Montre oyo olati na lobɔkɔ

EUTI NA MOKOMI NA BISO NA GRANDE-BRETAGNE

OYEBI soki tokómi na ngonga nini? Soki obwaki kaka liso na montre oyo ezali na lobɔkɔ na yo okoyeba ngonga. Kasi, montre na yo ezali mpenza na ngonga ya malamu? Tokoki komona ete montre ezali kaka mwa eloko moke ya kolakisa ngonga, nzokande yango esuki te kaka na oyo miso ezali komona.

Atako ntango emonanaka te mpe elekaka nokinoki, moto abandá koluka banda kala ndenge ya koyeba bolai na yango. Bileko, ndenge oyo sanza emonanaka banda ekobima tii ekolimwa, butu ná moi​—⁠nyonso wana ekaboli ntango ndenge Nzambe asalá yango. Kasi banda kala, moto amekaka kokabola ntango na biteni mikemike mpo ezala mpenza sikisiki.

Mayele ya kosala montre

Mayele ya kosala montre​—⁠bisaleli oyo elakisaka ngonga​—⁠ezali moko ya makambo ya kalakala ya siansi. Eloko mpenza oyo etambwisaka montre ezali baresɔre mpe ba engrenage oyo ebalukaka na kati ya montre. Yango nde etambwisaka makɔnga ya montre. Ntango baresɔre ná ba engrenage ezali koningana mokemoke mpe nsima ya ntango moko ya sikisiki, epesaka ngonga. Moto moko ayebi mpenza te ntango basalaki montre ya libosoliboso, kasi likambo moko ya ntina esalemaki na mobu soki ya 1500, ntango basalaki montre ya liboso oyo balataka na mabɔkɔ.

Montre oyo balataka na mabɔkɔ ndenge toyebi yango lelo ebimi kala mingi te. Bato mingi bakómaki kolata yango na nsuka ya bambula ya 1800, mingi mpenza basi. Na ntango ya Etumba ya Liboso ya mokili mobimba, bakonzi ya basoda oyo babundaka na mabelé bamonaki ete montre ya kolata na lobɔkɔ ezalaki malamu koleka oyo batyaka na libenga. Na nsima, bato mingi bakómaki kolata montre na lobɔkɔ.

Na mikolo na biso, bamontre mingi esalaka na pile mpe basalá yango na mabanga mikemike ya quartz. Bakataka eteni moko ya quartz malamumalamu mpe batyaka yango na esika oyo ebongi na circuit électronique, mpe eteni yango ya quartz ebɛtaka na molɔngɔ ndenge moko, se ndenge nsinga ya montre ya monene eninganaka mbangumbangu.

Ezalaka mpenza mpasi mingi kotya ngonga na montre ya resɔre to na montre ya quartz mpo ezala ntango nyonso na ngonga ya malamu. Yango wana, ezala montre na yo ezali ya ndenge nini, mokolo mosusu ekotambola malɛmbɛ to mbangu. Nzokande, lelo oyo, ezali na bamontre ya quartz oyo etyaka ngonga ya malamu yango moko mbala na mbala na lisalisi ya oyo babengi signaux horaires oyo eutaka na ba horloges atomiques.a Bato oyo batindaka bato na kosomba yango, balobaka ete bamontre yango oyo ngonga na yango etyamaka na mosika ezalaka na ngonga mpenza ya solosolo mpo bokeseni ezalaka kaka ya segɔnde moko mpo na mbula milio moko!

Bato bazali naino kosalela bamontre oyo esalaka na resɔre

Na kotalela ndenge bamontre ya pile epesaka ngonga malamu, okoki kokanisa ete bamontre ya resɔre esilá ngala, mingi mpenza ndenge babimisá mayele ya kotambwisa makɔnga eumeli sikoyo mbula nkama mibale. Na ndakisa, nani akolinga kosalela calculateur oyo esalaka na pile te, nzokande okoki kosomba calculateur ya pile bisika nyonso? Kasi, bato mingi bazali naino kosepela na bamontre oyo elakisaka ngonga na makɔnga na yango. Mbula na mbula basalaka bamilio ya bamontre yango. Na Suisse, na bambula oyo euti koleka, batɛkaki kutu bamontre ya resɔre mingi na mikili ya bapaya koleka bamontre oyo esalaka na pile. Bakómi kosalela mayele ya sika ya kosala baresɔre oyo etambwisaka makɔnga, oyo ezali kotutana mingi te, mpe bato bazali kaka koluka bato oyo bayebi mosala ya kobongisa bamontre malamu.

