Liteya 9

Ndenge nini okoki kosala plan ya lisolo na yo

1-4. Ndenge nini okoki kopona teme mpe bapwɛ́ minene ya diskur na yo?

¹ Luka, mokomi na nsango malamu, akomelaki moninga na ye Teofile ete: “Esilaki ngai kolukaluka ntina na makambo oyo nyonso longwa na liboso mpenza, ngai mpe nakanisaki malamu ete nakomela yo mokanda na yango nyonso.” (Luka 1:3) Esilaki ye kolukaluka mpe koyanganisa ebele na makambo matali lisolo yango, abandaki kokoma likambo na likambo na ntango na yango na motindo boye ete batangi bazali kosimba ntina. Tosengeli kosala se ndenge moko ntango tozali kobongisa badiskur na biso. Tosengeli bongo kosala plan.

² Ndenge nini kopona makanisi ya ntina. Lokola ntina ya diskur ezali ya koyebisa makanisi epai ya bayoki, makanisi yango masengeli kozala polele kati na elimo ya molobi ye moko, mingimingi soki etali kolimbola Liloba na Nzambe. Nsima na koyanganisa makambo nyonso oyo masengeli kokota na diskur na yo, okokoka komona wapi likanisi oyo esimbi makanisi nyonso mpe oyo olingi kotika yango kati na elimo ya bayoki na yo. Meka koloba yango na fraze moko mpamba. Soki fraze yango emonisi malamumalamu likanisi ya moboko oyo bayoki basengeli kosimba, esengeli bongo kozala teme ya lisolo na yo. Ekozala litomba ete okoma yango mpo ete otalaka yango ntango nyonso wana ezali yo kobongisa diskur na yo.

³ Sikawa, kati na makambo nyonso oyo osili koyanganisa, pona makanisi minene oyo okosalela mpo ete bayoki na yo basimba ntina na teme ya diskur mobimba. Makanisi oyo oponiponi ekozala makanisi minene ya diskur na yo. Soki okomaki yango na bafiche, tanda nyonso likoló na mesa engebene kolandana na yango. Na nsima pona makanisi mosusu mpo na kobenda mwa mosika ndimbola ya makambo oyo minene; bafiche to nkasa oyo okomi mpo na makambo oyo ya sika ekotyama nsima na bafiche ya makambo maleki ntina. Ntango ozali kobongisa mpe kotya na molongo makambo minene mpe makambo mike kati na plan na yo, mbala mosusu okoya komona ete mosusu na yango ezali kosala eloko te mpo na teme na yo. Soki ezali boye, kokakatana te mpo na kolongola yango. Eleki malamu kotika makambo mosusu pembeni na esika ete otondisa plan ya diskur na yo na makanisi mazangi ntina mpe mazali na boyokani te na teme ya lisolo na yo. Tala mpe malamu soki makambo nyonso oyo oponi mpe okomi elandani na ndenge ya kolongobana mpe na ndenge ebongi kosalelama. Soki olandi metode oyo tolakisi awa, okomona noki esika nini makanisi esali lokola kokatana kati na plan na yo, mpe okokoka kobongisa mbeba yango. Na motindo yango, okoyeba soki titre nyonso ya monene kati na plan elandi malamu titre oyo ezali liboso na yango mpe soki ezali kotonga teme mobimba. Epai mosusu, soki makambo nyonso oyo otandi na nse ya batitre nyonso esimbi mpenza makanisi ya minene, wana makanisi nyonso ya diskur ekolandana na molongo elongobani.

⁴ Makambo nyonso oyo obongisi mpo na koteya bayoki na yo ezali nzoto ya diskur na yo. Sikawa osengeli koluka ndenge ya kobanda mpe ndenge ya kosukisa. Zwa ekateli ndenge nini okobanda lisolo na yo, mpe na moboko na makanisi oyo obongisi, pona esukiseli moko oyo ekopusa bayoki na yo ete basalela makambo bayoki kati na diskur na yo. Ekomi yo na esika oyo, ntango ekoki mpo ete olekisa makanisi oyo nyonso na papier oyo okosimba na miso ya bayoki. Mpo na yango okoki kosalela myango mikeseni.

