Puku ya Beibele ya bo-21 Mmoledi
Mongwadi: Salomo
Lefelo Leo e Ngwadilwego go Lona: Jerusalema
Go Fetšwa ga go Ngwalwa ga Yona: Pele ga 1000 B.C.E.
1. Puku ya Mmoledi e be e ngwaletšwe morero ofe o mogolo?
PUKU ya Mmoledi e ngwadilwe ka morero o mogolo. Salomo ka ge e be e le moetapele wa batho bao ba bego ba ineetše go Jehofa, o be a ikarabela tabeng ya go ba dira gore ba be ngatana e tee ka go botega boineelong bja bjona. O ile a tsoma go phetha boikarabelo bjo ka go diriša keletšo e bohlale ya puku ya Mmoledi.
2. Morero wo o bolelwa bjang leineng la Sehebere la puku ya Mmoledi, e le go dira se gore e be seo se swanelago kudu go feta leina la Segerika le la Seisemane?
2 O ipolela go Mmoledi 1:1 e le ‘mokgobokanyi.’ Lentšu ka leleme la Sehebere ke Qo·heʹleth, gomme puku e neilwe leina leo ka Beibeleng ya Sehebere. Septuagint ya Segerika e nea leina e le Ek·kle·si·a·stesʹ, leo le bolelago “setho sa ecclesia (phuthego; kopano)” leo go lona go tšerwego leina la Seisemane la Ecclesiastes. Lega go le bjalo, Qo·heʹleth e fetolelwa ka mo go swanetšego e le ‘Mokgobokanyi,’ gomme lentšu le e bile ke tlhaloso e swanetšego bakeng sa Salomo. Le nea morero wa Salomo ka go ngwala puku.
3. Salomo e be e le mokgobokanyi ka tlhaloganyo efe?
3 Ke ka tlhaloganyo efe mo Kgoši Salomo e bego e le mokgobokanyi, gomme o ile a kgobokanyetša go eng? E be e le mokgobokanyi wa batho ba gagwe, ba-Isiraele le wa bagwera ba bona, e lego baeng. O kgobokanyeditše batho ka moka borapeding bja Modimo wa gagwe, Jehofa. O be a šetše a agile tempele ya Jehofa Jerusalema gomme nakong ya ge e kgakolwa o be a ile a rapa goba a kgoboketša batho ka moka borapeding bja Modimo. (1 Dikx. 8:1) Mo nakong ye ka go dirišwa ga puku ya Mmoledi, o tsoma go kgobokeletša batho ba gagwe medirong e holago le gore ba be kgole le mediro ya lefela e se nago dienywa ya lefase le.—Mmo. 12:8-10.
4. Salomo o tšweletšwa bjang e le mongwadi?
4 Gaešita lege Salomo a sa bolelwe ka mo go kgethegilego, fela ditemana tše dintši ke tšeo di beago taba molaleng ge e le mabapi le go mo tšweletša e le mongwadi. Mokgobokanyi o ithola e le “morwa wa Dafida” yo a ilego a ba “kxoši ya Isiraele motseng wa Jerusalema.” Se se ka dirišwa feela go Kgoši Salomo, ka gobane bahlatlami ba gagwe Jerusalema e be e le dikgoši tšeo di bego di buša Juda feela. Go feta moo, go bjalo ka ge mokgobokanyi a ngwala: “Ké nna ke xodišitšexo bohlale, ka bo atiša xo fetiša bohle ba kilexo ba buša fá Jerusalema pele xa-ka; ’me pelo ya-ka e bone tše ntši tša bohlale le tsebô.” (1:1, 12, 16) Se se swanela Salomo. Mmoledi 12:9 e re botša gore ‘e bile moakanyi le mohlathi wa ditaba gotee le mohlabi wa diema tše ntši.’ Kgoši Salomo o boletše diema tše 3000. (1 Dikx. 4:32) Mmoledi 2:4-9 e bolela ka lenaneo la mongwadi la go aga; mašemo a merara, dirapa le diphaka; mokgwa wa go nošetša; go rulaganywa ga bahlanka ba banna le ba basadi; go kgobelwa ga silifera le gauta; le mediro e mengwe. Tše ka moka di be di swanela Salomo. Ge mohumagadi wa Seba a bona bohlale bja Salomo o itše: “Tše ba mpoditšexo tšôna ké seripa fêla.”—1 Dikx. 10:7.
5. Puku ya Mmoledi e swanetše go ba e ile ya ngwalwa kae gomme neng?
5 Puku e hlaola Jerusalema e le lefelo leo e ngwadilwego go lona ka go bolela gore mokgobokanyi e be e le kgoši “Jerusalema.” Nako e swaneše go ba e bile pele ga ngwaga wa 1000 B.C.E., nako e telele e šetše e fedile pušong ya Salomo ya nywaga e 40 ka morago ga ge a dirile mediro e mentši yeo e bolelwago pukung, eupja pele ga ge a ka wela borapeding bja medimo ya diswantšho. Ka nako yeo o swanetše go ba a be a e-na le tsebo e kgolo ka mediro ya lefase le gotee le go phegelela ga lona mahumo a dilo tše di bonagalago. Ka nako yeo, o be a tla ba a sa dutše a gaugetšwe ke Modimo le go budulelwa ke Yena.
6. Ke dikganetšo dife tšeo di rotošitšwego ge e le ka go budulelwa ga puku ya Mmoledi, eupja tše di ka ganetšwa bjang?
6 Re ka tiiša bjang gore puku ya Mmoledi e ‘buduletšwe ke Modimo’? Batho ba bangwe ba ka belaela go budulelwa ga yona ka go bolela gore ga e bolele le gatee ka leina la Modimo la Jehofa. Lega go le bjalo, e bolela e le ka kgonthe ka borapedi bja therešo bja Modimo gomme e diriša gantši lentšu ha·ʼElo·himʹ, “Modimo wa therešo.” Kganetšo e nngwe mo gongwe e ka rotošwa ka baka la ge go se na ditsopolo tše di lebanego tšeo di tšwago pukung ya Mmoledi dipukung tše dingwe tša Beibele. Lega go le bjalo, dithuto tše di neilwego le melao ya motheo yeo e bolelwago pukung ke tšeo di dumelelanago ka gohle le Mangwalo a mangwe ka moka. Commentary ya Clarke, Volume III, letlakala 799 e re: “Puku ye e bitšwago Koheleth goba Mmoledi ke yeo e amogetšwego kudu ke Kereke ya ba-Juda le ya Bakriste e le yeo e ngwadilwego ka tlase ga pudulelo ya Ra-matla-ohle; gomme e ile ya tšewa e le karolo e swanetšego ya dipuku tše kgethwa.”
7. Ke’ng seo setlogong sa Salomo se mo dirago gore e be yo a swanelegago kudu go ka ngwala puku ya Mmoledi?
7 “Baseka-seki ba phagamego” ba hlalefilego ka tsela ya lefase ba boletše gore puku ya Mmoledi ga se yeo e ngwadilwego ke Salomo goba yeo e lego karolo ya kgonthe ya ‘Mangwalo ka moka,’ ba bolela gore leleme la yona le bohlale bja yona ke tše e sego tša kgale kudu. Ba hlokomologa bontši bja tsebišo yeo Salomo a ka bago a e kgobokeditše ka mokgwa wa gagwe o tšwelago pele wa kgwebo le mošomo wa ditšhaba tšohle, gotee le e tšwago bahlompheging ba hlomphegago gotee le ditirišanong tše dingwe le mafase a ka ntle. (1 Dikx. 4:30, 34; 9:26-28; 10:1, 23, 24) Bjalo ka ge F. C. Cook a ngwadile ka go Bible Commentary ya gagwe Volume IV, letlakala 622 gore: “Mediro ya letšatši le letšatši le yeo e bego e kgethilwe ya kgoši e kgolo ya ba-Hebere e swanetše go ba e ile ya e dira gore e tlogele kgole bophelo bjo bo tlwaetšwego bja Sehebere, kgopolo le leleme.”
8. Lebaka le matla ke lefe la go ba ga puku ya Mmoledi karolo ya dipuku tše kgethwa?
8 Lega go le bjalo, na dipuku tša ka ntle di a nyakega e le ka kgonthe gore di bolele puku ya Mmoledi e le karolo ya dipuku tše kgethwa? Go hlahlobja ga puku ka boyona go tla utolla e sego feela go dumelelana ga yona ga ka gare, eupja go tla utolla le ka go dumelelana ga yona le Mangwalo a mangwe ka moka ao e lego karolo ya wona e le ka kgonthe.
