ARTIKEL WAMAHAʼÖ 21
SINUNÖ 21 Ofönaiʼö Wangalui Famatörö Lowalangi
Döna-Döna ’Mbanua si Lö Tebulö’
”Tadöna-döna mbanua si lö ara tö tohare.”—HEB. 13:14.
NITUTUNÖ
Famahaʼö si tola tahalö moroi ba Heberaiʼo faza 13 si tola manolo yaʼita iadaʼa hegöi ba zi so miföna.
1. Hadia wamaʼeleʼö nifatunö Yesu khö ndra nifahaʼönia me abad siföföna?
MATO hauga hari fatua lö mate Yesu, izara-zara wanutunö khö ndra nifahaʼönia sambua wamaʼeleʼö. Alua wamaʼeleʼö daʼö ba ziföföna sibai yaʼia me tedudugö Yeruzalema hegöi osalinia. Ifangelama ndra nifahaʼönia wa samuza inötö dania ”so zaradadu samasui Yeruzalema”. (Luk. 21:20) Ifatunö khöra enaʼö laröi Yudea ba ginötö laʼila ndra saradadu andrö, yaʼia daʼö saradadu Roma.—Luk. 21:21, 22.
2. Hadia wamangelama nibeʼe Waulo khö ndra niha Keriso ba Yudea hegöi ba Yeruzalema?
2 Mato hauga fakhe fatua lö tohare zaradadu Roma ba wamaʼuʼu Yeruzalema, ifaʼoheʼö zurania si tohude Faulo, ba mufotöi ia iadaʼa buku Heberaiʼo. Ba zura daʼö, ibeʼe mene-menenia Faulo khö ndra niha Keriso si toröi ba Yudea hegöi ba Yeruzalema. Mene-menenia andrö zanolo yaʼira enaʼö tefaʼanö ira ba wanaögö si lö ara tö alua, yaʼia daʼö faʼadudu Yeruzalema. Na omasi ira auri, moguna laröi nomora hegöi halöwöra. Imane Faulo sanandrösa ba mbanua Yeruzalema, ”Lö hadöi khöda ba daʼa banua si lö tebulö.” Imane nasa, ”Hizaʼi tadöna-döna mbanua si lö ara tö tohare.”—Heb. 13:14.
3. Hadia ’mbanua saro dane-dane’, ba hana wa moguna tadöna-döna daʼö?
3 Te laʼoʼaya-aya ba laʼaohasi ba dödö ndra niha Keriso sondröi Yudea hegöi Yeruzalema. Hizaʼi, angetula daʼö zangorifi yaʼira. Iadaʼa göi, laʼoʼaya-aya ita börö me lö taʼofönaiʼö wangalui kefe ba lö taʼodaligö nawöda niha ba wangasiwai abula dödö salua ba gulidanö. Lö tabulöʼö gangetulada andrö börö me aboto ba dödöda wa lö ara tö gamozua gulidanö si lö sökhi andre. Tadöna-döna ’mbanua saro dane-dane’ mazui ’banua si lö ara tö tohare’, yaʼia daʼö Famatörö Lowalangi.a (Heb. 11:10; Mat. 6:33) Ero sambua tuho ba artikel daʼa, tatutunö dania: (1) hewisa wa tola tobali fanolo khö ndra niha Keriso me abad siföföna mene-mene nibeʼe Waulo ba wombaloi ’banua si lö ara tö tohare’, (2) hadia nifalua Waulo ba wamaʼanö yaʼira ba wanaögö faʼadudu Yeruzalema, (3) hewisa göi wa tola tobali fanoloda mene-menenia andrö iadaʼa.
