Novembre

Mu bungu ti ka tuzebi’â misamu miamiansoni mitariri Yonase ko, tulendi bongela Yonase ntiana muntu wu bafweti lembo sikirila, tulendi tâ mpe ti ka bâ wa kwikama ko. Yonase, ntumunu yatûka kwe Yehova Yandi beni kabaka. Wafwanakana kasamuna nsangu za mfundusu ku Ninive. Kâ, kani katumama, Yonase wakota bato, mpe wayenda ku ndambusu yakaka, “mala na Yehova.” (Yon. 1:1-3) Tala ti ni nge wamutuma, ngano mbo waketi vutu hana Yonase nzila ngatu kasala tisalu tio? Tulendi tâ kâni. Kâ, Yehova wamona ti wafwanakana kavutu hana Yonase nzila ya sala tisalu tio. (Yon. 3:1, 2) Mu lusambulu lwandi Yonase wasongela ntia mpila muntu weri. (Yon. 2:1, 2, 9) Ntembe kâni, Yonase ntangu yayingi kayôkesa mu sambila Yehova. Lusambulu lu kasa bu keri mu moyo wa mbizi, mbo lutubakisa mu bakula ti Yonase keri’â kwa muntu wadioka tisalu ti bamuhana ko, kâ wa sungama weri. Misamu mi katâ misongele ti Yonase wa kuluka weri, muntu wutondaka weri mpe wazolo mu tumamanaka Yehova. Ka wena musamu wa nzitukulu ko mu mona ti Yehova ka kipa mbi ya yirika Yonase ko, mpe mu zaba ti wahana mvutu mu lusambulu lwandi, mpe watatamana mu mu bongela ntiana mbikuri’andi! Diangana nkatika mfunu wena kwe muna mukuluntu mu toko wâ musamu ntete kahana malongi! w20.04 15 par. 4-6

Ba mu mbandu ya ntete mpe batambula ndongosolo zo mpe basikirila mpeve santu ngatu yababakisa mu bakula Zu dia Nzambi. Bayizi dinga mu mabuku ngatu babâ na lukwikulu ti ndongosolo zo mu Matsonoko zeri sikamanaka. (Bis 17:11, 12; Ebr. 5:14) Timinu tiawu ka batunga tio kwa mu misamu mi beri monaka ku mutima ko, peleko ka basarila kwa Yehova ko mu bungu ti bubote beri monaka bu beri vukanaka na Bakristo bakaka. Kâ, batunga timinu tiawu mu “luzabu lwa matieleka lwa Nzambi.” (Kol. 1:9, 10) Matieleka ma Bibila ka masobaka ko. (Mik. 119:160) Mu tifwani, ka masobaka ko tala ti mpangi ye kô yitulwekese peleko yisiri masumu ma manene. Mpe ka masobaka ko bu tutelamanaka mpasi. Ntiangu tufweti tomo zaba matieleka ma longesaka Bibila mpe tufweti bâ na lukwikulu ti ndongosolo zango za matieleka zena. Tala ti timinu tia ngolo tie neto mu misamu mi longesaka Bibila, mbo tubâ ba kwikama kwe Yehova mu ntangu yi tula mpasi. w20.07 9 par. 6-7

Lubakusu lu tuhanaka kwe mpangi zandi za tumbu, Yezu mbo kamonaka ntiana kwa yandi tubakisaka. (Mat. 25:34-40) Mpila ya ntete yi tubakisila mpangi za tumbu, ni mu sarila ngolo zeto zazansoni mu sala tisalu tia kubika milongoki, tia tu lomba Yezu. (Mat. 28:19, 20) Na lubakusu lwa ‘Bimeme biakaka’ kwa mpangi za Kristo zilendi lendela mu sala tisalu tia tinene tia samuna tita salama mu ntangu yi. (Za 10:16) Tala ti mu mulonga wa bimeme biakaka wena, zaba ti ntangu yayansoni yi yôkesaka mu tisalu tio, luzolo lwaku songelaka kwe mpangi za tumbu na kwe Yezu. Mbo tusaka tindiku na Yehova mpe na Yezu bu tuhanaka makabu ma mbongo ngatu mabakisa mu tisalu ti batwarisaka. (Like 16:9) Mu tifwani, tulendi hana makabu ma mbongo mu bungu dia tisalu tita salama mu nza yayansoni, mpe makabu mango mbo basarilaka mo mu bakisa bantu bô bê na nsatu lubakusu ha manima ma makuba ma nza (catastrophes naturelles) peleko mu misamu miakaka. Tulendi yikaka mpe timvuka tieto moko mu makabu ma mbongo, mpe tulendi bakisa bantu bô bê na nsatu lubakusu.​—Bin. 19:17. w20.04 24 par. 12-13

Mu ndungananu ya mbikululu, bwe mutinu wa ku nore kalembo kwizi “bêla na buzitu mu bungu dia Nzambi ya batata bandi”? Union soviétique yazolo mu katula mabundu, ntiangu yayêla mu yimina mabundu makutakanaka. Ku mbatukulu ya 1918, guvernema ya Basovietike yabatika mu bonga nzengolo zanata tukolo twalongesaka ti Nzambi kena kô ko. Bwe mutinu wo wa ku nore “kahanina mukembo kwe nzambi ya nzo za ngolo”? Union soviétique yadukisa mbongo zazingi mu tunga mukangu’andi wa binwani mpe yasala mafunda mamingi ma mata ma ngolo na ma manene. Mutinu wa ku nore na wa ku side bayizi bâ na mata ma ngolo mu honda miliare za bantu! Mutinu wa ku nore wasala tintwari na mutinu wa ku side mu yirika musamu wa nguri. ‘Batûla tima tia ntonto tibebesaka’​—ONU.​— Dan. 11:31. w20.05 6-7 par. 16-17

