Mokili oyo ezangi bosembo

ONDIMAKA ete tozali na mokili oyo bosembo ezali te? Ntembe ezali ata moke te. Likambo tosengeli kosimba ezali ete, ata soki tozali na makoki ya ndenge nini mpe na mikano ya malamu ndenge nini, tosengeli kokanisa te ete tokozala kaka na bomengo to tokolonga na makambo oyo tozali kosala to mpe tokozanga bilei te. Ezali kaka ndenge Salomo, mokonzi ya bwanya alobaki ete: “Bilei [ezali] mpo na bato ya bwanya te, ata mpe bozwi mpo na bato ya mayele te, ata mpe lokumu mpo na bato bayebi makambo mingi.” Mpo na nini? Salomo akobi ete, mpamba te “ntango mpe likambo ekanami te ekómelaka bango nyonso.”​—Mosakoli 9:11, NW.

‘Ntango makama eyei na mbalakaka’

Ya solo, “ntango mpe likambo ekanami te,” oyo mbala mingi elimbolaka kozala na esika ya mabe ntango likama esalemi, mbala mingi ebebisaka mikano mpe bilikya nyonso oyo tozalaki na yango. Salomo alobi ete biso bato tozali lokola ‘bambisi oyo ezwami na monyama mpe bandɛkɛ oyo ekangami na motambo, . . . ntango makama wana ekómeli bango na mbalakaka.’ (Mosakoli 9:12, The New English Bible) Na ndakisa, bamilio ya bato babomaka nzoto na kolona mpo na kozwa bilei mpo na mabota na bango, kasi “makama” ekómelaka bango mpamba te mbula ezali kobɛta te mpe elanga makasi ebomi milona na bango.

Bato mosusu balukaka kosalisa, kasi ata lisalisi oyo bikólo mosusu epesaka bato oyo “makambo mabe” ekómeli bango, mbala mingi ekokaka te. Na ndakisa, ebongiseli moko mpo na kosunga bato elobaki ete mpo na kosilisa nzala, na mbula oyo euti koleka, “lisalisi ya mbongo oyo kɔntina mobimba ya Afrika ezwaki ezalaki kaka moke (20%) soki tokokanisi yango na oyo ebimaki mpo na etumba ya Golfɛ.” Ezali mpenza bosembo ete bikólo ya bozwi ebebisa ebele ya mbongo mpo na kobundisa ekólo moko, koleka mbongo oyo ebimisi mpo na kokitisa mpasi oyo ezali kotungisa kɔntina mobimba? Ezali mpenza bosembo ete ntango bato mingi batondi na bozwi, ebele ya bato (25%) bázala babola to bamilio ya bana bákufaka mbula na mbula na bamaladi ya mikemike? Te!

Ya solo, ‘makambo mabe ekómelaka bato na mbalakaka’ kaka te mpo na “ntango mpe likambo ekanami te.” Ezali na makambo mpe biloko oyo eleki biso na nguya mosika mpe ememelaka biso makama. Yango nde esalemaki na Beslan, na ekólo Ossétie du Nord, na autonɛ ya 2004, ntango bankama ya bato, oyo bazalaki mingi bana mike oyo bayaki na eteyelo mokolo ya liboso, babomamaki ntango bateroriste ná basoda ya mboka bandongwanaki. Ya solo, ezala mpo na baoyo bakufaki mpe mpo na baoyo babikaki na likama yango, ezalaki kaka likama, kasi eloko mpenza oyo ebimisaki “likama” wana ezalaki nde kowelana kati na bato.

Ekozala ntango nyonso kaka boye?

Ntango bato mosusu balobelaka ndenge bosembo ezali te na mokili, balobaka ete: “Kasi, bomoi ezali kaka bongo. Ezalaka kaka bongo, mpe ekotikala kaka bongo.” Na likanisi na bango, bato ya makasi bakozala kaka konyokola baoyo bazangi makasi, mpe bazwi bakozala kaka kolyela babola. Balobaka ete, makambo wana ná “ntango mpe makambo ekanami te,” ekokoba kokómelaka bato tii na nsuka ya mokili.

Makambo ekotikala kaka ndenge ezali? Ekosalema ete bato oyo bazali kosalela makoki na bango na mayele mpe na bwanya bázwa mbano na mosala makasi oyo bazali kosala? Moto moko akoki mpenza kobongola mpo na libela mokili oyo ezangi bosembo? Tótala oyo lisolo elandi elobi na ntina na likambo yango.

[Maloba mpo na kolimbola eutelo ya bafɔtɔ na lokasa3]

MAXIM MARMUR/AFP/Getty Images