Mpo na nini bato bakómi kosepela mingi na bamontre ya resɔre? Michael, ye aumeli na mosala ya kosala bamontre mbula koleka ntuku misato, alobi ete moko ya bantina ezali mpo yango eumelaka mingi. Amonisi ete montre malamu mpenza ya quartz ekoki kotambola malamu mbula 15 to koleka, nzokande montre ya resɔre oyo basali yango malamu mpenza, ekoki kosala mbula koleka 100. Montre ya ndenge wana, oyo baboti basalelaki mpe batikeli bana na bango, batalelaka yango lokola eloko ya kobebisa te.

Bato mosusu basepelaka na montre ya resɔre mpo na mayele oyo basalá yango mpe mpo elakisaka ngonga malamu mpenza mpe makambo ya astronomi na lisalisi ya ba engrenage mpe baresɔre ya mikemike. Lisusu, lokola biloko yango ekoki kosalema na mabɔkɔ, moto oyo ayebi makambo ya montre malamu akoki koyeba yango mpe kobongisa yango.

Na kokesana na bamasini mosusu, bamontre esengeli kosala mokolo mobimba butu moi na boumeli ya bambula mingi. Lisusu, bamontre oyo balataka na mabɔkɔ esengeli kosala na ntango ya molunge mpe na ntango ya mpiɔ, mpe ezala balalisi yango, batɛlɛmisi to balalisi yango mopanzi, ekozala kaka na ngonga ya malamu. Montre oyo ngonga ekei liboso to ezali na nsima na segɔnde 20 na mokolo moko, ezali kaka na mwa libunga moke mpenza (0,023 %), ezali mpenza ngonga malamu mpo na esaleli ya makambo ya siansi oyo basali yango malamumalamu. Ezali likambo ya kokamwa te ete bato mingi basepelaka na ebele ya mayele, ya tekiniki, mpe ntɔki, oyo esɛngamaka mpo na kosala montre ya resɔre.

Na ntembe te, ezali mpe na makambo mosusu oyo esalaka ete bato básepelaka na montre ya resɔre. Michael, oyo tolobelaki liboso, alobi ete bato mosusu basepelaka na montre yango kaka mpo balingaka te kosombaka pile mbala na mbala. Na yango, nini ekoki kosalisa yo mpo oyeba montre nini okolata?

Okopona oyo wapi?

Na ntembe te, okolinga libosoliboso montre oyo esepelisi yo. Mpo na bato mingi, yango elimboli montre oyo okoki kolata yango malamu mpe oyo epesaka ngonga malamu, kasi mpe oyo ezali kitoko. Lisusu, Michael apesi toli ete esengeli kotalela malamu ndenge okosalela montre yango. Okobanda kolata yango mikolo nyonso to kaka na bantango mosusu? Okobanda kolata yango wana ozali kosala mosala ya makasi to okosalela yango na esika ya mpiɔ makasi to ya mɔtɔ makasi? Na ndakisa, soki otye yango na esika oyo ekoki kozwa baprodwi mosusu to mai ya mbu ekoki kobebisa nsinga na yango to ndako na yango. Yango wana esengeli kotalela makambo wana nyonso.

Na oyo etali ntalo, ezali malamu kokata mbongo oyo okobomba mpo na kosomba na yango montre mpe kosala kaka ndenge okani. Mbala mingi, bamontre ya resɔre ezalaka ntalo mingi koleka bamontre ya pile. Kasi, kobosana te ete ndenge biloko oyo ezalaka na kati ya montre ebalukaka, ezali ndenge moko mpo na bamontre nyonso. Biloko yango oyo eninganaka na kati ya montre nde etambwisaka yango mpe epesaka ngonga, ezalaka na kati ya ndako ya montre. Tokoki koloba ete na kati ya bamontre nyonso basalá biloko yango malamu. Mbala mingi, ntalo etalelaka montre na kati te, kasi biloko lokola ndako na yango to nsinga. Nzokande, ezali te mpo montre ezali ntalo mingi nde ekopesa ngonga ya malamu to ekozala malamu.​—⁠Talá etanda awa likoló.