FADUHUSI TÖDÖ WA LÖ IRÖI NDRAʼUGÖ YEHOWA
4. Hana wa tohude sibai mbanua Yeruzalema khö ndra niha Keriso me abad siföföna?
4 Tohude sibai mbanua Yeruzalema khö ndra niha Keriso me abad siföföna. Hadia mbörö? Börö me ba daʼö ziföföna sibai tefasindro mbanua niha Keriso me döfi 33 M. Ba daʼö so göi ndra boto solohe. Ato ndra niha Keriso si no mamazökhi omora ba daʼö ba oya haratora. Hewaʼae simanö, ifangelama ndra nifahaʼönia Yesu enaʼö moloi ira ba laröi Yeruzalema hegöi Yudea.—Mat. 24:16.
5. Hewisa Waulo ba wanolo ira niha Keriso enaʼö tefaʼanö ira ba wondröi Yeruzalema?
5 Börö me omasi Waulo na tefaʼanö ndra niha Keriso ba wondröi Yeruzalema, itolo ira enaʼö laʼokhögö lala wangera-ngera Yehowa sanandrösa ba mbanua daʼö. Ifasugi ba dödöra Faulo wa lö saʼae teʼamoniʼö ba wamaigi Yehowa gosali si so ba daʼö, ira ere, hegöi sumange nibeʼe ero inötö. (Heb. 8:13) Arakhagö fefu niha ba mbanua daʼö, fatuwu ira Mesia. Tenga saʼae pusat wamosumange satulö gosali si so ba Yeruzalema, ba lö ara tö tedudugö.—Luk. 13:34, 35.
6. Hadia mbörö wa tefaudu sibai khö ndra niha Keriso me luo daʼö wehede Waulo nisura ba Heberaiʼo 13:5, 6?
6 Me luo daʼö, banua si kayo Yeruzalema me ifaʼoheʼö zurania Faulo khö ndra niha Heberaiʼo. Itutunö sanura moroi ba Romawi wa banua fondrege zi tehöngö Yeruzalema me luo daʼö tanö ba gatumbukha. Ero röfi, möi ba daʼö ndra niha Yahudi moroi ba ngawalö nahia ba wamalua owasa. Daʼö mbörö wa tola tehöngö Yeruzalema ba so ösa ndra niha Keriso si kayo. Te daʼö mbörö wa iwaʼö khöra Faulo enaʼö ’böi laʼomasiʼö gefe ba lahonogö dödöra ba zi no so’. Aefa daʼö, itötöi sambua ayati samatunö buʼusa li Yehowa khö nono mbanuania ero zamösana: ”Lö manö uröi ndraʼugö ba lö uʼositengagö ndraʼugö.” (Baso Heberaiʼo 13:5, 6; 5 Mo. 31:6; Si. 118:6) Moguna sibai mbuʼusa li daʼa khö ndra niha Keriso si toröi ba Yeruzalema hegöi Yudea. Hadia mbörö? Lö ara me no aefa latema zura Waulo andrö, lö tola löʼö laröi nomora, halöwöra awö waʼakayora. Aefa daʼö, lafuli labörögö lala waʼaurira ba nahia si bohou.
7. Hadia mbörö wa moguna tafaduhusi tödö Yehowa iʼotarai iadaʼa?
7 Famahaʼönia khöda: Ba zi lö ara tö, alua ’wamakao sabölö-bölö’ ba tehori dania gulidanö si lö sökhi andre. (Mat. 24:21) Simane ira niha Keriso me abad siföföna, moguna tafaʼanö-anö ita ba mangelama. (Luk. 21:34-36) Sagötö faʼalua wamakao sabölö-bölö, tola manö taröi nomoda mazui haratoda. Ba luo daʼö, moguna sindruhu-ndruhu tafaduhusi tödö Yehowa wa lö irai iröi ita. Iʼotarai iadaʼa manö fatua lö alua wamakao sabölö-bölö, moguna taforomaʼö wa tafaduhusi tödö Yehowa. Tandraigö angerönusi daʼa, ’Hadia oroma ba gangetula hegöi niʼera-eragu ba zi so miföna wa lö uʼodaligö gefe? Hadia faduhu dödögu wa ibönökhi zoguna khögu Yehowa?’ (1 Ti. 6:17) Tola tahalö khöda wamahaʼö moroi ba zalua me abad siföföna. Hizaʼi, abölö abua nasa waʼatosasa nitaögöda ba ginötö alua wamakao sabölö-bölö moroi ba nitaögö ndra niha Keriso me abad siföföna. Börö daʼö, hewisa enaʼö taʼila hadia nifaluada na alua dania wamakao sabölö-bölö?
OʼÖ LI NDRA SONDRÖNIAʼÖ
8. Hadia wanuturu lala nibeʼe Yesu khö ndra nifahaʼönia?
8 Mato hauga fakhe me no latema zura Waulo andrö ira niha Heberaiʼo, laʼila ndra saradadu Romawi samaʼuʼu Yeruzalema. Daʼö zangoromaʼö wa no ahatö wanudugö banua daʼö ba lö tola löʼö moloi ira. (Mat. 24:3; Luk. 21:20, 24) Hezo moloi ira? Imane Yesu, ”Niha si so ba Yudea enaʼö moloi ia ba hili.” (Luk. 21:21) Hizaʼi, oya sibai hili ba mbanua daʼö. Hezo hili moloi ira?
9. Hadia mbörö wa lö laʼila ira niha Keriso hezo moloi ira? (Faigi göi peta.)
9 Angeragö hezo manö tola moloi ndra niha Keriso: Ba Hili Zamaria, Hili Galilaia, Hili Heremono, Hili Libano, hegöi ba hili yefo Nungo Nidanö Yoridano. (Faigi peta.) Arakhagö fefu mbanua ba hili daʼö, lö hadöi ametaʼuö. Duma-dumania, banua Gamla so ia ba hili salawa ba sabua fogamö. So ösa ndra niha Yahudi sangumaʼö wa ba hili daʼö moloi ira. Hizaʼi ba gafuriata, tohare zaradadu Roma ba wanuwö banua daʼö ba ato nono mbanuania si mate.b
Oya hili si tola lasawa tobali nahia woloi khö ndra niha Keriso me abad siföföna, hizaʼi lö fefu oi sökhi (Faigi ngenoli si 9)
10-11. (a) Hewisa wameʼe Yehowa fanuturu lala khö ndra niha Keriso si toröi ba Yeruzalema? (Heberaiʼo 13:7, 17) (b) Hadia mbuania khöra börö me laʼoʼö li ndra sondröniaʼö yaʼira ba mbanua niha Keriso? (Faigi göi gambara.)
10 Tola manö iʼogunaʼö Yehowa ndra talifusöda sondröniaʼö ba gangowuloa ba wameʼe fanuturu lala khö ndra niha Keriso. Samösa sejarawan sotöi Eusebius ba gafuriata isura wa iʼogunaʼö ndra talifusö ba Yeruzalema Lowalangi ba wamaʼema oroisa khö ndra niha Keriso enaʼö laröi mbanua daʼö ba moloi ira ba mbanua Fela si so ba Perea. Fanuturu lala si tefaudu daʼö, börö me lö fandröndröu ia moroi ba Yeruzalema irege aoha ba niha weʼamöi ba daʼö. Ato göi nono mbanuania si tenga niha Yahudi irege lö fao ira ba wamadaö ba wolawa niha Romawi.—Faigi peta.
11 Niha Keriso soloi ba mbanua Fela, si so ba hili, no laʼoʼö mene-mene Waulo enaʼö ’lafondrondrongo li zondröniaʼö yaʼira’ ba mbanua niha Keriso. (Baso Heberaiʼo 13:7, 17.) Buania, teʼorifi nono mbanua Lowalangi. Sejarah zamaduhuʼö wa lö irai iröi nono mbanuania Lowalangi ’sodöna-döna banua saro dane-dane’, yaʼia daʼö Famatörö Lowalangi.—Heb. 11:10.
Moloi niha Keriso ba mbanua Fela, si lö ametaʼuö ba lö fandröndröu moroi ba Yudea (Faigi ngenoli si 10-11)
12-13. Hewisa wameʼe Yehowa fanuturu lala ba nono mbanuania na alua ginötö sabua fanaögö?
12 Famahaʼönia khöda: Iʼogunaʼö Yehowa ndra sondröniaʼö ba gangowuloa ba wameʼe fanuturu lala ba nono mbanuania. Ba Zura Niʼamoniʼö, oya duma-duma sangoromaʼö wa iʼogunaʼö Yehowa ndra matua si lö faröi ba wameʼe fanuturu lala ba nono mbanuania na alua ginötö sabua fanaögö. (5 Mo. 31:23; Si. 77:20) Iadaʼa, no oya taʼila dandra sangoromaʼö wa lö tebulö iʼogunaʼö Yehowa niha sondröniaʼö ba mbanua niha Keriso.
13 Duma-dumania, me alua pandemi COVID-19, ’niha sondröniaʼö yaʼita’ labeʼe wanuturu lala soguna khöda. Labeʼe wanuturu lala khö ndra satua sokubaloi hewisa lala enaʼö lö tebulö mufalua gangowuloa hegöi ba wamosumange Yehowa. Lö ara aefa daʼö, tafalua gangowuloa ba zi sambua regional ba zi töra 500 ngawalö li, muʼogunaʼö Internet, TV, hegöi radio. Lö irai mufalua gangowuloa simane daʼö ba zilalö. Ba daʼa taʼila wa lö irai moʼamböta ita gö ba wamati, ba buania tola teʼosambuaʼö ita. Faduhu dödöda wa gofu hadia gabula dödö salua, hasambalö itolo Yehowa niha sondröniaʼö yaʼita ba wangai angetula si tefaudu. Börö daʼö, enaʼö tola tefaʼanö ita ba wanaögö famakao sabölö-bölö ba tola tahalö gangetula si tefaudu ba ginötö sabua fanaögö andrö, moguna faduhu dödöda khö Yehowa ba taʼoʼö li ndra sondröniaʼö yaʼita. Hizaʼi, hadia nasa zinangea tafalua?
FOROMAʼÖ WAʼOMASI KHÖ NDRA TALIFUSÖ HEGÖI FAʼOBÖWÖ
14. Moloʼö Heberaiʼo 13:1-3, hadia zi lö tola löʼö lafalua ira niha Keriso me itugu ahatö waʼadudu Yeruzalema?
14 Na alua dania wamakao sabölö-bölö, moguna faoma taʼomasiʼö nawöda, töra moroi ba nifaluada iadaʼa. Moguna taʼoʼö duma-duma ndra niha Keriso me götö föna si toröi ba Yeruzalema hegöi ba Yudea. Faoma laʼomasiʼö nawöra. (Heb. 10:32-34) Hizaʼi, me itugu ahatö waʼadudu Yeruzalema, laforomaʼö ’waʼomasi khö ndra talifusö’ ba ’lö abua gölöra wanemaʼö tome’ töra moroi ba zilalö.c (Baso Heberaiʼo 13:1-3.) Moguna göi tafalua zimane daʼö ba ginötö alua wamakao sabölö-bölö.
15. Me luo daʼö, hana wa moguna laforomaʼö ira niha Keriso waʼomasi khö ndra talifusö me moloi ira?
15 Me laröi Yeruzalema ira saradadu Romawi ba zi lö mudöna-döna, daʼö ginötö khö ndra niha Keriso ba woloi. Hizaʼi, lö oya gama-gama si tola laʼohe. (Mat. 24:17, 18) Börö daʼö, moguna faoma laʼodaligö nawöra sagötö fofanöra ba hili hegöi me so ira ba mbanua Fela. Ba ginötö simane daʼö, tatu manö oya zoguna khöra niʼogunaʼöra ba waʼaösö. Daʼa ginötö khöra ba wangoromaʼö faʼomasi soroi ba dödö hegöi faʼaoha gölö ba wanemaʼö tome. Tola lafalua daʼö yaʼia na faoma latolo nawöra ba laforomaʼö waʼoböwö.—Tit. 3:14.
