Bophelo Bja Gago —Morero Wa Bjona Ke Eng?

“Pelo ya-ka yôna e tlo nthlahla ka bohlale . . . ke bônê se se thabišaxo bana ba batho, . . . xe ba sa bala matšatši a ’phelô bya bôná.”—MMOLEDI 2:3.

1, 2. Ke ka baka la’ng e se mo go fošagetšego go ikgahlegela ka mo go leka-lekanego?

OA IKGAHLEGELA, na ga go bjalo? Seo ke se se tlwaelegilego. Ka go rialo re a ja letšatši le lengwe le le lengwe, ge re lapile re a robala gomme re rata go ba gotee le bagwera le baratiwa. Ka dinako tše dingwe re bapala dipapadi, re a rutha goba re dira dilo tše dingwe tšeo re di thabelago, re bontšha go ikgahlegela mo go leka-lekanego.

² Go ikgahlegela mo go bjalo go dumelelana le seo Modimo a ilego a tutueletša Salomo gore a se ngwale: “Motho xa a na se se kaone; a a jê, a a nwê; pelo ya xaxwe e thabêlê botse mo ’tirong tša xaxwe.” A ithekgile ka phihlelo, Salomo o ile a oketša ka gore: “Fela le moo ka bona, gobane go tšwa seatleng sa Modimo. Gobane e ka ba mang yo a jago, yo a akgofilego a dira tšeo go fetiša nna?”—Mmoledi 2:24, 25, bapiša le PK.

3. Ke dipotšišo dife tše di gakantšhago tšeo ba bantši ba hwetšago di sa arabege?

³ Lega go le bjalo o a tseba gore bophelo ga se feela go ja, go nwa, go robala le go dira selo se sengwe se sebotse. Re na le mahloko, manyami le dipelaelo. Le gona go bonala re swaregile kudu go ka naganišiša ka morero wa bophelo bja rena. Na seo ga se bjalo le ka wena? Vermont Royster yo e bego e le morulaganyi wa The Wall Street Journal, ka morago ga go ela hloko tsebo ya rena e oketšegilego le bokgoni, o ile a ngwala gore: “Se ke selo seo se makatšago go tseba ka sona. Ge re naganišiša ka motho ka boyena, ka ditlalelo tša gagwe, le ka lefelo la gagwe legohleng le, re tseba ganyenyane kudu go fo swana le ge re tseba ka mathomo a nako. Re sa dutše re tlogelwa re e-na le dipotšišo tša gore re bomang le gore ke ka baka la’ng re le gona gomme re lebile kae.”

4. Ke ka baka la’ng yo mongwe le yo mongwe wa rena a swanetše go nyaka go kgona go araba dipotšišo tšeo di re akaretšago?

⁴ O be o tla araba bjang dipotšišo tše rego: Re bomang? Ke ka baka la’ng re le gona? Gona re lebile kae? Mna. Royster o hwile ka July e fetilego. Na o nagana gore ka nako yeo o be a hweditše dikarabo tše kgotsofatšago? Ka go lebanya, Na go na le tsela yeo o ka di hwetšago ka yona? Le gona se se ka go thuša bjang gore o thabele bophelo bjo bo thabišago le bjo bo nago le morero kudu? Anke re boneng.

Mothopo o Mogolo wa Temogo

5. Ke ka baka la’ng re swanetše go lebelela go Modimo ge re tsoma temogo dipotšišong tše di lego mabapi le morero wa bophelo?

⁵ Ge e ba re be re inyakela morero wa bophelo ka borena, mo gongwe re be re ka ba le katlego e nyenyane goba ra se be le yona le gatee, go etša ge go bile bjalo ka banna le basadi ba bantši, gaešita le bao ba nago le thuto e nabilego le phihlelo. Eupša ga se ra tlogelwa re nnoši. Mmopi wa rena o neile thušo. Ge o nagana ka taba, na ga se yena Mothopo wa makgaola-kgang wa temogo le bohlale, e lego “wa mehla e se naxo mathômô, e se naxo mafêlô” le yo a nago le tsebo e feletšego ka legohle le histori? (Psalme 90:1, 2) O bopile batho gomme o lemogile phihlelo ka moka ya batho, ka gona ke Yena yo re swanetšego go tsoma temogo go yena, e sego go batho ba sa phethagalago bao ba nago le tsebo le temogo tše di lekanyeditšwego.—Psalme 14:1-3; Ba-Roma 3:10-12.

