EDWƐKƐ 13
EDWƐNE 4 “Gyihova Le Me Neavolɛ”
Gyihova Asa Ɛnle Ezinra Somaa
“Asoo Gyihova asa le ezinra somaa ɔ?”—NƆM. 11:23.
BODANE
Ɔbaboa yɛ yeamaa yɛanyia anwodozo kɛ Gyihova bamaa yɛ sa aha mɔɔ yɛhyia nwo na yɛamia anwodozo mɔɔ yɛlɛ wɔ ye nu dɛba la anu.
1. Kɛzi Mosisi hilele kɛ ɔlɛ Gyihova anu anwodozo wɔ mekɛ mɔɔ ɔdi Yizilayɛma anyunlu yeamaa bɛavi Yigyibiti la ɛ?
WƆ BƐDABƐ mɔɔ bɛbobɔle bɛ aluma wɔ Hibuluma buluku ne anu kɛ bɛyɛle diedi nwo neazo la anu, Mosisi ɛdeɛ ne le ngakyile. (Hib. 3:2-5; 11:23-25) Ɔlale diedi ali wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛdi Yizilayɛma anyunlu yeamaa bɛavi Yigyibiti la. Yeammaa Falo nee ye sogyama ne annwunlonwunla ye. Ɔnyianle Gyihova anu anwodozo na ɔvale menli ne ɔpɛle Nyevile Kɔkɔlɛ ne ɔ nee bɛ hɔle fienemgbole ne anu. (Hib. 11:27-29) Yizilayɛma dɔɔnwo adwenle nu bɔle ɔ bo kɛ ɔyɛ bɛ kesee saa Gyihova bahola anlea bɛ a, noko Mosisi hɔle zo nyianle ye Nyamenle ne anu anwodozo. Gyihova anye Mosisi arɛle ando ɔ sa nu, ɔluakɛ ɔluale nwanwane adenle zo ɔmaanle menli ne aleɛ nee nzule wɔ fienemgbole anu reserese ne anu.a—Ɛzɛ. 15:22-25; Edw. 78:23-25.
2. Duzu ati a Nyamenle bizale Mosisi kɛ: “Asoo Gyihova asa le ezinra somaa ɔ” a? (Nɔmbɛse 11:21-23)
2 Ɛnee Mosisi lɛ diedi kpole ɛdeɛ, noko mɔɔ Gyihova yele Yizilayɛma vile Yigyibiti la ye ɛvolɛ ko anzi, ɔbizale Gyihova kɛzi ɔbahola yeamaa Ye menli ne anyia nane ali kɛ mɔɔ ɔhanle la. Ɛnee Mosisi ɛngola ɛnnwu kɛzi Gyihova banyia nane dodo mɔɔ ɔbaza menli mgbe dɔɔnwo zɔhane mɔɔ bɛyɛ bɛ azokoɛleɛ wɔ fienemgbole anu reserese ne anu la. Ɔti Gyihova noko bizale Mosisi kɛ: “Asoo Gyihova asa le ezinra somaa ɔ?” (Kenga Nɔmbɛse 11:21-23.) Edwɛkɛ “Gyihova asa” mɔɔ bɛva bɛli gyima wɔ ɛke la kile Nyamenle sunsum nwuanzanwuanza ne anzɛɛ ye gyimayɛlɛ tumi ne. Ɛnee ɔle kɛ Gyihova ɛlɛbiza Mosisi kɛ, ‘Ɛsuzu kɛ menrɛhola menrɛyɛ mɔɔ meha kɛ mebayɛ la ɔ?’
3. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛmaa Mosisi nee Yizilayɛma anwubielɛ ne kyia yɛ a?
3 Ɔyɛ a ɛngola ɛnnwu ye saa Gyihova bava mɔɔ ɛ nee wɔ abusua ne hyia nwo la amaa bɛ ɔ? Saa wɔdwenle kpuya ɛhye anwo ɛlɛ anzɛɛ ɛtɛdwenlenle nwolɛ ɛlɛ bɔbɔ a, maa yɛzuzu Mosisi nee Yizilayɛma mɔɔ annyia anwodozo kɛ Nyamenle bamaa bɛ sa aha mɔɔ bɛhyia nwo la anwubielɛ ne anwo. Baebolo ngyinlazo mɔɔ wɔ nu la baboa yɛ yeamaa yɛamia anwodozo mɔɔ yɛlɛ kɛ Gyihova asa ɛnle ezinra somaa la anu.
