Marsë

Ko ngäjpxëmë Génesis kapitulo 1 etsë 2, ta nˈijxëm ko mä ja lugäärë tsujpë kyaj nety ja Adán mëdë Eva tsyëˈëk jyawëdë, kyaj ti dyaˈˈamääytyäˈäktë ets kyaj pën yˈaxëktunëdë. Myëdäjttëbë nety ja awäˈätstumˈäjtën diˈib tyamë naxwinyëdë jäˈäy tsip tmëbëktët. Kyaj nety jyotmaytyunëdë ja kyaˈay yˈukën, ja tyuunk, ja yuu päˈäm ets ni oˈk tëgoˈoyën (Gén. 1:27-29; 2:8, 9, 15). Oy ko njamyajtsëm ko yëˈëyë Jyobaa diˈib myëdäjtypy ja awäˈätstumˈäjtën parë ttunët ti tyim tsojkypy. Mët ko yëˈë winë të dyajkojtäˈäy, diˈib myëdäjtypy tukëˈëyë ja mëkˈäjtën ets diˈib ijtp Rey winë xëëw winë tiempë (1 Tim. 1:17; Diˈibʉ Jat. 4:11). Per awitsy ja awäˈätstumˈäjtën diˈib myëdäjtypyë naxwinyëdë jäˈäy etsë anklëstëjk. Tsojkëp nˈëxkäjpëm ko Jyobaa yëˈëyë myëdäjtypy ja kutujkën parë tˈawitsët ja awäˈätstumˈäjtën nuˈunën pyaatyëty, nuˈunën nyajtëgoyˈäjtëm ets nuˈunën tyëyˈäjtënëty. Ets duˈunën ttuuny desde ko ojts dyajkojˈyë naxwinyëdë jäˈäy. w18.04 4 parr. 4, 6

Nnijäˈäwëm ko mä tyamë Satanás yˈaneˈemy, tsipë jukyˈäjtën nyaxy ets yëˈëyë Jyobaa diˈib mbäät xypyudëjkëm parë nmëmadakëm (2 Kor. 4:7, 8). Nˈokwinmäˈäyëm wiˈixë jäˈäy jyukyˈatët diˈib kyaj nyaymyayëdë mëdë Jyobaa, mëk tsip dyajnaxtë jyukyˈäjtën ets kyaj tmëdattë pën pudëkëdëp. Ets duˈun extëmë Jesus, nan nbaˈˈayoˈowëmë tyäˈädë jäˈäyëty, pääty ndukninëjkxëm ja “oybyë ayuk diˈib mas oy, ets nan nmëmaˈkxtujkëm ja jäˈäy diˈib nyaˈëxpëjkëm. Ko nimaytyakëm tijatyë Biiblyë tukniˈˈijxëp, oy ko njamyajtsëm ko waˈan ja jäˈäy kyaj ttimmëdoynyëm diˈib ëtsäjtëm të nmëdoowˈyujjënë. Nimay nan yˈookjäˈäwëdëp tijaty myëbëjktëp ets waˈan wyinmaytyë ko yëˈë diˈib yajtuˈugyëdëp mëdë fyamilyë, mëdë myëgunax myëgugäjpn ets ja kyostumbrë. Pën ntsojkëm ets tuˈugë jäˈäy tmastuˈudët tijatyë nety myëbëjkypy, tsojkëp jawyiin nbudëjkëm parë dyajtsobäädët tijatyë Biiblyë tukniˈˈijxëp, pes parë yëˈë ak jemy tijaty jyajtypy. Ko duˈun nduˈunëm, mbäädë net tmastuˈuty tijatyë nety myëbëjkypy, per myënëjkxaambyë tiempë (Rom. 12:2). w19.03 23 parr. 10, 12; 24 parr. 13

Duˈun extëmë Jyobaa ttuknijäˈäwë ja yˈUˈunk ko tsyojkypy ets tjotkujkmooy, nanduˈun ëtsäjtëm, tsojkëp nˈëxtäˈäyëmë winmäˈäny parë nanduˈun nduˈunëm (Fwank 5:20). Oy nnayjyäˈäwëm ko tuˈugë jäˈäy nyaytyukjotmaytyunyëty mët ëtsäjtëm ets ko xyˈanmäˈäyëm ko oy tijaty nduˈunëm. Pënaty mët nduˈukmujkëm etsë nfamilyëˈäjtëm, nan yajtëgoyˈäjttëp parë nmëjääwmoˈoyëm ets parë ndukˈijxëm ko ntsojkëm. Ko duˈun nduˈunëm, ta dyajkëktëkëyäˈändë ja myëbëjkën ets kyaj tmastuˈudäˈändë Jyobaa. Etsë tääk teety, nan jëjpˈam ttuknijawëdët ja yˈuˈunk yˈënäˈk ko tsyojktëp, tmëjääwmoˈoytyët ets tmëjkumaytyët ko oy tijaty ttundë. Tyäˈädë, yëˈë pudëkëyanëdëp ja yˈuˈunk yˈënäˈk parë oy yˈittët mëdë Dios. Ko duˈunë Jyobaa jyënany: “Oyëts njotkujkˈaty mët mij”, yëˈë yajnigëxëˈk ko tyukjotkujkˈäjtypy ja yˈUˈunk ko mbäät ttuny ti yëˈë tsyojkypy. Ets pënë Jyobaa tyukjotkujkˈäjt, ëtsäjtëm nan mbäät ndukjotkujkˈäjtëm ko Jesus yaˈˈadëwaampy tukëˈëyë tijatyë Jyobaa të twandaˈaky (2 Kor. 1:20). Ko nbawinmäˈäyëmë Jesusë yˈijxpajtën, ta ja jot winmäˈäny nbëjtakëm parë niˈigyë nˈixyˈäjtëm ets nbanëjkxëmë yˈijxpajtën (1 Peed. 2:21). w19.03 8 parr. 3; 9 parr. 5, 6

Ko pën ti xynyamoˈoyëm, mëjwiin kajaa nmëjjäˈäwëm. Jyobaa yëˈë nyamooy ja israelitëty ja awäˈätstumˈäjtën ko dyajpëtsëëmdë Egipto. ¿Ets ti yëˈëjëty tyuundë? Jeˈeyë nety të nyaxy tuk poˈo majtsk poˈo mä yˈawäˈätspëtsëmdë, ko tjamyajtstë ja käˈäy ukënë ets tyëjkëdë abajt kutujkpë mä tijatyë Jyobaa mooyëdë, axtë jyënandë ko jyëmbitäˈändë Egipto. Niˈigyë nety jëjpˈam dyajnaxtë ja äjkx, ja sandiyë, ja pepinë, ja seboyë ets ja axux ets kyaj dyuˈunëty ko awäˈätstum tmëdundë Jyobaa. Pääty njaygyujkëm tiko Jyobaa mëk tyukjotˈambëjkëdë (Núm. 11:5, 6, 10; 14:3, 4). Mëjwiin kajaa diˈibë tyäˈädë xytyukniˈˈijxëm. Apostëlë Pablo ojts tˈanëëmë ja Dios mëduumbëty ets tmëjjawëdët ko Jyobaa yaˈˈawäˈätspëtsëëmëdë mët yëˈëgyëjxmë yˈUˈunk, Jesukristë (2 Kor. 6:1). w18.04 9, 10 parr. 6, 7

Kyaj njatsojkëm ets pën axëëk xytyuˈunëm, pes niˈamukë njajawëyäˈänëm ko yajtsojkëm. Per mbäät axëëk nnayjyäˈäwëm ets nwinmäˈäyëm ko kyaj ti ntsooˈäjtëm ko janääm jatsojkë jäˈäy xyyajnayjyäˈäwëm ko kyaj xytsyojkëm ets ko xytyuˈunëm axëëk. Jyobaa nyijäˈäwëp ko niˈamukë naxwinyëdë jäˈäy yajtëgoyˈajtypy ets yajtsokët (Sal. 33:5). Ets mbäät nˈijtëm seguurë ko yëˈë mëk xytsyojkëm ets ko tsyojkypy parë pën yˈoyjyaˈaytyäˈägët mët ëtsäjtëm. Tyäˈädë mbäät yajxon nˈijxëm mä ja Ley diˈibë Jyobaa myooy ja israelitëty mët yëˈëgyëjxmë Moisés. Ko nˈëxpëjkëm ja Ley diˈibë Moisés yajmooy, ta nbëjkëmë kuentë ko mëjwiin kajaa Jyobaa xytsyojkëm (Rom. 13:8-10). ¿Tiko mbäät njënäˈänëm ko ja ley diˈibë Moisés yajmooy yëˈë tyukwäˈkpajt ja tsojkën? Yëˈko tukëˈëyë tijatyë Jyobaa tyuumpy, ttuny mët ko xytsyojkëm (1 Fwank 4:8). Mä ja 600 naxypyë anaˈamën diˈib myëmiin ja Ley, yëˈë tyukwäˈkpajt ja majtskë anaˈamën diˈibë Jesus nyigäjpx ko niˈigyë jyëjpˈamëty: ntsojkëm ja Dios ets ntsojkëm ja jiiky mëguˈuk (Lev. 19:18; Deut. 6:5; Mat. 22:36-40). Pääty, mbäät njënäˈänëm ko tuˈuk tuˈuk ja anaˈamën diˈib myëmiimbyë tyäˈädë Ley, yëˈë yajnigëxëˈkypy ja Jyobaa tsyojkën. w19.02 20, 21 parr. 1-4

Job naygyuentˈäjtë ets kyaj dyajtëgooyë mayˈäjt wintsëˈkën mëdë toxytyëjkëty (Job 31:1). Nyijäˈäwë ko kyaj yˈoyëty twinˈit twinxonëdë wiink toxytyëjk. Mä tyäˈädë tiempë, nëgooyë jyaˈäjnë tijaty xyyajtëgoyäˈänëm mä axëëkpë ijt tsënaaky. ¿Nbanëjkxäˈänëmë yˈijxpajtënë Job ets kyaj nwinˈitäˈän nwinxonäˈänëmë wiink toxytyëjk o wiink yetyëjk diˈib kyaj nmëmëjjäˈäyˈäjtëm o ngudëjkˈäjtëm? ¿Njëjpkudijëyäˈänëmë pornografía o mä pyëtsëmyë yetyëjk toxytyëjk mä axëëk yˈadëˈëtstë? (Mat. 5:28). Pën nayjëjpkuwijtsëm tuˈuk tuˈugë xëëw, ta kyaj nëjkx nmastutëmë Jyobaa. Extëmë Job tˈijxyë jukyˈäjt madakën, ja mä dyajnigëxëˈky ko myëmëdoowë Jyobaa. Pes jyënaˈany ko pën yëˈë tyukˈijxpejtypy ja jukyˈäjt madakën, mëjwiin kajaajë nety tyëgoy ets ko mbäädë nety ja fesëty tyukumëdowëdë (Job 31:24, 25, 28). Tyäˈädë tiempë diˈib ndukjukyˈäjtëm, ak yëˈë jäˈäy myëwiin myëjotëdëp ja jukyˈäjt madakën. Pën nmëmëdoˈowëmë Biiblyë kyäjpxwijënë mä jyënaˈany ko kyaj nbaˈoˈktëˈëwëm ja jukyˈäjt madakën ets ja meeny sentääbë, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nmëmëdoˈowëmë Jyobaa amumduˈukjot (Prov. 30:8, 9; Mat. 6:19, 20). w19.02 6 parr. 13, 14

Mä tukëˈëyë tijatyë Jesus tyuun, yëˈë yajxon yajnigëxëˈk ko Jyobaa mëjwiin kajaa xytsyojkëm (1 Fwank 4:8-10). Per diˈib mas jëjpˈamë Jesus tyuun, yëˈë ko tkëyajkyë jyukyˈäjtën ëtsäjtëmgyëjxm mët ko xytsyojkëm. Pääty, oy nëjkxäˈänëm tsäjpotm ets oy njukyˈatäˈänëm yä Naxwiiny, ndukˈoyˈäjtëm ko Jyobaa mëdë yˈUˈunk ojts xytyukˈijxëmë tsyojkën ko ojts xyjyuuybyëtsëˈëmëm (Fwank 10:16; 1 Fwank 2:2). Nˈokwinmäˈäyëm nanduˈun wiˈixë Jesus dyajnigëxëˈkyë tsojkënë etsë paˈˈayoˈowën mä ja yˈëxpëjkpëty ko tnastuˈunë wiˈix yajjamyatsët ja yˈoˈkën xëëw. ¿Wiˈix? Ko ojts ttukˈaneˈemy ja yˈëxpëjkpëty ets adëyë yajjamyatsëdë yˈoˈkën xëëw. Nuˈunë xëëw tiempë kujk tyuˈuyoˈoy të nmëguˈukˈäjtëm tjamyatstë Jesusë yˈoˈkën xëëw oy wiˈix yaˈix yajpäättë, axtë näˈäty të ttundë pujxndëgoty (Diˈibʉ Jat. 2:10). ¿Të tmëmëdowdë tyäˈädë Jesusë yˈanaˈamën? Të. Pënaty jyantsy pyanëjkxtëbë Jesus, xëmë të ttundë mëjääw parë tjamyatstë Jesusë yˈoˈkën xëëw ets duˈunyëm ttuunˈadëˈëtstë. w19.01 24 parr. 13-15

Tyäˈädë tëyˈäjtën yëˈë diˈib të xyyaˈˈawäˈätspëtsëˈëmëm mä relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, mä tsuuˈat lokëˈat ets mä tijatyë jäˈäy yajkajpxypy. Per kyaj yëˈëyëty jeˈeyë, pes mä tiempë myiny kyëdaˈaky myajmoˈoyaˈany “ja awäˈätstuuyˈäjtën es ja kunuˈxën diˈibë pyäättëp ja Diosë yˈuˈungëty” (Rom. 8:21). Tyam mbäät xymyëdaty waanë tadë awäˈätstumˈäjtën. ¿Wiˈix? Ko xymyëmëdowët tijatyë Jesukristë tukniˈˈijxëp (Fwank 8:31). Duˈuntsoo kyaj nëjkx jeˈeyë xynyijawë ja tëyˈäjtën mët ko mˈëxpëkët, yëˈë duˈun mët ko xykyuytyunët. Mä tyäˈädë jukyˈäjtën diˈib kugëxëyanëp, kyajë jäˈäy jyaktë jyotkujkˈäjtën. Pes nipën tkanijawë ti tunan jatanëp bom jëxtëjkm (Sant. 4:13, 14). Pääty, oy ko nyajpatëm mä ja nëë tuu diˈib mënëjkxp mä ja “jikyˈäjtën diˈibë tëyˈäjtënbë”, jaˈa njënäˈänëm, ja jukyˈäjtën diˈib itäämp xëmëkyëjxm (1 Tim. 6:19). Dios kyaj xytyukˈaguanëˈäjtëm parë jatsoo nëjkxëm, niduˈuk niduˈuk nwinˈixäˈänëm. Pääty, winˈix ets yëˈë Jyobaa xykyumäˈäyënˈatët (Sal. 16:5). Yajtsobäät tukëˈëyë oyˈäjtën diˈib mmooyëp (Sal. 103:5). It seguurë ko yëˈë myajjotkujkˈatanëp winë xëëw winë tiempë (Sal. 16:11). w18.12 28 parr. 19, 21

Niˈamukë Dios mëduumbë, tsojkëp tmëjˈixtëdë pëjk ukën, duˈun extëmë Jyobaa mëdë Jesus. Per ta nääk diˈib kyaj duˈun ttundë mët ko pokyjyaˈay nyajpatëm (Rom. 7:18-23). Pääty kyaj tiko mëjˈixy mëjmëdoy njäˈäwëm ko näägë kasäädë jäˈäy tmëdäjttë amay jotmay mä primer siiglë. Pablo tkujäˈäyë ko ja toxytyëjk kasäädë kyaj mbäät tmastuˈuty ja myëmëjjäˈäy, per tuun jäjtë duˈun (1 Kor. 7:10). Apostëlë Pablo kyaj ojts tnigajpxy tiko tyäˈädë jäˈäyëty ojts nyaymyastuˈudëdë. Per kyaj nyaymyastutëdë mët ko ja yetyëjk tyuundëgooy mëdë wiinkpë, pes koxyëp dyuˈunëty, mbäätxyëp ja toxytyëjk ojts yaˈˈajääywyaˈkxy ets pyëjktëgäjtsy. Pablo tkujäˈäyë ko ja toxytyëjk diˈib myastut ja myëmëjjäˈäy, tsojkëbë nety tnijodëmbitët o yˈitët naytyuˈuk. Pes Dios windum kyaj nety të nyaymyastuˈudëdë. Apostëlë Pablo kyäjpxwij ja kasäädë jäˈäy, ko pën kyaj niduˈuk të yˈity të tsyëënë axëëk, tsojkëbë nety nyaynyijodëmbitëdët, oyxyëp ti jotmay ttimpatpëdë. Ja kasäädë jäˈäy mbäädë nety tˈamdowdë naybyudëkë ja mëjjäˈäytyëjk parë myoˈoyëdët ja ëwij käjpxwijën mëdë Biiblyë. w18.12 13 parr. 14, 15

Jyobaa tsyojkypy parë tyam mëët nnaymyaˈayëm ets niˈigyë nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm (Mat. 28:19, 20; Sant. 4:8). Per mbäät näägë jäˈäy mëdë oyjyot oywyinmäˈäny xyyajtuˈudëgoyäˈänëm. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät ja wintsën xyˈanmäˈäyëm ko xymyoˈoyäˈänëmë mas oybyë tuunk ets mas tsooxë xymyëjuyäˈänëm. Jeˈeyë ko xypyëjkëyäˈänëm ja tiempë parë kyaj nëgoo nekynyëjkxëm reunyonk ets ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë. O mbäädë ënäˈktëjk mä yˈeskuelëˈattë yaˈˈanëëmëdë ko mbäät mas niˈigyë yˈakˈëxpëktë, per tsojkëp tsyoonët mä tyëjk. ¿Jaanëmëdaa net mbäät nmënuˈkxtakëmë Jyobaa, ndëjkëm ëxpëjkpë, nyajtëˈëwëmë wiink jäˈäy parë nnijäˈäwëm ti nduˈunëm? ¿Këdii mas oy ko tyam nbayoˈoyëm wiˈixë Jyobaa wyinmay ets nduˈunëmë mëjääw parë nwinmäˈäyëm extëm yëˈë? Net ko tijaty nyaˈˈawäˈänëm, kyaj nëjkx nˈoymyëdoˈowëm. Nëjkxëp nbëjtakëm ja jot winmäˈäny mä Diosë tyuunk, ets yëˈë nëjkx nduˈunëm diˈib nnijäˈäwëm ko oy. w18.11 27 parr. 18

Salomón tim mutsknëmë nety ko tyuundëjkë rey jam Israel. Ko tyëjkë anaˈambë, ta Jyobaa yˈanmääyë tsyuujoty kyumäˈäyoty: “Amdow ti mtsojkypy ets nmoˈoyët”. Salomón ta jyënany ko yëˈë nety tuˈugë mixy diˈib kyaj ti tnijawë, ta tˈamdooy “tuˈugë jot korasoon diˈib mëdoop” (1 Rey. 3:5-10). Ko tyäˈädë tˈamdooy, yëˈë yajnigëxëˈkë yujyˈat tudaˈakyˈat, päätyë Jyobaa mëk tsyojkë (2 Sam. 12:24). Komë Jyobaa jyantsy yˈoymyëdoow ti Salomón amdoowë, ta tmooy “tuˈugë korasoon diˈib wijy ets jaygyujkëp” (1 Rey. 3:12). Mientrësë Salomón tmëmëdooyë Jyobaa, mëjwiin kajaa ojts tˈaxäjë kunuˈkxën. Ojts tkojy ja templë diˈib myënëjkxë “Jyobaa xyëëw, ja Dios diˈib Israel” (1 Rey. 8:20). Salomón mëjkuˈëw mëjkugäjpxë yˈijty mët ko Dios myooyë wijyˈäjtën. Ets mët ko wyinmäˈänymyooyë, axtë jyaay tëgëëgë liibrë diˈib miimp mä Biiblyë, tuˈuk yëˈë Proverbios. w19.01 14 parr. 1, 2

Näägë jäˈäy kyaj tkupëktë ets pën wyinmäˈänymyoˈoyëdët. Jyënäˈändë: “Këˈëmëts nwinmayaˈany tits ndunaampy”. Waˈan yëˈë tˈandijy ko këˈëm twinˈixy tijaty tyuumpy, etsë tyäˈädë kyaj wyiˈixëty. Kyaj ttsoktë ets pën yˈanaˈamëdët o tyukˈaguanëˈatëdët ets jyaˈayˈattët extëmë wiink jäˈäy. Per oy ko nnijäˈäwëm ko pën nwinmäˈäyëm extëmë Jyobaa, kyaj yëˈë tˈandijy ko kyaj net nyajtuˈunëm ja jot winmäˈäny o nˈijxëm wiˈix njäˈäyˈatäˈänëm. Biiblyë jyënaˈany ko “mä yajpäätyë Jyobaa myëjääw, jaˈäjtpë awäˈätstumˈäjtën” (2 Cor. 3:17, TNM). Awäˈätstum nyajpatëm parë këˈëm nˈijxëm wiˈix njäˈäyˈatäˈänëm, tijaty ntsojkënyëˈäjtëm ets tijaty ndunäˈänëm. Pes duˈunë Jyobaa ojts xyyajkojëm, per kyaj net njukyˈäjtëm naspëkë (1 Peed. 2:16). Jyobaa tsyojkypy ets nbanëjkxëm extëm xytyuˈumoˈoyëmë yˈAyuk parë nwinˈijxëm diˈibë oy o axëëk. w18.11 19 parr. 5, 6

Ko ojts nnijäˈäwëm ja tëyˈäjtën, ta Jyobaa ojts nbëjtakëm jawyiin, ets ok ja jukyˈäjt madakën. Agujk jotkujk ojts nnayjyäˈäwëm ko duˈun ojts nduˈunëm. Per ko ja tiempë të nyaxy, waˈanë net nˈijxëm ko wiinkpëty tjuytyë tijaty jemybyëtsëëmp o ttukxondäˈäktë tijaty myëdäjt jyaygyajptëp, ets waˈanë net nwinmäˈäyëm ko kyaj tijaty nmëdäjt njaygyajpëm mët ko nDiosmëduˈunëm. Pën kyaj nekykyonformaräjtëm, mbäädë net niˈigyë nbaˈoˈktëˈëwëm ja jukyˈäjt madakën ets kyaj nekyjyotmoˈoyëm ja Diosë tyuunk. Duˈun extëm jyajtyë Demas. Yëˈë yˈatsojk “diˈibë yajpatp naxwiiny”, ets pääty ojts tnikeˈegyë apostëlë Pablo mä nety mëët Diosmëduny. ¿Tiko ojts tnikeˈeky? Biiblyë kyaj yajxon ttimnigajpxy, waˈan mët ko niˈigyë ttsojkyë mëkjäˈäyˈäjtën ets kyaj dyuˈunëty ja Diosë tyuunk o mët ko kyaj nyekyˈayowany ko mëdë Pablo tyuuny. Tyäˈädë yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko mbäät jatëgok nˈatsojkëm ja jukyˈäjt madakën diˈib ojts nmastutëm ets mbäät dyajxeemy ja tsojkën diˈib nmëdäjtëm mä ja tëyˈäjtën. w18.11 10 parr. 9

Satanás jantsy axëëk yˈadëtsy ko yˈandaky, pes yajxonë nety tnijawë ko Eva oogäämp pën myëbëjkypy ets pën jyeˈxypy ja ujts tëëm. Eva mët ja Adán kyaj tmëmëdoowdë Jyobaa, ets ko tiempë nyajxy, ta yˈoˈktë (Gén. 3:6; 5:5). Per diˈib mas oˈktëy, yëˈë ko duˈun “tsyondaky ja oˈkën, pääty nidëgekyë ja jäˈäyëty yˈooktë [...] oy tkakuytyuundë ja anaˈamën extëm ja anaˈamën diˈibë yajmooy ja Adán” (Rom. 5:12, 14). Pääty, kyaj mbäädë naxwinyëdë jäˈäy jyukyˈattë winë xëëw extëmë Dios tjatsojky. “Ja jeˈeyë njukyˈäjtëm 70 jëmëjt, o 80 pën nˈakmëdäjtëm ja mëjääw. Per mët mayë amay jotmay etsë moˈon tujkën” (Sal. 90:10). ¡Ix wiˈix jantsy axëëk wyimbëtsëëmy mët ko ja Mëjkuˈu yˈandaky! Ko Jesus tnimaytyaky wiˈixë Satanás yˈadëˈëtsy, ta jyënany: “Kyaj ti ttuny diˈibë tëyˈäjtën. Ninäˈä kyakajxy mët ja tëyˈäjtën” (Fwank 8:44). Ets duˈunyëm yˈadëˈëtsy axtë tyambäät. Yëˈë Mëjkuˈu duˈunyëm twinˈëëny “nidëgekyë ja naxwinyëdë jäˈäy” (Diˈibʉ Jat. 12:9). Per ëtsäjtëm kyaj nasˈixëyäˈänëm ets xyyajkäˈäjëm. w18.10 6, 7 parr. 1-4

Mbäät jotkujk yajpäättë pënaty kyaj tsyipˈëxtäˈäy mët ko Santiago duˈun tkujäˈäyë: “Diˈibë pyadiimbyë Diosteetyë wyijyˈäjtën, yëˈë yajtsipwäˈxp es dëˈën extëm tniˈibyë tyëëmbë jotkujkˈäjtën” (Sant. 3:18). Pën nmëdäjtëmë jotmay mët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm o nfamilyëˈäjtëm, oy ko nmënuˈkxtakëmë Jyobaa parë xypyudëjkëm ets mëët nnayaˈoˈoyëm. Jyobaa xymyoˈoyäˈänëmë myëjääw ets xypyudëkëyäˈänëm parë nyajnigëxëˈkëm ja oybyë jäˈäyˈäjtën ets nˈijtëm agujk jotkujk. Jesus ojts tnigajpxy ko jëjpˈam ets ëtsäjtëm jawyiin ninëjkxëm ja nmëguˈukˈäjtëm parë mëët nnayaˈoˈoyëm, jyënany: “Pën mmënejxypy ja mwintsëˈkën mä artal es jam xyjamyetsy ko ja mmëguˈuk të mij xymyëdëgoy, nikaˈak yëˈë mwintsëˈkën jam artal windum es nëjx jawyiin mnayyajtiˈigyëdë mëdë mmëguˈuk. Net mjëmbitët mä artal es xypyëjtäˈägët ja mwintsëˈkën” (Mat. 5:23, 24). w18.09 21 parr. 17

