Kolo Toko he FATATOHI INITANETE
Kolo Toko
FATATOHI INITANETE
Faka-Niue
ā
  • ā ē ī ō ū
  • TOHI TAPU
  • TAU TOHI
  • TAU FELEVEIAAGA
  • w94 4/1 lau 4-7
  • Ko e Lalolagi kua Mua he Mitaki—Kua Tata Mai!

Nakai fai vitiō ma e fifiliaga nei.

Fakamolemole, fai lekua ke moua e vitiō.

  • Ko e Lalolagi kua Mua he Mitaki—Kua Tata Mai!
  • Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—1994
  • Tau Vala Mataulu
  • Tau Tohi Pihia Foki
  • “Fia Manako ke he Parataiso”​—Ko e Ha?
  • Kumi e Parataiso​—Fakamauaga Tuai he Manatu
  • Tau Utopia​—Tau Nonofoaga Mitaki?
  • Tau Kerisiano mo e Lalolagi kua Mua he Mitaki
  • “Feleveia i Parataiso!”
    Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova (Fakaako)—2018
  • Parataiso he Lalolagi​—Miti po ke Mooli?
    Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova (Fonua)—2017
  • I Fe e Parataiso ne Fakakite he Tohi Tapu?
    Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—2011
  • Ko e Lalolagi kua Mua he Mitaki—Koenaia kia ko e Miti?
    Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—1994
Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—1994
w94 4/1 lau 4-7

Ko e Lalolagi kua Mua he Mitaki​—Kua Tata Mai!

“KO E fia manako ke he parataiso e taha mena malolo lahi ne fia manako ki ai, ti kua tuga ko e ha ha tumau he tau manamanatuaga he tau tagata. Liga ko e mena kua mua atu e malolo mo e mau tumau mai he tau mena oti. Kua kitia moli ni e manako parataiso pauaki ke he tau vahega oti he moui fakalotu,” he talahau he The Encyclopedia of Religion.

Kua tuga kua fetataiaki e tau aga fakamotu oti kana he ha ha i ai e manako ke nonofo he taha lalolagi ne mua he mitaki, ti tuga kua togitogi ha kua galo e mena mitaki he kamataaga. Ti kua talahau mai ai he mena nei kua liga fai parataiso he kamataaga, ka e i fe? Kua liga to pehe e kumikumiaga ke he manamanatuaga kua fakakite mai he manako nai ke liu ke moua e haohao mitaki he nofoaga tama he matua fifine. Ka e, nakai taute he fakamaamaaga nei e tau loto he tau tagata fakaako tokoluga ne kumikumi ke he fakamauaga tuai he lotu ke mauokafua.

“Fia Manako ke he Parataiso”​—Ko e Ha?

Kua taute kia he tau fia manako pihia, ke tuga he talahau he falu, ko e aoga ni ke taute ai ke maeke ke fakamanavalahi ke he tau mena uka mo e moui ku he tagata? Po kua fai fakamaamaaga foki ka?

Kua fia loto he ha e tau tagata ke he lalolagi kua mua he mitaki? Kua foaki mai he Tohi Tapu e fakamaamaaga maaliali mo e mukamuka foki: Ne o mai e tau tagata, he lalolagi ne mua he mitaki! Ne ha ha moli e parataiso he kamataaga. Kua fakamaama mai he Kupu he Atua ko e “kaina,” ne kua tu he taha matakavi pauaki he Lotouho he Fahi Uta, kua monuina he ha i ai e “tau akau oti kua fulufuluola he kitekite, mo e mitaki ke kai.” Ko e mena kua age he Atua ke leveki he kau tokoua ko e tau tagata fakamua. (Kenese 2:7-15) Ti kua mitaki lahi ai e tutuaga ke maeke he tau tagata ke fiafia moli i ai.

Ko e ha ne nakai tumau ai e tau tutuaga Parataiso ia? Kakano ha ko e totokoaga fakamua he mena moui agaga mo e mui ai e tau tagata tokoua. (Kenese 2:16, 17; 3:1-6, 17-19) Ti kua nakai fakagalo ni hokoia he tagata tane e Parataiso ka ko e mitaki katoatoa, tino malolo, mo e moui kua nakai oti foki. Ti ko e tau tutuaga ne kamata ke kaputia ai, kua nakai fakalaukauka atu e moui he tagata. Ka kua kehe lahi, ha kua liutua fakahaga ne mena nei ati kua muikau lahi tuga ne kitia e tautolu he vaha nei.​—Fakamatalaaga 3:18-20; Roma 5:12; 2 Timoteo 3:1-5, 13.