DIKAGARE TŠA MMOLEDI
9. Mokgobokanyi o hwetša’ng ge e le ka mediro ya bana ba batho?
9 Go ba ga lefela ga tsela ya motho ya bophelo (1:1–3:22). Mantšu a mathomo a bolela sehlogo sa puku ka gore: “Joo lefêla la mafêla! Joo lefêla la mafêla! Tšohle ké lefêla! Ó r’yalo Mmoledi.” Go na le mohola ofe ka go itapiša ga batho le ka go katana ga bona? Meloko e a tla gomme ya feta, medikologo ya tlhago e ipoeletša lefaseng gomme “xa xo na selô se sefsa le setee, fá tlase xa letšatši.” (1:2, 3, 9) Mokgobokanyi o ikemišeditše ka pelo ya gagwe ka moka go tsoma le go nyakišiša bohlale bjo bo lego mabapi le mediro e thata ya bana ba batho, eupja o hwetša gore bohlaleng le bošilong, katlegong le modirong o thata, go jeng le go nweng, ruri dilo tšohle ke ‘lefela le go phuthela phefo ka kobo.’ O thoma go ‘hloya bophelo,’ e lego bophelo bja mathata le go phegelela mahumo a dilo tše di bonagalago.—1:14; 2:11, 17, PK.
10. Mpho ya Modimo ke’ng, eupja ke mafelelo afe ao a tlelago motho wa sebe?
10 Dilo tšohle di na le nako ya tšona yeo e beilwego—ee, Modimo o ‘dirile gore dilo tšohle di kgahle ka mohla wa tšona.’ O rata gore dibopiwa tša gagwe di thabele bophelo lefaseng. “Se ke se tsebaxo ké xore xa xo se se botse mo xo bôná, xe e se xo thaba le xo dira tše botse xe ba sa phela. Le xôna ké neô ya Modimo, xe motho a e-ja, a e-nwa, ’me a bôna tše di botse ka ’tapišô tš’axwe tšohle.” Eupja aowii! Batho ba sebe ba tlelwa ke seo se swanago le se se tlelago diphoofolo: “Xo hwa xo a swana, xo buša môya xo a swana; xa xo na se motho a fetaxo phôôfôlô ka sôna, xobane tšohle ké lefêla.”—3:1, 11-13, 19.
11. Mokgobokanyi o nea motho yo a boifago Modimo keletšo efe e bohlale?
11 Keletšo e bohlale go bao ba boifago Modimo (4:1–7:29). Salomo o lebogela bahu ka gobane ba hunologile ‘mehlakong ka moka yeo e hlakišago batho fa tlase ga letšatši.’ Bjale o tšwela pele go hlalosa mediro ya lefela le e thata. Le gona o eletša ka bohlale gore ‘ba babedi ba phala o tee’ le gore “lenti la meloxô e meraro xa le fo kxaoxa.” (4:1, 2, 9, 12) O nea keletšo e botse mabapi le go kgoboketšwa ga batho ba Modimo: ‘Lotola leoto la gago ge o ya ngwakong wa Modimo; gomme o batamele gore o theetše.’ O se ke wa akgofela go bolela pele ga Modimo; dira gore ‘mantšu a gago e be a sego makae’ gomme o phethe seo o se enetšego Modimo. “Sa xaxo a e bê xo šia Modimo.” Ge babotlana ba hlakišwa, hle gopola gore go “na le e Moxolo kôkama-baxolo, Modiši kôkama-bohle.” Mohlanka feela yo a mo hlokometšego o tla ipshina ka boroko, eupja mohumi o a hlobaela. O tlile lefaseng a le feela gomme o tla tloga lefaseng a se a swara selo se se tšwago modirong wa gagwe ka moka o thata.—4:17; 5:1, 3, 6, 7, 11, 14.
12. Ke keletšo efe yeo e newago mabapi le ditaba tše bohlokwa tša bophelo, le mabapi le mohola wa bohlale wo o fetago wa tšhelete?
12 Motho a ka hwetša mahumo le letago, eupja go tla mo hola’ng le ge a ka phela gape “nywaxa e dikete tše pedi,” ge e ba a se a ka a bona tše botse? Go kaone go naganišiša ka ditaba tše bohlokwa tšeo di ka bolelago bophelo le lehu go phala go gwerana le mašilo “ngwakong wa mathabô”; ee, go kaone go hwetša tsholo ya mohlalefi, ka gobane go etša ge ‘meetlwa e rathaša ge e bešeditšwe, ruri lesego la lešilo le bjalo.’ Bohlale bo a hola. ‘Bohlale ke tšhireletšo go etša ge tšhelete e le tšhireletšo, eupja seo tsebo e holago ka sona ke ge e phediša bao ba nago le yona.’ Ke ka baka la’ng tsela ya batho e bile ya bošula? ‘Batho Modimo o ba dirile ba lokile, eupja ke bona bao ba nyakilego mahlale a mantši.’—6:6; 7:4, 6, 12, 29.