Ja koots mä Jesus yˈakˈyajpaty mët ja yˈëxpëjkpëty, ja ojts tmaytyaˈagyë tsojkën naa 30 okën ets ojts tˈanëëmëdë ko jëjpˈam nyaytsyokëdët nixim niyam (Fwank 15:12, 17). Wäˈkpëtsëmäämbë netyë tyäˈädë tsojkën, pes yëˈë nety yajtukˈëxkapandëp ko yëˈë jyantsy pyanëjkxtëbë Kristë (Fwank 13:35). Tyäˈädë tsojkën diˈibë Jesus myaytyak, kyaj jeˈeyë yajjawë, yëˈë tuˈugë oybyë jäˈäyˈäjtën diˈib kyaj tˈawixy ets pën dyajjëmbitët ti yajtukmëduump. Jesus jyënany: “Diˈibë kyuˈoogëp ja myëtnaymyaayëbëty, yëˈë dëˈën yaˈijxëp ko myëjëty ja tsojkën tmëdaty. Miitsëtyë dëˈën ja nmëtnaymyaayëbëty pën mduundëp diˈibëts miits ndukˈanaˈamdëp” (Fwank 15:13, 14). Pënaty tyam jantsy Dios mëduundëp, yëˈë yajtukˈëxkäjptëp ko tuˈugyë yˈittë, ko amumduˈukjot nyaytsyokëdë ets kyaj tˈawixtë parë pën dyajjëmbitët (1 Fwank 3:10, 11). Niˈamukë nduˈunëmë mëjääw parë nyajnigëxëˈkëmë duˈumbë tsojkën oy mä ntsoˈonëm, oy diˈibë ayuk ngäjpxëm ets oy wiˈix të nyaˈk të nbajtëm. w18.09 12 parr. 1, 2

Jyobaa tsyojkypy ets nˈijxˈijt nguentˈäjtëmë familyë. Extëm nˈokpëjtakëm, ta nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuundëp parë tmoˈoytyë fyamilyë tijaty yajtëgoyˈäjttëp. Nimayë uˈunktääk diˈib kyuentˈäjttëbë yˈënäˈkuˈunk mä jyëën tyëjk, ets nan taa nmëguˈukˈäjtëm diˈib kyuentˈäjttëbë tyääk tyeety diˈib të myëjjäˈäyëndë. Pën nikëjxmˈäjtëm ets nbudëjkëm ja familyë, waˈan kyaj nmadakëm nduˈunëm ja Diosë tyuunk extëm njatsojkënyëˈäjtëm. Per kyaj mbäät wiˈix nnayjyäˈäwëm, pesë Dios tyukjotkëdakypy ko nguentˈäjtëmë familyë (1 Kor. 10:31). Per ¿ti mbäät nduˈunëm pën kyaj ti nikëjxmˈäjtëm mä familyë? Mbäät nbudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të myëjjäˈäyëndë, diˈib yuumëët päˈämmëët o diˈib jam wiˈixtsoo naybyudëkë yajtëgoyˈajtypy. Nan mbäät nbudëjkëgyojëm ja diˈib ijxˈijt kuentˈäjtëdëp. Mä nduˈukmujkëm, ¿jap pën diˈib duˈun yajtëgoyˈajtypyë naybyudëkë? Ko duˈun nduˈunëm, yëˈë nety mëdë Jyobaa nduunmujkëm ko tˈatsoowëmbity ja nmëguˈukˈäjtëmë nyuˈkxtakën (1 Kor. 10:24). w18.08 24 parr. 3, 5

José yëˈë diˈibë nety niˈigyë tsojkëbë tyeety. Pääty ja myëgaˈaxëty jyantsy yˈaxëkˈijxëdë, ja nety jeˈeyë jyëmëjt 17 ko tyoˈkëdë parë nëjkxë jäˈäy myosëˈatyëty (Gén. 37:2-4, 23-28). Naa mäjk tëgëk jëmëjtën yˈayooy Egipto, tim jawyiin yajmosëˈäjt, ets ok, ta yˈijty pujxndëgoty, jagam yajpaty mä ja tyeety diˈibë nety mëk tsojkëp. ¿Ti pudëjkë parë myaˈkxtujky ets parë kyaj axëëk nyayjyäˈäwë? Ko José yˈijty pujxndëgoty, pyëjkë kuentë ko Jyobaa kuentˈäjtëp (Gén. 39:21; Sal. 105:17-19). Nan këktëjkë myëbëjkën ko tjamyejtsy ti kyumää ko myutskˈäjty (Gén. 37:5-11). Ets waˈan kanäkˈok dyaˈˈawatsyë jyot kyorasoon parë Jyobaa tmëtmaytyaky (Sal. 145:18). Jyobaa yˈatsoowëmbijtë José ko dyajnayjyäˈäwë seguurë ko ninäˈä tkamastuˈudäˈäny oy ti tyun jyatëdët. w18.10 28 parr. 3, 4

Diˈib mbäät tëgatsy xyyajwinmäˈäyëm mä wiˈix nˈijxëm ja nmëguˈukˈäjtëm, yëˈë pën myëdäjtypyë meeny sentääbë o ayoop. ¿Wiˈix nwinmäˈäyëm mä tuˈugë jäˈäy diˈib kumeenyjyaˈay o ayoobë jäˈäy? Jotmaymyëët njënäˈänëm ko naxwinyëdë jäˈäy duˈun yajpääty extëm jyënaˈanyë tekstë diˈib tyam. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë tyäˈädë tekstë? Ko pën kyaj nnaygyuentˈäjtëm, mbäät yëˈëyë mëët nnaymyaˈayëmë nmëguˈukˈäjtëm diˈib myëdäjttëbë meeny sentääbë ets kyaj mët pënaty ayoowdëp. ¿Tiko kyujotmayëty ko jeˈeyë nˈijx nduˈunëm ja nmëguˈukˈäjtëm pën kumeenyjyaˈay o ayoobë jäˈäy? Yëˈko, mbäädë net nyajnaywyäˈkxëm ja nmëguˈukˈäjtëm. Duˈun jyajty mä primer siiglë, Santiago jyënany ko tyäˈädë jotmay tamë nety dyajnaywyäˈkxënë kanääk ja tuˈukmujkën (Sant. 2:1-4). Kyaj mbäät nasˈijxëm ets duˈun tyun jyatëdët mä nduˈukmujkëm ets nˈoktuˈunëmë mëjääw parë kyaj duˈumbë jäˈäyˈäjtën nyajnigëxëˈkëm. w18.08 10 parr. 8-10

