Abril

Aristarco, se tokniuj akin kayot katka Tesalónica tein moajsia Macedonia, amo kikauak tatitanil Pablo. Biblia yekinika ika tajtoua Aristarco ijkuak Pablo takalpanoto Éfeso keman ika expa ompa tanojnotsato. Keman yajtinemia iuan Pablo, sekin akin kuejmolchiujtoyaj kikitskijkej Aristarco (Hech. 19:29). Amo kitemoj sayoj yejua mopaleuis, yejua ika keman kikajkaujkej amo choloj, ta mokauak iuan Pablo. Seki metsti satepan ompa Grecia, maski akin kiixnamikiaj Pablo kinekiaj kimiktiskej, Aristarco kisentokaya iuan (Hech. 20:2-4). Kemej itech xiuit 58 achto itech totonaluan, keman Pablo kiuikakej Roma maj ompa tsaktoti, Aristarco yajki iuan uan kisenijyouijkej keman barco uejueliuik ompa itech ueyiat (Hech. 27:1, 2, 41). Keman ajsikej Roma, nesi Aristarco tsaktoya iuan Pablo seki tonalmej (Col. 4:10). Yejua ika Pablo semi moyolchikauak uan yolseuik porin Aristarco semi kipaleuij. Ijkon kemej Aristarco, maj nochipa tikinpaleuikan akin iniuan timouikaj uan okachiok keman kipanotoskej ouijkayomej. w20.01 9 § 4, 5

Se tokniuj taixpejpenal uelis kimachilis ke amo kinamiki nejon tatiochiualis. Sayoj ke, amo keman motajtania ox yekmelauj Jiova kiixpejpenak, ta senkis kineltoka. Keman tanemilia itech tein kichia semi yolpaki uan motasojkamati (1 Pedro 1:3, 4). ¿Kijtosneki nejon ke taixpejpenalmej kinekij momikiliskej porin kinekijya yaskej iluikak? Tatitanil Pablo kinankilij nejon netajtanil keman kinneskayotij taixpejpenalmej kemej se takenkal, yejua kijtoj: “Tiyoltinemij tech nijin [...] totakayo ten tamati keme se tochan, ijkuakon [...] tiyoltajyouiaj [...] amo sayo porin tikyolnejnekij ke ma Dios techajchiuili tosoltiktakayo. Ta, [...] porin semi tikyolnejnekij [...] ma ixpoloui totakayo ten ipa kipia de tamis para ijkon timotakentiske ika ne yankuik nemilis ten amo keman tamis” (2 Cor. 5:4). Nejin amo kijtosneki ke tokniuan taixpejpenalmej kinejnektokej niman momikiliskej porin amo kiuelitajok nemiskej nikan taltikpak. Ta kiuelitaj nemiskej nikan uan mojmostaj kitemouaj kitekitiliskej Jiova iniuan ininchankauan uan inintasojikniuan. Sayoj ke, tein yeski tein kichiujtoskej nochipa tanemiliaj itech tein kichiaj iluikak (1 Cor. 15:53; 2 Ped. 1:4; 1 Juan 3:2, 3). w20.01 23 § 12, 13

Kemej toTajtsin Dios akin techtasojta techmelaua keman moneki porin kineki techmachtis. Yejuatsin kichiua ika miak taman, kemej neskayot, xa teisa tein tikixtajtoltiaj itech Biblia oso tikakij itech nechikolmej techpaleuia maj tikitakan ke moneki tikpataskej tein tikchiuaj uan tein tiknemiliaj. No uelis techmelauas inintechkopa tayekananij. Kemej yeski kemej Jiova techmelauas, nochipa kichiua porin techtasojta (Jer. 30:11). Jiova techpaleuia maj titaxikokan. ToTajtsin techpaleuia keman tikpanouaj ouijkayomej, ijkon kemej kichiua se tepopaj akin kintasojta ikoneuan. Techmaka iespíritu tein techpaleuia maj amo teyi kichiua maj amo kuali timouikakanok iuan (Luc. 11:13). Uan no, techpaleuia maj kuali timomachilikan. Kemej neskayot, techiluia ke uelis tikchiaskej tein kuali uan nejon techpaleuia maj titaxikokan keman tikpiaj ouijkayomej. Maj titanemilikan itech nejin: toTajtsin akin techtasojta kiyektalis tein yeski tein axkan techtajyouiltia. Ouijkayomej tein axkan tikpiaj tamiskej, sayoj ke tatiochiualismej tein techmaka Jiova tikpiaskej nochipaya (2 Cor. 4:16-18). w20.02 5 § 14, 15