13. Mokgobokanyi o eletša ka’ng gomme o reta’ng, le gona o bolela’ng mabapi le lefelo leo motho a yago go lona?
13 Mafelelo a swanago go bohle (8:1–9:12). Mokgobokanyi o eletša ka gore, “Theetša taêlô ya kxoši”; eupja o lemoga gore ke ka baka la ge kotlo e sa dirwe ka go akgofa go bao ba dirago tše mpe, moo ‘dipelo tša bana ba batho di tlalago go dira bobe.’ (8:2, 11) Yena ka nnoši o reta lethabo, eupja go na le selo se sengwe se bošula! Batho ka moka ba ya tseleng e tee—lehung! Ba ba phelago ba tseba gore ba tla hwa, eupja “xo bahu xa xo se se tsebyaxo, . . . Tšohle tše ’atla sa xaxo se di kxônaxo, di dirê ka matla a xaxo, xobane kwa bo-dula-bahu mo O yaxo xôna, xa xo na modirô, xa xo na kxopolô, xa xo tsebô le bohlale.”—9:5, 10.
14. (a) Mokgobokanyi o gatelela bohlale bofe bjo bo holago? (b) Phethego ya ditaba ke efe?
14 Bohlale bjo bo holago le tlemo ya motho (9:13–12:14). Mokgobokanyi o bolela ka mašula a mangwe ao a swanago le ‘bošilo bjo bo dudišwago tletlolo le bagolo.’ Le gona o bolela diema tše dintši tšeo di nago le bohlale bjo bo holago gomme o bolela gore gaešita le “bosoxana le hlôxô e nthso ké lefêla”—ka ntle ga ge bohlale bja kgonthe bo ka elwa hloko. O re: “Xopola Mmopi wa xaxo Ò sa le yo mofsa.” Ge go se bjalo, gona botšofadi bo tla bušetša motho leroleng la lefase e le gore go phethege mantšu a mokgobokanyi a a rego: “Joo lefêla la mafêla! . . . Tšohle ké lefêla.” Yena ka noši o rutile batho tsebo gantši, ka gobane “mantšu a bahlale ké maxapeletši” a iša medirong e botse, eupja o lemoša mabapi le bohlale bja lefase ka gore: “Go dira dipuku tše ntši ga go fele; gomme go ithuta gagolo go lapiša mmele.” (PK) Mokgobokanyi bjale o tliša puku seremong sa yona se segolo, a akaretša dilo ka moka tšeo a di boletšego mabapi le lefela le bohlale ka gore: “A re kweng phêthêxô ya ditaba tšohle: Boifa Modimo, O lôtê ’taêlô tša xaxwe. Ké se se swanetšexo batho bohle. Xobane medirô ka moka, le thopa tšohle tše di botse le tše mpe, Modimo ó tlo di iša thsekong.”—10:6; 11:1, 10; 12:1, 8-14.
LEBAKA LEO KA LONA E HOLAGO
15. Salomo o bontšha bjang phapano magareng ga mediro e šulafatšago le yeo e nago le mohola?
15 Puku ya Mmoledi go e na le go ba yeo e nyamišago, ruri ke yeo e tletšego ka lehumo le legolo la bohlale bja Modimo. Salomo ge a bala mediro e mentši yeo a e bitšago ya lefela, ga a akaretše go agwa ga tempele ya Jehofa Thabeng ya Moria kua Jerusalema gomme ga a akaretše borapedi bjo bo sekilego bja Jehofa. Ga a bolele mpho ya Modimo ya bophelo e le lefela, eupja o bontšha gore e be e le bakeng sa morero wa gore motho a thabe gomme a dire tše botse. (3:12, 13; 5:18-20; 8:15) Mediro ya bošula ke yeo e dirago gore Modimo a hlokomologwe. Tate mo gongwe a ka kgobelela morwa wa gagwe lehumo, eupja kotsi ya le senya ka moka gomme morwa a se ke a šalelwa ke selo. Go tla ba kaone kudu gore a mo nee bohwa bjo bo sa felego bja mahumo a moya. Ke mo go šulafatšago go ba le dilo tše dintši, eupja wa se kgone go di thabela. Bošula bo wela bahumi ka moka ba lefase ge ba ‘jewa’ ke lehu ba se ba swara selo ka diatla tša bona.—5:13-15; 6:1, 2.
