Tozali kobatela nsango malamu na nzela ya mibeko ya Leta

NTANGO bato bazalaki kotonga bingumba, bazalaki mpe kozinga yango na bifelo. Na ntango ya kala, bifelo yango bitongamaki mingi mpenza mpo na kobatela bingumba. Basoda bazalaki komata likoló ya bifelo yango mpo na kobundisa banguna ete bákɔta na engumba te. Bifelo bizalaki libateli mpo na bato oyo bafandi na kati ya bingumba ata mpe bato ya zingazinga.​—2 Samwele 11:20-24; Yisaya 25:12.

Bobele bongo, Batatoli ya Yehova batongi efelo—efelo ya mibeko ya Leta—mpo na libateli. Efelo yango etongami te mpo na kokabola Batatoli ya Yehova na bato mosusu, mpamba te eyebani ete Batatoli ya Yehova balingaka bato nyonso. Kasi, efelo yango ezali kopesa nguya na mibeko ya bonsomi mpo na bato banso. Lisusu, ezali kobatela ntomo ya Batatoli ya Yehova mpo na kosambela Nzambe na bango na bonsomi nyonso. (Kokanisá na Matai 5:14-16.) Efelo yango ezali kobatela losambo na bango mpe ntomo na bango ya kosakola nsango malamu ya Bokonzi ya Nzambe. Efelo yango ezali nini, mpe ndenge nini etongamaki?

Bazali kotonga efelo ya mibeko ya Leta mpo na libateli

Atako na mikili mingi Batatoli ya Yehova bazali na bonsomi ya kosalela losambo na bango, nzokande na mikili mosusu bazali konyokwama kozanga ntina. Soki bapekisi bango koyangana esika moko mpe kosakola ndako na ndako, bafundaka likambo yango na Leta. Batatoli basili kosamba makambo mingi na Leta na mokili mobimba.a Balongi na makambo yango nyonso te, kasi soki bisambiselo bikati likambo moko malamu te, bamemaka likambo yango na bisambiselo ya minene. Yango ebimisi matomba nini?

Na ekeke ya 20, makambo mingi oyo Batatoli ya Yehova basambaki mpe balongi na mikili mingi, esalisaki bango na kolandela makambo mosusu oyo makómaki kobima na nsima. Lokola batongaka efelo na biliki to na mabanga, ndenge moko mpe efelo ya mibeko mpo na kobatela lotomo ya kosakola nsango malamu etongami na bikateli ya malamu oyo bisambiselo bisili kokamata. Kobanda na makambo oyo balongaki, Batatoli bazali kokoba kobunda mpo na kozwa bonsomi ya losambo na ntina ete básambela Nzambe na bango.

Tótalela likambo kati na Murdock mpe etúká ya Pennsylvanie, oyo esambiselo babéngi Cour suprême ya Étas-Unis ekataki na mokolo ya 3 Máí 1943. Motuna ezalaki oyo: Batatoli ya Yehova basengeli kofuta mpako oyo bato ya mombongo bafutaka mpo na kokabola mikanda na bango? Batatoli ya Yehova balobaki ete Leta asengeli kofutisa bango mpako ya bato ya mombongo te. Mosala na bango ya kosakola ezali mombongo te mpe ezalaka mombongo te. Mokano na bango ezali ya kotɛkisa mikanda te, kasi ya kosakola nsango malamu. (Matai 10:8; 2 Bakolinti 2:17) Na likambo ya Murdock, esambiselo elongisaki Batatoli mpe elobaki ete likambo ya kofutisa bato mpako liboso ya kokabola mikanda ya Nzambe eyokani na mibeko ya Leta te.b Ekateli yango etikali ndakisa, mpe kobanda ntango wana Batatoli ya Yehova basili kotánga ndakisa yango na makambo mingi mpe basili kolonga. Ekateli oyo ezwamaki na likambo ya Murdock emonani mpenza lokola biliki ya makasi kati na efelo ya mibeko mpo na libateli.

