Mokili mobimba ebomamaki!

Kanisá naino mokili oyo ndenge ezali: bingumba na yango, mimeseno ya bato, biloko ndenge na ndenge oyo bazali kosala na mayele ya siansi, bamiliare ya bato. Tokoki mpenza kokanisa ete mokili oyo epikami makasi mpe likambo moko ekoki kokómela yango te. Okanisaka ete mokolo mosusu mokili oyo mobimba eko ki kolimwa? Ezali mwa mpasi moto akanisa bongo. Kasi, oyebi ete mokanda moko oyo ezali na makambo ya solo elobi ete mokili mosusu ezalaki liboso ya mokili oyo mpe ebomamá nyonso?

KOKANISA te ete bato ya mokili yango bazalaki kofanda na bazamba, bayebaki kaka bokila mpe kolɔkɔta mbuma ya kolya. Bato ya mokili oyo ebomamaki bayebaki makambo mingi mpe basalaki makambo ya minene: bazalaki na bingumba, bayebaki misala ya ntɔki, mpe bayebaki makambo ya siansi. Kasi, Biblia elobi ete na mbala moko, na mokolo ya 17 na sanza ya mibale, mbula 352 liboso ete Abalayama abotama, mpela eyaki mpe ebomaki mokili mobimba.a

Lisolo yango ezali mpenza ya solo? Likambo ya ndenge wana esalemaki mpenza? Ezali solo ete mokili ya kala, oyo bato na yango bayebaki makambo mingi, ebomamaki liboso ya mokili oyo tozali na yango lelo oyo? Soki mokili yango ezalaki, mpo na nini ekufaki? Makambo nini ya mabe basalaki? Ezali na liteya oyo tokoki kozwa na kobomama ya mokili yango?

Mokili ebomamaki mpenza na ntango ya kala?

Soki likambo ya nsɔmɔ ndenge wana esalemaki mpenza, bato bakoki kobosana yango te. Yango wana na bamboka mingi, bato bazali na masolo ya kala oyo elobelaka likambo wana. Na ndakisa, okomona ete Makomami eyebisi mokolo mpenza oyo makambo yango esalemaki. Sanza ya mibale na manaka ya kala ezalaki kobanda na eleko oyo, na manaka na biso, ekokani na eleko oyo ebandi na katikati ya sanza ya zomi mpe esuki na katikati ya sanza ya zomi na moko. Elingi koloba ete mokolo ya 17 na manaka wana ekoki kozala mokolo ya liboso ya sanza ya zomi na moko. Na bongo, soki tomonaka ete lelo oyo na mikili mingi, mokolo yango nde ezali mokolo bakanisaka bato oyo bakufá, baponaki yango na ntina.

Na masolo ya bonkɔkɔ ya bato ndenge na ndenge ezali mpe na makambo mosusu oyo ezali komonisa ete lisolo ya Mpela ebungá te. Bato nyonso oyo bazali na masolo ya bonkɔkɔ ya kalakala bazalaka na masapo oyo elobaka ete bankɔkɔ na bango babikaki na mpela oyo ezindisaki mokili mobimba. Batswa (pygmées) na Afrika, Ba-Celte na Mpoto, Ba-Inca na Amerika ya Sudi, bango nyonso bazali na masapo oyo ekokani mwa moke; ndenge moko mpe na bato ya Alaska, ya Australie, ya Chine, ya Inde, ya Lituanie, ya Mexique, ya Micronésie, ya Nouvelle-Zélande, mpe na bisika mosusu na Amerika ya Nɔrdi; molɔngɔ ezali molai . . .

Ya solo, lokola ezali makambo eleká kalakala, makambo mosusu na kati ya masapo yango ebongwaná, babakisá makambo; kasi masapo yango nyonso ezali na makambo mingi oyo ezali komonisa ete eutaki kaka na lisolo moko: Nzambe asilikaki mpo bato bazalaki kosala makambo ya mabe. Atindaki mpela moko monene. Bato nyonso bakufaki. Kasi, bato ya sembo babikaki, atako bazalaki moke. Bato yango batongaki masuwa oyo ebikisaki bato mpe banyama. Na nsima, batindaki bandɛkɛ mpo na koluka esika oyo mai ekaukaki. Nsukansuka, masuwa yango efandaki likoló ya ngomba moko. Ntango bato oyo babikaki babimaki na masuwa, batumbelaki Nzambe mbeka.

Nyonso wana ezali komonisa nini? Ezali komonisa ete soki makambo mingi ekokani na masapo yango, ezali mpamba te. Makambo oyo ekokani na masapo yango ezali kondimisa lisolo ya Biblia oyo elobi ete na ntango ya kala bato nyonso bakufaki na mpela mpe bato nyonso oyo bazali lelo bauti na bato oyo babikaki na mpela. Na yango, tozali na mposa ya masapo te mpo na koyeba makambo oyo elekaki. Tozali na lisolo oyo ebatelamaki malamu na kati ya Makomami ya Liebele ya Biblia.​—Genese mokapo 6 tii mokapo 8.

Biblia ezali na lisolo epemami na elimo santu oyo ezali koyebisa makambo ya kala banda na ebandeli ya mokili. Kasi, makambo mingi ezali komonisa ete Biblia ezali kaka te lisolo mpamba ya makambo ya kala. Bisakweli ya mokanda yango oyo ezangaka te kokokisama mpe bwanya oyo emonanaka na mokanda yango, nyonso wana ezali komonisa ete ezali mpenza, ndenge yango moko elobi, maloba ya Nzambe epai ya bato. Masolo ya Biblia ekeseni na masapo, mpamba te na kati ya masolo ya Biblia tokokuta bankombo, badati, milɔngɔ ya mabota, ata mpe bisika oyo yango esalemaki. Ezali koyebisa biso makambo oyo bato bazalaki kosala liboso ya Mpela mpe eyebisi ntina oyo mokili mobimba ebomamaki na mbala moko.

Makambo nini ya mabe bato oyo bazalaki na bomoi liboso ya mpela basalaki? Lisolo oyo elandi elobeli yango. Motuna yango ezali na ntina mingi mpo na baoyo bazali komituna soki mokili oyo ezali kokende wapi.

[Maloba na nse ya lokasa]

[Etanda na lokasa 4]

(Mpo na komona yango, talá mokanda)

Masapo ya mpela na bisika ndenge na ndenge na mokili

Ekólo Makambo oyo ekokani 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Grèce 7 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Rome 6 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Lituanie 6 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Assyrie 9 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Tanzanie 7 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Inde - Hindu 6 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Nouvelle-Zélande – Maori 5 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Micronésie 7 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Washington États-Unis – Yakima 7 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Mississippi États-Unis – Choctaw 7 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Mexique - Michoacan 5 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Bolivie – Chiriguano 4 ◆ ◆ ◆ ◆

Bolivia - Chiriguano 5 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

Guyane - Arawak 6 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆

1: Nzambe asilikaki mpo bato basalaki mabe

2: Bato bakufaki na mpela

3: Nzambe atindaki yango

4: Nzambe akebisaki

5: Mwa bato moke babikaki

6: Babikaki na masuwa

7: Banyama babikaki

8: Batindaki ndɛkɛ to nyama mosusu

9: Na nsuka, masuwa efandaki likoló ya ngomba moko

10: Bapesaki mbeka