Karunga kwa tumine muengeli a ninkise sindongili saBaramu si uyunge ngwendi muntu.—Numeri 22:26-31; 2 Peturusa 2:15, 16.

Kuvhura nompepo, kukwatera mo edi da kara nonkore daKarunga, di rugane yitetu ndi? Mosesa ga mwene nompure doVaegipite dina kutemwinina yitetu yimwe yaKarunga, ngwendi mokuninka mpango zi lisitunuke ezoka. Nonkondo dokurugana yitetu yokufana ngoso kwa tundilire konompepo donondona, nonkore daKarunga.—Exodus 7:8-12.

Mosesa yige ga tjenge hena buke zaJoba. Buke ozo kwa simwitira mo unene kuhamena nkore zonene zaKarunga, Satana, ogu ga homwene ulimburukwi wovakareli navenye vaJehova. (Joba 1:6-11; 2:4, 5) Vaisraeli vanare va divire asi Satana kwa pitilire mezoka moEdeni, li moneke ngwendi yilyo lina kuuyunga naEva nokumupukisa a dire kulimburukwa Karunga ndi? Nhi, va yi divire.

Satana yige ga ninkisire ezoka li uyunge ndi? Jesus ga tumbwire Satana asi “munayimpempa, age hena guhyayo.” (Johanesa 8:44) ‘Guhya yimpempa’ yige ga totere po yimpempa yokuhova, ndi kapisi yimo? Yimpempa yokuhova kuyigwana mononkango dezoka edi lya tanterere Eva. Pokurwanesa erondoro lyaKarunga asi ngava fa nsene ngava lya kositji sokusilika, ezoka kwa tente asi: “Ndangako asi ngomu fe one.” (Genesis 3:4) Jesus ga yi divire asi Satana kwa pitilire mezoka. Mehororo eli ga geve Jesus komupositoli Johanesa kwa kwatesere ko yuma oyo, pokutumbura Satana asi “ezoka lyanare.”—Ehororo 1:1; 12:9.

Kuvhura nye yi kare udigu mokuyipura asi muntu gononkondo gopampepo a pitire mezoka, li moneke ngwendi yilyo lina kuuyunga ndi? Nampili vantu ava va dira kukara nononkondo dononene ngwendi nompepo donondona, kuvhura kurugana yineya mokuuyunga kupitira moyipopisa ndi momarupe gapeke.

Umbangi wene-wene

Nove wa yi kwatesa ko asi ava ava singanyeke sihorokwa somwaGenesis kapi va kara noumbangi wene-wene ndi? Nye, pwa kara umbangi wene-wene asi sihorokwa oso kuna kara sousili.

Pasihonena, Jesus Kristusa kumutumbura asi: “Ndipo za limburukwa, age Munasili.” (Ehororo 3:14) Kukara muntu gokusikilira mo, Jesus narumwe si ga tente yimpempa ndi a pirure usili. Age ga rongere asi age kwa parukire nare komeho a wize pevhu ngomuntu, kwa kere kumwe noGuhwe, Jehova, “awo uzuni simpe patupu.” (Johanesa 17:5) Age yipo ga kere apa lya tamekere eparu apa pevhu. Umbangi musinke wokuhuguvara za geve ndipo ezi zokulimburukwa?

Jesus kwa uyungire kuhamena Adamu naEva asi awo kwa kere nawa-nawa vantu. Age kwa tumbwire nonkwara dawo apa ga fatwilire nompango daJehova kuhamena nonkwara. (Mateusa 19:3-6) Nsene asi kapi va kere po ntani sikunino omu va tungire kwa kere esanseko tupu, ngoso tayi moneka asi Jesus kwa mu pukisire ndi munayimpempa ga kere. Kapi tayi vhuru kukara ngoso! Jesus kwa kere meguru, nokutara udigu omu una kuhoroka mosikunino sina. Umbangi musinke ou natu huguvara kupitakana owo?

Yosili, kudira kupura mosihorokwa somwaGenesis kuzumbanesa epuro mwaJesus. Ntani ayo kuninkisa tu dire kukwata egano madi gamwe gomanene po moBibeli nomatumbwidiro gazo gokuhuguvara. Tu zeni tu ka tare eyi ya karera ngoso.

[Nondanda dokonhi]