Ngano nani lendi bakisa mu tisalu tia dinga bô ba kota tiozi? Beto bansoni​—bakuluntu, mipasuri-nzila, bisi-kanda, na bisamuni—​balendi bakisa mu ba dzukula. Ngano ndiku ye naku peleko muntu wu zebi wakota tiozi? Ngano na mpangi yakota tiozi lwabwabane mu tisalu tia samuna? Tala ti mpangi yo yikuheni nimero’andi ya telefone peleko yikutêlele ku kabâka, lendi zabikisa nsangu zo kwe bakuluntu ba timvuka tiaku. Mukuluntu wumosi we na nkumbu Thomas, têle: “Tima tia ntete, mbo niyulaka mpangi zazingi za zikento na za zibakala tala ti mbuka zi bêlaka mpangi zo bwawu bu za bazebi. Peleko mbo niyulaka bisamuni tala ti balendi bambukila mpangi yasala lembo kwizi ku tukutakanu. Ha manima, bu nikwe talaka mpangi zo za kota tiozi, mbo niyulaka nsangu za bala bawu na za ndiku zawu. Bakaka bala bawu beri nataka ku tukutakanu, kampe ntangu yeri kô bala bo bayizi bâ bisamuni. Bala bo mpe balendi babakisa ngatu bakâla kwe Yehova.” w20.06 24 par. 1; 25 par. 6-7

Mu bima biabiansoni bie ha mutoto, bantu kwa bê na lenda dia longoka misamu mitariri ndiatulu, mu bambukila na mu taluzula misamu miayôka. Ntiangu, tulendi longoka mitieno miyôkele bubote, mpe tulendi soba mpila’eto ya banza na mbelo’eto. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Tulendi longesa ngindu’eto mu zaba sa luswaswanu lwa misamu mia mbote na mia mbi. (Ebr. 5:14) Tulendi longoka mu songela bantu luzolo, na tiari tia mutima. Mpe tulendi longoka mu landa buderede bwa Yehova. Tulendi songela ti lenda dieto dia bambukilaka misamu dia tuzoloko, bu tudinga mu bambukilaka mpila Yehova yi keka tu bakisila na yi keka tu tindisila ntangu zazansoni. Mpila yo mbo yiyika lukwikulu lweto ngolo ti, mbo katubakisa mpe mu bilumbu bita kwiza. (Mik. 77:12; 78:4, 7) Mpila yakaka ni mu bambukilaka mbote yi beka tu yirika kwe bantu bakaka na mu ba tondaka. Bantu ba mayela bayizi mona ti, bantu bavulu tondaka mu nsayi bavulu bâka. w20.05 23 par. 12-13

Banza’eti bwe Mose keri monaka bu keri mu munwa wa tari mpe bu kamona timona-meso tia mukembo wa Yehova weri yôkaka hâna. Wo ni musamu wa nguria wa nzitukulu walembo toko mona muntu ntete Yezu kizi ha mutoto! Mose wawâ misamu mita landa, kampe mbazi yeri zonzaka: “Yehova Yehova, Nzambi ye na tiari tia lemvokela na tiari tia mutima, ka dasukaka mu ntinu ko mpe luzolo lwa kwikama lwalwingi lwe nandi na butieleka; mbo kasongelaka luzolo lwa kwikama kwe mafunda mpe mbo kalemvokelaka makuba, mbi na masumu.” (Ndu. 33:17-23; 34:5-7) Kampe Mose mbo keri vulu bambukilaka musamu wo, bu keri sarilaka nkumbu ya Yehova, mpe bu katâ misamu mie mu verse ya lumbu ti. Bu tudimbitilaka mu nkumbu ya Yehova, bubote bwena mu dimbitilaka mpe ntia mpila muntu wena. Tufweti bambukaka bifu biandi, ntiana ngolo zandi, ndwenga zandi, buderede bwandi, na luzolo lwandi. Bu tukwe dimbitiri mu bifu bio na biakaka, tulendi kwizi bâ na buzitu bwabwingi mu Yandi.​—Mik. 77:11-15. w20.06 8-9 par. 3-4

Yezu watâ ti ni mu luzolo lu basongasanaka bazabila milongoki miandi. (Za 13:34, 35) Kâ mu bâ na timinu tia ngolo, tufweti sa tima tiakaka. Luzolo lweto ka lufweti’â lwasikamana kwa mu luzolo lwa kanda dia Nzambi ko. Mu bungu ti, tala ti timinu tieto ni mo luzolo lo kwa tisikamane, tilendi kulu bwa. Mu tifwani, tulendi bika mu sarila Yehova tala ti mpangi yimosi ye mukuluntu peleko mupasuri-nzila yisiri masumu ma manene. Tulendi kwizi bika mu sarila Yehova tala ti mpangi yimosi yituyirikiri musamu wutusiri mpasi, peleko mpangi yango yeka aposta, mpe yeka tâ ti nkwikulu zeto za bungungu zena. Ntiangu, tala ti tuzololo tabâ na timinu tia ngolo, timinu tieto tifweti sikamana mu tindiku tieto na Yehova. Kâ tala ti timinu tiaku mu bantu kwa tisikamane, kani tiasikamana mu Nzambi, timinu tiaku ka tikwizi’â bâ ngolo ko. Mpila yi bongelaka Yehova na kanda diandi yilendi ku bakisa mu kurisa timinu tiaku. Kâ nguria mfunu wena mpe mu longokaka Bibila na bunsungu bwabwansoni, mu bakula mio mi ta longoka, na mu dingaka mu mabuku ngatu wabâ na lukwikulu ti matieleka matariri Yehova longokaka. Fweti bâ na lukwikulu ti Bibila matieleka dilongesaka matariri Yehova.​—Rom. 12:2. w20.07 8 par. 2-3

Misamu miamingi mita songela ti bambazi bakisa bata tu bakisa mu dzukula mpangi zo za kota tiozi zita zolo mu kâla kwe Yehova. (Nza. 14:6) Mu tifwani, Silvio bâka ku Équateur, wasambila na bunsungu bwabwansoni ngatu Yehova katambika muntu wumubakisa mu kâla mu timvuka. Mu ntangu yo kwa yi keri sambilaka, bakuluntu bole beri ha mwelo’andi. Bu baye mu tala, nsayi yayingi yeri nawu ya batika mu mu hana lubakusu lweri nandi nsatu. Bwe tuzabiri ti tulendi sikirila lubakusu lwa bambazi? Mbo tubaka nsayi yayingi tala ti tubakisi bô balembolo na ngolo mu timpeve bakâla kwe Yehova. Talanda mia tâ Salvador, mupasuri-nzila wutomo kipaka mpangi za kota tiozi, têle ti: “Ntangu zakaka bu nibanzaka mpangi ya kota tiozi yikêri kwe Yehova, nsayi mbo yikundirisaka. Nsayi yayingi yibâka nani bu nibanzaka ti Yehova wavukisi wumosi wa bimeme biandi bia ntalu mu nza ya Satana mpe mu bungu ti bweso nabakiri bwa sala tintwari na Yandi mu tisalu tio.” Tala ti wa kota tiozi, mulemvo’aku, bâ na lukwikulu ti Yehova nge katiri zolo. Yehova nge kata kêla wakâla, mpe mbo kabâ na nsayi yayingi ya ku bwana ku nzo. w20.06 29 par. 16-18

‘Mulongi’eto wa Wunene,’ Yehova, mbo katuhanaka bifwani mu zu diandi mu tu longesa. (Iza. 30:21) Malongi tubakaka mu bifwani bie mu Bibila bia bantu beri na bifu bitâka Nzambi nsayi, ntiana tifu tia zabaka ndilu zeto. Malongi mpe tubakaka bu tutaluzulaka misamu miaturila bantu balembana mu sarila bifu bia mbote. (Mik. 37:37; 1 Kor. 10:11) Banza’eti misamu miaturila mutinu Sawule. Bu kabâ ntwenia, Sawule wazaba ndilu zandi, mpe bunkuta bweri nandi bwa tambula madema. (1 Sam. 9:21; 10:20-22) Kâ, ha manima Sawule wayizi bâ na lulendo mpe wayizi yirika misamu mi kalembo bêla na mio nswa mu yirika. Sawule wayizi batika mu diatila bo, ha manima ma ntangu yi kayizi bâ mutinu. Tilumbu timosi, Sawule wayizi lembana mu sarila luvivululu bu keri kêlaka mbikuri Samwele, Sawule wayizi hana mukayulu ni bu sa ti ka bâ na nswa ko wa hana mukayulu. Ha manima, Yehova wamulosa mpe Sawule wahombesa bweso bwa tatamana mu bâ mutinu. (1 Sam. 13:8-14) Mbo tusongelaka ti ndwenga ze neto tala ti tusariri malongi ma tifwani ti mu lembo yirikaka misamu mi tu lembolo na mio nswa. w20.08 10 par. 10-11

Wa matieleka wena ti, mu nzila ya Kristo, Yehova wahana “bantu ba nkabila” mu timvuka tiandi. (Efz. 4:8) “Bantu [bango] ba nkabila” ni Timvuka titwarisaka, bibakisi bia Timvuka titwarisaka, mpangi za Komite za filiale, minkengi mia bizunga, milongi mia ku tukolo twa Bibila, bakuluntu ba mu timvuka, na bibakisi mu bisalu. Mpangi zo zazansoni, mu nzila ya mpeve santu babasolelaka mu kipa bimeme bia ntalu bia Yehova na mu sarila ndandu za timvuka. (1 Pi. 5:2, 3) Mpangi zi basolaka mu nzila ya mpeve santu, madema mamingi me nawu. Ntiana kwa binama bia mu nitu, mu tifwani moko na malu, masalaka mu bungu dia ndandu ya nitu yayansoni, mpangi zi basolaka mu nzila ya mpeve santu, tisalu tia ngolo basalaka mu bungu dia ndandu za timvuka tiatiansoni. Ka badingaka ko ti bantu bakaka babasîka. Bawu, mbo badingaka mu tunga mpangi zawu na mu ba yika ngolo. (1 Tes. 2:6-8) Matondo tuvutulaka kwe Yehova mu bungu dia babakala bô basalaka bubote, mpe bayôkesaka nsatu za bantu bakaka ku matu, ntete za bawu beni! w20.08 21 par. 5-6