Ezali mpasi te koyeba ngonga ntango nyonso soki ozali na montre na lobɔkɔ. Koyeba makambo mingi na oyo etali montre oyo balataka na lobɔkɔ ekosalisa yo osepela mpenza na bisaleli wana ya ntina mingi. Mpo na koloba solo, omonaka te ete okokaka te kosala makambo mosusu soki ozali na montre te?

[Maloba na nse ya lokasa]

[Etanda/Bililingi na lokasa 13]

OYO WAPI EZALI MALAMU KOLEKA MPO NA YO?

LOLENGE YA MONTRE: Krono ezali montre ya malamu koleka soki olingi koyeba ntango boni likambo moko esali, mpo yango ezali na esika moko oyo etángaka ngonga ata ya moke oyo likambo eumeli. Na masano, ezali malamu kolata montre oyo ebebaka te ata soki ezwi mai. Soki obosanaka mingi kobalola resɔre ya montre, yebá ete montre ya quartz esɛngaka kobalola resɔre te. Ezali mpe bongo mpo na bamontre oyo ebalolaka resɔre yango moko, mpo yango moko ebalolaka resɔre ntango moto azali koningisa lobɔkɔ.

BOSIKISIKI: Soki olingaka montre oyo ezali na ngonga ya sikisiki, okoki kosomba krono, montre oyo ezalaka na bosikisiki mpenza mpe ezali kokokisa masɛngami oyo etyamá banda kala mpe oyo eyebani na moto nyonso. Na mokuse, tokoki koloba ete bamontre oyo esalemi na quartz ezalaka na bosikisiki mingi. Montre ya mikolo oyo, oyo esalaka na resɔre mpe ebɛtaka mbangu koleka, ebɛtaka mbala 28 800 na ngonga moko, mpe eninganaka mbala minei na segɔnde moko. Soki tokokanisi yango na montre ya quartz oyo esalaka na pile, tokomona ete yango eninganaka ata mbala 10 000 tii 100 000 na segɔnde moko!

NDENGE NGONGA EMONANAKA: Montre oyo elakisaka mitángo, elakisaka ngonga na lisalisi ya mitángo; montre ya makɔnga elakisaka ngonga na lisalisi ya makɔnga oyo ebalukaka na kati ya tablo ya montre. Montre oyo elakisaka mitángo ekoki mpe kozala na makambo mosusu, lokola dati, alarme, ngonga ya bamboka mosusu, mpe krono. Montre ya makɔnga ezalaka na makambo ebele ebele te; soki kaka otali esika oyo makɔnga etɛlɛmi, mbala moko oyebi ngonga.

KOBONGISA: Lokola montre yango esalaka na resɔre moko ya makasi, ata soki ezwi mwa salite to ekɔti mabelé, etɛlɛmaka mpenza te lokola montre ya quartz. Atako bongo, mpo montre oyo esalaka na resɔre esala malamu, esɛngaka kosukolaka yango mingi koleka montre ya quartz. Nzokande, montre ya quartz oyo elakisaka mitángo esɛngaka kosukolaka yango te, mpo ezali na biloko oyo ezali kobaluka na kati te, esɛngaka kaka kotya pile ya sika soki oyo ya liboso esili.

[Chart/Pictures on page 13]

MWA BAMONTRE MOSUSU

◼ 1810-​1812

Montre ya mabɔkɔ ya liboso oyo eyebani, Abraham-Louis Breguet

◼ 1945

Batye date na kati ya montre, Rolex

◼ 1957

Montre oyo esalaka na kura, Hamilton Watch Company

◼ 1960

Montre ya pile, Bulova

◼ 1972

Montre mobimba na pile mpe elakisaka ngonga na makomi, Hamilton Watch Company

[Eutelo ya bafɔtɔ]

Fɔtɔ ya mibale mpe ya minei: Na ndingisa ya Hamilton Watches

[Maloba mpo na kolimbola eutelo ya bafɔtɔ na lokasa 13]

OMEGA