5, 6. Limbola plan ya maloba ya ntina mpe plan ya bafraze.

⁵ Mitindo na plans. Bandeko basalelaka mingi plan ya maloba ya ntina (mots clés) mpe plan ya bafraze to milongo mibimbamibimba. Mpo na kobongisa plan ya maloba ya ntina, koma naino teme na ebandeli ya lokasa. Na nsima, koma na mokuse mpenza makambo nyonso ya minene, kobandaka molongo nyonso na gosi ya lokasa. Makambo oyo malandi yango makoki kokomama na nse na yango mpe na mwa nsima. Soki makambo mosusu mpe mazali, oyo masimbi oyo ya mibale, makoki kokomama lisusu na nse mpe na nsima na oyo ya mibale. Na motindo yango, ntango okobwaka liso, okomona noki wapi makambo minene, makanisi ya ntina mingi oyo olingi kotika yango kati na boongó ya bayoki na yo. Yango ekosalisa yo ntango okozala koloba diskur na yo, mpamba te okokoka kolobela mingi makanisi yango na kozongelaka maloba ya ntina koleka to ba mots clés mpo na kokotisa makanisi yango ya ntina na bozindo kati na elimo ya bayoki. Sala ndenge moko mpo na likambo nyonso ya monene to point principal. Plan ya boye ezalaka malamu mpo ezali mokuse, likambo mokomoko esimbami bobele na maloba ya ntina koleka to mots clés.

⁶ Toleka sikawa na plan ya bafraze. Na plan motindo oyo, makanisi na yo nyonso makomami na milongo mibimbamibimba ya maloba kati na yango likanisi ya ntina ya paragrafe moko ya diskur eyeisami mokuse. Bafraze mosusu ekoki kokomama na nse mpe na nsima, mpo na komonisa polele makambo maleki ntina kati na diskur. Molobi to oratere akoki kotanga fraze moko, na nsima kolimbola likanisi ezali wana na bafraze mosusu oyo ekobimela ye na makanisi bobele mbalakaka. Mitindo oyo mibale ya plan ezali na malamu na yango. Plan ya bafraze, kati na yango likanisi mokomoko ekomami mobimba na yango kati na lokasa, ezalaka malamu koleka mpo na badiskur oyo moto azali kobongisa yango uta poso mingi to oyo moto akosala yango mbala mingi, kasi kolekisaka sanza mingi kati na yango, na ndakisa badiskur mpo na bato nyonso to diskur piblike.

7, 8. Na ntango ozali komekameka diskur na yo, ndenge nini okoki kosalela plan?

⁷ Plan na yo ya liboso ekoki kozala bobele ya maloba ya ntina to mpe ya bafraze mibimba, mpe okoki kobakisa bandimbola kati na yango ndenge okolinga. Na motindo yango, okoyeba ete obosani te ata makambo ya mike oyo olingi koyebisa yango na bayoki na yo. Kasi bandeko mosusu bamonaka malamu kosalela plan ya mokuse mpo na badiskur na bango. Na ntango okozala komeka yo moko ndenge okosalela diskur na yo, okoki kotanda plan nyonso mibale liboso na yo. Omimekisa koloba na plan ya mokuse kino okokoka komikundola, na nzela na bilembo na yango, makambo nyonso oyo mazali na plan na yo ya liboso. Soki omoni ete okoki komikundola makambo yango nyonso na kosalelaka bobele plan ya mokuse, elakisi ete okomi prêt mpo na kosala diskur na yo na miso ya bato mingi.

⁸ Touti kolobela na mokuse ndenge okoki kosala plan ya diskur na yo. Sikawa totalela na mozindo bandambo misato oyo ekozalaka na diskur.

9-12. (a) Maloba na ebandeli masengeli koluka mokano nini? (b) Pesa ndakisa moko ya maloba ya ebandeli.

