Il-​Qima taʼ Alla Mara Omm Għadha Teżisti?

IL-​QIMA tal-​alla mara omm kienet għadha tiġi pprattikata fi żmien il-​Kristjani tal-​bidu. L-​appostlu Pawlu ltaqaʼ magħha f’Efesu fl-​Asja Minuri. Bħal f’Ateni, belt oħra li tqim l-​alla mara, hu ta xiehda favur “dak Alla li għamel id-​dinja,” il-​Ħallieq ħaj, li m’huwiex “bħal deheb jew fidda jew ħaġar, bħal xi ħaġa mnaqqxa bl-​arti u bit-​tpaspir tal-​bniedem.” Dan kien iżżejjed għall-​Efesin, li l-​biċċa l-​kbira minnhom qiemu l-​alla mara omm Artemis. Dawk li kienu jaqilgħu l-​għixien billi jfasslu niċeċ tal-​fidda tal-​alla mara qanqlu rewwixta. Għal madwar sagħtejn, il-​folla għajtet: “Kbira hija Artemis tal-​Efesin!”−Atti 17:24, 29; 19:26, 34.

Artemis l-​Efesina

Il-​Griegi wkoll qiemu Artemis, imma l-​Artemis li qiemu l-​Efesin bil-​kemm tistaʼ tiġi identifikata magħha. Artemis il-​Griega kienet alla mara verġni tal-​kaċċa u tal-​ħlas. L-​Artemis Efesina kienet alla mara tal-​fertilità. It-​tempju enormi tagħha f’Efesu kien ikkunsidrat bħala wieħed mis-​sebaʼ egħġubijiet tad-​dinja. L-​istatwa tagħha, li kienu jaħsbu li waqgħet mis-​sema, irrappreżentatha bħala personifikazzjoni tal-​fertilità, sidirha kien miksi b’ringieli taʼ żejżiet forma taʼ bajd. Il-​forma stramba taʼ dawn iż-​żejżiet ġiet mogħtija spjegazzjonijiet varji, bħal dik taʼ li huma jirrappreżentaw girlandi taʼ bajd jew saħansitra il-​bajd tal-​barrin. Hi x’inhi l-​ispjegazzjoni, is-​simbolu tal-​fertilità huwa ċar.

Taʼ interess, skond The New Encyclopœdia Britannica, l-​istatwa oriġinali taʼ din l-​alla mara “kienet tad-​deheb, avorju, fidda, u ħaġar iswed.” Statwa magħrufa sewwa tal-​Artemis Efesina, li hi tat-​tieni seklu E.K., iġġibha b’wiċċha, idejha, u saqajha suwed.

Ix-xbiha taʼ Artemis kienet tiġi mdawra mat-​toroq. L-​istudjuż Bibliku R. B. Rackham jikteb: “Fit-​tempju [taʼ Artemis kienu] merfugħin . . . l-​immaġnijiet, in-​niċeċ, u l-​għodod sagri tagħha, tad-​deheb u l-​fidda, li fil-​festi l-​kbar kienu jinġarru lejn il-​belt u lura f’purċissjoni bil-​pompa.” Dawn il-​festi ġibdu mijiet taʼ eluf taʼ pellegrini mill-​Asja Minuri kollha. Huma xtraw niċeċ żgħar tal-​alla mara u sejħulha bħala l-​kbira, s-​sinjura tagħhom, is-​sultana, il-​verġni, “dik li tismaʼ u taċċetta t-​talb.” F’ambjent bħal dan, ried ikollhom kuraġġ kbir Pawlu u l-​Kristjani tal-​bidu biex igħollu “lil dak Alla li għamel id-​dinja,” minflok l-​allat irġiel u nisa magħmulin minn “deheb jew fidda jew ħaġar.”

Minn Alla Mara Omm għal “Omm Alla”

Kien lill-​anzjani tal-​kongregazzjoni Kristjana f’Efesu li l-​appostlu Pawlu bassar apostasija. Hu wissa li apostati kellhom iqumu u “jitkellmu affarijiet imgħawġin.” (Atti 20:17, 28-30) Fost il-​perikli li dejjem iħufu f’Efesu kien hemm ritorn għal qima tal-​alla mara omm. Dan veru seħħ?