SUKOA DEBIE FI MOSISI NEE YIZILAYƐMA ƐKƐ
4. Duzu a ɔbayɛ kɛ yeammaa menli dɔɔnwo anlie anli kɛ Gyihova bava mɔɔ bɛhyia nwo la amaa bɛ a?
4 Suzu mɔɔ ɛnee ɛlɛsi la anwo. Ɛnee Yizilayɛ maanle ne nee “menli gyɛne dɔɔnwo” mɔɔ bɛnle Yizilayɛma la ɛdɛnla fienemgbole wanaanwo ne anu ekyii wɔ mekɛ mɔɔ bɛvi Yigyibiti bɛlɛkɔ Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne azo la. (Ɛzɛ. 12:38; Dit. 8:15) Mana ne vonlonle menli gyɛne dɔɔnwo ne nee Yizilayɛma dɔɔnwo, na bɛ muala bɛdendɛle bɛ nzo abo. (Nɔm. 11:4-6) Menli ne ati akunlu rale aleɛ mɔɔ ɛnee bɛdi wɔ Yigyibiti la azo. Kɛmɔ menli ne maanle Mosisi anwo hyelele ye la ati, ɔdele nganeɛ kɛ ɔwɔ kɛ ɔdaye a ɔkpondɛ nane ɔmaa menli ne di a.—Nɔm. 11:13, 14.
5-6. Duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi kɛzi menli gyɛne ne lile Yizilayɛma dɔɔnwo adwenle la anu a?
5 Ɔda ali kɛ anyezɔlɛ mɔɔ menli gyɛne dɔɔnwo ne anla ye ali la hanle Yizilayɛma ne. Saa menli mɔɔ yɛ nee bɛ wɔ la ɛngile ninyɛne nwo anyezɔlɛ anzɛɛ bɛ kunlu ɛndwo mɔɔ Gyihova yɛ maa bɛ la anwo a, bɛ nyɛleɛ ne bahola anyia yɛdayɛ noko yɛ nwo zo tumi. Saa yɛfa yɛ adwenle yɛsie ninyɛne mɔɔ ɛnee yɛlɛ ye dɛba la azo anzɛɛ yɛmaa yɛ nye bolo ninyɛne mɔɔ awie mɔ lɛ la a, ɛhye bie bahola ado yɛ. Noko akee ɔnva nwo kɛzi yɛ tɛnlabelɛ ne de biala la, saa yɛmaa yɛ kunlu dwo yɛ nwo a, yɛ nye balie kpalɛ.
6 Anrɛɛ ɔwɔ kɛ Yizilayɛma ne kakye kɛ Nyamenle ɛha ɛhile bɛ kɛ saa bɛkɔdwu bɛ azɛlɛ fofolɛ ne azo a, bɛbanyia nwonane afoa nu ninyɛne dɔɔnwo. Ɛnee ɛwɔkɛ zɔhane bara nu wɔ Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne azo na tɛ mekɛ mɔɔ bɛlua fienemgbole ne anu la. Zɔhane ala a ɔnle kɛ yɛfa yɛ adwenle yɛsie ninyɛne mɔɔ yɛnrɛnyia ye wɔ ewiade ɛhye anu la azo a, emomu ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ adwenle yɛsie mɔɔ Gyihova ɛbɔ ɛwɔkɛ kɛ ɔbava yeamaa yɛ wɔ ewiade fofolɛ ne anu la azo. Eza yɛbahola yɛadwenledwenle ngɛlɛlera mɔɔ ɔbaboa yɛ yeamaa yɛava yɛ nwo yɛado Gyihova anwo zo kpalɛ la anwo.
7. Duzu ati a yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ Gyihova asa ɛnle ezinra somaa a?
7 Noko bie a ɛtɛdwenle deɛmɔti Nyamenle bizale Mosisi kɛ, “Asoo Gyihova asa le ezinra somaa ɔ?” la anwo. Bie a ɛnee Gyihova ɛlɛboa Mosisi yeamaa yeanwu kɛ tɛ kɛ ɔlɛ tumi kpole ala, emomu eza ɔkola ɔfa Ye tumi ne ɔdi gyima wɔ ɛleka biala. Nyamenle bahola amaa Yizilayɛma anyia nane dɔɔnwo ali ɔnva nwo kɛ bɛwɔ fienemgbole ne akunlu nehane la. Ɔluale “ɛsalɛ mɔɔ tumi wɔ nu nee ɛsalɛ mɔɔ yɛ se la” azo ɔhilele kɛ ɔkola ɔboa ye menli. (Edw. 136:11, 12) Ɔti saa yɛkɔ sɔnea nu a, ɔnle kɛ yɛmaa yɛ adwenle nu yɛ yɛ kesee kɛ Gyihova asa badwu yɛdayɛ noko yɛ nwo zo.—Edw. 138:6, 7.
8. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyɛ nvonleɛ ko ne ala mɔɔ menli dɔɔnwo yɛle wɔ fienemgbole ne anu la bie ɛ? (Eza nea nvoninli ne.)
8 Yeangyɛ, Gyihova maanle bɛ nane; menli ne nyianle nloma bebelebe bie. Noko Yizilayɛma anyɛ Nyamenle mo wɔ nwanwane deɛ ɛhye anwo. Emomu, bɛ nuhua dɔɔnwo yɛle anyebolo. Bɛbɔle ɔ bo nwonlomɔ bɛhyele nloma too ɔhɔdwule nɔsolɛ nu. Gyihova vale “menli mɔɔ lale angomedi atiakunluwɔzo ali la” anwo ɛya na ɔhwenle bɛ nzo. (Nɔm. 11:31-34) Yɛbahola yɛazukoa debie yɛavi neazo zɔhane anu. Ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ amaa yɛanyɛ anyebolo. Saa yɛle sukoavolɛ o, yɛle ehyianli o, ɔwɔ kɛ mɔɔ kyia yɛ kpalɛ la a le kɛ yɛ nee Gyihova nee Gyisɛse banyia agɔnwolɛvalɛ kpalɛ amaa ‘yɛakpondɛ yɛ anwonyia yɛazie anwuma.’ (Mat. 6:19, 20; Luku 16:9) Saa yɛyɛ zɔ a, yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ Gyihova bamaa yɛ sa aha mɔɔ yɛhyia nwo la.
Subane boni a menli dɔɔnwo lale ye ali wɔ fienemgbole ne anu a, na duzu a yɛsukoa yɛfi edwɛkɛ zɔhane anu a? (Nea ɛdendɛkpunli 8)
9. Anwodozo boni a yɛbahola yɛanyia kɛ Gyihova banlea yɛ a?
9 Gyihova lɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbaboa ye menli ɛnɛ. Noko akee, ɛhye ɛngile kɛ yɛ nwo ɛnrɛhyele yɛ anzɛɛ ɛhɔne ɛnrɛhu yɛ ɛlɛ.b Emomu, Gyihova ɛnrɛkpo yɛ ɛlɛ. Ɔbaboa yɛ wɔ yɛ sɔnea ngakyile ne mɔ anu. Amaa yɛade nɔhalɛ edwɛkɛ ɛhye abo la, bie a yɛbahola yɛazuzu tɛnlabelɛ nwiɔ mɔɔ yɛbahola yɛalua zo yɛala ye ali kɛ yɛlɛ anwodozo kɛ Gyihova banlea yɛ la anwo: (1) mekɛ mɔɔ yɛlɛyia ezukoa nwo ngyegyelɛ nee (2) mekɛ mɔɔ yɛlɛdwenle kɛzi yɛbanlea yɛ nwo kenle bie anwo la.
MEKƐ MƆƆ YƐLƐYIA EZUKOA NWO NGYEGYELƐ
10. Ezukoa nwo ngyegyelɛ boni a yɛbahola yɛayia a?
10 Mekɛ mɔɔ ewiade ɛhye ɛlɛbikye ye awieleɛ kpalɛ la, yɛ nye bahola ala kɛ ezukoa nwo bayɛ se kpalɛ. Maanyɛlɛ nu basabasayɛlɛ, konle konle, esiane ngakyile anzɛɛ ewulenzane ngakyile fofolɛ bahola amaa yɛabɔ kakɛ mɔɔ yɛ nye ɛnla anzɛɛ yɛ gyima, yɛ ninyɛne anzɛɛ yɛ awuke avi yɛ sa. Bie a ɔwɔ kɛ yɛkpondɛ gyima fofolɛ wɔ ɛleka mɔɔ yɛde ye kɛkala la anzɛɛ yɛsuzu nwo saa ɔwɔ kɛ yɛ nee yɛ abusua ne tu kɔtɛnla ɛleka fofolɛ amaa yɛahola yɛanlea bɛ a. Duzu a bahola aboa yɛ yeamaa yɛasisi kpɔkɛ mɔɔ kile kɛ yɛlɛ anwodozo wɔ Gyihova anu a?
