Ntango boni okoki kozala na bomoi?

MINGI kati na biso bakoyanola na motema moko ete mikakatano mibimaka na boumeli ya bomoi. Atako bongo, tozali na esengo ya kozala na bomoi. Bomwana na biso mpe bomoi ya ntango mokuse ezali kokokisa mposa na biso te; tolingaka kozala na bomoi mpo na bambula mingi. Nzokande, emonani ete liwa ekoki kopɛngolama te. Ezali bongo mpenza?

Likoki ezali mpo na kopusa mokolo ya liwa mosika? Bomoi na biso ekoki koyeisama molai?

Bomoi ekoki koyeisama molai?

Na 1990, zulunalo moko eyebisaki ete likoki ezali mpo na koyeisa bomoi ya moto molai kino “mbula monkámá na zomi.” Na ntembe te, yango emonisi maloba ya Moize, mokomi na Nzembo, oyo mazwami na Biblia ete: “Motuya ya mbula na biso ezali ntuku nsambo, mpe soko mpo na makasi, ekokóma na ntuku mwambe; nzombo na yango ezali bobele mpasi mpe bolózi, mpo ete ekosila noki mpe biso tokopumbwa.” (Nzembo 90:10) Na yango, Biblia epesi mibu 70 to mibu 80 lokola mwayene na molai ya bomoi ya moto. Kasi wapi motuya ya mibu oyo moto akoki kolikya kozala na bomoi lelo oyo?

Na 1992, bolukiluki moko ebimisamaki na O.M.S. (Lisangá likotalaka makambo ya kolongono na nzoto ya bato na mokili mobimba), epesaki mwayene ya mbula ya bomoi oyo bato nyonso bazali kolikya kozala na yango, ete ezali mibu 65. Engebene O.M.S., “tozali kolikya na kobakisama ya sanza minei na mbula moko na moko na boumeli ya mbula mitano oyo ezali koya, mingimingi na ntina na kokita na motuya ya bana oyo bazali kokufa.” Ata soki minganga basali likamwisi ya kopekisa liwa ya moto liboso ete akokisa mibu 50, nzokande, zulunalo Time elobi ete na Etats-Unis, “elikya ya kozala na bomoi mbala mosusu ebakisami bobele na mwayene ya mbula misato na ndambo.”

Mpo na nini bomoi ezali mokuse boye?

Molakisi Jan Vijg ya Institut de gérontologie expérimentale ya Pays-Bas, alobaki ete lokola bamaladi mosusu euti na mbeba ezwami kati na ba cellules ya nzoto ya moto, bobele bongo, emonani ete makambo oyo mazali komema na bonunu epusami na biloko oyo tozali kosangola uta kobotama na biso. Balukiluki mosusu bakanisi ete soki likoki ezalaki mpo na kokitanya “mwa ndambo ya biloko oyo tozali kosangola uta kobotama” na ntango tozali konuna, mbɛlɛ tokokaki kozala na bomoi molai. Basusu bataleli likanisi yango ete ezali “mpamba.”

Zulunalo Time eyebisi ete, kati na makambo mingi, bato ya sianse bazali kondima ete “emonani lokola ete ezali na lolenge na biloko oyo bikotyaka ndelo ya bomoi oyo bisilá kobongisama kati na ba cellules ya nzoto ya moto.” Ata baoyo bazali kondima ete “tobongisami mpo na kozala ntango nyonso na bomoi” bandimi ete “kwɔkɔsɔ moko ezali.” Ya solo, na mibu 65, na mibu 70, to na mibu 80 to na mwa bambula mosusu likoló, bomoi na biso ezali “kokatana nokinoki” na ntina na kufa, lokola Biblia elobi yango.

Atako bongo, Paulo, ntoma moklisto na ekeke ya liboso ya ntango na biso alobaki na elikya nyonso ete: “Kufa ekolongolama libela lokola monguna ya nsuka.” (1 Bakolinti 15:26, NW) Lolenge nini kufa ekoki kolongolama libela? Ata soki ezali bongo, lolenge nini okoki kolónga kufa ya balingami na yo lelo oyo?