Mosi wa musamu wusaka ti tasamunaka ni mu bungu ti bantu “babaniekona mpe babayambirika,” mpe nguria nsatu ye nawu ya longoka matieleka matariri Timfumu. (Mat. 9:36) Yehova zololo ti bantu ba mpila na mpila bavuka mpe babaka luzabu lwa matieleka. (1 Tim. 2:4) Bu tubanzaka bwe tisalu tieto tia samuna tilendi bakisila mu vukisa bantu, mbo tukwizi zoloko mu samuna. Luzingu lwa bantu tuvukisaka. (Rom. 10:13-15; 1 Tim. 4:16) Tufweti tomo kubama mpe mu bungu dia tisalu tieto. Tufweti zaba mpe bwe basarilaka bisalulu biango. Yezu wahana malongi mambote kwe milongoki miandi. Wabatêla nti baketi lwata, kwe baketi samunina mpe nti kaketi tâ. (Mat. 10:5-7; Like 10:1-11) Lumbu ti, organizasio ya Yehova bisalulu bia ndongosolo bia mbote yihanaka. Mbo batulongesaka mu sarila bisalulu bio. Ndongosolo yo mbo yitubakisaka mu bâ na lukwikulu, na lenda die neto nsatu mu zaba sala tisalu tieto.​—2 Tim. 2:15. w20.09 4 par. 6-7, 10

Ngano lendi banza nsayi yeri na ntumwa Za mu ntangu yi kawâ ti bantu ba kabikasa mu zaba matieleka batatamana mu sarila Yehova na kwikama kwakwansoni? Bantu bo bayizi bwabana na misamu miamingi, mpe Za wayizi sarila ngolo zazingi mu yika timinu tia Bakristo bo ba kwikama ngolo ba keri bongelaka ntiana bala bandi ba timpeve. Mpila mosi, beto mpe mbo tubâka mu nsayi mu ntangu bala beto peleko bantu ba tubakisaka mu zaba matieleka bakwizi tihanaka kwe Yehova, mpe batatamanaka mu mu sarila. (3 Za 3) Mu 98 M.B., mpeve santu ya Yehova yatuma Za mu tsoneka mikanda mitatu. Mikanda mio batsoneka mio ngatu miayika Bakristo ba kwikama ngolo, basimbirila timinu tiawu mu Yezu mpe batatamana mu diatila mu matieleka. Zaweri na mutima lwaka mu bungu dia nsobolo za mbi zeri nataka ndongosolo za bungungu mu timvuka. (1 Za 2:18, 19, 26) Bantu batelamanaka ndongosolo ya Kristo mbo beri tâka ti Nzambi Yandi bazebi, kâ ka beri’â tumamanaka ntumunu za Yehova ko. w20.07 20 par. 1-3

Lukwikulu lwe neto mu nsangu zi tusamunaka, ntiangu tuzoloko mu samuna zo kwe bantu babingi. Lukwikulu lwe neto mpe mu makani me mu Zu dia Nzambi. (Mik. 119:42; Iza. 40:8) Mu ntangu yi ya beto mbo tuta mona ndungananu za mbikululu ze mu Bibila. Mbo tumonaka bwe bantu batomesenaka mbelo’awu bu babatikaka mu sarila malongi ma Bibila. Misamu mio mbo mitomo yikaka lukwikulu lweto ngolo ti bantu babansoni bafweti wâ nsangu za mbote za Timfumu. Timinu tie neto mpe mu Yehova, Yandi vwiri nsangu zi tusamunaka, na mu Yezu wu katumba Mutinu wa Timfumu. Musamu ni musamu wututurila, Yehova mbo kabâ tiswamunu tieto mpe ngolo zeto. (Mik. 46:1-3) Mpe, lukwikulu lwe neto ti mu ngolo na lutumu lwa mu hana Yehova, Yezu mbo katwarisaka tisalu tia samuna tuka ku zulu. (Mat. 28:18-20) Timinu, lukwikulu lweto tiyikaka ngolo ti Yehova mbo kasakumuna ngolo zeto. w20.09 12 par. 15-17

Ntangu zakaka, mpangi za zikento zilendi kwizi bâ na nsatu muntu wubanwanina bu batelamanaka misamu mia mpasi. (Iza. 1:17) Mu tifwani, mufwiri wa wukento peleko mpangi ya yikento yahonda makwela yilendi bâ na nsatu muntu wumubakisa mu bisalu bieri vulu salaka bakala diandi. Mpangi ya yikento ya nuna yilendi bâ na nsatu muntu wumubakisa mu zonza na badoktere. Peleko mpangi ya yikento ye mupasuri-nzila yita sala tisalu tiakaka titariri organizasio ya Yehova, yilendi bâ na nsatu muntu wumunwanina tala ti bantu bê kô bata kwe mu zonzele bubi, mu bungu ti ka vulu’â bâka ku tisalu tia samuna ko ntiana bu saka mipasuri-nzila miakaka. Taluzula tifwani tia Yezu. Yezu manzangu meri nandi mu nwanina mpangi zandi za zikento za timpeve mu ntangu yi beri lembo ba bakulaka. Mu tifwani, wanwanina Mariya mu ntangu Marte yi keri mu kwamisaka. (Like 10:38-42) Mpe wavutu nwanina Mariya mu mbala ya nzole, mu ntangu bantu bakaka beri banzaka ti nzengolo ya mbi kabonga, mpe yi beri mu zonzelaka mu mpila ya mbi. (Mak. 14:3-9) Yezu wabakula mbanzulu za Mariya mpe wamusîka. Yezu wabikula mpe ti musamu wu kayirika, mbo bazonzela wo ‘kwakwansoni ku [basamuna] nsangu za mbote.” w20.09 24 par. 15-16