11. Duzu a baboa wɔ yeamaa wɔagyinla ezukoa nwo ngyegyelɛ nloa a? (Luku 12:29-31)
11 Debie kpalɛ mɔɔ limoa mɔɔ ɔwɔ kɛ ɛyɛ la a le kɛ ɛbaha wɔ ngyegyelɛ ne anwo edwɛkɛ wɔahile Gyihova. (Mrɛ. 16:3) Sɛlɛ ye kɛ ɔmaa wɔ nrɛlɛbɛ mɔɔ ɛhyia nwo amaa wɔasisi kpɔkɛ kpalɛ la na ɔboa wɔ ɔmaa ɛzie ɛ nwo dii amaa wɔandwenledwenle wɔ tɛnlabelɛ ne anwo dɔɔnwo. (Kenga Luku 12:29-31.) Sɛlɛ ye kɛ ɔboa wɔ ɔmaa ɛ kunlu ɛdwo ninyɛne mɔɔ ɛhyia nwo amaa wɔadɛnla ngoane nu la anwo. (1 Tim. 6:7, 8) Yɛ kɛzi ɛbahola wɔagyinla ezukoa nwo ngyegyelɛ nloa kpalɛ la anwo neɛnleanu wɔ yɛ mbuluku ne mɔ anu. Vidio nee edwɛkɛ mɔɔ fale ezukoa nwo ngyegyelɛ nwo mɔɔ wɔ jw.org la ɛboa menli dɔɔnwo.
12. Kpuya boni mɔ a baboa Kilisienenli bie yeamaa yeazi kpɔkɛ mɔɔ ɔbaboa ye abusua ne kpalɛ la a?
12 Bie mɔ nyianle gyima mɔɔ ɔbamaa bɛadu bɛagyakyi bɛ abusua ne ɛkɛ la, noko nzinlii bɛ nuhua dɔɔnwo nwunle ye kɛ bɛanzi kpɔkɛ kpalɛ. Kolaa na wɔahɔyɛ gyima fofolɛ bie la, mmasuzu ezukoa mɔɔ ɛbanyia la ala anwo, emomu suzu kɛzi ɔbaha wɔ abusua ne sunsum nu gyinlabelɛ la anwo. (Luku 14:28) Biza ɛ nwo kɛ: ‘Saa megyakyi me ye anzɛɛ me hu ɛkɛ ne mekɔ a, kɛzi ɔbaha me agyalɛ ne ɛ? Saa metu mekɔ a kɛzi ɔbaha me debiezukoalɛ nee me daselɛlilɛ ɛhɔlɛ ɛ?’ Saa ɛlɛ ngakula a, eza ɔwɔ kɛ ɛbiza ɛ nwo kpuya ɛhye mɔɔ hyia la: ‘Saa me nee me mra ne mɔ ɛnde a, kɛ ɔkɛyɛ na meava “Gyihova folɛdulɛ nee ye ngilehilelɛ” meatete bɛ ɛ?’ (Ɛfɛ. 6:4) Maa kɛzi Nyamenle bu ninyɛne la ɛhile wɔ adenle, na tɛ wɔ mbusuafoɔ anzɛɛ ɛ gɔnwo mɔ mɔɔ bɛmbu Baebolo ngyinlazo la ɔ.c Tony mɔɔ de Asia adɔleɛ la nyianle nwolɛ adenle ngakyile mɔɔ ɔbamaa yeahɔyɛ gyima wɔ maanle gyɛne zo la. Noko mɔɔ ɔyɛle nwolɛ asɔne na ɔ nee ɔ ye zuzule nwolɛ la, ɔzile kpɔkɛ kɛ ɔnrɛhɔ, emomu ye abusua ne batete ninyɛne zo. Akee Tony hanle kɛ: “Menyia nwolɛ adenle meboa menli dɔɔnwo memaa bɛranwu nɔhalɛ ne, yɛɛ yɛ mra ne mɔ noko anye ɛbolo nɔhalɛ ne anu. Yɛ abusua ne ɛranwu kɛ mekɛ ala mɔɔ yɛlɛfa edwɛkɛ mɔɔ wɔ Mateyu 6:33 yɛabɔ yɛ ɛbɛla la, Gyihova banlea yɛ.”