⁹ Ebandeli. Ntina na maloba na ebandeli ezali mpo na kolamusa mposa ya bayoki. Maloba na yo ya liboso masengeli kolamusa mposa na bango mpo na lisolo na yo mpe kosalisa bango bamona mpo na nini lisolo yango ezali na ntina mpo na bango. Osengeli kokanisa malamumalamu mpo na fraze na yo ya liboso. Mpo esengeli ete yango etya boyokani moko malamu kati na yo mpe bayoki na yo, ete baoka elengi ya kolanda yo. Ntina wana ezali malamu te ete fraze na yo ya liboso ezala lokola mobeko to lokola litumoli mpo na kozokisa bayoki.

¹⁰ Ndenge ya kobanda diskur ezali mingi. Okoki kobanda na lisese to na ndakisa moko, to lisusu na maloba oyo moto moko alobaka yango kala mpe bayoki na yo bayebi yango. Lolenge mosusu ezali ya kolobela bayoki na yo mokakatano moko oyo diskur na yo ekolakisa ndenge ya kosilisa yango. Okoki mpe kobeta lisolo oyo zongazonga na yango diskur na yo etongámi. Okoki kotuna mituna mibale misato to koleka, to mpe koyebisa bango na mokuse bapwɛ́ minene oyo bakoyoka na diskur na yo.

¹¹ Ebongi ete maloba ya ebandeli mazala na boyokani mpenza na diskur. Na ndakisa, lisese to elilingi oyo esimbi likebi ya bayoki ekoki kozala malamu mpenza, mingimingi soki molobi azali kozongela yango mbala na mbala kati na diskur na ye. Kosalaka boye, diskur ekozala elengi, ekozala mpasi te mpo na kolanda mpe mpo na kosimba; epai mosusu, ekozala ya kokatanakatana te, soki nde lisese yango to ndakisa eponamaki malamu.

¹² Kosepela to kozanga kosepela ya bayoki mpo na diskur na yo ekotalela mingimingi lolenge oyo okolobela bango maloba na yo ya ebandeli. Molobi asengeli kobanda diskur na ye na kimya nyonso na mongongo na ye mpe kozanga kobanga, aloba kozanga kokangama na maloba mpe kozanga kokakatana. Na yango, mpo ete ebandeli ya diskur na bango ezala malamu, balobi mosusu bakomaka bafraze ya liboso na mobimba na yango na lokasa oyo bakosimba.

13-16. (a) Limbola ndenge nini nzoto ya diskur to diskur mpenzampenza ekoki kosopama epai ya bayoki. (b) Ndenge nini okoki kotalela ntango wana ezali yo kobongisa nzoto ya diskur?

¹³ Nzoto ya diskur. Nzoto ya diskur na yo to diskur mpenzampenza ekoki kosololama na lolenge mingi. Okoki kobimisa naino makambo mikemike oyo mazali na motuya mingi te, kobongisaka nzela mpo na makambo minene mpe ya motuya mingi esika diskur na yo ekondongwana. Okoki mpe kobimisa makanisi engebene ntango oyo likambo na likambo esalemaki, ndenge ezali kati na Misala 7:2-53. Metode mosusu ya malamu ezali ete okabola diskur na mitó ya makambo minene oyo mokomoko na yango esimbi teme mobimba ya lisolo na yo. Na ndakisa, soki diskur na yo ezali na teme “Kosikwama na liwa”, okoki kokabola yango na mitó ya makambo minene oyo elandi: “Liwa ebandaki ndenge nini?”, “Mpo na nini moto ata moko akoki kopesa lisiko te”, “Nani akoki kopesa lisiko, mpe mpo na nini?” mpe ya nsuka “Bolamu bokozwama na nzela na lisiko”.

¹⁴ Masolo mosusu mazalaka na bokabwani na ndenge na yango moko. Ndakisa mateya oyo Paulo apesi, liboso epai ya lisangá mobimba, na nsima epai ya basi, epai ya mibali mpe epai ya bana. (Tala Baefese, mikapo 5 mpe 6.) To okoki kolobela likambo moko ndenge ebandaki mpe komonisa mabe oyo yango ebimisi na nsima, to lisusu kolobela bayoki na yo mokakatano moko mpe kolakisa bango ndenge ya kolonga yango. Ntango mosusu ebongi kosalela metode mibale to koleka.