6. (a) Mmopi o neile bjang temogo e nyakegago? (b) Salomo o akaretšwa bjang?

⁶ Le ge re ka se ke ra letela gore Mmopi a re sebele ka ditsebeng kutollo mabapi le morero wa bophelo, o neile mothopo wa temogo—Lentšu la gagwe le le buduletšwego. (Psalme 32:8; 111:10) Puku ya Mmoledi ke e holago ka mo go kgethegilego tabeng ye. Modimo o ile a budulela mongwadi wa yona mo e lego gore “bohlale bya Salomo [bo ile] bya xola bya feta bohlale bya ba Bohlabêla.” (1 Dikxoši 3:6-12; 4:30-34) “Bohlale bya Salomo” bo ile bja tlaba kudu mmuši yo a bego a etetše mo a ilego a bolela gore o be a boditšwe seripa feela le gore bao ba theetšago bohlale bja Salomo ba be ba tla thaba e le ka kgonthe.a (1 Dikxoši 10:4-8) Le rena re ka hwetša bohlale le lethabo go tšwa bohlaleng bja Modimo bjo Mmopi wa rena a bo neilego ka Salomo.

7. (a) Ke phetho efe yeo Salomo a ilego a e dira mabapi le mediro e mentši ya ka tlase ga magodimo? (b) Ke eng seo se bontšhago dikahlolo tše kwalago tša Salomo?

⁷ Mmoledi e bonagatša bohlale bjo bo neilwego ke Modimo, bjo bo ilego bja kgoma pelo le bjoko bja Salomo. Ka ge a be a e-na le nako, matlotlo le temogo ya go dira bjalo, Salomo o ile a hlahloba ‘tšohle tšeo di bego di direga fa tlase ga legodimo.’ O ile a bona gore bontši bja tšona “ké lefêla tšohle; ké xo phuthêla môya ka kobô,” e lego tlhahlobišišo e buduletšwego yeo re swanetšego go e gopola ge re nagana ka morero wa rena bophelong. (Mmoledi 1:13, 14, 16) Salomo e be e le yo a lebanyago le wa kgonthe. Ka mohlala, nagana ka mantšu a gagwe ao a hwetšwago go Mmoledi 1:15, 18. O a tseba gore nywaga-kgolong e mentši batho ba ile ba leka dibopego tše di fapa-fapanego tša mmušo, ka dinako tše dingwe ba leka ka potego go rarolla mathata le go kaonefatša tsela ya batho ya go phela. Lega go le bjalo, na go na le ge e le ofe wo o ilego wa kgopamolla e le ka kgonthe dilo ka moka tše “kxôpô” tša tshepedišo ye yeo e sa phethagalago? Le gona o ka ba o bone gore ge tsebo ya motho e gola, e ba mo a lemogago ka mo go tseneletšego gore ga go kgonege go lokiša dilo ka mo go feletšego tekanyong e kopana ya bophelo. Temogo e bjalo e tliša kgakanego go ba bantši, eupša ga go tloge go le bjalo go rena.

8. Ke medikologo efe yeo e lego kgale e le gona?

⁸ Ntlha e nngwe yeo e swanetšego go naganišišwa ke medikologo yeo e ipoeletšago e re kgomago, bjalo ka go hlaba le go sobela ga letšatši goba mesepelo ya moya le meetse. E ile ya ba gona mehleng ya Moše, Salomo, Napoléon le go bo-rakgolokhukhu ba rena. Le gona e sa tšwela pele. Ka mo go swanago, “moloko xe o ile, xo tla o mongwê.” (Mmoledi 1:4-7) Go ya ka pono ya motho, ke go go nyenyane mo go fetogilego. Batho ba bogologolo le ba mehleng yeno ba be ba e-na le mediro e swanago, dikholofelo, maikemišetšo le dilo tše di fihlelelwago. Gaešita le ge go ya ka batho, motho yo a itšego a ile a itirela leina le le tumilego goba a be a lemogega kudu ka botse goba bokgoni, motho yoo o kae mo nakong ye? O ile, gomme mohlomongwe o lebetšwe. Seo ga se go ba le maikwelo a fošagetšego. Batho ba bantši ga ba kgone le go tseba maina a bo-rakgolokhukhu le bo-makgolokhukhu ba bona goba go bolela moo ba belegetšwego gona le mo ba boloketšwego gona. O ka kgona go bona lebaka leo ka lona Salomo a bonego ka mo go kwalago lefeela medirong le maitekong a batho.—Mmoledi 1:9-11.