Mvungi wa mbote mbo weri bakulaka ti timeme tilendi wumuka. Mpe tala ti timeme tiayizi wumuka, mvungi keri’â tia sembaka ko. Tazonzela tifwani tia tu hana Yehova mu bakisa bô beri bisari biandi mpe bayizi wumuka. Mbikuri Yona wakolama kwe Yehova mpe ka yenda ku Ninive ko. Ni bu sa ti misamu ni bo mieri, Yehova ka mu losa mu ntinu ntinu ko. Ntiana mvungi wa mbote, Yehova wamubakisa mu vutu bâ na ngolo zeri nandi nsatu mu sala tisalu ti kamuhana. (Yona 2:7; 3:1, 2) Ha manima, Nzambi wasarila muti wubutaka nkalu mu bakisa Yona ngatu kabakula ntalu ya luzingu lwa muntu. (Yona 4:10, 11) Ntia malongi tuta baka? Bakuluntu ka bafweti’â bakulu losaka bô ba kota tiozi ko. Kani basarila bo, bakuluntu mbo bayêlaka mu bakula nti biasa ti timeme tiawumuka. Mpe bu kâlaka timeme kwe Yehova, bakuluntu mbo batatamanaka mu mu songela luzolo. w20.06 20-21 par. 10-12

Union soviétique bu yamana mwangana mu 1991, kanda dia Nzambi dieri mu nsi za Union soviétique diayizi baka “ndambu lubakusu” wuzololo tâ ntangu ya timpwanza. (Dan. 11:34) Buna, bayizi bâ na lenda diadingi mu samuna na timpwanza tiatiansoni, mpe kwayizi bâ mafunda ma bisamuni mu nsi zo. Kâ ha manima, Russie na nsi zi bena tintwari bayizi bâ mutinu wa ku nore. Ngatu tatâ ti guvernema mutinu wa ku nore peleko mutinu wa ku side wena, guvernema yo yifweti yirika misamu mitatu: 1) yifweti nata nsobolo kwe kanda dia Nzambi, 2) yifweti songela mu nsalulu zandi ti mbeni ya Yehova yena mpe ya kanda diandi, mpe 3) yifweti sa timbanda na mutinu wo wakaka. Russie na nsi zo zi bena tintwari nsobolo bata nata kwe kanda dia Nzambi, tisalu tia samuna bata yimina mpe mafunda mamingi ma bampangi bata tûla mu maboloko. Nsalulu zawu za zita songela ti diki die nawu mu Yehova na mu kanda diandi. Mpe timfumu bata nwanina na mutinu wa ku side, Anglo-Américain lwe lutumu luyôkele mu nza. w20.05 12-13 par. 3-4

Mu bungu ti tintwari tie ho ha kati dia ndongosolo na kubika kwa milongoki, tuzololo ti ndongosolo’eto yabâ yo yiyôkele. Ntangu zazansoni, mbo tulongesaka matieleka matariri Bibila kwe milio za bantu mu nza ya mukaka. Misamu mi tulongesaka mie mu Zu dia Nzambi mia tuzoloko. Ntiangu, tulendi wolomokaka bu tuzonzelaka misamu mi tuzololo. Kâ, ni bu sa ti Nzo ya Zangama ya Munkengi, ndongokolo ya Bibila ya timvuka peleko ndongokolo ya Bibila ya muntu kata twarisa, ntwarisi ka fweti’â kazonzaka kwakwingi ko. Ngatu kabika Bibila dialongesa, mulongi wufweti sarila tifu tia tiyimina, mpe ka fweti’â ka yêla ko mu bangula misamu miamiansoni mi kazebi mu verse zakaka peleko mu musamu wu bata zonzela. (Za 16:12) Fwanakasa luzabu lwa Bibila lwe naku bwawu bu, na luzabu lweri naku mu ntangu yi wabatusu. Bu wabatusu, kampe misamu mia nguri kwa mi longesaka Bibila wazaba. (Ebr. 6:1) Mvula zazingi zakufwanakana mu longoka mio mi zebi lumbu ti. w20.10 14-15 par. 2-4

Yehova wasola bibuti bia nguria bia bibote mu bungu dia Yezu. (Mat. 1:18-23; Like 1:26-38) Nzonzolo ya bunsungu ya Mariya ye mu Bibila mbo yisongelaka luzolo lwa ngolo lweri nandi mu bungu dia Yehova na mu bungu dia Zu diandi. (Like 1:46-55) Mpe mpila ya tumamana Yozefe mu lutwalusu lwa Yehova mbo yisongelaka ti Nzambi keri tînaka mpe wazolo mu mu tâka nsayi. (Mat. 1:24) Yehova ka sola bibuti bieri na bimvwama biabingi ko mu bungu dia Yezu. Mukayulu wahana Mariya na Yozefe mu mbutukulu ya Yezu mbo weri songelaka ti mputu zeri. (Like 2:24) Buna, luzingu lwawu ka lwafweti’â bâ na nkalangani ko, nsungula bu bayizi bâ na bala kampe yôka nsambwari. (Mat. 13:55, 56) Yehova wakengerela Yezu mu misamu miakaka mia mpasi, kâ ka kengerela Mwana’andi ko mu misamu miamiansoni. (Mat. 2:13-15) Mu tifwani, bantu ba kanda diandi ka beri’â tambulaka ko ti yandi ni Masiya. (Mak. 3:21; Za 7:5) Kampe, wafwanakana mpe Yezu kakorela lufwa lwa Yozefe, yandi weri tata dieri mu sansaka. w20.10 26-27 par. 4-6