¹⁵ Metode mosusu ezali ya kobetela bayoki na yo lisolo, ata ozangi kopesa badate. Kolimbola makambo ndenge elekaki ebakisaka elengi mpo na kolanda diskur. Okoki mpe kolobela bayoki na yo likambo moko oyo bato nyonso bazali kolobela yango, komonisaka malamu mpe mabe ya makanisi ya bamosusu na ntina yango.

¹⁶ Talela ntango oyo bapesaki yo; kokotisa makambo mingimingi te kati na plan na yo kino kolekisa ndelo. Makanisi, ata mazali malamu mingi makobungisa motuya na yango soki ozali na ntango te mpo na kolimbola yango malamumalamu. Mpe oyeba ete diskur bobele moko ekoki kosilisa te makanisi nyonso oyo matali motó ya likambo boye to boye. Makanisi mosusu, bobele na motó ya likambo wana, makoki kolobelama mokolo mosusu mpe na diskur mosusu. Kabola baminite malamumalamu kati na bapwɛ́ nyonso ya ntina na lisolo na yo, na nsima okozwa ekateli makanisi boni lisusu okoki kokotisa, engebene ntango oyo otikali na yango. Eloko eleki ntina, ezali ya kozala na ebele ya makanisi te, kasi kopona oyo eleki malamu.

17-20. Mpo na nini esukiseli ezali na ntina mingi, mpe wapi mitindo ndenge na ndenge ya kosukisa diskur?

¹⁷ Esukiseli. Eteni ya nsuka ya diskur esengeli kobongisama malamumalamu. Esengeli kosangisa esika moko bapwɛ́ nyonso oyo outi kolobela kati na diskur na yo mpe kosalela yango mpo na kondimisa bayoki mpe kopusa bango na kosala eloko. Esukiseli esengeli kozala mokuse mpe sikisiki.

¹⁸ Kati na mitindo ndenge na ndenge ya kosukisa diskur, pona moko oyo ekokokana na teme na yo. Okoki kozongela bapwɛ́ minene ya diskur, engebene molongo na yango, mpe kosukisa lokola esengeli. Motindo mosusu ya kosukisa ezali ya komonisa bayoki ndenge nini makambo bayoki etali bango mpe ndenge nini bakoki kosalela yango. Mpo na badiskur mosusu, mingimingi masolo oyo tolekaka na yango ndako na ndako, eleki malamu kopona esukiseli oyo ekopusa moto na kozwa ekateli. Na ndakisa, moto akoyikisama mpiko ete asomba mokanda to andima ete toyaka kotala ye poso na poso mpo na koyekola na ye Biblia na ndako na ye.

¹⁹ Esukiseli ekoki mpe kozala lokola enyateli ya nsuka mpenza na lisolo moko oyo ezalaki lokola eskaliye, kolakisaka likanisi oyo ezali lokola fungola ya lisolo mobimba, oyo oratere alingi kotika yango kati na elimo ya bayoki na ye. Mpo na kosukisa malamu diskur, ezali mpe litomba na kozongela likanisi moko olobaki yango na ebandeli mpo na kokangisa yango na esukiseli ya diskur. Molobi akoki kokundola elilingi moko to liloba moko oyo asalelaki yango na ebandeli ya lisolo na ye. Mbala mingi esukiseli ekomonisa na bayoki ete basengeli kozwa ekateli nokinoki. Ndakisa moko malamu mingi ya metode oyo epesameli biso na maloba ya nsuka ya Yosua, liboso ete akufa.​—Yosua 24:14, 15.

²⁰ Na yango, touti komona ete soki diskur ezali na plan moko etongami malamu, plan yango ekozala na ebandeli oyo ekolamusa mposa ya bayoki, ekozala na makanisi ya ntina maponami malamu mpe malakisami na kolongobana engebene teme, mpe ekozala na esukiseli oyo ekopusa bayoki na kosala eloko to na kozwa ekateli na boyokani na toli euti na Biblia, oyo epesameli bango. Makambo oyo nyonso masengeli kobongisama na ntango ozali kosala plan. Plan malamu ekosalisa yo ete obebisa ntango mpambampamba te mpe ekosalisa yo lisusu ete osala diskur moko ya malonga oyo ekotika kati na elimo ya bayoki na yo mateya ya motuya mingi.