9. Re ka thušwa bjang ke go hwetša temogo ya kgonthe boemong bja batho?

⁹ Go e na le go re dira gore re gakanege, temogo ye ya Modimo boemong bja motheo bja batho e ka ba le mafelelo a mabotse, ya re tutueletša go phema go bea ditekanyo tše sa swanelago dipakaneng goba medirong yeo kgaufsinyane e tla bego e se sa le gona gomme e lebetšwe. E swanetše go re thuša go leka-lekanya seo re se hwetšago bophelong le seo re lekago go se phetha. Ka mohlala, go e na le go ba ba go itima dilo ka go fetišiša, re ka hwetša lethabo go jeng le go nweng ka mo go leka-lekanego. (Mmoledi 2:24) Le gona Salomo o fihlelela phetho e nepagetšego kudu le e nago le kholofelo, go etša ge re tla bona. Ka bokopana, ke gore re swanetše go leboga ka mo go tseneletšego tswalano ya rena le Mmopi wa rena yo a ka re thušago gore re be le bokamoso bjo bo thabišago le bjo bo nago le morero. Salomo o ile a gatelela gore: “A re kweng phêthêxô ya ditaba tšohle: Boifa Modimo, O lôtê taêlô tša xaxwe. Ké se se swanetšexo batho bohle.”—Mmoledi 12:13.

Morero ka go Dumelelana le Medikologo ya Bophelo

10. Ke ka tsela efe Salomo a ilego a bapiša diphoofolo le batho?

¹⁰ Bohlale bja Modimo bjo bo bontšhitšwego go Mmoledi bo ka re thuša ka mo go oketšegilego go naganišišeng ka morero wa rena bophelong. Go bjalo bjang? Ke ka kgopolo ya gore Salomo a ile a lebiša tlhokomelo ka mo go kwalago ditherešong tše dingwe tšeo re ka naganago ka tšona ka sewelo. E nngwe e akaretša dilo tše swanago magareng ga batho le diphoofolo. Jesu o ile a swantšha balatedi ba gagwe le dinku, eupša batho ka kakaretšo ga ba thabele go bapišwa le diphoofolo. (Johane 10:11-16) Lega go le bjalo Salomo o ile a tšweletša ditherešo tše dingwe tše di sa ganegego: “Modimo [bana ba batho] a ba lekê, ba tlê ba ipônê xore ba etša diphôôfôlô. Xobane tše di tlêlaxo bana ba batho, di tlêla le diphôôfôlô; Xo hwa xo a swana, . . . xa xo na se motho a fetaxo phôôfôlô ka sôna, xobane tšohle ké lefêla. . . . Tšohle di tšwa leroleng; ’me tšohle di boêla leroleng.”—Mmoledi 3:18-20.

11. (a) Modikologo o tlwaelegilego wa bophelo bja phoofolo o ka hlaloswa bjang? (b) O ikwa bjang ka tlhahlobo e bjalo?

¹¹ Nagana ka phoofolo yeo o thabelago go e bogela, mohlomongwe pela goba mmutla. (Doiteronomio 14:7; Psalme 104:18; Diema 30:26) Goba o ka akanya ka sehlora; go na le mehuta e fetago 300 go dikologa lefase. Modikologo wa sona wa bophelo ke ofe? Ka morago ga ge se tswetšwe, mmago sona o se hlokomela ka dibeke tše mmalwa. Go se go ye kae se ba le boya gomme se ka tšwela ka ntle. O ka se bona se kitima-kitima se ithuta go hwetša dijo. Eupša gantši go bonala feela se bapala, se thabela bofsa bja sona. Ka morago ga go gola ka ngwaga goba go feta moo, se tsoma molekane. Ke moka se swanetše go aga sehlaga goba letšaba gomme se hlokomele bana. Ge e ba se hwetša dienywa tše di lekanego, dikoko le dipeu, lešika la dihlora le ka nona kudu gomme tša ba le nako ya go katološa legae la tšona. Eupša ka nywaga e sego kae feela, phoofolo e a tšofala gomme ya hlaselwa gabonolo kudu ke kotsi le bolwetši. Ge e e-na le nywaga e ka bago e lesome e a hwa. Go e-na le diphapano tše dinyenyane feela magareng ga mehuta ya dihlora, woo ke modikologo wa sona wa bophelo.