Kumi e Parataiso​—Fakamauaga Tuai he Manatu

Liga tuga ni ka manamanatu ki ai, kua loa lahi e fakamauaga tuai he aga “fia manako parataiso.” Ne maeke e tau tagata Sumer ke liu manatu e magaaho ne kua lahi e pule he felauaki ke he lagi mo e lalolagi katoatoa: “Kua nakai ha ha i ai e matakutaku, nakai fai fakamatakutakuaga, nakai fai totokoaga ke he tagata. . . . Ko e lagi mo e lalolagi katoatoa, ko e tau tagata kua foaki fakalataha, ki a Enlil ke he vagahau taha e fakahekeaga,” he fatiaki mai he tala fakaku i Mesopotamia i tuai. Ko e falu, tuga e tau Aikupito i tuai, ne amaamanaki ke hohoko ke he lalolagi kua mua he mitaki ka mole he mamate a lautolu. Ne talitonu a lautolu ko e hoko e solu nakai maeke ke mate ke he mena ne fakahigoa ko e tau fonua a Aaru. Ka e he kamataaga, ne mahafagi ni hokoia e amaamanakiaga nei ke he tau magafaoa he tau iki; kua nakai maeke e tau tagata nonofogati ke miti ke moua e lalolagi lagotatai.

Ka ko e taha matakavi ne kehe e lotu, ne fakatalitali e tau Hinitu ke he tau senetenari loga ke he hauaga he vaha (yuga) he lalolagi kua mua he mitaki. Hagaao ke he tau fakaakoaga Hinitu, fa e tau yuga ne fa liu lagaloga a lautolu ke holo viko tumau, mo e he magaaho nai kua momoui a tautolu he vaha muikau lahi. Kua nakai mafola, ha ko e Kali Yuga nei (vaha pouli), fakalataha mo e hana tau matematekelea oti kana mo e mahani kelea, to hololoa ai, hagaao ke he falu tagata, ke 432,000 e tau tau he leva. Ka e pete ni ia, kua fakatalitali e tau Hinitu mahani fakamoli ke he vaha mahuiga, ko e Krita Yuga.

Ke he taha fahi foki, ne miti e tau tagata Heleni mo e tau Roma ke hohoko atu ke he mena fakalata ko e Atu Motu Tomafola, he Moana Atelanitiki. Mo e kua tokologa e tau tagata tohia tala, tuga a Hesiod, Virgil, mo Ovid, ne vagahau ke he vaha mahuiga homo ue atu he kamataaga, ti kua amaamanaki ko e to liu mai he taha aho. He vala fakahiku he senetenari fakamua F.V.N., ne talahau tuai mai he tagata tohia tala fakaku Latini ko Virgil e hokomaiaga tata lahi he aetas aurea (vaha mahuiga) fou mo e mau tumau. He tau senetenari ne mumui mai, “kua nakai gahoa hifo he hogofulumaono e tau pule atu motu a Roma ne tukuogo ko e pule ha lautolu kua liu fakatu hake e Vaha Mahuiga,” he talahau mai he The Encyclopedia of Religion. Ka kua iloa moli e tautolu he vaha nei, ko e fakaohoohoaga fakapolitika ni a ia.

Kua tokologa e tau Celt ne kumi lahi ke he mena ne manamanatu a lautolu ko e kelekele maama lahi he aelani (po ke i loto he atu motu) ne kua molea matua e tahi, ko e mena ne talitonu a lautolu ko e nonofo ai e tau tagata kua fiafia katoatoa. Hagaao ke he tala fakalata, ko e Patuiki ko Arthur, pete ni foki kua lahi e kelea he kafokia, ne moui na ia he magaaho ne moua e ia e aelani homo ue atu ne ui ko Avalon.

Ke he tau vaha i tuai mo e he atu Vaha Lotouho, kua tokologa ne manamanatu ko e kaina fiafia moli he moui nai, ko e kaina a Etena, kua tu agaia ni he taha matatepu, “i luga he mouga kua uka lahi ke hoko ki ai po ke he taha fahi mamao ligo he moana,” he fakamaama mai he tagata tohia fakamauaga tuai ko Jean Delumeau. Pete ni foki ko e talitonu e tagata tohia tala fakaku Italia ko Dante ke he parataiso i luga he lagi, ne manamanatu a ia ko e tu agaia ne parataiso fakalalolagi i luga he mouga he hana Pulekatolia, he tau fahi kehekehe he taone a Ierusalema. Ne talitonu e falu ko e maeke ke moua i Asia, i Mesopotamia, po ke he tau Himalaya. Mo e kua loga lahi ne tau tala fakalata ke he parataiso faka-Etena he vaha lotouho. Kua tokologa ne talitonu kua tata lahi ke he parataiso ia, e kautu homo ue atu ne pule e Akoako ko John kua mahani Atua fakatupua. Ko e mena kua fakaaue he tata lahi e parataiso fakalalolagi, ti kua lata ke loa mo e fiafia lahi ai e tau momoui ne ha ha he kautu he Akoako ko John, ko e punaaga muhukoloa mo e tau koloa uho he tau vaha tau oti. Ka e toka loto he falu e tau tala fakalata Heleni i tuai, he manamanatu agaia ko e maeke ke moua e tau aelani parataiso i Atelanitiki. Ne fakakite he tau mepe he vaha lotouho kua tua moli e tau tagata ko e ha ha i ai e kaina a Etena, ti kua fakakite mai foki hana tuaga fakalata.

He senetenari ke 15 aki mo e 16 aki, ko e tau tagata takitaki halavaka ne o he Atelanitiki kua kumi ai ke he lalolagi fou ka e he magaaho taha ko e mena tuai foki ni. Ne manamanatu a lautolu kua ha ha he taha fahi he moana, ka moua ai e lautolu nakai ni ko e atu motu Initisi ka ko e kaina a Etena foki. Ko Christopher Columbus, ke fakatai ki ai, ne kumi e mena ia ke he tau mouga he tau motu vela mo e mafana a Amerika Toga mo e Lotouho. Kua tua moli e tau tagata foafoa Europa ne hohoko ki Parasili kua liga ha ha ni i ai e parataiso galo kakano ha kua hagahaga mitaki e mafana mo e loga e tau mena kai mo e tau lakau. Ka e nakai leva ai foki, kua eke na lautolu ke mailoga e mena kelea moli.

Tau Utopia​—Tau Nonofoaga Mitaki?

Kua kehe he nakai lali ke moua e lalolagi mitaki he taha fahi mamao ligo he lalolagi, kua lali e falu ke fakatokatoka hifo e mena ia. Ti kua, he tau 1516, ne fakamaama mai he tagata lagomatai tagata Peritania ko Thomas More e aelani ko Utopia, ko e mena homo ue atu, mafola lahi, mo e matakavi mukamuka ke fakauka ki ai, ko e mena kua mamao ligo mai he lalolagi muikau ne mahani mau a ia ke iloa. Ne lali foki e falu ke fakatokatoka e tau lalolagi ne mua he mitaki, tau lalolagi fiafia: he senetenari ke ono aki he F.V.N., ko Plato mo e hana Motu Pule-Tagata; he tau 1602, ko e akoako Italia ko Tommaso Campanella mo e hana Taone he La ne muatua e fakatokatoka mitaki; ke he tau tau gahoa fakamui, ko e tagata Peritania ne fakaako tala fakataitai ko Francis Bacon kua fakahokohoko tala ke he hana “kaina fiafia mo e tupuolamoui” ko Atlantis Fou. Mai he magahala he tau senetenari, ko e tau vahega tagata mai he tau manamanatu kehekehe (pete ni ko e talitonu po ke nakai) kua loga mo e loga e tau tasini fakamaamaaga ke he tau Utopia. Ka e gahoa ni, kaeke kua fai mai ia lautolu, ne kua tua moli e taha ki ai.

Ka kua ha ha i ai foki a lautolu ne lali ke talaga ha lautolu a tau Utopia. Ke fakatai ki ai, he tau 1824 ne fifili e tagata maukoloa Peritania, ko Robert Owen, ke fano ke nofo i Indiana, F.K.A., ke maeke ai ke fakamoli hana tau manamanatu Utopia, he maaga ne fakahigoa e ia ko e New Harmony. Ha kua mauokafua e loto ko e ka eke ke ha ha i lalo he tau tutuaga hako, kua maeke e tau tagata ke laukauka hake, ne teitei oti hana tau koloa he fakaaoga he eketaha ke fakatu hake e mena ne ha ha he hana loto, ko e lalolagi mahani mitaki fou. Ka e kua fakakite mai ni he tau fua kua nakai katoatoa lahi e tau tutuaga he tau nonofoaga fou ke taute e tau tagata ke fou.

Kua teitei e tau manamanatu fakapolitika oti kana ke taofi kua lata ni e tagata ke fakatokatoka e lalolagi hagaao ke he hana ni a iloilo mo e hana a lotomatala ke he mena kua moli ke maeke ai ke tamai ke he lalolagi e parataiso ne fa miti ki ai. Ka e kua fekehekeheaki, ha kua eke ni e tau laliaga ke fakamoli e tau manako pihia ke fua mai ai e tau felakutaki mo e tau fakaohoohoaga totoko, tuga e Fakaohoohoaga Totoko a Falani he tau 1789 mo e Fakaohoohoaga Totoko a Bolshevik he tau 1917. Kua kehe ai he nakai tamai e tau tutuaga parataiso, kua fa mahani lagaloga e tau laliaga ia ke holo ki mua e fakamamahi mo e matematekelea.

Tau manako lahi, tau fakatokatokaaga, tau Utopia, mo e tau laliaga ke moua moli a lautolu​—kua tonoa ni e tala mai he taha ke he taha. He magaaho nei, kua vagahau e falu ke he “miti kua malipilipi” mo e “fakaotiaga he vaha he tau utopia,” ti kua uiina mai ki a tautolu ke ako ke “nonofo noa he nakai fai utopia.” Kua fai amaamanakiaga nakai ke liu kitia e lalolagi kua mua he mitaki, po kua pauaki ni ke eke ko e miti noa?

Tau Kerisiano mo e Lalolagi kua Mua he Mitaki

Nakai ko e miti e lalolagi fou​—ka ko e amaamanaki moli ni! Ko Iesu Keriso, ko e Tagata Fakatu Lotu Kerisiano, ne iloa kua nakai mahomo atu e lalolagi he magaaho nei mai he tau lalolagi kua maeke ke malagaki mai. Ne fakaako e ia, to eke ai e lalolagi mo tufaaga ha lautolu ne loto molu mo e to hoko e finagalo he Atua ke he matakavi ia. (Mataio 5:5; 6:9, 10) Ne iloa e ia mo e tau tutaki hana ko e fi he Atua ne takitaki e lalolagi nei, ko Satani ko e Tiapolo, mo e ko e matapatu kakano a nei he tau malaia loga he tau tagata. (Ioane 12:31; 2 Korinito 4:4; 1 Ioane 5:19; Fakakiteaga 12:12) Ne fakatalitali e tau Iutaia mahani fakamoli ke he aho ka taute lagataha he Atua mo e fakahiku foki ke fakatokanoa mai ai e lalolagi he tau felakutaki, mamahi, mo e tau gagao ke maeke ai ke fakapuke aki e tau tagata kua ofania e mafola mo e fakafiliaga tonu. Ke he puhala taha ia foki, ne fakatalitali mo e mauokafua e tau loto he tau Kerisiano he senetenari fakamua ke eke e lalolagi nei ke hukui he fakatokaaga mena fou, ko e “lagi fou mo e lalolagi fou.”​—2 Peteru 3:13; Salamo 37:11; 46:8, 9; Isaia 25:8; 33:24; 45:18; Fakakiteaga 21:1.

He magaaho ne tautau a Iesu Keriso he akau fakakikiveka, ne liu a ia talahau e maveheaga ke he lalolagi kua mua he mitaki ke he tagata mahani kelea ne fakakite e tama vala tua ki a Ia. “Mo e pehe a [Iesu] ki a ia: ‘Kua moli lahi he tala atu e au ki a koe he aho nei, To fakalataha a koe mo au i Parataiso.’” (Luka 23:40-43, NW) Kua maama fefe he tagata mahani kelea e kakano he tau kupu ia? Kua talahau kia a Iesu ko e to ‘fakalataha ai mo ia’ e tagata mahani kelea, i luga he lagi he aho ia ni, tuga kua fakahaha e falu he tau liliuaga Tohi Tapu Katolika mo e Porotesano? Nakai, ha kua nakai pihia e kakano he kupu a Iesu, tali mai he mole hana fakaliu tu mai, ne tala age a Iesu ki a Maria Makatala ‘ko e mena nakala hake a Ia ke he hana a Matua.’ (Ioane 20:11-18) Pete ni foki kua fakaako e Iesu a lautolu ke he tolu mo e hafa e tau tau, ato hoko e Penetekoso he tau 33 V.N. kua nakai eke foki hana tau aposetolo ke manamanatu ke he parataiso i luga he lagi. (Gahua 1:6-11) Kua maama he tagata mahani kelea ia e mena kua maama he tau Iutaia tokologa ne momoui he magaaho ia: kua mavehe a Iesu ke he lalolagi kua mua he mitaki ka hoko ke he lalolagi parataiso. Ne taha e Sihamani fakaako tokoluga ne eke ke talahau tonu: “Ko e fakaakoaga ke he taui he moui ka mole atu e mate, kua nakai ni toka i loto he Maveheaga Tuai.”