Uelis amo titanexikoluiskejok. Maj tikitakan tein kichiujkej iikniuan José. Xiujmej satepan ke kinamakakej, moajsikej iuan ompa Egipto. Sayoj ke, José amo niman kiniluij akoni katka, ta kitemoj kimatis ox mopatakajya. Tanauatij maj kinchijchiuilianij se takualis, sayoj ke tanauatij maj Benjamín, iikniuj akin xokoyot, maj kimakanij okachi takual ke okseki iikniuan (Gén. 43:33, 34). Sayoj ke, nion teyi kinextia ke iikniuan kinexikoluijkej Benjamín, ta kinextijkej ke kitasojtayaj yejua uan ininpopaj, Jacob (Gén. 44:30-34). Kemej iikniuan José amo tanexikoluiayajok kichiujkej maj ininkalyetouanij oksepa kipianij yolseuilis (Gén. 45:4, 15). No ijkon, komo senkis amo titanexikoluiaj, titapaleuiskej maj tochankauan uan tokniuan kipiakan yolseuilis. Jiova amo kineki maj titanexikoluikan, ta maj titapaleuikan maj onka yolseuilis. Komo timochikauaj amo timoueyinekiskej uan timotasojkamatij, amo titanexikoluiskej. w20.02 19 § 17, 18

Ika netataujtil uelis tikonnextis ke tikontasojkamati inetasojtalis Jiova. Okachi tikontasojtas keman tikontapouis tein mitsontekipachoua uan tikontasojkamatilis tein moka kichiuani. Uan keman tikonitas ke kinankilia monetataujtiluan okachi kuali iuan tionmouikas. Tikonneltokas ke Dios mitsonajsikamati. Sayoj ke, uelis okachi tionmouikas iuan Jiova komo tikonajsikamati keniuj tanemilia uan toni kineki xikonchiua. Uelis tikonmatis nejon komo tionmomachtia iTajtol, Biblia. Xionmochikaua tikonpatiuitas. Sayoj Biblia kijtoua akoni Jiova uan keniuj kiixtalijtok xionnemi satepan. ¿Keniuj uelis tikonnextis ke tikonpatiuita? Komo mojmostaj tikonixtajtoltia, komo tionmomachtia achto ke mitsonmachtiskej uan komo tikonchiua tein tionmomachtia (Sal. 119:97, 99; Juan 17:17). ¿Tikonixtalijtok se hora keman tikonixtajtoltis Biblia, uan mojmostaj ijkon tikonchiua? w20.03 5 § 8, 9

Komo amo semi ueli tionnejnemi, xa uelis tionmotalis kampa miakej papanouaj uan iniuan tiontajtos. No uelis tiontanojnotsas ika teléfono, carta uan kampa yeski. Miakej tanojnotsanij akin kipanouaj nejon yolpakij ijkon tanojnotsaskej. Maski tionmokokoua uelis kuali tikonchiuas tekit itech tanojnotsalis. Pablo kijtoj: “Ne chikaukauelilis ualeutok imako Dios uan amo ualeua tech tejuan san” (2 Cor. 4:7). Nejon kipaleuij keman se tonal kokolispeuak ijkuak tanojnotstinemia. Kiniluij gálatas: “Kuak ne achtopa ya namechnojnotsato ika ne Tajtoltsin de Dios [...] nimokokoaya” (Gál. 4:13). No ijkon, komo tionmokokoua xa uelis tikonnojnotsas ika iTekiuajyo Dios, tapajtianij, enfermeros uan oksekinok. Miakej amo moajsij ininchan keman titanojnotsaj kajkalpan porin tekititokej. w19.04 4, 5 § 10, 11

Itech xiujtekit 2018, panoua 223,000 tanojnotsanij nemiaj kampa tekiuanij senkis amo kinkauayaj maj kitekitilikan Dios oso amo kinkauayaj maj kichiuakan seki taman. Nejin amo tikmoujkaitaj, ta tikmatij ke techtajyouiltiskej (2 Tim. 3:12). Kampa yeski tinemiskej, tekiuanij uelis niman kiixtaliskej maj amo tikueyichiuakanok Jiova uan keman amo tikmattoskej. Komo tekiuanij amo techkauajok maj tiktekitilikan Dios, ueliskia tiknemiliskej ke amo tikpiajok itatiochiualis. Sayoj ke nejon amo melauak. Maj titanemilikan itech tatitanil Pablo. Yejua semi kiyolpaktiaya Jiova. Kijkuiloj 14 amatajkuilolmej tein pouij itech Escrituras Griegas Cristianas uan tanojnotsak itech miak altepemej. Maski ijkon, semi kitajyouiltijkej (2 Cor. 11:23-27). Tein kipanok techmachtia ke Jiova kikaua maj itekitikauan kintajyouiltikan. w19.07 8 § 1, 3

Se taman kemej Jiova okachi kinextia ke toka motekipachoua yejua keman techpaleuia maj tikinixnamikikan akin techtauelitaj. Satanás uan iamokuali ejekauan yejuan akin okachi techtauelitaj. Jiova technejmachtia ke semi tamouililmej uan techpaleuia maj tiuelikan tikinixnamikikan (Efes. 6:10-13). Komo tikauaj maj techpaleui uan senkis itech titakuaujtamatij, uelis tikixnamikiskej Amokuali. Uelis tikijtoskej kemej tatitanil Pablo, akin kijkuiloj: “Dios techyekpixtinemi. Ika ya nojon amo aken ongak ten uelis techixnamiktinemis” (Rom. 8:31). Akin yekmelauj tikchiuaj kemej Cristo amo semi tiktemouaj tikmatiskej tein kichiua Satanás uan amokuali ejekamej. Ta, okachi tiktemouaj tikixmatiskej Jiova uan tiktekitiliskej (Sal. 25:5). Maski ijkon, moneki tikmatiskej keniuj tekiti Satanás porin ijkon amo techkajkayauas (2 Cor. 2:11). w19.04 20 § 1, 2

¿Kuali tikakij tein techiluia aksa akin ika mauiltijkej? Uelis tiknemiliskej ke ijkon tikchiuaj komo tikixitaj, tikakij uan amo teyi tikijtouaj. Sayoj ke tikakiskej kijtosneki okse taman. Keman tikakij uelis tiknextiliskej ke tiktasojtaj uan tikikneliaj. Kemansa, komo tikiluiaj teisa tein kuali tiknemilijkej, kiitas tein tikmachiliaj. Ueliskia tikiluiskej: “Semi nechyolkokoua tein mitspanok”. Xa ueliskia tikchiuiliskej seki netajtanilmej tein techpaleuis maj tikyekitakan ox tikajsikamatij tein techiluijtok. Ueliskia tikiluiskej: “Keman tikijtoj nejin, nikajsikamatik ke..., ¿yejua tein tiknekia tikijtos?”. Nejin tein tikiluiskej kinextilis ke tikaktokej ika nejmachkayot uan ke tikikneliaj uan timochikauaj tikajsikamatiskej (1 Cor. 13:4, 7). Sayoj ke, maj amo niman titajtokan. Maj amo tiktajtolkotonakan porin tiknekij tikyolmajxitiskej oso tikiluiskej ke amo kuali yetok tein kijtoua. Maj amo tiyolijsiuikan. Maj amo tikiluikan toni moneki kichiuas, ta maj tiknextilikan ke tiktasojtaj uan tikikneliaj (1 Ped. 3:8). w19.05 17, 18 § 15-17

Itech kalyetouanij, takat akin namikej moneki kitasojtas inamik “ijkon keme Totekotsin Cristo kinyoltasojta itaneltokakauan” (Efes. 5:28, 29). Kinextia ueyi netasojtalis kemej Jesús keman kitayekanaltia tein kipoloua uan tein kinejneki inamik. Seki takamej kinouijmaka kinextiskej nejon netasojtalis, xa porin keman moskaltijkej, ininkalijtik amo monextiliayaj netasojtalis uan amo kinchiuiliayaj oksekin tein melauak. Maski kinouijmakas, moneki mopataskej komo kinekij maj kinixyekana itanauatil Cristo. Keman takat kinextia ueyi netasojtalis, inamik kipoujkaita. Uan tetatmej akin yekmelauj tetasojtaj amo keman kinyolxokoliskej ininkoneuan ika tein kijtouaj nion ika tein kichiuaj (Efes. 4:31). Ta kinnextiliaj ke kintasojtaj uan kichiuaj maj kuali momachilikan. Ijkon, konemej kintasojtaj inintatuan uan takuaujtamatij iniuan. w19.05 6 § 21

¿Toni kiajsikamatik María keman kikakik tein kiluij Gabriel? ¿Kinemilij ke Jesús kiixpataskia Herodes oso semej akin tekiuajtiskia ompa Israel? ¿Kinemilij ke ijkon yejua yeskia siuatekiuaj uan ke ikalyetouanij nemiskiaj itech kaltekiuaj? Itech Biblia amo keman ixnesi maj María tajtanini taixyekanas itech Tekiuajyot. María nion tepitsin moueyinekia. Maj tikelnamikikan ke tein okachi tiktemouaj keman timomachtiaj iTajtol Dios uan amaixmej yejua okachi kuali timouikaskej iuan Jiova. Sayoj ke no tiknekij okachi tikitaskej keniuj titamatij uan toni taman moneki tikpataskej itech tonemilis uan ijkon tikyolpaktiskej Dios (Sant. 1:22-25; 4:8). Yejua ika, keman timomachtiskej, semi moneki maj tiktajtanikan Jiova maj techmaka iespíritu. No moneki maj tikiluikan maj tonemachtil ika Biblia okachi kichikaua totakuaujtamatilis uan maj tikitakan toni taman moneki tikpataskej itech tonemilis. w19.05 31 § 18, 19

Kemansa, techtekipachoua miak taman. Maj tikitakan seki neskayomej. Se tokniuj akin itokay John, akin kipia se kokolis tein moixmati kemej esclerosis múltiple, semi tajyouij keman inamik kikauak maski kiuikayajya diecinueve xiujmej kemej namikuanij. Satepan, ome isiuapipiluan kikaujkej Jiova. Bob uan Linda akin namikuanij, kiixnamikkej okseki taman ouijkayomej. Yejuan kipolojkej inintekiuj uan satepan ininchan. Uan no, Linda kiajxilijkej se kokolis itech iyolo tein ika ueliskia momikilis uan no kiajxilijkej artritis. Senkis tikmatij ke toTajtsin Jiova, akin techchijchiuak uan techtasojta, kiajsikamati keniuj timomachiliaj keman titajyouiaj. Uan kineki techpaleuis maj tikixnamikikan ouijkayomej (Filip. 4:6, 7). Itech iTajtol Dios, tikajsij ininneskayo miakej itekitikauan akin kiixnamikkej tataman ouijkayomej uan techiluia keniuj yejuatsin kinpaleuij. w19.06 14 § 2, 3

Akin amo kipiajok ininnamik moneki kinpiaskej kuali tasojiknimej. ¿Keniuj uelis tikinnextiliskej ke tiinintasojikniuan? Ika seki taman tein amo uejueyi tein kinnextilis ke tikintasojtaj. Xa uelis tikinyoleuaskej maj touan takuatij, iniuan timoixpetaniskej oso iniuan titanojnotsaskej. Kemansa no uelis tikinyoleuaskej maj touan taueyichiuakan kemej kalyetouanij. Komo tikchiuaj, tikyolpaktiskej Jiova porin yejuatsin “iniuan yetok akin yoltajyouijtokej” uan “kinmatampauia siuamej akin amo nemiok inintakauj” (Sal. 34:18; 68:5). Amo uejkaua, keman iTekiuajyo Dios taixyekanas nikan taltikpak, tikelkauaskej nochi tein axkan techtajyouiltia. Semi tiknejnekij maj ejko tonal keman “tein achto panok amo moelnamikisok, nion yetosok” itech toyolo (Is. 65:16, 17). Hasta keman ejkos nejon tonal, maj tiksentokakan timopaleuikan se iuan okse, uan ika totajtoluan uan ika tein tikchiuaskej maj tikinnextilikan ke tikintasojtaj nochin tokniuan akin pouij kemej tochankauan (1 Ped. 3:8). w19.06 25 § 18, 19

Miak xiujmej achto, itech amaix Tanejmachtijkej moijtoj: “Akin okachi kuali kiixmati Dios, okachi iuan takuaujtamatis keman kitajyouiltiskej”. Nejon semi melauak. Sayoj komo tiktasojtaj Jiova uan senkis itech titakuaujtamatij, titaxikoskej keman techtajyouiltiskej (Mat. 22:36-38; Sant. 5:11). Keman mojmostaj tikixtajtoltiskej Biblia maj tiktemokan okachi timotokiskej iuan Jiova (Sant. 4:8). Keman tikixtajtoltiskej maj okachi tikitakan ikualneskayouan uan keniuj ika tein kijtoua uan ika tein kichiua technextilia ke techtasojta (Éx. 34:6). Sekin xa kinouijmaka kineltokaskej ke Dios kintasojta porin amo akin kinnextiliani ke kintasojta. Komo ijkon tikmachiliaj maj mojmostaj tikamatalikan keniuj Jiova technextiliani ke techtasojta uan ke techiknelia (Sal. 78:38, 39; Rom. 8:32). Xa uelis tikijkuiloskej miak taman komo titanemiliaj itech tein tikpanouanij uan itech tein tikixtajtoltianij itech Biblia. Ijkon kemej okachi timotasojkamatiskej iuan Jiova, okachi mochikauas tokuali uikalis iuan (Sal. 116:1, 2). w19.07 2, 3 § 4, 5

Jiova amo technauatiani maj tikiniluikan oksekin toni moneki kichiuaskej. Akin kichiua nejon amo tapaleuia, ta sayoj kineki kiixtalis keniuj tokniuan kitekitiliskej Dios. Satanás kisentokas kintajyouiltis itekitikauan Jiova (1 Ped. 5:8; Apoc. 2:10). Amokuali uan akin kipaleuiaj kitemoskej maj amo tiktekitilikanok Dios. Sayoj ke maj amo tikinmouilikan (Deut. 7:21). Jiova yetok touan uan kisentokas techpaleuis maski tekiuanij techixnamikiskej (2 Crón. 32:7, 8). Maj tikchiuakan kemej tokniuan itech yekinika siglo. Yejuan kiniluijkej tekiuanij: “Kuali xikixejekokan kox ijkon Dios kimonekiltia ke tejuan ma tamechtakamatikan namejuan oso [...] Totajtsin Dios. Porin tejuan amo uelis tikauaske de amo titetapouiske nochi nijin ten tikitakke uan ten tikakke” (Hech. 4:19, 20). w19.07 13 § 18-20

Keman titanojnotsaj, moneki tiktemoskej tikajsikamatiskej keyej taman tanemiliaj taltikpakneminij. Tatitanil Pablo katka judío uan monekik kipatas kemej kinnojnotsaya akin amo katkaj judíos porin amo semi kimatiaj tein kijtoua Biblia uan amo no kiixmatiaj Jiova. No ijkon, komo tiknekij tikinajsikamatiskej akin tikinnojnotsaj, xa monekis okachi tiktemoskej tamachtilis (1 Cor. 9:20-23). Maj tikixtalikan tikinajsiskej akin kinekij kiixmatiskej Dios (Mat. 10:11, TNM). Yejua ika, moneki tikinpaleuiskej maj kijtokan tein kinemiliaj uan maj kuali tikinkakikan. Se tokniuj akin kayot Inglaterra kintajtania taltikpakneminij toni kinemiliaj ke tapaleuis maj namikuanij yolpakikan, maj tetatmej kuali kinojtokaltikan ininkoneuan oso maj se kixiko keman tetajyouiltiaj. Satepan ke tanankiliaj, tokniuj kintajtania: “¿Keniuj tikonita nejin tayolmajxitilis tein moijkuiloj kemej ome mil xiuit achto?”. Ompa, ika icelular kinnextilia seki textos tein kinamiki maski amo kiniluia ke moajsij itech Biblia. w19.07 21 § 7, 8

¿Keniuj moneki tiktasojtaskej Dios? Jesús kiluij se fariseo: “Xiktasojta [...] Totajtsin Dios ika nochi moyolo, uan ika nochi motanejnekilis, uan ika nochi motanemililis” (Mat. 22:36, 37). Amo tiknekij tiktasojtaskej sayoj tepitsin, ta tiknekij mojmostaj okachi tiktasojtatiyaskej. Moneki tikixmatiskej Dios sayoj ijkon uelis tiktasojtaskej. Biblia kijtoua: ‘Tein amo tetasojtatinemij, [...] amo kiixmatij Totajtsin Dios, porin to Dios Yejuatsin tetasojtatinemi’ (1 Juan 4:8). Tatitanil Pablo kijtoj ke okachi tiktasojtaj Jiova keman okachi tikixmatij uan keman tikajsikamatij keniuj kiita teisa (Filip. 1:9). Keman peuak timomachtiaj Biblia, tikmatkej seki taman tein yejuatsin kinextia uan nejon kichiuak maj peua tiktasojtakan. Sayoj ke okachi tiktasojtakej keman okachi timomachtijkej keniuj tamati uan ikualneskayouan. Yejua ika semi moneki maj nochipa timomachtikan iTajtol uan maj itech titanemilikan (Filip. 2:16). w19.08 9 § 4, 5

Komo yankuixtok peuak timonechikouaj itech okse nechikol moneki tikintemoskej okseki totasojikniuan. Maj tikintapouikan keniuj Jiova techtatiochiuiani, ijkon kiitaskej ke tiyolpakij tiktekitiliskej. Komo amo uelikok tiksentokakej kampa titapaleuijtoyaj porin tonamik kokolispeuak, maj amo tiktajtakoltikan. Uan komo tejuan tikokolispeujkej, maj amo timotajtakoltikan nion maj tiknemilikan ke tikyolkokouaj tonamik. Maj tikelnamikikan ke axkan tipouij “sanse san” uan tikiluijkej Jiova ke nochipa timoyekpiaskej (Mat. 19:5, 6). Uan komo amo uelikok titapaleuijkej porin tikpiakej se konetsin, maj amo tiktajtakoltikan, ta maj tikiluikan ke okachi tikpatiuitaj ke tekit tein tikchiuayaj uan ke yejua se tatiochiualis (Sal. 127:3-5). Uan no, maj tiktapouikan tein kualtsin tein tikpanokej keman tiktekitiliayaj Jiova nochi tonalmej porin nejon uelis kiolinis maj no ijkon kitekitili Dios. w19.08 22 § 10, 11

Ueyi Babilonia, tein kijtosneki nochi taneltokalismej tein amo melaujkej, kichiuani maj amo kipoujkaitakan itokay Dios. Amo tamachtiani keniuj yekmelauj tamati yejuatsin uan kichiua ijkon kemej se siuaauilnenkej porin mopaleuia iniuan taltikpaktekiuajyomej. No kintajyouiltiani akin ompa pouij, kintominkixtiliani uan kinmiktiani miakej hasta seki itekitikauan Dios (Apoc. 18:24; 19:2). Jiova kichiuas maj “majtakti kuakuau” oso kuaomimej tein kipia se “chichiltik okuilin” kiixpolo nejin siuaauilnenkej. Nejin ueyi okuilij kiixnextia Organización de las Naciones Unidas, uan majtakti kuaomimej kinixnextia tekiuajyomej tein axkan kipaleuiaj. Itech tonal keman Dios kiixtalijya, nejin tekiuanij kiixnamikiskej Ueyi Babilonia. Yejuan kikuiliskej “nochi ten niaxka” uan no kichiuaskej “ma mokaua xitatstik” tein kijtosneki ke kiteixmatiltiskej tein amo kuali tein kichiuaya (Apoc. 17:3, 16). Akin kipaleuiayaj kitelmoujkaitaskej maj ijsiujka ixpoliui, kemej yeskia sayoj itech se tonal, okachiok porin yejua nochipa moueyinekia uan kijtouaya: “Amo keman nikitas tayokol” (Apoc. 18:7, 8, TNM). w19.09 10 § 10, 11

Jesús kinyoleua nochin maj kiselikan iyugo. Amo keman kiixtopeuas akin yekmelauj kineki kitekitilis Dios (Juan 6:37, 38). Nochin itatojtokakauan kipaleuiaj itech tekit tein Jiova kinauatiani maj kiixyekana. Yejua ika uelis tikneltokaskej ke Jesús nochipa techpaleuis itech nejin tekit (Mat. 28:18-20, TNM). Akin katkaj yolyemankej motokiayaj iuan Jesús (Mat. 19:13, 14; Luc. 7:37, 38). ¿Keyej? Maj titanemilikan keniuj semi taman katka ke fariseos. Nejon tayekananij amo tetasojtayaj uan moueyinekiaj (Mat. 12:9-14). Sayoj ke Jesús tetasojtaya uan amo moueyinekia. Fariseos katkaj xijxikuimej uan moueyinekiaj porin kipiayaj tanauatil, sayoj ke Jesús kinmachtij itatojtokakauan maj amo mochiuanij xijxikuimej, maj amo moueyinekinij uan maj kinpaleuianij oksekin (Mat. 23:2, 6-11). Taltikpakneminij kinmouiliayaj fariseos porin komo amo kintakamatiaj kintatsakuiltiayaj (Juan 9:13, 22). Sayoj ke Jesús amo ijkon katka, ta ika tein kichiuaya uan ika tein kiniluiaya kinyolseuiaya uan kinnextiliaya ke kintasojtaya. ¿No ijkon tikchiuaj kemej Jesús? w19.09 20 § 1; 21 § 7, 8; 23 § 9

Nechikolmej techpaleuiaj maj okachi timotokikan iuan Jiova. Komo tiyouij nochi nechikolmej titaxikoskej keman techtajyouiltiskej (Heb. 10:24, 25). Maj tikitakan keyej. Komo axkan tikauaj maj tein yeski techtsakuili maj amo tiyakan nechikolmej, ¿toni panos keman yeski tamouilil timonechikoskej? Sayoj ke, komo tikixtaliaj nochipa tiyaskej nechikolmej, akin techixnamikij amo uelis techtsakuiliskej. Yejua ika, axkan moneki maj tikuelitakan tiyaskej nechikolmej. Komo ijkon tikchiuaj, maski techixnamikiskej oso tekiuanij kiixtaliskej maj amo timosentilikanok, okachi tiktakamatiskej Dios uan amo tekiuanij (Hech. 5:29). Maj tiuelikan oso maj tikmatikan textos tein okachi tikuelitaj (Mat. 13:52). Xa amo ueli nochi tikelnamikij, sayoj ke Jiova ika iyektikatsin espíritu uelis kichiuas maj tikelnamikikan textos (Juan 14:26). Nejon textos techpaleuiskej maj amo tikauakan Jiova uan maj nochipa tiktakamatikan. w19.07 3 § 5; 4 § 8, 9

¿Tiyolkej satepan ke panok xiuit 1914? Komo ijkon, tineminij itech “itamian tonalmej”. Tinochin tikakinij ke mochiujtokya seki taman tein Jesús kijtoj ke panoskia, kemej: neteuilis, mayan, talolinilis, tetsaujkakokolismej, okachi mochiua tein amo kuali, kintajyouiltiaj itekitikauan Dios uan okseki taman (Mat. 24:3, 7-9, 12; Luc. 21:10-12). No tikitanij keniuj monejnemiltiaj taltikpakneminij kemej tatitanil Pablo kijtoj. Tiitekitikauan Jiova senkis tikneltokaj ke tinentokej itech “itamian tonalmej” (Miq. 4:1). Ijkuak peuak xiuit 1914 hasta axkan panouaniya miak xiujmej, yejua ika uelis tikijtoskej ke itamian nejin tonalmej tamitiya. Amo uejkaua ixpoliuis tein amo kuali, yejua ika moneki tiknankiliskej ome netajtanilmej: ¿Toni panos keman tamisya “itamian tonalmej”? Uan ¿toni kichia Jiova maj tikchiujtokan? w19.10 8 § 1, 2

Titaxikouaj amo porin momelauaj ouijkayomej tein tikpiaj, ta porin senkis titakuaujtamatij iuan Jiova (Rom. 12:12). Tein Jesús kijtoj itech tajkuilol tein axkan tikitaj kijtosneki ke moneki tiktakamatiskej Dios maski tikixnamikiskej ouijkayomej. Titaxikoskej axkan techpaleuis maj titaxikokan itech ueyi tajyouilis. Tiyolchikaujkej porin titakuaujtamatij iuan Jiova. ¿Toni techpaleuis maj okachi iuan titakuaujtamatikan? Maj tikixtajtoltikan Biblia mojmostaj uan maj titanemilikan keniuj Dios kinmakixtij itekitikauan ne uejkauj (Sal. 68:20; 2 Ped. 2:9). Keman taltikpaktekiuajyomej techixnamikiskej itech ueyi tajyouilis, monekis tiknextiskej yolchikaualis uan titakuaujtamatiskej iuan Jiova kemej amo keman ijkon tikchiuanij (Sal. 112:7, 8; Heb. 13:6). Komo axkan iuan titakuaujtamatij, tiyeskij tiyolchikaujkej keman techixnamikis Gog. Senkis tikneltokaj ke Jiova techtasojta uan ke nochipa techmatampauis (1 Cor. 13:8). w19.10 18 § 15, 16

Amokuali taixyekana nikan taltikpak uan ika nejon kitemoua maj tiktayekanaltikan tein amo kuali tein tiknejnekij (Efes. 2:1-3). Kineki maj tiktasojtakan okseki taman uan maj amo sayoj Jiova tikueyichiuakan. Satepan ke tatitanil Pedro kijkuiloj keman Satanás ixpoliuis uan nochi tein kiixyekana uan keman mochiuas se yankuik taltikpak, kijtoj: “Notasojikniuan, xikyolikachixtiyakan nochi nijin [...]. Uan ximofuerzajuijtiyakan de xichipaukanemikan para [...] Yejuatsin namechajsikiu nanyolseukanentinemij uan amo nanmomautokke ika tajtakol uan ma amo no teyi mochiuto tajtakol namopan” (2 Ped. 3:14). Keman tikchiuaj nejon uan timochikauaj kuali timonejnemiltiskej uan tikpiaskej chipauak totaneltokalis, tiknextiaj ke sayoj Jiova tikueyichiuaj. Satanás uan akin kinixyekana kisentokaskej kitemoskej maj amo tiktayekanaltikan tein okachi moneki (Luc. 4:13). Sayoj ke, maski tikpanoskej tataman ouijkayomej amo tikauaskej maj teisa oso aksa kichiua maj amo tiktasojtakanok Jiova. Senkis tikixtaliaj sayoj Jiova tikueyichiuaskej, kemej yejuatsin kinamiki. w19.10 27 § 4; 31 § 18, 19

Kuali yetok maj techtekipacho tiknekiskej tikchiuaskej seki taman, kemej neskayot tikyolpaktiskej Jiova uan Jesús (1 Cor. 7:32). Komo tiueyitajtakojkej, semi tiktemouaj oksepa kuali timouikaskej iuan Jiova. No kuali yetok maj akin namikuanij kinekikan kiyolpaktiskej ininnamik uan tinochin tiknekij maj kuali moajsikan tokalyetouanij uan tokniuan (1 Cor. 7:33; 2 Cor. 11:28). Semi timotekipachoskej, uelis kijtakos totakuaujtamatilis. Xa semi tiknekij tikpiaskej okachi tilmaj uan tein tikuaskej (Mat. 6:31, 32). Nejon uelis kichiuas maj okachi tiktemokan tikpiaskej miak taman. Nejon kichiuas maj kaxani totakuaujtamatilis uan moijtakos tokuali uikalis iuan Jiova (Mar. 4:19; 1 Tim. 6:10). No uelis semi tiktemoskej maj kuali techitakan oksekin. Nejon ueliskia kichiuas maj okachi timouikan maj techkejkelokan oso maj techtajyouiltikan ke tikchiuaskej teisa tein Jiova amo kiyolpaktis. ¿Toni uelis techpaleuis maj amo techpano nejon? Maj tiktataujtikan Jiova maj techmaka takuaujtamatilis uan maj techyolchikaua (Prov. 29:25; Luc. 17:5). w19.11 15 § 6, 7

Onkak seki taman tein tikixtalijkej tikchiuaskej tein amo keman tikpataskej. Kemej neskayot, nochipa tiktekitiliskej Jiova uan amo keman tikajkayauaskej tonamik (Mat. 16:24, TNM; 19:6). Sayoj ke, seki taman tein tikixtalianij tikchiuaskej xa monekis tikpataskej porin mopata tein tikpanouaj. ¿Toni techpaleuis maj kuali titaixpejpenakan? Maj tiktajtanikan itamatilis Dios. Tinochin techpoloua “kuali taixejekolis” itech seki taman. Yejua ika, maj titakuaujtamatikan iuan Jiova keman tikixtaliaj se taman uan keman oksepa tikyekitaskej. Jiova techpaleuis maj kuali titaixpejpenakan. Maj kuali timomachtikan. Maj tikitakan tein kijtoua iTajtol Dios, maj tikixtajtoltikan toamaixuan uan maj titajtokan iuan aksa akin kuali techyolmajxitis (Prov. 20:18). Semi moneki maj tikchiuakan nejon keman tiknemilijtokej tikpataskej tekit tein tikpiaj, timokaltalitiuij okseko oso toni timomachtiskej tein ika timoixpanoltiskej uan ijkon tiksentokaskej tiktekitiliskej Dios. w19.11 27 § 6-8