Makambo motindo yango mapesaki nzela na kobatela bonsomi ya losambo mpo na bato nyonso. Na ntina na milende oyo Batatoli ya Yehova basalaki mpo na kobatela lotomo ya bato na États-Unis, mokanda moko (University of Cincinnati Law Review) elobaki ete: “Batatoli ya Yehova basali mosala monene mpo mibeko ya mboka ebongwana, mingi mpenza, mpo na kobatela bonsomi ya koloba mpe ya losambo.”

Efelo ezali se kokóma makasi

Likambo nyonso oyo esambiselo ezalaki kolongisa ezali kokómisa efelo makasi. Tótalela mwa bikateli oyo bikamatamaki na bisambiselo na bambula ya 1990 oyo bipesaki matomba na Batatoli ya Yehova mpe bato mosusu oyo balingaka bonsomi na mokili mobimba.

Ekólo Grèce. Na mokolo ya 25 Máí 1993, esambiselo oyo etalelaka ntomo ya moto na mikili ya Mpoto, endimaki lotomo oyo mwanamboka Grèce azali na yango mpo na koteya bindimeli ya lingomba na ye epai ya bato mosusu. Ezalaki na likambo ya Minos Kokkinakis, ntango wana azalaki na mbula 84. Kobanda na 1938, Kokkinakis akangamaki koleka mbala 60, mpe asambaki na bisambiselo ya Bagreke mbala 18, mpe akɔtaki bolɔkɔ koleka mbula motoba mpo ete azali Motatoli ya Yehova. Mbala mingi bazalaki kokweisa ye na kotaleláká mobeko ya 1930 oyo mopekisaki bato kopalanganisa mateya ya lingomba na bango—mpo na mobeko yango pene na Batatoli ya Yehova 20 000 bakangamaki kobanda 1938 kino 1992. Esambiselo ya Mpoto ekataki ete guvernema ya ekólo Grèce ebukaki mobeko ya bonsomi ya losambo ya Kokkinakis mpe elobaki ete basengeli kofuta Kokkinakis lomande ya dolare 14 400. Na ekateli na yango, esambiselo elobaki ete Batatoli ya Yehova bazali “lingomba oyo eyebani.”​—Talá Linɔ́ngi ya Mosɛnzɛli ya 1 Sɛtɛ́mbɛ 1993, nkasa 27-31.

Ekólo Mexique. Na mokolo ya 16 Yulí 1992, likambo monene mpo na kolongisa bonsomi ya losambo esalemaki na ekólo Mexique. Na mokolo yango Mobeko ebimaki mpe epesaki nzela ete mangomba masanganaka mpe masambelaka polele. Na nzela ya mobeko yango, lingomba moko ekoki kokomisa nkombo na mikanda ya Leta mpe koyebana lokola lingomba ya losambo. Liboso, Batatoli ya Yehova ndenge moko mpe mangomba mosusu na ekólo yango, bakomamaki na mikanda ya Leta te lokola lingomba oyo eyebani na Leta. Na mokolo ya 13 Apríli 1993, Batatoli ya Yehova bakomisaki nkombo ya lingomba na bango na Leta. Likambo ya esengo, na mokolo ya 7 Máí 1993, bazwaki mikanda ya Leta na nkombo ya La Torre del Vigía (Linɔ́ngi ya Mosɛnzɛli), A. R. [Lisangá mpo na losambo] mpe Los Testigos de Jehová en México, A. R., nyonso wana ezali masangá mpo na losambo.​—Talá Lamuká! ya 22 Yulí 1994, nkasa 12-14 (ebimeli ya Lifalanse).

Ekólo Brésil. Na Novɛ́mbɛ 1990, kompanyi ya Leta oyo etalaka makambo ya basali oyo bazwi epaso (Institut national de sécurité sociale [INSS]) ya ekólo Brésil ekomelaki filiale ya la Société Watch Tower ete bandeko oyo bamipesi na bolingo malamu na bango moko mpo na kosala na Betele (biro ya Batatoli ya Yehova) basengeli kotalelama lisusu lokola bamisionere te, kasi lokola bato nyonso oyo basalaka mosala ya lifuti. Batatoli bafundaki likambo yango na esambiselo ya monene. Na mokolo ya 7 Yúni 1996, mopesi-toli ya Procurere-Mokonzi na engumba Brasília amonisaki ekateli oyo elobaki ete basengeli kotalela bandeko oyo basalaka na Betele lokola bamisionere, kasi te lokola bato oyo basalaka mosala ya lifuti.