16. Qo·heʹleth goba Mmoledi e dumelelana bjang le dithuto tša Jesu?
16 Kriste Jesu go Mateo 12:42 o ipoletše e le “yo e lexo e moxolo xo Salomo.” Ka ge Salomo a be a swantšhetša Jesu, ruri na re hwetša mantšu a Salomo a lego ka pukung ya Qo·heʹleth e le ao a dumelelanago le dithuto tša Jesu? Re hwetša mehlala e mentši yeo e swanago! Ka mohlala, Jesu o gateletše bogolo bja modiro wa Modimo ge a be a re, “Tate ó sa dira le byale; ’me le Nna ke a dira.” (Joh. 5:17) Salomo le yena o bolela mediro ya Modimo, o re: “Ka bôna xe ’tirô tšohle tša Modimo [wa therešo, NW], motho à sa kxone xo di hlatha, tšohle tše di dirwaxo fá tlase xa letšatši. Le xe motho a ka itapiša ka xo di latiša, a ka se kê a di fihlêla. Le xe mohlale a ka re: Ke a tseba! xo di fihlêla a ka se kê a kxôna.”—Mmo. 8:17.
17. Dilo tše dingwe tše di swanago ke dife tšeo di hwetšwago mantšung a Jesu le a Salomo?
17 Jesu le Salomo ka bobedi ba kgothaleditše barapedi ba therešo gore ba phuthege gotee. (Mat. 18:20; Mmo. 4:9-12; 4:17) Dipolelo tša Jesu ka “bofelo bja tshepedišo ya dilo” le “mabaka a ba-ntlê” di dumelelana le polelo ya Salomo ya gore “tšohle di na le mohla wa tšôna, le ’tirwa tša ka tlase xa letšatši di na le mabaka a tšôna.”—Mat. 24:3, NW; Luka 21:24; Mmo. 3:1.
18. Jesu le barutiwa ba gagwe ba dumelelana le Salomo ge ba nea ditemošo dife?
18 Sa bohlokwa kudu, Jesu le barutiwa ba gagwe ba dumelelana le Salomo tabeng ya go lemoša ka mereo ya mahumo a dilo tše di bonagalago. Salomo o bolela gore bohlale ke tšhireletšo ya kgonthe, ka gobane bo ‘phediša bao ba bo hweditšego.’ Jesu o re, “sa pele Le tsomê mmušô wa Modimo le tokô ya wôna; ké mo Le tl’o xo ekeletšwa ka tšeo ka moka.” (Mmo. 7:12; Mat. 6:33) Go ngwadilwe go Mmoledi 5:9 gore: “E a rataxo mahumô xa a hore ka ôna; mo-lla-boati xa a holexe selô. Le tšôna ké lefêla.” Keletšo e swanago le ye ke yeo Paulo a e neago go 1 Timotheo 6:6-19 ya gore “mexabaru ké wôna modu wa bobe ka moka.” Go na le ditemana tše dingwe tše di swanago le tše tšeo di bolelago ka dintlha tše dingwe tša thuto ya Beibele.—Mmo. 3:17—Dit. 17:31; Mmo. 4:1—Jak. 5:4; Mmo. 4:17; 5:1—Jak. 1:19; Mmo. 6:12—Jak. 4:14; Mmo. 7:20—Ba-Roma 3:23; Mmo. 8:17—Ba-Roma 11:33.
19. Ke ka kholofelo efe e thabišago moo re ka kgobokanago borapeding bja Jehofa lehono?
19 Pušo ya Mmušo wa Morwa wa Modimo yo a ratwago Jesu Kriste yo ge a be a le nameng e bego e le setlogolwana sa Kgoši Salomo, e tla hloma lekoko le lefsa la lefaseng. (Kut. 21:1-5) Seo Salomo a bego a se ngwaletše go hlahla batho ba gagwe ka sona mmušong wa gagwe wa seswantšhetšo, ke seo se kgahlišago kudu bathong bao mo nakong ye ba holofetšego Mmušo wa Modimo wo o lego tlase ga Kriste Jesu. Batho ka tlase ga pušo ya wona ba tla phela ka melao ya motheo e swanago le yeo mokgokaganyi a bego a e boletše, gomme ba tla thaba ka mo go sa felego mphong ya Modimo ya bophelo bjo bo thabišago. Bjale ke nako ya go kgobokeletšwa borapeding bja Jehofa, e le gore re thabele ka botlalo mabose a bophelo tlase ga Mmušo wa gagwe.—Mmo. 3:12, 13; 12:13, 14.