Naqraw fin-​New Catholic Encyclopedia: “Bħala ċentru taʼ pellegrinaġġi, Efesu kien ikkunsidrat bħala l-​post fejn indifen [l-appostlu] Ġwanni.... Tradizzjoni oħra, li ngħatat xiehda dwarha mill-​Konċilju taʼ Efesu (431), tgħaqqad l-​Imqaddsa Verġni Marija maʼ San Ġwann. Il-​bażilika li fiha nżamm il-​Konċilju kien jisimha il-​Knisja taʼ Marija.” Xogħol Kattoliku ieħor ( Théo—Nouvelle encyclopédie catholique) jitkellem dwar “tradizzjoni plawżibbli” li Marija akkumpanjat lil Ġwanni sa Efesu, fejn hi għaddiet il-​bqija taʼ ħajjitha. Għala hi din il-​konnessjoni ssoponuta bejn Efesu u Marija importanti għalina llum?

Ħalli The New Encyclopœdia Britannica twieġeb: “Il-​venerazzjoni taʼ omm Alla ħadet spinta meta l-​Knisja Kristjana saret il-​knisja imperjali taħt Kostantinu u l-​mases pagani baqgħu deħlin fil-​knisja.... Il-​qdusija u li kienu konxji reliġjożament kienet diġà ilha ffurmata għal eluf taʼ snin permezz tal-​kult tal-​‘kbira alla mara omm’ u l-​‘verġni divina,’ żvilupp li ġie sa mir-​reliġijonijiet qodma popolari taʼ Babilonja u l-​Assirja.” X’post aħjar minn Efesu setaʼ jkun hemm għal li tiġi “Kristjanizzata” l-​qima tal-​alla mara omm?

B’hekk, kien f’Efesu, fis-​sena 431 E.K., li l-​hekk imsejjaħ it-​tielet konċilju ekumeniku ħatar lil Marija “Theotokos,” kelma Griega li tfisser “dik li ġarret lil Alla,” jew “Omm Alla.” In-​New Catholic Encyclopedia tistqarr: “L-​użu taʼ dan it-​titlu mill-​Knisja kien bla dubju deċiżiv għat-​tkabbir f’sekli iktar ’il quddiem taʼ duttrina u devozzjoni Marjana.”

Ir-rovini tal-​“Knisja tal-​Verġni Marija,” fejn iltaqaʼ dan il-​konċilju, għadek tistaʼ tarahom illum fil-​post f’Efesu l-​antik. Isiru żjajjar lejn il-​kappella li, skond tradizzjoni, kienet id-​dar fejn Marija għexet u mietet. Il-​Papa Pawlu VI żar dawn in-​niċeċ Marjani f’Efesu fl-​1967.

Iva, Efesu kienet il-​punt fokali għat-​trasformazzjoni tal-​qima pagana tal-​alla mara omm, ix-​xorta li Pawlu ltaqaʼ magħha fl-​ewwel seklu, għal devozzjoni ferventi taʼ Marija bħala “Omm Alla.” Huwa prinċipalment permezz tad-​devozzjoni lejn Marija li l-​qima tal-​alla mara omm baqgħet teżisti fl-​artijiet tal-​Kristjaneżmu.

Il-​Qima tal-​Alla Mara Omm Għadha Teżisti

L-​Encyclopœdia of Religion and Ethics tikkwota lill-​istudjuż Bibliku W. M. Ramsay bħala li jirraġuna li fil-​“5 seklu l-​unur mogħti lill-​Verġni Marija f’Efesu kien forma [imġedda] tal-​qima pagana qadima Anatoljana tal-​Verġni Omm.” The New International Dictionary of New Testament Theology jistqarr: “L-​ideat Kattoliċi taʼ ‘omm Alla’ u tas-​‘sultana tas-​sema,’ għalkemm iktar tard mit-​T[estment il-​]Ġ[did], jippuntaw lejn egħruq iktar bikrin reliġjużi u storiċi fil-​Lvant.... Fil-​venerazzjoni taʼ Marija li ġiet iktar tard hemm ħafna traċċi tal-​kult pagan tal-​omm divina.”

Dawn it-​traċċi huma numerużi wisq u ddettaljati wisq biex ikunu koinċidenza. Is-​similarità bejn statwi tal-​omm u t-​tarbija tal-​verġni Marija u statwi taʼ allat nisa pagani, bħal Isis, ma jistgħux ma jiġux innotati. Il-​mijiet taʼ statwi u relikwi tal-​Madonna s-​sewda fil-​knejjes Kattoliċi mifruxin madwar id-​dinja ma jonqsux li jfakkruk fl-​istatwa taʼ Artemis. Ix-​xogħol Théo—Nouvelle encyclopedie catholique jgħid dwar dawn il-​Verġnijiet Suwed: “Jidhru li kienu mezz biex jittrasferixxu fuq Marija dak li fadal mid-​devozzjoni popolari taʼ Diana [Artemis] . . . jew Sibel.” Il-​purċissjonijiet taʼ Jum l-​Assunta tal-​Verġni Marija wkoll isibu x-​xebh taʼ qabel tagħhom fil-​purċissjonijiet ad unur taʼ Sibel u Artemis.

