“Bakangamaki mpo na kondima”

EUTI NA MOKOMI NA BISO NA POLOGNE

MALOBA oyo, Arbeit Macht Frei (Mosala epesaka bonsomi) ezali tii lelo oyo na porte ya bibende ya kaa ya bakangami na engumba Auschwitz, na sudi ya Pologne, na ntaka ya kilomɛtrɛ 60 na ndelo ya République tchèque.a Kasi, maloba yango eyokani ata moke te na makambo oyo ekómelaki bato mingi oyo bakɔtaki bolɔkɔ na kaa yango kobanda mobu 1940 tii 1945. Na bambula wana, Banazi babomaki bato koleka milio moko na kaa yango. Nzokande, bato mosusu kati na baoyo bazalaki na kaa yango bakokaki kozwa bonsomi ntango nyonso oyo balingi.

Bato yango basengelaki kosala nini mpo bázwa bonsomi? Motatoli ya Yehova nyonso oyo akotya sinyatili na mokanda moko oyo emonisi ete azali lisusu Motatoli te, bakokaki kobimisa ye na bolɔkɔ. Batatoli mingi basalaki nini? István Deák, moto ya mayele na makambo ya kala, alobi ete Batatoli “basalaki lokola baklisto ya liboso oyo bandimaki ete nkɔsi elya bango na esika ya kotumba mwa mpaka-ya-malasi na etumbelo ya amperɛrɛ ya Loma.” Ebongi mpenza bato bákanisaka ekateli ya Batatoli wana, mpe esalemaki bongo.

Na boumeli ya sanza mibale, banda mokolo ya 21 Sɛtɛmbɛ 2004, na ndako monene ya ebongiseli oyo esalemá mpo na kokanisa makambo oyo elekaki na kaa ya bakangami na Auschwitz-Birkenau, balakisaki bato kaka makambo oyo ekómelaki Batatoli ya Yehova. Babengaki molulu yango: “Na ntango ya Banazi, Batatoli ya Yehova bakangamaki mpo na kondima na bango.” Balakisaki bitanda 27 ya makambo ya kala oyo emonisaki ndenge Batatoli baboyaki mpenza kokɔta na makambo ya politiki na ntango ya Banazi.

Bato mingi oyo bayaki kotala bayokaki mawa ntango batángaki mokanda oyo Deliana Rademakers, elenge mwasi moko Motatoli ya Yehova na Pays-Bas, akomelaki libota na ye ntango azalaki na bolɔkɔ. Akomaki boye: “Nalapaki ndai ete nakosala mokano ya Yehova. . . . Nasɛngi bino bózala na mpiko mpe bóbanga te. Yehova azali elongo na biso.” Na 1942, bamemaki Deliana na kaa ya Auschwitz; nsima ya pɔsɔ mibale na ndambo, akufaki.

Batatoli ya Yehova 400 bakɔtaki bolɔkɔ na kaa ya Auschwitz. Mokolo ya ebandeli ya molulu yango, Batatoli misato oyo bakɔtaká mpe na kaa yango bayaki wana mpe balobelaki makambo oyo ekómelaká bango mpe bayanolaki mituna ya bapanzi-nsango. Bazalaki na mpiko kaka ndenge bazalaká na yango mpo na kolonga makambo oyo ekómelaká bango na kaa yango.

Teresa Wontor-Cichy, mwasi moko oyo asalaka na ebongiseli yango oyo esalemá mpo na kokanisa makambo oyo eleká na Auschwitz akomaki na buku na ye (na monɔkɔ ya Polonais) oyo elobi Batatoli ya Yehova bakangamaki na kaa ya Auschwitz mpo na kondima na bango ete: “Ezaleli ya mwa etuluku yango [ya Batatoli] elendisaki bato mosusu ya bolɔkɔ, mpe ndenge bazalaki koboya mokolo na mokolo kotika losambo na bango endimisaki basusu ete moto akoki kotika te makambo oyo andimaka ata soki akutani na mikakatano ya ndenge nini.”

Kokanga bayekoli ya Yesu na bolɔkɔ mpe koboma bango ebandi na mikolo na biso te; Yesu ye moko akangamaki mpe abomamaki mpo na kondima na ye. (Luka 22:​54; 23:​32, 33) Babomaki mpe Yakobo, ntoma ya Yesu. Batyaki ntoma Petelo na bolɔkɔ; babɛtaki ntoma Paulo mpe bazalaki kotya ye na bolɔkɔ mbala na mbala.​—⁠Misala 12:​2, 5; 16:​22-​25; 2 Bakolinti 11:⁠23.

Ndenge moko mpe, na bambula ya 1930 mpe 1940, Batatoli ya Yehova na Mpoto bamonisaki mpenza ete bazali na kondima makasi. Ezali mpenza malamu ndenge ebongiseli wana oyo esalemá mpo na kokanisa makambo oyo eleká na Auschwitz emonisaki na moto nyonso kondima ya Batatoli wana.

[Maloba na nse ya lokasa]

[Elilingi na lokasa 10]

Batatoli oyo babikaki na Auschwitz basimbi etanda oyo elobeli molulu ya kokanisa kondima na bango

[Elilingi na lokasa 11]

Deliana Rademakers ná mokanda oyo akomaki ntango azalaki na bolɔkɔ

[Eutelo ya bafɔtɔ]

Bafɔtɔ ya mike: Zdjęcie: Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau

[Maloba mpo na kolimbola eutelo ya bafɔtɔ na lokasa 10]

Ndako ya basinzili: Dzięki uprzejmości Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau