Go Lemoga Dika Le Go Di Gatela Mogato

GE DIKA tša tlhaselo ya pelo di tšwelela, ke gabohlokwa gore go tsongwe thušo ya tša kalafo kapejana ka ge kotsi ya lehu e le e kgolo kudu iring ya pele ka morago ga tlhaselo. Kalafo ya kapejana e ka phološa mošifa wa pelo tshenyegong ya go se lokišege. Ge go šireletšwa karolo e kgolo ya mošifa wa pelo, ke mo pelo e tlago go pompa gabotse ka morago ga tlhaselo.

Lega go le bjalo, ditlhaselo tše dingwe tša pelo ga di lemogege, ga di bontšhe dika tša ka ntle. Maemong a bjalo motho mo gongwe a ka ba a sa lemoge gore o na le bolwetši bja tšhika ye e išago madi pelong (CAD [coronary artery disease]). Ka manyami, go ba bangwe seka sa pele sa bothata bja pelo e ka ba tlhaselo e kgolo ya pelo. Ge go kgaotša ga go hunyela ga pelo go tšwelela (pelo e kgaotša go pompa), go ba le sebaka se senyenyane sa go phologa ka ntle le gore sehlopha sa bahlakodiši se bitšwe gatee-tee gomme go budulelwe moya e le gore pelo le maswafo di thome go šoma (CPR [cardiopulmonary resuscitation]) di tloga fase.

Harvard Health Letter e bega ka ba bantši kudu bao ba nago le dika tša CAD gore mo e ka bago seripa-gare sa bona se tla šuthiša go tsoma thušo ya kapejana ya tša kalafo. Ka baka la’ng? “Gantši ke ka baka la gore ga ba lemoge seo dika tša bona di se bolelago goba ga ba di tšeele godimo.”

John,a mohlaselwa wa tlhaselo ya pelo yo e bilego e le yo mongwe wa Dihlatse tša Jehofa o dira boipiletšo ka gore: “Ge o e-kwa gore selo se sengwe ga se sepele gabotse, o se ke wa dika-dika go hwetša thušo ya tša kalafo ka go boifa gore o tla bonagala o le yo a tšhogago lefeela. Ke nyakile ke loba bophelo bja-ka ka baka la gore ga se ka ka ka gata mogato ka pela ka mo go lekanego.”

Seo se Diregilego

John o a hlalosa: “Lebaka la ngwaga le seripa pele ga go hlaselwa ga-ka ke pelo, ngaka e ile ya ntemoša mabapi le cholesterol e phagamego, e lego sebaki se segolo sa kotsi go CAD. Eupša ke ile ka široga kgang ye, ka ge ke be ke nagana gore ke yo monyenyane—ke e-na le nywaga ya ka tlase ga e 40—gomme ke phetše gabotse. Ke tloga ke itsholela kudu gore ga se ka ka ka gata mogato ka nako yeo. Ke bile le dika tše dingwe tša temošo—go hupelana le go lapa mmeleng, dihlabi tšeo ke bego ke nagana gore di bakwa ke go se šilege ga dijo gabotse le go lapela ruri lebaka la dikgwedi tše mmalwa pele ga tlhaselo. Tše dintši tša tše ke be ke nagana gore di bakilwe ke go robala ganyenyane kudu le kgateletšego e kgolo kudu ya mošomo. Matšatšing a mararo pele ga go hlaselwa ga-ka ke pelo, ke ile ka ba le seo ke bego ke nagana gore ke go hunyela ga mošifa kgareng. E be e le tlhaselo e nyenyane ya pele ga e kgolo ka morago ga matšatši a mararo.”

Sehlabi sa mo kgareng goba kgateletšego seo se bitšwago angina, se nea temošo go mo e ka bago seripa sa bao ba bago le tlhaselo ya pelo. Ba bangwe ba ba le go hupelana goba go lapela ruri le go fokola e le dika tša gona, e lego se se bontšhago gore pelo ga e hwetše oksitšene e lekanego ka baka la go thibana ga ditšhika tša pelo. Dika tše tša temošo di swanetšego go romela motho ngakeng bakeng sa tekolo ya pelo. Dr. Peter Cohn o re: “Ka morago ga ge angina e alafilwe ga go na kgonthišetšo ya gore tlhaselo ya pelo e tla thibelwa, eupša bonyenyane dikgonagalo tša tlhaselo e beago bophelo kotsing di a fokotšwa.”

Tlhaselo

John o tšwela pele ka gore: “Letšatšing leo re be re yo bapala softball. Ge ke le gare ke gabura hamburger le ditapola tše di gadikilwego ka nako ya matena, ke ile ka hlokomologa go se iketle mo go itšego, go feroga dibete le go ngangega ga karolo ya ka godimo ya mmele. Eupša ge re fihla lebaleng la papadi gomme re thoma go bapala, ke ile ka lemoga gore go be go e-na le se se sa sepelego gabotse. Nakong ya thapama ke ile ka ikwa ke babjetša pele.

“Ka makga a mmalwa ke be ke robala dipankeng tša babapadi, ke kanama gomme ke leka go otlolla mešifa ya-ka ya kgara, eupša e ile ya tšwela pele e ngangega. Ge ke le gare ke bapala, ke ile ka ipotša gore, ‘Mohlomongwe ke na le mokgohlane’ ka ge ka dinako tše dingwe ke be ke ikwa ke fufulelwa e bile ke teka-teka. Ge ke kitima, ke be ke bonagala gore ke felelwa ke moya. Ke ile ka boela ka robala pankeng. Ge ke dula fase, go be go se na pelaelo gore ke be ke le bothateng bjo bogolo. Ke ile ka goeletša morwa’ka James ka re: ‘Ke nyaka go ya sepetlele GONA BJALE!’ Ke be ke ikwa eka kgara ya-ka e gohlomeletše ka gare. Sehlabi e be e le se segolo mo e lego gore ke be ke sa kgone go tsoga. Ke ile ka nagana gore, ‘Ye e ka se be tlhaselo ya pelo, na e ka ba yona? Ke na le nywaga e 38 feela!’”

Morwa wa John yo a bego a e-na le nywaga e 15 ka nako yeo o anega ka gore: “Go tšere metsotso feela gore tate a lahlegelwe ke matla a gagwe mo e lego gore o ile a swanelwa ke go kukelwa koloing. Mogwera’ka o ile a otlela koloi a le gare a botšiša tate dipotšišo gore a bone kamoo boemo bja gagwe bo lego ka gona. Mafelelong, tate o ile a se ke a araba. Mogwera’ka o ile a goeletša ka gore, ‘John!’ Eupša le gona moo tate o ile a fela a sa arabe. Ka morago tate o ile a ubulega setulong sa gagwe, a hwa dithunthwane e bile a hlatša. Ke ile ka goeletša leboelela ka re: ‘Tate! Ke a go rata! O se ke wa hwa hle!’ Ka morago ga tlhaselo ya gagwe, mmele wohle wa gagwe o ile wa repha setulong. Ke ile ka nagana gore o hwile.”

Sepetlele

“Re ile ra kitimela sepetlele go yo hwetša thušo. Go be go fetile metsotso e mebedi goba e meraro go tloga mola ke naganago gore tate o be a hwile, eupša ke be ke holofela gore o tla tsošwa. Seo se ilego sa mmakatša ke gore mo e ka bago Dihlatse-gotee le rena tše 20 tša Jehofa tšeo di bego di le lebaleng la papadi di be di le phapošing ya boletelo. Di ile tša ntira gore ke ikwe ke homotšegile e bile ke ratwa, e lego seo e bilego thušo e kgolo nakong yeo e bohloko. Mo e ka bago ka morago ga metsotso e 15, ngaka e ile ya tla gomme ya hlalosa gore: ‘Re kgonne go tsoša tatago, eupša o bile le tlhaselo e kgolo ya pelo. Ga re kgonthišege ge e ba a tla phela.’

“Ka morago ngaka e ile ya ntumelela gore ke bone tate ka nakwana e kopana. Dipolelo tša tate tša lerato leo a nago le lona lapeng lešo di ile tša mphetša matla. A le bohlokong bjo bogolo, o ile a re: ‘Morwa, ke a go rata. Ka mehla o gopole gore Jehofa ke motho yo bohlokwa kudu maphelong a rena. Le ka mohla o se ke wa kgaotša go mo hlankela, le gona o thuše mmago le banabeno gore le ka mohla ba se ke ba kgaotša go mo hlankela. Re na le kholofelo e tiilego tsogong, gomme ge e ba ke e-hwa, ke nyaka go le bona ka moka ga lena ge ke boa.’ Bobedi bja rena re be re lla megokgo ya lethabo, ya poifo le ya kholofelo.”

Mosadi wa John, Mary o ile a goroga ka morago ga iri. “Ge ke tsena phapošing ya balwetši ba tšhoganetšo, ngaka e itše: ‘Monna wa gago o bile le tlhaselo e kgolo ya pelo.’ Ke ile ka tlabega. E hlalositše gore go pompa ga pelo ya John go bušeditšwe sekeng ka makga a seswai. Mogato wo wa tšhoganetšo o akaretša go dirišwa ga voltage ya mohlagase go emiša tšharakano ya go pompa ga pelo le go e bušetša mošitong wo o tlwaelegilego. Go oketša go CPR, go sepedišwa ga oksitšene le dihlare-tagi tše di tsenywago ka ditšhika, go bušetša go pompa ga pelo sekeng ke mokgwa o tšwetšego pele wa go phološa bophelo.

“Ge ke be ke bona John, pelo ya-ka e ile ya ba bohloko. E be e le yo mosehla kudu, gomme go be go e-na le mathopo a mantši le mathale ao a bego a kgokagantše mmele wa gagwe le didiša-bophelo. Ke ile ka rapela Jehofa ka setu gore a mphe matla a go kgotlelela teko ye ka baka la barwa ba rena ba bararo, gomme ka rapelela tlhahlo ya gore ke dire diphetho tše bohlale mabapi le seo se ka bago se letše ka pele. Ge ke dutše ke batamela malaong a John, ke be ke nagana gore, ‘Ke’ng seo o ka se botšago moratiwa wa gago nakong e swanago le ye? Na ruri re itokišeditše go lebeletšana le boemo bjo bo bjalo bjo bo beago bophelo kotsing?’

“John o ile a re: ‘Moratiwa, o a tseba gore nka no se phonyokge boemong bjo. Eupša go bohlokwa gore wena le bašemane le dule le botegela Jehofa ka gobane go se go ye kae tshepedišo ye e tla fela gomme go ka se sa hlwa go e-ba le bolwetši le lehu. Ke nyaka go tsogela tshepedišong yeo e mpsha gomme ke bone wena le bašemane moo.’ Megokgo e ile ya elela difahlegong tša rena.”

Ngaka e a Hlalosa

“Ka morago ngaka e ile ya mpiletša ka thoko gomme ya hlalosa gore tlhahlobišišo e bontšhitše gore tlhaselo ya John ya pelo e be e bakilwe ke go thibana ka 100 lekgolong tšhikeng ya ka pele e lego ka go le letshadi yeo e theogelago. O be a bile a thibane tšhika e nngwe. Ngaka e ile ya mpotša gore ke swanetše go dira phetho mabapi le kalafo ya John. Dikgetho tše pedi tša tšeo di bego di le gona e be e le dihlare-tagi le angioplasty. Ngaka e be e nagana gore yeo e boletšwego mafelelong e be e tla ba kaone, ka gona re ile ra kgetha angioplasty. Eupša dingaka di be di sa dire kholofetšo ya gore e tla atlega ka ge ba bantši ba sa phologe mohuta wo wa tlhaselo ya pelo.”

Angioplasty ke mokgwa wa go buwa woo go wona tšhupu yeo e nago le ntlha ya paluni e tsenywago tšhikeng ye e išago madi pelong ke moka ya budulelwa gore e thibolle. Mokgwa wo o na le tekanyo e phagamego ya katlego go bušetšeng go ela ga madi sekeng. Ge megala-tšhika e mmalwa e thibane o šoro, gantši go kgothaletšwa mogato wa go bua bakeng sa go hlomesetša megala-tšhika.

Tebelelo e Nyamišago

Ka morago ga angioplasty, bophelo bja John bo ile bja tšwela pele bo le kotsing diiring tše dingwe tše 72. Mafelelong, pelo ya gagwe e ile ya thoma go boela sekeng go tšwa tšharakanong. Eupša pelo ya John e be e pompa ka tekanyo ya seripa-gare feela sa matla a yona a nakong e fetilego gomme karolo e kgolo ya yona e be e fetogile tlhalenama e nago le lebadi, ka gona tebelelo ya go ba ga gagwe yo a golofetšego pelo e be e nyakile e le e sa phemegego.

Ge a nagana tša morago, John o eletša ka gore: “Re kolota Mmopi wa rena, malapa a rena, banababo rena ba moya le dikgaetšedi le rena ka noši gore re ele hloko ditemošo le go hlokomela boemo bja rena bja tša maphelo—kudu-kudu ge e ba re le kotsing. Ka tekanyo e kgolo, re ka ba sebaki sa lethabo goba sa manyami. Go tšwa go rena.”

Boemo bja John e be e le bjo šoro gomme bo nyaka tlhokomelo ya kapejana. Eupša ga se bohle bao ba nago le bothata bja mohuta wa go segwa ke seokolela bao ba swanetšego go kitimela ngakeng. Lega go le bjalo, phihlelo ya gagwe ke temošo, gomme bao ba naganago gore ba na le dika tše ba swanetše go hlahlobja.

Ke’ng seo se ka dirwago go fokotša kotsi ya tlhaselo ya pelo? Sehlogo se se latelago se tla ahla-ahla se.

[Mengwalo ya tlase]

[Lepokisi go letlakala 6]

Dika tša Tlhaselo ya Pelo

• Maikwelo a go se iketle a go hupelana, go tlalelana goba sehlabi kgareng ao a tšeago metsotso e fetago e sego kae. A ka tšewa ka phošo e le go segwa ke seokolela o šoro

• Sehlabi seo se ka phatlalelago—goba sa ba gona feela—mohlagareng, molaleng, magetleng, matsogong, ditšung goba seatleng se setshadi

• Sehlabi se se sa kgaotšego karolong ya ka godimo ya mpa

• Go felelwa ke moya, go swarwa ke samadikwe, go idibala, go tšwa kudumela goba go ikwa o fufulelwa kudu

• Go lapa—go ka kwewa lebaka la dibeke pele ga tlhaselo

• Go feroga dibete goba go hlatša

• Ditlhaselo tše dintši tša angina tšeo di sa bakwego ke go šoma kudu

Dika di ka fapa-fapana go tloga go tše bonolo go ya go tše matla gomme ga di tšwelele ka moka ga tšona tlhaselong e nngwe le e nngwe ya pelo. Eupša ge tše di e-ba gona di kopane, hwetša thušo ka pela. Lega go le bjalo, mabakeng a mangwe ga go be le dika; tše di bitšwa ditlhaselo tše di sa lemogegego tša pelo.

[Lepokisi go letlakala 7]

Megato e Gatwago Bakeng sa Phologo

Ge e ba wena goba motho yo mongwe yo o mo tsebago a bontšha dika tša tlhaselo ya pelo:

• Lemoga dika.

• Tlogela selo le ge e le sefe seo o se dirago gomme o dule fase goba o robale.

• Ge e ba dika di tšea lebaka le le fetago la metsotso e sego kae, leletša nomorong ya mogala ya lefelong leo ya maemo a tšhoganetšo. Botša moromedi wa dinamelwa gore o belaela tlhaselo ya pelo gomme o mo nee tsebišo e nyakegago ya go go hwetša.

• Ge e ba o ka kgona go iša mohlaselwa phapošing ya balwetši ba tšhoganetšo ya sepetlele ka pela kudu ka gore o otlele go ya moo ka bowena, gona dira bjalo. Ge e ba o nagana gore o hlaselwa ke pelo, kgopela motho yo mongwe gore a go iše moo ka koloi.

Ge e ba o letela sehlopha sa tša kalafo ya tšhoganetšo:

• Nyefiša diaparo tše di mo swerego, go akaretša le lepanta le thai. Thuša mohlaselwa gore a iketle, o mo thekge ka mesamelo ge e ba go nyakega.

• Dula o fodile, go sa šetšwe gore o mohlaselwa goba o mothuši. Go tšhoga go ka oketša kgonagalo ya tšharakano ya go pompa ga pelo yeo e beago bophelo kotsing. Thapelo e ka ba thušo e matlafatšago ya gore o dule o fodile.

Ge e ba mohlaselwa a bonagala a kgaotša go hema:

• Botšiša ka lentšu le le hlabošago gore, “Na o a nkwa?” Ge e ba go se na karabo, go thebetha ga pelo go sa kwagale gomme mohlaselwa a sa heme, thoma go mmudulela moya e le go dira gore pelo le maswafo di šome (CPR [cardiopulmonary resuscitation).

• Gopola megato e meraro ya motheo ya CPR:

1. Phagamišetša seledu sa mohlaselwa godimo e le go bula tsela ya moya.

2. Ge tsela ya moya e bulegile, ge o le gare o tswaletše mašobana a dinko tša mohlaselwa ka go di pinyeletša, mmudulele moya gabedi ka go nanya ka molomong go fihlela ge kgara e kokomoga.

3. Pinyeletša bogareng bja kgara magareng ga matswele ka makga a 10 go ya go a 15 gore o kgaphele madi ka ntle ga pelo le kgara. Metsotswaneng e mengwe le e mengwe e 15, budulela moya gabedi ke moka o gatelele ka makga a 15 go fihlela ge mothebetho le mohemo di boa gape goba go fihlela sehlopha sa tša maemo a tšhoganetšo se fihla.

CPR e swanetše go dirwa ke motho yo a tlwaeditšwego go e dira. Eupša ge motho yo a tlwaeditšwego a sa hwetšagale, Dr. R. Cummins yo e lego molaodi wa tlhokomelo ya tšhoganetšo ya malwetši a pelo o re, “CPR ya mohuta le ge e le ofe e kaone go phala ge e se gona.” Ka ntle le gore motho yo mongwe a thome megato ye, dibaka tša go phologa e ba tše fokolago. CPR e dira gore motho a dule a phela go fihlela thušo e fihla.

[Seswantšho go letlakala 5]

Kalafo ya kapejana ka morago ga go hlaselwa ke pelo e ka phološa bophelo gomme ya fokotša go senyega ga pelo