Ngano weka mona ti ka kwa bâ muntu ko mu ku bakisa mu korela mpasi? Babingi bamona bo, na bisari bia kwikama bia Yehova mpe. (1 Mit. 19:14) Tala ti musamu wo wukuturiri, bambuka kani dia Yehova ditâka: ‘Kani kabwe, ka nikubika ko, kani kabwe ka nikuyambirika ko.’ Buna, tulendi tâ na lukwikulu lwalwansoni ti: ‘[Yehova], ni Tibakisi tiani. Ka [nibâ na] bunkuta ko.’ (Ebr. 13:5, 6) Ntumwa Paulo watsoneka musamu wo kwe Bakristo beri bâka ku Yude kampe mu muvu wa 61 M.B. Musamu wo mbo wutubambulaka mio mia tsoneka titsoniki tia Mikunga mu Mikunga 118:5-7. Ntiana titsoniki tia Mikunga, Paulo wazaba ti Yehova weri Tibakisi tiandi mu bungu ti wamubakisa mbala zazingi mu ntama. Mu tifwani, mvula zole ntete katsoneka mukanda wa Bahebre, Paulo wavuka mu titembo tia ngolo bu keri kwe ziete (voyager) mu mubu. (Bis. 27:4, 15, 20) Mu mvula zayôka ntete nzietolo yo, Yehova weri Tibakisi tia Paulo mu mpila zazingi. w20.11 12 par. 1-2

Mu bungu dia nti tulembo sarila ndwenga tala ti tubenzi ti bilumbu bia ntama biyôkele bubote? Tamana bâ na maniongo mu luzingu lweto lwa ntama, mbo tubanza ti misamu miamiansoni mia ntama mia mbote kwa mieri. Tataleno tifwani tia bala ba Israele. Bu bamana duka ku Ezipte, bayizi kulu zimbakana mpasi zi beri monaka kûna. Bayizi tûla mabanza mawu mamansoni mu bima bia bibote bieri nawu kûna. Bayizi tâ: “Bu tuta bambukila mbizi za ofele zi tweri diaka ku Ezipte, kokombre, pasteke, pwaro, mabola, na aye!” (Lut. 11:5) Kâ ngano wa matieleka bima bia “ofele” kwa beri diaka? Kâni. Bala ba Israele nkatika mpasi beri monaka; mu ntangu yîna, ngamba zeri ku Ezipte zi beri tomo niekonaka. (Ndu. 1:13, 14; 3:6-9) Kâ, ha manima bayizi zimbakana mpasi zo, mpe mbo beri banzaka kwa misamu mia ntama. Bayizi sola mu tûla mabanza mawu mu misamu mia mbote mia ntama, kani batûla mabanza mawu mu misamu mia mbote mia yizi yirika Yehova mu bungu dia bawu ho nkatika bendo. Yehova ka yangalala ko mu ndiatulu’awu.​—Lut. 11:10. w20.11 25 par. 5-6

Ntangu zakaka, tulendi kwizi banza ti luzingu lweto lwa nkufi kwa lwena mpe bilumbu bieto bia “fuluka [bie] mu mpasi.” (Yobe 14:1) Ntiangu ntangu zakaka tubâka ba nôka. Bisari bia Yehova bia mu ntangu ya ntama biabingi mpe bieri bia nôka. Bakaka mpe badinga lufwa. (1 Mit. 19:2-4; Yobe 3:1-3, 11; 7:15, 16) Kâ Yehova ntangu zazansoni mbo keri ba tindisaka mpe mbo keri ba yikaka ngolo. Binsamu biawu batsoneka bio ngatu biatutindisa mpe biatulwengesa. (Rom. 15:4) Tabongeno tifwani tia Yozefe weri mwana wa Yakobe Mu ntangu fioti kwa, Yozefe weri mwana wu beri tomo zoloko kwe tata’andi, wayizi bâ ngamba ya fioti ya muntu walembo zaba Yehova. (Mba. 37:3, 4, 21-28; 39:1) Ha manima, mukento wa Putifare wamukwikisila ti Yozefe nitu kaketi vukasa nandi mu ngolo. Putifare, kani kadinga mu zaba tala ti musamu ni buna weri, watûla Yozefe ku boloko, mpe bamukanga chaîne. (Mba. 39:14-20; Mik. 105:17, 18) Yozefe mpemba yeri nandi mu bâ wa nôka! w20.12 16-17 par. 1-4

Wo ni musamu wa ntete wuyôkele mfunu watâ Yezu wu tufweti sambirilaka. Kâ, misamu mio mia tâ Yezu bwe mita zolo tâ? Santukisa tima kuzololo tâ, sa ti tiabâ tia santu, tia tsema mpe tia verela. Kâ bantu bakaka balendi yula: ‘Ngano nkumbu ya Nzambi ka yitoko’â bâka ya santu, ya tsema mpe ya verela ko?’ Mu hanina tiyuvu tio mvutu, tufweti dinga mu zaba mfunu ya nkumbu ni ye. Nkumbu ka yena kwa ntelo ko peleko tima ti balendi tsoneka mu mukanda. Tala musamu wu tâka Bibila: “Nkumbu ya mbote bubote bwingi na timvwama tia tinene.” (Bin. 22:1; Ekl. 7:1) Mu bungu dia nti nkumbu ye mfunu? Mu bungu ti mbo yitarilaka timuntu peleko mpila bantu yi babongelaka muntu we na nkumbu yo. Wuzololo tâ ti, mpila yi batêlaka peleko mpila yi batsonekenaka nkumbu yo ka yena nguria mfunu ko; musamu wuyôkele mfunu, ni wo wu banzaka bantu bu bawâka na bu bamonaka nkumbu yango. Bantu bu batâka bungungu mu nkumbu ya Yehova, mbo bayêlaka mu sa ti bantu babâ na mabanza ma mbi mu bungu dia Yandi. Bantu bu bamonaka misamu mia mbi, mbo bayêlaka mu têsa Nzambi misamu mpe mbo bahunisinaka nkumbu’andi misamu. w20.06 3 par. 5-7

Lwaka lwalwingi lulendi sa ti ka tuvutuandi banza misamu miakaka. Mu tifwani, tulendi bâ na lwaka lwa lembo bâ na mbongo zifwanane mu sumba bima bie neto nsatu, lwa bâ na timbevo, lwa lembo bâ na lenda dia sarila peleko lwa hombesa tisalu tieto. Tulendi bâ mpe na lwaka lwa lembo bâ ba kwikama mu ntangu yi batulomba takolamana musiku wa Nzambi. Ntamana Satana mbo kasarila bô bê mu lutumu lwandi mu nwanisa kanda dia Nzambi, ntiangu tulendi bâ na lwaka mu bungu dia misamu mi tuyirika mu ntangu yîna. Tulendi tiyula: ‘Ngano bubi bwena kwe meno mu bâ na lwaka mu bungu dia misamu mio?’ Tuzebi ti Yezu watâ kwe milongoki miandi ti: ‘Ka lwendandi [bê na lwaka].’ (Mat. 6:25) Ngano Yezu mbo keri zolo tâka ti ka tufweti’â tabâ na lwaka ko? Kâni! Bambukeno ti bisari biakaka bia Yehova bia kwikama bia mu ntangu ya ntama biabâ mpe na lwaka. Kâ Yehova watatamana mu ba tambula. (1 Mit. 19:4; Mik. 6:3) Yezu mbo keri tu tindisaka mu lembo bâka na lwaka lwalwingi mu bungu dia misamu mia luzingu, ngatu tisalu tieto tia Nzambi ka tibândi tima tilembolo mfunu mu luzingu lweto. w21.01 3 par. 4-5

Bakala dema die nandi ha meso ma Yehova na Yezu mu mpila yi kakipilaka kanda diandi. (1 Pi. 3:7) Mu bungu ti Yehova ni Yandi we Mfumu ya kanda diandi ku mazulu na ha mutoto, lutumu lwe nandi lwa hana misiku mu mpila yi fweti diatila bala bandi mpe lenda die nandi dia sa ti bazitisa mio. (Iza. 33:22) Yezu, mfumu yena ya timvuka tia Bakristo, yandi mpe lutumu lwe nandi lwa hana misiku na lwa sa ti bazitisa mio. (Nga. 6:2; Kol. 1:18-20) Mfumu-kanda ye Mukristo, yandi mpe lenda die nandi dia bonga nzengolo mu bungu dia kanda diandi mu tifwani tia Yehova na tia Yezu. (Rom. 7:2; Efz. 6:4) Kâ, lutumu lwandi ndilu lwena. Mu tifwani, misiku miandi mifweti sikamana mu mitieno mia Bibila. (Bin. 3:5, 6) Mpe mfumu-kanda kena na nswa ko mu hana misiku kwe bantu balembolo mu kanda diandi. (Rom. 14:4) Kâ mpe, tala ti bala bandi ba babakala na ba bakento bakuriri mpe badukiri ku nzo’andi mbo batatamana mu mu zitisa, kâ, ka basiri’â mu lutumu lwandi ko.​—Mat. 19:5. w21.02 2-3 par. 3-5

Mpila ya mfunu mfumu-kanda yi kasongela ti kanda diandi dia kazoloko ni mu hana dio bima bia tinsuni bifwanane. Kâ, fweti bambuka ti, nguria mfunu wena kwe yandi mu bakisa kanda diandi mu bâ na tindiku tia mbote na Yehova. (Mat. 5:3) Mu ntangu yi keri fwaka ha poto dia matimuna, Yezu wadinga mu bâ na lukwikulu ti Mariya mbo baketi mu kipa. Ntono mpasi za lufwa, Yezu walomba kwe ntumwa Za kakipa Mariya. (Za 19:26, 27) Mpangi ya yibakala ye mfumu-kanda yilendi bâ na madema mamingi ma mfunu. Bu kabâka ku tisalu tiandi fweti tomo salaka ngatu ndiatulu’andi yakembesa Yehova. (Efz. 6:5, 6; Tite 2:9, 10) Lendi bâ mpe na madema mu timvuka, ntiana dema dia tindisaka na dia kipaka mpangi zandi; fweti bâ mpe na luhemo mu tisalu tia samuna. Mu ntangu yo mpe, mfunu wena kalongokaka Bibila ntangu zazansoni na mukento’andi, na bala bandi. Bawu mbo batondaka mu ngolo zi kasarilaka ngatu babâ na nitu za wasa, na nsayi, mpe mu bungu ti mbo kababakisa mu bâ ndiku za Yehova.​—Efz. 5:28, 29; 6:4. w21.01 12 par. 15, 17