Ekólo Japon. Mokolo ya 8 Mársi 1996, Cour suprême ya ekólo Japon ebimisaki mobeko oyo elobaki ete moto nyonso kati na Japon azali na bonsomi ya kolanda mateya to kosambela na lingomba oyo ye moko alingi. Cour suprême ekweisaki eteyelo na nkombo ya Lycée municipal technique et industriel ya Kobe na ndenge ebenganaki Kunihito Kobayashi na kelasi mpo aboyaki kolanda mateya ya kobunda. Yango ezali ekateli ya liboso oyo Cour suprême ekamataki na kotalela bonsomi ya losambo oyo endimami na mibeko ya ekólo Japon. Kolandáká lisosoli na ye oyo eteyami na Biblia, elenge Motatoli yango amonaki ete mateya yango mayokanaki te na mitinda ya Biblia lokola oyo mizwami na Yisaya 2:4, oyo elobi ete: “Bakotula mipanga na bango ete mizala bitimweli, mpe makonga na bango ete mazala bikateli na matiti. Libota moko bakotombwela lisusu libota mosusu mopanga te, bakoyekola etumba lisusu mpe te.” Ekateli ya esambiselo ezalaki ndakisa mpo na makambo oyo malandaki nsima.​—Talá Linɔ́ngi ya Mosɛnzɛli ya 1 Novɛ́mbɛ 1996, nkasa 19-21.

Na mokolo ya 9 Febwáli 1998, Esambiselo monene ya engumba Tokyo ekamataki ekateli mosusu ya monene oyo elongisaki lotomo ya Misae Takeda, Motatoli ya Yehova, na ndenge aboyaki nkisi ya monganga oyo eyokani te na mobeko ya Biblia oyo elobi ete “bóboya makila.” (Misala 15:28, 29) Likambo yango ememami na Cour suprême, mpe tozali kozela soki bakolongisa ekateli ya Esambiselo monene.

Ekólo Philippines. Na ekateli oyo ekamatamaki na mokolo ya 1 Mársi 1993, Cour suprême ya ekólo Philippines elongisaki Batatoli ya Yehova na likambo ya bilenge oyo balongolaki bango na kelasi mpo baboyaki kopesa bɛndɛlɛ losako.

Likambo mokomoko oyo bisambiselo bizali kolongisa ezali lokola libanga to biliki oyo ezali kobakisama mpo na kokómisa makasi efelo ya mibeko oyo ezali kobatela lotomo bobele ya Batatoli ya Yehova te kasi ya bato nyonso.

Kobatelama ya efelo

Lingomba ya Batatoli ya Yehova eyebani na Leta ya bikólo 153, mpe bazali na bonsomi na makambo mingi lokola mangomba mosusu oyo mayebani na Leta. Nsima ya bambula mingi ya minyoko mpe ya epekiseli na mikili ya Mpoto ya Ɛsti mpe na ekólo oyo ebéngamaki kala Union soviétique, Lingomba ya Batatoli ya Yehova eyebani sikoyo na Leta ya mikili lokola Albanie, Biélorussie, République tchèque, Géorgie, Hongrie, Kazakhstan, Kirghizistan, Roumanie, mpe Slovaquie. Nzokande, na mikili mosusu lelo oyo, bakisa mpe mikili mosusu ya Mpoto ya Wɛsti oyo bibongiseli na bango ya mibeko bisili koumela, bazali kobundisa to mpe koboya kondima ntomo ya Batatoli ya Yehova. Banguna bazali ‘koyanga mwango mabe kati na mibeko’ mpo na kotɛmɛla Batatoli. (Nzembo 94:20) Batatoli basalaka ndenge nini na likambo yango?c