16. Hewisa wangoromaʼöda faʼomasi khö ndra talifusö sinangea mutolo? (Faigi göi gambara.)
16 Famahaʼönia khöda: Faʼomasi zamarou yaʼita ba wanolo ira talifusöda ba ginötö moguna khöra wanolo. Ato nono mbanua Lowalangi zameʼe fanolo ba wamati hegöi soguna ba mboto khö ndra talifusö soloi börö wasuwöta hegöi bencana alam salua barö-barö daʼa. Imane si samösa talifusöda ira alawe moroi ba Ukraina sondröi omonia börö wasuwöta, ”Marasoi samösa danga Yehowa ba wameʼe khöma fanuturu lala hegöi fanolo, iʼogunaʼö ndra talifusöda. Latemaʼö ba latolo ndraʼaga ira talifusöda me so ndraʼaga ba Ukraina, ba Hongaria, hegöi ba Jerman iadaʼa!” Sindruhu-ndruhu no falulu fohalöwö ita khö Yehowa ba ginötö tatolo ndra talifusöda si fao faʼoböwö.—Amd. 19:17; 2 Ko. 1:3, 4.
Moguna tatolo ndra talifusöda si sara lala wamati si fatewu ba mbanuada (Faigi ngenoli si 16)
17. Hana wa moguna taforomaʼö waʼomasi hegöi faʼoböwö khö ndra talifusöda iʼotarai iadaʼa?
17 Sagötö alua dania wamakao sabölö-bölö, moguna faoma tatolo nawöda, töra moroi ba zilalö. (Hab. 3:16-18) Börö daʼö, ifomaha ita Yehowa iʼotarai iadaʼa ba wangoromaʼö faʼomasi hegöi faʼoböwö khö ndra talifusöda. Moguna sibai khöda gamuata daʼö.
SALUA BA ZI SO MIFÖNA
18. Hewisa woloʼöda niha Keriso Heberaiʼo me abad siföföna?
18 Teʼorifi ndra niha Keriso soloi ba hili me tedudugö Yeruzalema. Sindruhu sa, no laröi fefu niʼokhögöra, hizaʼi lö irai iröi ira Yehowa. Hewisa göi ita? Lö taʼila fefu hadia zalua ba zi so miföna. Hizaʼi, ifangelama ita Yesu enaʼö böi mörö. (Luk. 12:40) Tola göi taʼangerönusi ba taʼoʼö mene-mene Waulo khö ndra niha Heberaiʼo. Baero daʼö, no ifabuʼu Yehowa khöda ero zamösana wa lö irai iröi ita mazui iʼosiwawöi. (Heb. 13:5, 6) Datadöna-döna mbanua saro dane-dane, yaʼia daʼö Famatörö Lowalangi. Na tafalua daʼö, hasambalö ifahowuʼö ita Yehowa sagötö faʼara.—Mat. 25:34.
SINUNÖ 157 Fahöna Dania Waʼatulö!
a Banua si so ba götö Zura Niʼamoniʼö, si toʼölönia so samösa razo sondröniaʼö ba daʼö. Banua simane daʼö tola mufotöi ia sambua famatörö.—1 Mo. 14:2.
b Alua daʼa me döfi 67 M, lö ara me no aefa moloi ndra niha Keriso moroi ba Yeruzalema hegöi Yudea.
c Ngawua wehede nifoʼeluaha ”faʼomasi khö ndra talifusö” tola göi mufoʼeluaha ia faʼomasi ba gotalua nösi nomo. Hizaʼi, iʼogunaʼö Faulo ngawua wehede daʼö ba wangabakhaiʼö faʼomasi saro ba mbanua niha Keriso.