12. (a) Ge e le gabotse, ke ka baka la’ng modikologo wa bophelo wa batho ba bantši o swana le wa phoofolo e tlwaelegilego? (b) Ke eng seo mohlomongwe re ka naganago ka sona nakong e latelago ge re bona phoofolo yeo re bego re nagana ka yona?

¹² Batho ba bantši ba ka se ke ba gana modikologo woo wa phoofolo, gomme le gatee ga se ba letela gore sehlora se be le morero o kwalago bophelong. Lega go le bjalo, bophelo bja batho ba bantši ga bo fapane kudu le bja sona, na bo a fapana? Ba a belegwa gomme ba hlokomelwa bjalo ka bana. Ba a ja, ba gola le go bapala e le bafsa. Go se go ye kae e ba batho ba godilego, ba hwetša molekane, gomme ba tsoma lefelo la go dula le mokgwa wa go tšweletša dijo. Ge e ba ba atlega, ba ka oketšega gomme ba katološa legae (sehlaga) la bona leo ba tlago go godišetša bana go lona. Eupša nywaga-some e feta ka pela, gomme ba a tšofala. Ge e ba e se pele ga moo, ba ka hwa ka morago ga nywaga e 70 goba 80 yeo e tletšego “tapišô le thswenyêxô.” (Psalme 90:9, 10, 12) Mohlomongwe o ka nagana ka ditherešo tše tše kwalago nakong e tlago ge o bona sehlora (goba phoofolo e nngwe yeo o bego o nagana ka yona).

13. Ke mafelelo afe ao a itlhatselago e le a therešo ka bobedi diphoofolo le batho?

¹³ O kgona go bona lebaka leo ka lona Salomo a ilego a bapiša maphelo a batho le diphoofolo. O ngwadile gore: “Tšohle di na le mohla wa tšôna, . . . xo tswalwa xo na le mohla wa xôna, le xo hwa xo na le mohla wa xôna.” Tiragalo yeo e boletšwego mafelelong, e lego lehu, ke e swanago go motho le phoofolo, “xo hwa xo a swana.” O ile a oketša ka gore: “Tšohle di tšwa leroleng; ’me tšohle di boêla leroleng.”—Mmoledi 3:1, 2, 19, 20.

14. Batho ba bangwe ba leka bjang go fetola modikologo o tlwaelegilego wa bophelo, eupša ka mafelelo afe?

¹⁴ Ga se ra swanela go hwetša tlhahlobišišo ye e kwalago e le kgopolo e nolago moko. Ke therešo gore ba bangwe ba leka go fetola boemo, bjalo ka go šoma nako e oketšegilego bakeng sa go kaonefatša boemo bja bona bja dilo tše di bonagalago go feta seo batswadi ba bona ba bego ba e-na le sona. Ba ka ba ba phegelela nywaga e mentši ya thuto bakeng sa go hlokomela boemo bjo bo phagamego bja go phela, mola ba leka go katološa kwešišo ya bona ka bophelo. Goba ba ka lebiša tlhokomelo go ithobolleng goba ditaelong tša dijo gore ba be le bophelo bjo bokaone le bophelo bjo boteletšana. Le gona maiteko a a ka tliša mehola e itšego. Eupša ke mang yo a ka kgonthišetšago gore maiteko a bjalo a tla ipontšha e le a atlegago? Gaešita le ge e ba a atlega, e tla ba ka lebaka le lekaaka’ng?

15. Ke tlhahlobišišo efe e lebanyago ka maphelo a batho ba bantši yeo e lego e kwalago?

¹⁵ Salomo o ile a botšiša gore: “Xobane xo na le tše ntši tše di bolêlwaxo tša atiša mafêla, tše di sa holexo motho selô. Xobane tše di holaxo motho bophelong bya lefêla di tsebya ke mang? Matšatši a xaxwe a sexo makae ké a lefêla, a feta byalo ka thiti; ’me ké mang a kaxo botša motho tše di tl’o xo tla . . . xe a ile?” (Mmoledi 6:11, 12) Ka ge lehu le fediša kapejana kudu maiteko a motho, na ruri go na le mohola o mogolo go kataneleng go hwetša dilo tše dintši tše di bonagalago goba go phegeleleng nywaga e metelele ya go tsena sekolo kudu-kudu bakeng sa go hwetša mahumo a mantši? Le gona, ka ge bophelo e le bjo bokopana gakaakaa, bjo bo fetago bjalo ka moriti, ba bantši ba kwešiša gore ga go na nako ya go lebiša maiteko pakaneng e nngwe ya motho ge ba gononelwa go palelwa ke go e fihlelela; le gona motho a ka se ke a kgodišega ka seo se tlago go diragalela bana ba gagwe “xe a ile.”

Nako ya go Dira Leina le Lebotse

16. (a) Ke eng seo re swanetšego go se dira seo diphoofolo di ka se se dirego? (b) Ke therešo efe e nngwe yeo e swanetšego go kgoma tsela yeo re naganago ka yona?

¹⁶ Ka go se swane le diphoofolo, rena batho re na le bokgoni bja go naganišiša gore, ‘Morero wa go ba gona ga-ka ke ofe? Na ke feela modikologo o rulagantšwego e sa le pele, wo o nago le nako ya go tswalwa le nako ya go hwa?’ Tabeng yeo, gopola therešo ya mantšu a Salomo ka motho le phoofolo: “Tšohle di boêla leroleng.” Na seo se bolela gore lehu le fediša ka mo go feletšego go ba gona ga motho? Ee, Beibele e bontšha gore batho ga ba na moya o sa hwego wo o tlogelago mmele. Batho ke meoya, gomme moya o dirago sebe o a hwa. (Hesekiele 18:4, 20, PK) Salomo o oketša ka gore: “Ba ba phelaxo ba tseba xore ba tlo hwa; ’me xo bahu xa xo se se tsebyaxo, xa ba sa newa selô, xobane ba lebetšwe. Tšohle tše ’atla sa xaxo se di kxônaxo, di dirê ka matla a xaxo, xobane kwa bo-dula-bahu mo O yaxo xôna, xa xo na modirô, xa xo na kxopolô, xa xo tsebô le bohlale.”—Mmoledi 9:5, 10.

17. Mmoledi 7:1, 2 e swanetše go dira gore re naganišiše ka eng?

¹⁷ Ka baka la therešo yeo e sa phemegego, nagana ka polelo ye: “’Ina le botse le phala makhura a mabotse; ’tšatši la xo hwa le phala la xo tswalwa. Xo ya lapeng la monyanya, xo phalwa ke xo ya lapeng la dillô; le šupa boyô bya batho ka moka; ’me e a phelaxo ó a eleletša.” (Mmoledi 7:1, 2) Re swanetše go dumela gore lehu le bile “boyô bya batho ka moka.” Ga go na motho yo a ilego a kgona go nwa makgona-tšohle le ge e le ofe, a ja motswako le ge e le ofe wa dibithamine, a latela mokgwa le ge e le ofe wa dijo goba a swarega boithobollong le ge e le bofe bjo bo feleletšago ka bophelo bjo bo sa felego. Ka tlwaelo ‘ba a lebalwa’ nakwana ka morago ga lehu la bona. Ka gona ke ka baka la’ng leina “[le] le botse le phala makhura a mabotse; ’tšatši la xo hwa le phala la xo tswalwa”?

18. Ke ka baka la’ng re ka kgonthišega gore Salomo o be a dumela tsogong?

¹⁸ Bjalo ka ge go bontšhitšwe, Salomo e be e le motho wa kgonthe. O be a tseba ka bagologolo ba gagwe e lego Aborahama, Isaka le Jakobo bao ka kgonthe ba ilego ba itirela leina le lebotse le Mmopi wa rena. Jehofa Modimo ka ge a be a tlwaelane gabotse le Aborahama, o ile a holofetša go mo šegofatša le go šegofatša peu ya gagwe. (Genesi 18:18, 19; 22:17) Ee, Aborahama o be a e-na le leina le lebotse le Modimo, a ba mogwera wa gagwe. (2 Koronika 20:7; Jesaya 41:8; Jakobo 2:23) Aborahama o be a tseba gore bophelo bja gagwe le bophelo bja morwa wa gagwe e be e se karolo feela ya modikologo wo o sa felego wa go tswalwa le go hwa. Go be go tloga go e-na le se se fetago seo. Ba be ba e-na le tebelelo e kgonthišeditšwego ya go phela gape, e sego ka baka la gore ba be ba e-na le moya o sa hwego, eupša ka gobane ba be ba tla tsošwa. Aborahama o be a kgodišegile gore “Modimo le xo tsoša [Isaka] ó a kxôna.”—Ba-Hebere 11:17-19.

19. Re ka hwetša temogo efe go Jobo ge e le mabapi le seo se bolelwago ke Mmoledi 7:1?

¹⁹ Seo ke senotlelo sa go kwešiša kamoo “’ina le botse le [phalago] makhura a mabotse; ’tšatši la xo hwa le [phalago] la xo tswalwa” ka gona. Bjalo ka Jobo yo a tlilego pele ga gagwe, Salomo o be a kgodišegile gore Yena yo a hlotšego bophelo bja batho a ka bo tsošološa. A ka bušetša batho bao ba hwilego bophelong. (Jobo 14:7-14) Jobo yo a botegago o itše: “[Jehofa] wa tlo mpitša ka Xo arabêla, Ò hloloxetšwe ’bopya sa diatla tš’axo.” (Jobo 14:15) Nagana ka seo! Ka gobane Mmopi wa rena o ‘hlologelwa’ bahlanka ba gagwe ba botegago ka go se kwanantšhe bao ba hwilego. (“O tla rata go bona modiro wa diatla tša gago gape.”—The Jerusalem Bible.) Ka go diriša sehlabelo sa topollo sa Jesu Kriste, Mmopi a ka tsoša batho. (Johane 3:16; Ditiro 24:15) Ka mo go kwalago, batho ba ka fapana le diphoofolo feela tšeo di hwago.

20. (a) Ke neng moo letšatši la go hwa le phalago letšatši la go tswalwa? (b) Tsogo ya Latsaro e swanetše go ba e ile ya kgoma bjang ba bantši?

²⁰ Se se bolela gore letšatši la go hwa le ka phala letšatši la ge motho a belegwa, ge e ba motho ka nako yeo a itheetše leina le lebotse le Jehofa yo a kgonago go tsoša batho ba ba botegago bao ba hwago. Salomo yo Mogolo, Jesu Kriste, o hlatsetše seo. Ka mohlala, o ile a tsošetša monna yo a botegago Latsaro bophelong. (Luka 11:31; Johane 11:1-44) Bjalo ka ge o ka akanya, bontši bja bao ba ilego ba bona go boela bophelong ga Latsaro ba ile ba kgomega kudu, ba dumela Morwa wa Modimo. (Johane 11:45) Na o nagana gore ba ile ba ikwa ba se na morero bophelong, ba sa tsebe gore e be e le bomang le gore ba be ba lebile kae? Ka mo go fapanego, ba be ba ka kgona go bona gore go be go sa nyakege gore e be diphoofotswana feela tšeo di tswalwago, tša phela ka nako e itšego gomme ka morago tša hwa. Morero wa bona bophelong o be o tlemagantšwe ka go lebanya le ka mo go tseneletšego le go tseba Tatago Jesu le go dira thato ya Gagwe. Go thwe’ng ka wena? Na poledišano ye e go thušitše go bona, goba go bona gabotse kudu kamoo bophelo bja gago bo ka bago le morero wa kgonthe ka gona le gore bo swanetše go ba le wona?

21. Ke karolo efe mabapi le go hwetša seo se bolelwago ke bophelo bja rena yeo re sa dutšego re nyaka go e hlahloba?

²¹ Lega go le bjalo, go ba le morero wa kgonthe le o bohlokwa bophelong go bolela se se fetago go nagana ka lehu le go phela gape ka morago ga moo. Go akaretša seo re se dirago ka maphelo a rena letšatši le letšatši. Salomo gape o hlalositše seo gabotse go Mmoledi, go etša ge re tla bona sehlogong se se latelago.

[Mengwalo ya tlase]

Na o a Gopola?

◻ Diphoofolo le batho di bapišwa ka ditsela dife?

◻ Ke ka baka la’ng lehu le gatelela gore boiteko le ditiro tše dintši tša batho ke lefeela?

◻ Letšatši la go hwa le ka phala bjang letšatši la go tswalwa?

◻ Go ba ga rena le morero o bohlokwa bophelong go ithekgile ka tswalano efe?

[Pictures on page 10]

Bophelo bja gago bo fapana bjang ka mo go kgethegilego le bja diphoofolo?