To ha ha i ai moli e parataiso he lalolagi ha tautolu, ko e mena kua taute he aposetolo ko Paulo e fakamoliaga ki ai mai he hana tohi ke he tau Heperu. He magaaho ne fakamalolo atu ke he hana faoa ne tua auloa, ke nakai ‘fakateaga ke he fakamouiaga kua lahi ni, ne talahau mai fakamua e Iesu Keriso,’ kua taute ai e Paulo e fakamoliaga ko e age he Atua ko Iehova ki a Iesu e pule malolo ke he “tau tagata ne nonofo he lalolagi [Heleni, oi·kou·meʹne] he vaha nakaila hoko mai.” (Heperu 2:3, 5, fakatatai NW.) I loto he tau Tohiaga Tapu Kerisiano Heleni, ne fa mahani mau e kupu oi·kou·meʹne ke hagaao ke he lalolagi ha tautolu kua fakapukeina he tau tagata, nakai ke he lalolagi i luga he lagi. (Fakatatai Mataio 24:14; Luka 2:1; 21:26; Gahua 17:31.) Ko e Kautu he Atua ne pule a Iesu Keriso ka fakagahuahua ai e pule ke he tau tagata ne nonofo he lalolagi. Ti ko e mena mitaki lahi a ia ke nonofo i ai!

Pete ni mogoia kua ha ha e Kautu i luga he lagi, ka e to fai gahua ni ke he tau mena he lalolagi. Ti ko e heigoa e tau fua? To eke ai e tau kulikuli, tau mahani kelea, mativa, mo e mate mo tau mena kua mamao ligo mai he manamanatuaga. To eke foki e hogohogomanava mo e nakai fiafia ke galo. (Fakakiteaga 21:3-5) Kua pehe e Tohi Tapu ko e ‘to fakamafola he Atua hana lima, mo e fakamakona e manako he tau mena momoui oti.’ (Salamo 145:16) To eke ai e tau mena vihi tuga e nakai fai gahua mo e kiva ke fai tali moli kua aoga mo e tumau. (Isaia 65:21-23; Fakakiteaga 11:18) Ka e i luga he tau mena oti, kua fakaaue ni ke he tau fakamonuinaaga he Atua, to ha ha i ai ni e kautuaga he kupu moli, fakafiliaga tonu, mo e mafola​—ko e tau fua ne tuga kua teitei ke galo moki!​—Salamo 85:7-13; Kalatia 5:22, 23.

Ko e miti kia e tau mena oti nei, ko e Utopia? Nakai, mai he tau vaha oti kana ko e magaaho hagahaga kelea lahi nei ne nonofo ai a tautolu, kua fakakite mai kua ha ha a tautolu he “tau aho fakamui” he lalolagi nei mo e kua tata mai ai e lalolagi fou. (2 Timoteo 3:1-5) Kua manako nakai a koe ke nofo i ai? Kia fakaako ko e maeke fefe e mena ia, he fakaako Tohi Tapu mo e Tau Fakamoli a Iehova. Kua tata mai tuai e lalolagi kua mua he mitaki, ko e mena kua mua ue atu he mitaki mai he ha mena kua miti a tautolu ki ai. Nakai ko e Utopia​—ko e mena moli ni!

[Fakatino he lau 7]

Ko e lalolagi kua mua he mitaki​—kua nakai leva to moli ni

    Tau Tohi Faka-Niue (1982-2025)
    Saini ki Fafo
    Saini ki Loto
    • Faka-Niue
    • Tufa
    • Tau Manako
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Tau Kupu Fakaaoga
    • Fakavēaga Fakatagata
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Saini ki Loto
    Tufa