L-istess titli li ngħataw lil Marija jfakkruna f’allat nisa ommijiet pagani. Ixtar kienet imsejħa bħala “Verġni Mqaddsa,” “is-​Sinjura tiegħi,” u “l-​omm ħanina li tismaʼ t-​talb.” Isis u Astarte ġew imsejħin “Sultana tas-​Sema.” Sibel ġiet imlaqqma “Omm l-​Imberkin kollha.” Dawn it-​titli kollha, b’xi varjazzjonijiet żgħar, huma applikati għal Marija.

Il-Konċilju Vatikan it-​Tieni inkuraġġixxa l-​kult tal-​“Verġni Mbierka.” Il-​Papa Ġwanni Pawlu II huwa magħruf sewwa għad-​devozzjoni ħerqana tiegħu lejn Marija. Matul il-​vjaġġi estensivi tiegħu, hu qatt ma ħalla opportunità tgħaddi li ma marx iżur in-​niċeċ Marjani, inkluża dik tal-​Madonna s-​Sewda taʼ Czestochowa, fil-​Polonja. Hu fada d-​dinja kollha f’idejn Marija. M’huwiex, għalhekk, sorpriża li taħt “alla Mara omm,” The New Encyclopœdia Britannica tikteb: “It-​termini ġiet ukoll applikata għal figuri diversi bħal il-​hekk imsejħin Veneri taʼ Żmien il-​Ħaġar u l-​Verġni Marija.”

Imma l-​venerazzjoni Kattolika Rumana taʼ Marija m’hijiex l-​uniku mod taʼ kif baqgħet teżisti l-​qima tal-​alla mara omm sa żmienna. B’mod kurjuż, dawk li jappoġġjaw movimenti tal-​femministi pproduċew ħafna litteratura dwar il-​qima tal-​allat nisa ommijiet. Huma jemmnu li n-​nisa ġew oppressi severament f’din id-​dinja ddominata mill-​irġiel b’mod aggressiv u li qima orjentata b’mod femminista tirrifletti l-​aspirazzjonijiet tal-​umanità għal dinja inqas aggressiva. Huma jidhru wkoll li jemmnu li llum id-​dinja kieku kienet tkun post aħjar u iktar paċifiku li kieku kienet iktar orjentata b’mod femminista.

Madankollu, il-​qima tal-​alla mara omm ma ġabitx paċi fid-​dinja antika, u mhux se ġġib paċi llum. Barra minn hekk, iktar u iktar nies illum, fil-​fatt miljuni li jassoċjaw max-​Xhieda taʼ Jehovah, huma konvinti li din l-​art mhix se tkun salvata minn Marija, għalkemm juru li jirrispettawha u jħobbuha bħala l-​mara leali tal-​ewwel seklu li kellha l-​privileġġ tal-​għaġeb li ġġorr u trabbi lil Ġesù. Ix-​Xhieda taʼ Jehovah lanqas ma jemmnu li l-​Moviment tal-​Liberazzjoni tal-​Mara, għalkemm xi wħud mid-​domandi tagħhom jistgħu jkunu ġġustifikati, jistaʼ jġib dinja taʼ paċi. Għal din huma se jħarsu lejn dak Alla li Pawlu ddikjara lin-​nies taʼ Ateni u lill-​Efesin, “dak Alla li għamel id-​dinja u l-​affarijiet kollha taʼ ġo fiha.” (Atti 17:24; 19:11, 17, 20) Dan Alla li Jistaʼ Kollox, li ismu hu Jehovah, wiegħed dinja ġdida glorjuża li fiha “it-​tjieba għandha tgħammar,” u nistgħu b’mod kunfidenti nistrieħu fuq il-​wegħda tiegħu.—2 Pietru 3:13.

Inkwantu għall-​ħarsa li l-​Bibbja għandha dwar il-​pożizzjoni tal-​mara quddiem Alla u l-​bniedem, dan is-​suġġett se jiġi żviluppat iktar f’din ir-​rivista.

[Stampa f’paġna 5]

AXTORET L-​alla mara taʼ Kangħan tas-​sess u l-​gwerra

[Stampa f’paġna 6]

ARTEMIS L-​alla mara tal-​Fertilità taʼ Efesu

[Sors]

Musei dei Conservatori, Ruma

[Stampa f’paġna 7]

“OMM ALLA” tal-​Krisjaneżmu

[Sors]

Il-​Katidral taʼ Chartres, Franza