Jiova kichiuak tein monekia tein ika techkixtilia tajtakol. Jesús tapaleuij maj mochiua nejon. Panoua 700 xiujmej achto ke Jesús ualaskia nikan taltikpak, tanauatijkej Isaías kijtoj ke satepan taltikpakneminij kinmakixtiskiaj, nejon okachi kuali yeskia ke Jubileo. Kijkuiloj: “Iespíritu toTeko Jiova akin okachi Ueyi Taixyekankej nouan yetok, porin Jiova nechixpejpenak maj nikinixmatilti kuali tanauatilmej akin yolnejmachmej. Nechtitanik maj nikinyolseui akin tajyouijtokej, maj nikinmatilti akin tsaktokej ke uelis kinmajkauaskej” (Is. 61:1). Maj tikitakan akoni ika tajtoua nejon tein moijtoj. Nejon tein kijtoj Isaías peuak mochiua satepan ke Jesús kipeualtij itekiyo Dios. Keman yajki sinagoga tein yetoya Nazaret kampa moskaltijka, kinixtajtoltilij judíos tein ompa moajsiaj tein Isaías achto kijtojka uan kijtoj ke nejin tajtolmej yejua kinamikia (Luc. 4:16-19). w19.12 9, 10 § 6-8

Moneki tiyeskij tiyolchikaujkej, sayoj ijkon titaxikoskej keman techtajyouiltiskej. ¿Toni uelis tikchiuaskej komo tikmachiliaj ke amo semi tiyolchikaujkej? Maj tikelnamikikan ke aksa amo okachi yolchikauak porin uejkapan, chikauak oso ueli kichiua miak taman. Maj tikitakan tein kipanok David. Keman katka telpoch, kiixnamikik Goliat akin katka tel uejkapantik. David katka okachi tsikitsin uan okachi amo chikauak. Uan no, amo kimatia keniuj tateuis uan nion no kipiaya se espada. Sayoj ke semi katka yolchikauak, yejua ika motaloj kiixnamikito nejon takat uejkapantik akin moueyinekia. ¿Keyej David semi yolchikauak katka? Porin senkis kineltokaya ke Jiova kipaleuiaya (1 Sam. 17:37, 45-47). Yejua amo kiitak ke okachi tsikitsin katka ke Goliat, ta ke Jiova okachi chikauak ke Goliat. Tein kipanok David techmachtia ke sayoj tiyeskij tiyolchikaujkej komo titakuaujtamatij ke Jiova techpaleuia uan ke yejuatsin okachi chikauak ke akin techixnamikij (2 Crón. 20:15; Sal. 16:8). w19.07 5 § 11-13

Tíquico amo kikauak tatitanil Pablo uan yejua kiitaya ke semi takuaujtamach (Hech. 20:4). Kemej itech xiuit 55 itech totonaluan, Pablo kiixtalij maj mosentiliani tomin tein ika kinpaleuiskiaj tokniuan kayomej ompa Judea uan xa kiluij Tíquico maj tapaleui itech nejon tekit (2 Cor. 8:18-20). Satepan keman Pablo yekinika kitsakkej ompa Roma, Tíquico kinuikiliaya cartas tokniuan akin nemiaj ompa Asia tein Pablo kintitaniliaya uan ika kinyolchikauaya (Col. 4:7-9). Tíquico akin takuaujtamach kisentokak kuali mouika iuan Pablo (Tito. 3:12). Ijkuak, amo nochin tokniuan katkaj takuaujtamachmej kemej Tíquico. Kemej neskayot, itech xiuit 65 itech totonaluan, keman Pablo ika ojpa tsaktoya, kijkuiloj ke miakej tokniuan ompa Asia amo kinekiaj iuan yetoskej porin xa kinmouiliayaj akin kinixnamikiaj (2 Tim. 1:15). Sayoj ke, Pablo takuaujtamatia iuan Tíquico uan kinauatij maj kichiua okse tekit (2 Tim. 4:12). Pablo semi kipatiuitaya mouikas iuan Tíquico akin semi kipaleuij. w20.01 10 § 7, 8

Xa tionmotajtania ox Jiova mitsonixpejpenak ika iespíritu. Komo ijkon, xiontanemili itech nejin netajtanilmej: ¿semi tikonnejneki tikonchiuas tein Jiova kiyolpaktia?, ¿tikonuelita tiontanojnotsas okachi ke okseki tokniuan?, ¿semi tikonuelita tionmomachtis Biblia uan tikonmatis hasta tein okachi ouij?, ¿tikonmachilia ke Jiova mitsonpaleuia maj kuali mitsonkakikan itech tanojnotsalis?, ¿tikonmachilia ke moneki tikonpaleuis oksekin maj okachi mouikakan iuan Dios?, ¿tikonitani ke Dios mitsonpaleuiani itech miak taman tein tikonpanouani itech monemilis? Komo tiontanankilia ke kemaj, ¿kijtosneki ke tiontaixpejpenal? Amo, porin nochin itekitikauan Jiova uelis ijkon momachiliskej maski amo taixpejpenalmej. Tein melauj, komo amo senkis tikonneltoka ke Dios mitsonixpejpenak ika espíritu, nejon kijtosneki ke amo tiontaixpejpenal. Yejuan amo motajtaniaj ox yekmelauj Dios kinixpejpenak, ta senkis kineltokaj. w20.01 23 § 14