¿Wiˈix nmëjjäˈäwëm ko oy nˈijtëm mëdë Jyobaa? Ko oy nnaymyënëjkxëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm. Pes nan yëˈë Dios jaˈäjtëdëp, ets ko tyäˈädë njamyajtsëm, ta ntsojkëmë nmëguˈukˈäjtëm ets nˈijtëm ajiiky amëguˈuk (1 Tes. 5:15). Jesus duˈun tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: “Pën mnaytsyojkëdëp miitsëty nixim niyam, net nidëgekyë ja jäˈäy tnijawëdët kots ëj miits nˈëxpëjkpëˈattë” (Fwank 13:35). Malaquías ojts jyënaˈany ko Jyobaa yˈijxypy ets myëdoopy wiˈix nyaymyënëjkxëdë pënaty mëduunëp (Mal. 3:16). Seguurë ko Dios “yˈixyˈajtypy diˈibë yëˈë jyaˈäjtypy” (2 Tim. 2:19). Yëˈë nyijäˈäwëtyaapy tijaty nduˈunëm ets tijaty ngäjpx nmaytyakëm (Eb. 4:13). Jyobaa pyëjkypyë kuentë pën kyaj nˈoyjyaˈaytyakëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm. Per nan mbäät nˈijtëm seguurë ko pyëjkypyë kuentë ko nˈijtëm oyjyaˈay, nnayäjkëm tijaty, nwoˈow nwijtsëmë nmëguˈukˈäjtëm mä tëjk ets ko nmaˈkxëm (Eb. 13:16). w18.07 26 parr. 15, 17

Nipën duˈun kyakumëjääwëty, kyakuwijˈyëty ets tkamëdatyë tsojkën extëmë Dios. Pääty jam mëk nnaygyumäjtsëm ets nyajpäädäˈänëm pyëˈääy (Sal. 96:4-6). Per ta näägë Dios mëduumbë diˈib të pyuwäˈktuˈudëdë ko të twinguwäˈägëdë jotmay. Nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë Caín. Yëˈë duˈunë nety jyënaˈany ko yëˈë yˈawdäjtypyë Jyobaa ets kyaj yëˈëjëtyë wiink dios. Perë Jyobaa kyaj kyupëjkë mët ko tˈijxy ko tapë axëkˈäjtën mä jyot kyorasoon (1 Fwank 3:12). Ta tˈanmääy ko net tkupëkäˈäny pën nayajtëgäjtsëp ets tyuumpy diˈib oy. Per pën kyaj, ta ja poky myëmadäˈägäˈänyëty. Pääty tˈanmääy: “E ko mijts xytyukˈaˈixëty mijts yëˈë nëë poky mˈëkmëmëdaknëp” (Gén. 4:6, 7, MNM). Mbäät njaygyujkëm ko Jyobaa duˈunxyëp extëm ja Caín tˈanmääy ko pën jodëmbijtp ets puwäˈkëp, ta nanduˈun yëˈë tpuwäˈägët. Perë Caín kyaj tmëjpëjtaky ja Jyobaa kyäjpxwijën. w18.07 17 parr. 1, 3; 18 parr. 4

Tuk pëky wiˈix ndëˈkx njäjjëm ets nyajmëjpëtsëˈëmëmë Jyobaa, ja ko nyaˈijxëmë oybyë jäˈäyˈäjtën mä nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm, pes mayë jäˈäy yëˈë yˈijxtëp wiˈix njäˈäyˈäjtëm (Mat. 28:19, 20). Ko tsuj yajxon nˈëboˈkx ngäjpxpoˈkxëm, ta oy wyinmayaˈany mä ëtsäjtëm ets mä ja Dios diˈib nˈawdäjtëm. Jesus duˈun tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: “Ko mdëjktëkëdët, käjxpoˈxtë” (Mat. 10:12). Mäjaty ojts kyäjpxwäˈkxtë ja Jesusë yˈëxpëjkpëty, yajnäjxp ijtyë jäˈäy tëgoty oy pën tkaˈixyˈaty. Per waˈan mä ntsënäˈäyëm kyaj duˈunë jäˈäyë kostumbrë tmëdaty. Mä näägë lugäär, axtë jotˈambëjkpë jäˈäy ko pën kyugäjpxë diˈib kyaj tˈixyˈaty. Pääty, pën nmëtxikëm ja jäˈäy ets ngäjpxpoˈkxëm mëdë mayˈäjt wintsëˈkën, mbäät oy nyajnayjyäˈäwëm. Nanduˈun mbäät nduˈunëm ko nwindënäˈäyëmë karruˈunk, pes pënaty wyindënääytyëp, të tˈixtë ko oyë jäˈäy nyayjyawëdë ko nˈëboˈkx ngäjpxpoˈkxëm tsuj yajxon. w18.06 22 parr. 4, 5

Apostëlë Pedro yëˈëyë nety mëët tyuˈukmuky ja judiyëtëjk, per ko Dios tyukˈijxë ko jëjpˈam ttsokët niˈamukë jäˈäy, ta ttukmëtmaytyakyë Diosë yˈayuk ja Cornelio, tuˈugë soldäädë diˈib Roma (Apos. 10:28, 35). Desde jaa, ta mëët tyuˈukmujky ets kyaaymyujky yˈukmujky mët pënaty kyaj jyudiyëty, diˈib nety të tmëbëktë Kristë. Per ko tiempë nyajxy, ta jam Antioquía kyaj mëët nekytyuˈukmujky ja Dios mëduumbëty diˈib kyaj jyudiyëty (Gal. 2:11-14). Net ja Pablo ojts yˈooyëty ets ja Pedro kyupëjk. ¿Wiˈix nnijäˈäwëm? Wenë, ko Pedro tnijäˈäyë ja Dios mëduumbëty diˈib tsënääytyëp Asia Menor, duˈun diˈib judiyë ets diˈib kyaj jyudiyëty, ojts tˈanëëmë ko jëjpˈam ets ttsoktët niˈamukë ja myëguˈuktëjk (1 Peed. 1:1; 1 Peed. 2:17). Extëm nˈijxëm, ko ja apostëlëty ojts tpanëjkxtë ja Jesusë yˈijxpajtën, ta ojts tjattë wiˈix ttsoktët niˈamukë jäˈäy (Fwank 12:32; 1 Tim. 4:10). Ko ojts dyajtsondäˈäktë “ja jikyˈäjtënë jembyë”, ta ojts tˈixtë ak tuknaxë jäˈäy, duˈun extëmë Dios tˈixy (Kol. 3:10, 11). w18.06 11 parr. 15, 16