Batatoli ya Yehova balingaka kosala na bomoko na biyangeli nyonso, kasi balingaka lisusu kozala na bonsomi oyo endimami na mibeko mpo ete básambela Nzambe na bango. Bayebi malamu ete mibeko ata ya ndenge nini to bikateli ya bisambiselo oyo bikopekisa bango kotosa mibeko ya Nzambe—bakisa mpe mobeko ya kosakola nsango malamu—milongobani te. (Malako 13:10) Na ntango oyo likoki ya koyokana na kimya ezali te, Batatoli ya Yehova bakolandela mibeko, bakomema likambo yango na bisambiselo minene mpo na kobatela lotomo oyo Nzambe apesi bango ya kosambela ye. Batatoli ya Yehova batyaka motema mobimba na elaka ya Nzambe ete: “Ebundeli na ebundeli oyo esalami mpo na kotɛmɛla yo ekolonga te.”​—Yisaya 54:17.

[Maloba na nse ya lokasa]

[Etanda na lokasa 21]

Batatoli ya Yehova bazali kolongisa ntomo na bango

Minyoko oyo Batatoli ya Yehova basili kozwa esali ete bátɛlɛma liboso ya bazuzi mpe bakonzi ya baguvernema na mokili mobimba. (Luka 21:12, 13) Batatoli ya Yehova basalaka na molende mpo na kolongisa ntomo na bango na nzela ya mibeko. Lokola basili kolonga makambo mingi na bisambiselo, yango esalisi bango na kobatela na nzela na mibeko bonsomi mpe lotomo na bango ya:

◻ kosakola ndako na ndako kozanga kofuta mpako lokola bato ya mombongo—Likambo kati na Murdock mpe etúká ya Pennsylvanie, Cour suprême ya États-Unis (1943); likambo kati na Kokkinakis mpe ekólo Grèce, Esambiselo mpo na ntomo ya bato na Mpoto (ECHR) (1993).

◻ koyangana polele mpo na losambo—Likambo kati na Manoussakis na baninga mosusu mpe ekólo Grèce, ECHR (1996).

◻ kozwa ekateli ya komonisa limemya na bɛndɛlɛ ya ekólo to na biloko mosusu kozanga kotungisa lisosoli na bango—Likambo kati na bakambi ya eteyelo moko na etúká ya Virginie occidentale mpe Barnette, Cour suprême ya États-Unis (1943); Cour suprême ya ekólo Philippines (1993); Cour suprême ya ekólo Inde (1986).

◻ koboya mosala ya soda mpamba te eyokani te na lisosoli na bango ya boklisto—Likambo kati na Georgiadis mpe ekólo Grèce, ECHR (1997).

◻ kopona nkisi ya monganga oyo eyokani na lisosoli na bango—Likambo kati na Malette mpe Shulman, Cour d’appel ya engumba Ontario, ekólo Canada (1990); likambo kati na Watch Tower mpe E.L.A., Esambiselo ebéngami Cour supérieure, na engumba San Juan, na ekólo Porto Rico (1995); likambo kati na Fosmire mpe Nicoleau, Cour d’appel ya etúká ya New York, na États-Unis (1990).

◻ kobɔkɔla bana na bango na bindimeli na bango oyo etongami na Biblia ata soki bindimeli yango bityameli ntembe na bisika babatelaka bana—Likambo kati na Saint-Laurent mpe Soucy, Cour suprême ya ekólo Canada (1997); likambo kati na Hoffmann mpe ekólo Australie, ECHR (1993).

◻ kotonga babiro mpe kosala misala na bango kozanga kofuta mpako na boyokani na mibeko ya Leta lokola esalemaka mpo na babiro ya mangomba mosusu oyo mayebani na Leta—Likambo kati na banamboka mpe Haring, Cour d’appel ya etúká ya New York, na États-Unis (1960).

◻ likambo etali kofuta mpako mpo na bamisionere na bango ete bátalelama ndenge moko lokola bamisionere ya mangomba mosusu—Kompanyi ya Leta oyo etalaka makambo ya basali oyo bazwi epaso na engumba Brasília, na ekólo Brésil, (1996).

[Elilingi na lokasa 20]

Minos Kokkinakis na mwasi na ye

[Elilingi na lokasa 20]

Kunihito Kobayashi

[Maloba mpo na kolimbola eutelo ya bafɔtɔ na lokasa 19]

The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck