Amerikana Tera-tany — Ny Faran’ny Vanim-potoana Iray
IZA no mbola tsy nijery sarimihetsika ahitana cow-boys sy Indiana (Peaux-Rouges)? Ny olona maneran-tany dia efa nandre momba an’i Wyatt Earp, i Buffalo Bill, sy ny Lone Ranger, sy momba an’ireo Indiana toa an’i Géronimo, i Sitting Bull (Ombilahy Mipetraka), i Crazy Horse (Soavaly Adaladala), sy ny Filoha Joseph, ary ny maro hafa koa. Hatraiza marina anefa no maha-azo itokiana ireo filazalazan’ny Hollywood? Ary hatraiza no maha-ara-drariny ny filazalazany momba ny Indiana?
Mampipoitra fanontaniana ny tantaran’ny fandresen’ny Eoropeana ny Amerikana tavaratra tera-tany (Indiana).a Moa ve ireo boky ara-tantara namelabelatra momba an’ireo Indiana tamin’ny fomba tsy nisy fiangarana? Moa ve misy fianarana tokony horaisina momba ny fierenana, ny fampahoriana, ny fanavakavaham-bolon-koditra, sy ny habibiana? Inona no tantara marina momba an’ireo antsoina hoe cow-boys sy Indiana?
Ny famaharan’i Custer farany sy ilay fandripahana tao Wounded Knee
Tamin’ny taona 1876, dia mpitarika tao amin’ilay ady fanta-daza tao amin’ny Renirano Little Bighorn, any Montana, i Sitting Bull, mpimasy, avy tamin’ny Lakota (iray amin’ireo sokajy telo lehibe indrindra amin’ny Sioux). Noho izy nanana miaramila 650, dia nihevitra ny Lietnà-Kolonely Custer “Lava Volo” fa ho afaka handresy mora foana mpiady sioux sy cheyenne 1 000 izy. Diso fanombana tanteraka izy. Angamba ny antoko-mpiady lehibe indrindra tamin’ny Amerikana Tera-tany voangona hatramin’izay no natrehiny — tokony ho 3 000.
Nozarain’i Custer ho antoko telo ny Rezimanta Fahafiton’ny Mpitaingin-tsoavaly notarihiny. Tsy niandry fanampiana avy tamin’ireo antoko roa hafa ny antoko notarihiny fa avy hatrany dia nanafika an’izay noheveriny ho ny ampahany mora nasiana tamin’ilay toby indiana. Nandripaka tanteraka an’i Custer sy ny andia-tafiny nisy miaramila 225 teo ho eo ireo Indiana, izay notarihin’ireo filohany, dia i Crazy Horse, i Gall, sy i Sitting Bull. Fandresena nihelina izany ho an’ny vondrom-poko indiana, fa faharesena nangidy kosa ho an’ny Tafika Amerikana. Kanefa, 14 taona monja taorian’izay ny valy faty nahatsiravina.
Tatỳ aoriana, dia nitolo-batana i Sitting Bull, satria nampanantenaina famotsoran-keloka. Notanana am-ponja elaela tao amin’ny Fort Randall, Faritanin’i Dakota, anefa izy. Teo amin’ny fahanterany izy dia niseho ampahibemaso tao amin’ny fampisehoana nitety faritany nantsoina hoe Buffalo Bill’s Wild West. Nanjary tsy hita intsony ny naha-mpimasy nanan-kery mitaona lehibe an’ilay mpitarika niavaka tamin’ny zava-bitany teo aloha.
Tamin’ny 1890, dia nitifitra ho faty an’i Sitting Bull (Tatanka Iyotake amin’ny anarany lakota) ireo polisy indiana nirahina hisambotra azy. Ny Lietnà Bull Head (Lohan’Ombilahy) sy ny Serizà Red Tomahawk (Famaky Mena), “Tratra Metaly” (insigne-n’ny polisy) sioux, no namono azy.
Tamin’io taona io ihany, dia resy tanteraka, rehefa ela ny ela, ny fanoheran’ny Indiana ny fanapahan’ny vazaha, tao amin’ilay fandripahana tao amin’ny Lalan-tery Wounded Knee eo amin’ny Tany Lemaka Midadasika amerikana. Tao, dia lehilahy sy vehivavy ary ankizy sioux tokony ho 320 teo am-pandosirana no novonoin’ny andian-tafika federaly sy ny tafondrony Hotchkiss haingan-tifitra. Nirehareha ireo miaramila hoe io no valy fatiny, noho ny namonoana an’ireo namany, dia i Custer sy ny miaramilany, teo amin’ny tandavan-kavoana ahatazanana ny Renirano Little Bighorn. Tamin’izany no nifaranan’ireo ady sy adiady tsindraindray nandritra ny 200 taona, nifanaovan’ny mpiorim-ponenana amerikana mpanani-bohitra sy ireo foko mponina teo an-toerana natao fahirano.
Ahoana anefa no nahatonga ny Amerikana Tera-tany ho tafaorina voalohany tany Amerika Avaratra? Karazana fomba fiaina nanao ahoana no nananan’izy ireo talohan’ny nandiavan’ny vazaha voalohany an’i Amerika Avaratra?b Inona no nitarika ho amin’ny faharesen’izy ireo sy ny fanekeny tamin’ny farany? Ary manao ahoana ny tarehin-javatra misy ny Indiana amin’izao fotoana izao ao amin’ny tany iray, izay ankehitriny dia tapahin’ireo taranaky ny mpiavy eoropeana tany am-boalohany? Hodinihina ao amin’ny lahatsoratra manaraka ireo fanontaniana ireo sy ny hafa.
[Fanamarihana ambany pejy]
a Na dia tian’ny sasany kokoa aza ankehitriny ilay teny hoe “Amerikana Tera-tany”, dia mbola fampiasa matetika koa ao amin’ny loharanon-kevitra maro ny hoe “Indiana”. Azo ampifanoloana ireo teny ireo amin’ny hampiasanay azy. “Indiana” no anarana diso nomen’i Colomb an’ireo tera-tany, satria nihevitra izy fa tonga tany India rehefa niakatra an-tanety teo amin’izay fantatra ankehitriny hoe Antilles.
b Ato amin’ireto lahatsoratra ireto, dia mamelabelatra momba ny Indiana Amerikana tavaratra fotsiny izahay. Hodinihina ao amin’ireo nomerao manaraka amin’itỳ gazety itỳ ny amin’ny Amerindiana any Meksika, Amerika Afovoany, sy Amerika Atsimo — Aztèques, Mayas, Incas, Olmèques, sy ny hafa.
[Sary, pejy 3]
Fandevenana ny maty tao Wounded Knee
[Sary nahazoan-dalana]
Montana Historical Society