Mä primer siiglë, tamˈäjtp ijty tuˈugë käätsywyëën diˈib ja soldäädëtëjk yajtuundëp, ak pujxn ets kanäk ajaanmuky. Ko ijty ja soldäädë ttuktëkë, mbäät yˈatsipyëty, per jaˈa ijty kuwanëp parë kyaj yajtsayutëdët ja espäädë o ko yajtiˈpxët mëdë fletyë mä kyorasoon o jyodoty. Pääty jëjpˈam ijty tˈixtët pën yajxon të yajpëjtaˈaky ja pujxnˈajaanmuky ets pën täˈtspëky të yajkëxotsy. Ja käätsywyëën yëˈë yˈandijpy wiˈix Jyobaa yˈanaˈamën tkuwäˈäny ja ngorasoonˈäjtëm o ja njotˈäjt nwinmäˈänyˈäjtëm (Prov. 4:23). Duˈun extëm ja soldäädë kyaj ijty twinguwitsy ja kyaatsywyëën diˈib pujxn mët tuˈuk diˈib kyaj pyujxnëty, nanduˈun ëtsäjtëm, kyaj nwinguwitsäˈänëm ja Diosë yˈanaˈamën mëdë ngëˈëmwinmäˈänyˈäjtëm. Pes jantsy yiˈinëm ja wijyˈäjtën nmëdäjtëm parë këˈëm nnaygyuwäˈänëm (Prov. 3:5, 6). Pääty jyëjpˈamëty ets xëmë nˈijx nduˈunëm pën täˈtspëky ja käätsywyëën yˈity mä ngorasoonˈäjtëm. Ko niˈigyë ntsojkëm ja tëyˈäjtën, ta kyaj tsyiptäˈägäˈäny nbëjtakëm ja käätsywyëën, o njukyˈäjtëm extëmë Diosë yˈanaˈamën dyajnigutukë (Sal. 111:7, 8; 1 Fwank 5:3). w18.05 28 parr. 3, 4, 6, 7

Oyë netyë Moisés jantsy kanäk jëmëjt të twoowˈyoˈoy ja nax käjpn tsuj yajxon, duˈunyëm yajnibëdëˈky. Ets ko ja israelitëty tˈëbat tkäjpxpattë, duˈunxyëp extëmë Moisés tpokyëty ko kyaj ti nëë (Núm. 20:1-5, 9-11). Ko Moisés nyibëdëˈkë ja nax käjpn, ta jyantsy jyotˈambëjky, ets kyaj yëˈë ojts tmëgajpxy ja tsäägaats extëmë netyë Jyobaa të yˈanëˈëmxëty. Yëˈë tyukjotˈambëjk ja israelitëty ets jyënany ko yëˈë nety tyunaampy ja miläägrë. Ta net twojpy ja tsäägaats majtskˈok ets pyëtsëëmy ja kom nëë. Ko Moisés dyaˈijxë mëjˈat këjxmˈat ets ko jyantsy jyotˈambëjky, ta yajtëgooyë (Sal. 106:32, 33). Ets mët ko jantsy tuk ratë dyajtëgooy ja yuunkˈat naxypyˈat, ta Jyobaa kyaj nyekyyajtëjkë mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë (Núm. 20:12). ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm jyajtyë Moisés? Tuk pëky, yëˈë ko tsojkëp nduˈunëmë mëjääw parë duˈunyëm njäˈäyˈäjtëm yuunk naxypy. Pën nnayjyaˈaytyëgoˈoyëm oy jeˈeyë jantsy waanë, mbäät xytyuktëjkëmë mëjˈat këjxmˈat ets mbäädë net nyajpëtsëˈëmëmë ääw ayuk o nduˈunëm diˈib kyaj yˈoyëty. Myëmajtsk pëky, ko tijaty njantsy myëmäˈäy njantsy myëdäjëm, mbäät dyajtëgoy ja yuunkˈat naxypyˈat. Pääty, nˈoktuˈunëmë mëjääw parë xëmë nˈijtëm yuunk naxypy oy ti jotmay nbatëm diˈib nmëgëjx nmëdujkëm. w19.02 12, 13 parr. 19-21

¿Yëˈë tuˈugë tsëmy këˈëy diˈib yajtuknikëˈëyëm ko ngäjpxwäˈkxëm? Niwiˈixtsoo. Pes ko Jesus tmaytyaktääy ja ijxpajtën mä ja uubës kepy, ta jyënany ko nanduˈun nmëdatäˈänëm ja xondakën extëm yëˈë ko ngäjpxwäˈkxëm (Fwank 15:11). ¿Tiko? Yëˈko ojts nyayˈijxkijpxyëty mët ja uubës kepy, ets jyënany ko ja xyeˈentsy yëˈë ja yˈëxpëjkpëty (Fwank 15:5). Yëˈë uubësë yˈaay xyeˈentsy duˈunyëm tsuxk yˈity pën kyaj yajniwexy. Nanduˈun ëtsäjtëm, pën tuˈugyë nˈijtëm mëdë Jesus ets pën nbanëjkxëm ja yˈijxpajtën, ta njawëyäˈänëm ja xondakën diˈib yëˈë jyäˈäwë ko ojts ttuunë ja Tyeety tyuunk (Fwank 4:34; 17:13; 1 Peed. 2:21). Hanne diˈib kujk tyuny naxy 40 jëmëjt prekursoora, jyënaˈany: “Tadë xondakën diˈibëts njäˈäwëp koogoots njäˈty mäts ojts të ngäjpxwaˈkxy, yëˈëts xypyudëjkëp parëts nmëduunˈadëˈëtsyë Jyobaa”. Ets duˈunë duˈun, tyäˈädë xondakën yëˈë xymyëjääwmoˈoyëm parë ngäjpxwäˈkxˈadëtsëm, axtë mä jäˈäy kyaj tmëdowäˈändë (Mat. 5:10-12). w18.05 17 parr. 2; 20 parr. 14

Apostëlë Pablo yäjk tuˈugë oybyë ijxpajtën ko tmëjääwmooy ja myëguˈuktëjk. Pablo yëˈë tuˈumooyë Diosë myëjääw parë ojts kyäjpxwaˈkxy mä grieegë jäˈäy, mä romanë jäˈäy ets mä pënaty yˈawdäjttëp mayë dios (Gal. 2:7-9). Ojts ttukˈyoˈoy nuˈunë it lugäär diˈib tyam xyëwˈäjtypy Turquía, Italia ets Grecia, ets ojts dyajnaxkëdaˈaky kanäägë tuˈukmujkën mä jäˈäy diˈib kyaj jyudiyëty. Tyäˈädë Dios mëduumbëty yajtëgoyˈäjttëbë nety ets yajmëjääwmoˈoytyët mët ko pyajëditëdë ja “myëgugäjpnëty” (1 Tes. 2:14). Naa jaa mä jëmëjt 50, ta ojts tnijayë ja tuˈukmujkën diˈibë nety näämnëm të nyaxkëdaˈaky jam Tesalónica, duˈun tˈanmääytyë: “Dëˈënyëmts njäˈäygyëdaˈaky ja Dios mët miitsëty, es njamyajtstëp kots ngäjxtäˈäktë. Es ndukjamyejtsypyëtsë nDiosTeetyˈäjtëm wyindum wiˈix miits xymyëdattë ja mëbëjkën, extëm miits mdundë mët ja tsojkën” (1 Tes. 1:2, 3). Nan ojts duˈun ttukˈanaˈamdë: “Pääty nayyajkujkëdë, es naybyudëkëdë nixim niyam” (1 Tes. 5:11). w18.04 18, 19 parr. 16, 17