Bibila mbo dizonzelaka misamu mi lendi yirika mukento we na lenda. Mu tifwani, wulendi sa ti bisalu bia mu nzo biasalama, wulendi sumba peleko wulendi teka lupangu, mpe wulendi sa mwa tima mu baka mbongo. (Bin. 31:15, 16, 18) Ka yena ngamba ko yifweti lembo tâ mabanza mandi. Kâ, bakala diandi mbo kamukwikilaka mpe mbo kawirikilaka mabanza mandi. (Bin. 31:11, 26, 27) Bakala bu dibongelaka mukento’andi na buzitu bwa mpila yo, mukento’andi mbo wukwizi bâka na nsayi ya mu tumamana. Ntono misamu mia minene mi kayirika, Yezu ka banzaka ko ti bu katumamanaka timfumu tia Yehova diatuzula bamudiatuzulaka. (1 Kor. 15:28; Flp. 2:5, 6) Mpila mosi mpe, mukento we na lenda wulandaka tifwani tia Yezu, ka wubanzaka ko ti bu katumamanaka bakala diandi diatuzula bamudiatuzulaka. Mbo kayikaka bakala diandi moko mu bungu ti yandi kazoloko, kâ musamu wa ntete mu bungu ti Yehova kazoloko mpe kazitisaka. Kâ-mukento wa Mukristo, wa lemvoka, ka yika bakala diandi moko tala ti mu lombele mu vweza musiku peleko mutieno wa Bibila. w21.02 11 par. 14-15; 12 par. 19

Ntangu zazansoni, luzolo lwa Yehova mbo lubakisaka bisari biandi mu korela nkwamusu. Mu tifwani, mu ntangu nzo ya mfundusu ya yinene yalomba kwe bantumwa ti babika mu samuna, luzolo lwa Nzambi lwabatuma mu ‘[tumamana] Nzambi na bu [batumamane] bantu.’ (Bis. 5:29; 1 Za 5:3) Ni luzolo lwa ngolo lwa mpila yo lubakisaka mpangi zeto lumbu ti, mu ntangu yi babatelamanaka ku guvernema za ngolo. Mu ntangu nza yituyinaka, ka tunôkaka ko, kâ mbo tubâka mu nsayi. (Bis. 5:41; Rom. 5:4, 5) Kampe ntontolo ziyôkele ngolo kwe beto ni zo zitûkaka kwe bantu ba makanda meto. Mu ntangu yi tubatikaka mu zolo matieleka, bantu bakaka ba makanda meto balendi banza ti, wubakasa batuwubakase. Bakaka mpe balendi banza ti lawuka tuta lawuka. (Fwanakasa na Marke 3:21.) Balendi tu sila mpe miangu. Ka tufweti’â tayituku ko bu tumonaka misamu mia mbi mia mpila yo. Yezu watâ ti: “Mbeni za muntu mbo babâ bantu ba nzo’andi.”​—Mat. 10:36. w21.03 21 par. 6-7

Bu turisaka tisamuni ku ndongokolo’andi ya Bibila, tomo wirilaka mu ntangu mulongi na mulongoki yi bata kwe zonze. Mu ntangu yo mbo bâ wa kubama mu hana lubakusu. Kâ, fweti sarila lenda dia swasikisa. Mu tifwani, kufweti’â wazonza bwabwingi ko, kufweti’â wazenga mulongi bu kata kwe zonze ko, peleko kufweti’â wazonzela musamu wa swaswana na timoko ko. Kâ, lendi tâ mwa musamu, lendi hana tifwani, peleko lendi yula tiyuvu mu bakisa mu bangula musamu wu bata zonzela. Ntangu zakaka, lendi banza ti ka wena mfunu ko mu yika musamu. Kâ, tala ti sîkiri mulongoki mpe mu songele luzolo, mbo mu bakisa mu kula. Tala ti wufwanakane, lendi zonzela kwe mulongoki bwe wazabila matieleka, bwe watelamana musamu wa mpasi, peleko bwe wamwina lubakusu lwa Yehova mu luzingu lwaku. (Mik. 78:4, 7) Wulendi bâ ti mulongoki misamu ni mio ke na mio nsatu mu wâ. Misamu mio milendi yika timinu tiandi ngolo peleko milendi mu tindisa mu tatamana mu sarila ngolo ngatu kabatusu. w21.03 10 par. 9-10

Nani fwanakane mu baka mukembo mu bungu dia ndandu za mbote za tisalu tia samuna? Paulo wahana mvutu mu tiyuvu tio mu mukanda wu katsonekena timvuka tia ku Korente: ‘Meno, ni nakuna; Apolose, ni wamwengi mamba; kâ, ni Nzambi wamenese. Kâ, wô kunaka, kena tima ko, keti wô mwangaka mamba mpe kena tima ko; kâ, Nzambi menesaka.’ (1 Kor. 3:6, 7) Ntiana Paulo, ntangu zazansoni, tufweti hanaka mukembo wawansoni kwe Yehova mu bungu dia ndandu za mbote zi tubakaka mu tisalu tia samuna. Bwe tulendi songela ti bweso bweto bwa “sala tintwari” na Nzambi, na Kristo mpe na bambazi bwa tutomo zoloko? (2 Kor. 6:1) Tulendi songela luzolo lweto mu bweso bo, tala ti tusariri ngolo mu samunaka mu mpila zazansoni na luhemo lwalwansoni. Ka tufweti’â takunaka kwa mbutu ko, kâ tufweti mpe za mwangaka mamba. Muntu bu wusongelaka luzolo mu mio mi tuzonzele nandi, mbo tudingaka mu sa miamiansoni mi tulenda mu vutu kwe mu tala ngatu talanda timoko, mpe tabatika ndongokolo ya Bibila. Ndongokolo bu yikwe kuri, nsayi yi bâka neto bu tumonaka mpila Yehova yi kakwizi bakisilaka mulongoki-Bibila mu soba mabanza na mbanzulu zandi za ku mutima. w20.05 30 par. 14, 16-18