Pën mijts myajjotkujkˈataambyë Jyobaa, tsojkëp xynyigäjpx xynyimaytyäˈägët. Pääty diˈib mbäät mas jëjpˈam xypyëjtaˈaky, yëˈë mˈëwäˈkx mgäjpxwäˈkxët. ¿Të xypyëjtaˈagyë mwinmäˈäny parë mas janäämëty mgäjpxwäˈkxët o axtë mdunët prekursoor? Per ¿ti mbäät xytyuny pën kyaj nëgoo xytyukxondaˈaky? Ets ¿ti mbudëkëyanëp parë yˈoybyëtsëmët ko Jyobaa xynyimaytyäˈägët? Ko mnayjyëjpˈixëdët kontiempë ets ko xëmë xynyimaytyäˈägët tijaty mjäjtypy. Ko duˈun xytyunët, ta xytyukxondäˈägäˈäny. Mbäät xynyiwinmayë wiˈix mˈatsoowëmbitët ko mmëguˈuktëjk ti myajtëwëdët eskuelë, extëm: “¿Tiko xymyëbëkyë Dios?”. Mä sitio jw.org tap myiny kanäägë artikulo diˈibë ënäˈktëjk mbäät pyudëkëdë ets tnijawëdët wiˈix yˈatsoowëmbittët. Tap myiny tukˈääy diˈib mbäät xytyukjayë, diˈib jënäämp: “¿Qué razones tengo para creer en Dios?”. Yëˈë mbudëkëyanëp parë xynyijawët wiˈix mˈatsoowëmbitët. w18.04 27 parr. 10, 11

Adán mëdë Eva mëjwiin kajaa yajmooytyë ja awäˈätstumˈäjtën, per nan ojts yaˈˈawitsy. Extëm nˈokpëjtakëm, parë jyukyˈattët tsojkëbë nety xyajtët, kyaytyët ets myäˈädët, per kyaj wyinmääytyë ko yaˈˈawijtstëp ja yˈawäˈätstumˈäjtën. Jyobaa naytyuknipëjkë parë ttukxondäˈäktët tuˈuk tuˈugë xëëw (Sal. 104:14, 15; Ecl. 3:12, 13). Ojts ttukˈaneˈemy ja Adán mëdë Eva parë myëj myayëdët ets tkuentˈattët ja Naxwinyëdë. ¿Ojtsëdaa pyëjkxëdë ja awäˈätstumˈäjtën ko duˈun yaˈˈanmääytyë? Kyaj. Niˈigyë nety dyaˈˈadëwäˈändë ti Dios tyuknibëjtakë: dyajjëmbittët ja Naxwinyëdë extëm tuˈugë lugäärë tsujpë mä tsyëënëdët winë xëëw (Sal. 127:3; Is. 45:18). Koxyëbë Adán mëdë Eva tmëmëdoowdë Jyobaa ojtsxyëp ttukxondäˈäktë ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën ets ja fyamilyë winë xëëw winë tiempë. w18.04 4, 5 parr. 7, 8

Pën nmëmaˈkxtujkëmë jäˈäy, ta kyaj nëjkx nˈawijxëm parë netyë tˈaxäjët ja tëyˈäjtën ko tim jawyiin ndukmëtmaytyakëm. Extëm nˈokpëjtakëm, ¿wiˈix mbäät tuˈugë jäˈäy ndukjaygyujkëm ko yˈitäˈäny ja tsujpë it lugäär yä Naxwiiny? Nimayë jäˈäy wyinmaytyë ko tuˈugë jäˈäy yˈooky ja kyëjxtäˈäy nyäjxtäˈäy tukëˈëyë. Etsë wiinkpë wyinmaytyë ko niˈamukë oyjyaˈay nyëjkxtë tsäjpotm. Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tnimaytyaˈaky wiˈix tpudëkë duˈumbë jäˈäy. Tim jawyiin, yëˈë kyajpxypyë Génesis 1:28, ets ta net dyajtëy: “¿Mä netyë Dios ttsoky ets jyukyˈattëdë naxwinyëdë jäˈäy, ets wiˈix?”. Nimay yˈatsowdë ko yä Naxwiiny ets ko agujk jotkujk. Ta net ttukwingugäjpxë Isaías 55:11 etsë net dyajtëy: “¿Tëdaa tyëgatsy diˈibë Dios tyuknibëjtakë?”. Ta ja jäˈäy yˈatsoy ko kyaj. Tim ok, ta net tukwingugäjpxë Salmo 37:10 etsë 11, ta dyajtëy: “Extëm yä të ngäjpxëm, ¿wiˈix jyukyˈatäˈändë naxwinyëdë jäˈäy mä tiempë myiny kyëdaˈaky?”. Ko tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm dyajtuny duˈunë Biiblyë, ta kanäägë jäˈäy të ttukjaygyukë ko Dios duˈunyëm ttsoky etsë oyjyaˈay jyukyˈattë winë xëëw winë tiempë yä Naxwiiny mä ja it lugäärë tsujpë. w19.03 24 parr. 14, 15; 25 parr. 19

Jyobaa yajxon dyajnigëxëˈky ko tsyojkypy etsë yˈUˈunk nmëmëdoˈowëm. Jesus ojts ttukniˈˈixë ja yˈëxpëjkpëty ets tˈëwäˈkx tkäjpxwäˈkxtët ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën ets tyukjamyajts janääm jatsojk parë kyaj nyaygyumanaxëdët (Mat. 24:42; 28:19, 20). Nan yˈamdoow pyëjktsoo parë tpëjtäˈäktët ja jyot myëjääw mä Diosë tyuunk ets yˈanmääy parë kyaj yˈëxtëkëwäˈäktët (Luk. 13:24). Tyukjamyajts nanduˈun ets nyaytsyokëdët nixim niyam, nyayaˈitëdët tuˈugyë ets tmëmëdowdët tijaty nyiˈanaˈamëp (Fwank 15:10, 12, 13). Ja käjpxwijënë diˈibë Jesus yäjk, tuun mä tadë tiempë ets tuump tyambäät. Jesus jyënany: “Nidëgekyë diˈibë tsyojktëp ja tëyˈäjtën, myëdoodëp yëˈëjëty diˈibëts ëj ngajxypy” (Fwank 18:37). ¿Wiˈix ëtsäjtëm nyajnigëxëˈkëm ko nmëdoowˈijtëm wiˈixë Jesus jyënany? Ko nbanëjkxëmë tyäˈädë käjpxwijën: “Naymyëmaˈxtukëdë nixim niyam es naymyaˈxëdë pën ja pën nyaymyëdëgoyëty mët ja wiinkpë” (Kol. 3:13; Luk. 17:3, 4). Nan nyajnigëxëˈkëm ko ndukˈijt ndukxoˈonëm mä nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm, oy yˈoy kyaˈoyëty ja tiempë (2 Tim. 4:2). w19.03 10 parr. 9, 10