MEKƐ MƆƆ YƐLƐDWENLE KƐZI YƐBANLEA YƐ NWO KENLE BIE ANWO LA
13. Duzu a yɛbahola yɛayɛ ye ɛnɛ amaa yeaboa yɛ yeamaa yɛ sa aha mɔɔ yɛhyia nwo wɔ mekɛ mɔɔ yɛyɛ mgbanyinli la ɛ?
13 Saa yɛlɛdwenle kɛzi yɛ tɛnlabelɛ ne bayɛ wɔ mekɛ mɔɔ yɛyɛ mgbanyinli la anwo a, yemɔ noko bahola ahile kɛzi yɛlɛ Gyihova anu anwodozo la. Baebolo ne maa yɛ anwosesebɛ kɛ yɛyɛ gyima ɛsesebɛ amaa yɛahola yɛanlea yɛ nwo kenle bie. (Mrɛ. 6:6-11) Saa yɛbahola a, ɔbayɛ kpalɛ kɛ yɛbazie ezukoa mɔɔ yɛnyia la bie amaa kenle bie yɛanyia bie yɛanlea yɛ nwo. Nɔhalɛ nu, ezukoa kola maa yɛnyia anwobanebɔlɛ bie mɔ. (Nol. 7:12) Noko akee, ɔnle kɛ yɛmaa ezukoa mɔɔ yɛkulo kɛ yɛnyia la yɛ debie titili wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu.
14. Saa yɛlɛdwenle kɛzi yɛbanyia ezukoa yɛanlea yɛ nwo kenle bie la anwo a, duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛsuzu Hibuluma 13:5 anwo a?
14 Gyisɛse hanle kɛzi nrɛlɛbɛ ɛnle nu kɛ awie baboɔboa ezukoa nloa azie na ɔnrɛyɛ “sukoavolɛ wɔ Nyamenle anyunlu” la. (Luku 12:16-21) Awie biala ɛnze mɔɔ bazi ɛhyema a. (Mrɛ. 23:4, 5; Gye. 4:13-15) Kɛmɔ yɛle Kelaese ɛdoavolɛma la ati, yɛyia ngyegyelɛ fɔɔnwo bie. Gyisɛse hanle kɛ ɔwɔ kɛ yɛnyia ɛhulolɛ kɛ ‘yɛbagyakyi yɛ ninyɛne kɔsɔɔti anzi ɛlilɛ’ na yɛahola yɛayɛ ye ɛdoavolɛma. (Luku 14:33) Alimoa Kilisienema mɔɔ ɛnee wɔ Dwudiya la anye liele nwo kɛ bɛbagyakyi bɛ nwonane afoa nu ninyɛne nzi ɛlilɛ amaa bɛayɛ Gyisɛse ɛdoavolɛma. (Hib. 10:34) Yɛ mekɛ ye azo noko, mediema dɔɔnwo gyima ɛvi bɛ sa ɔluakɛ bɛangulo kɛ bɛbagyinla afoa biala wɔ maanyɛlɛ nu la ati. (Yek. 13:16, 17) Duzu a boale bɛ ɔmaanle bɛholale bɛyɛle zɔ a? Bɛlɛ ɛwɔkɛ ɛhye mɔɔ Gyihova ɛbɔ la anu anwodozo bɔkɔɔ, ɔse: “Menrɛgyakyi wɔ ɛlɛ, yɛɛ menrɛkpo wɔ ɛlɛ.” (Kenga Hibuluma 13:5.) Yɛyɛ biala mɔɔ yɛbahola la yɛsiezie yɛ nwo yɛmaa kenle bie, na saa yɛyia tɛnlabelɛ mɔɔ yɛ nye ɛnla la a, yɛlɛ anwodozo kɛ Gyihova banlea yɛ.
15. Adwenle kpalɛ boni a ɔwɔ kɛ Kilisiene awovolɛ nyia wɔ bɛ mra nwo a? (Eza nea nvoninli ne.)
15 Wɔ amaamuo bie mɔ anu, agyalɛma bodane a le kɛ bɛbawo amaa saa bɛyɛ mgbanyinli a bɛ mra ne mɔ anlea bɛ. Yɛbaha a, agyalɛma ɛhye mɔ bu bɛ mra ne mɔ kɛ asɛɛ bɛle bɛ “pɛnhyɛne nwo ngyehyɛleɛ.” Noko Baebolo ne ka kɛ ɔwɔ kɛ awovolɛ a nea bɛ mra a. (2 Kɔl. 12:14) Nɔhalɛ nu, bie a awovolɛ bahyia moalɛ bie wɔ mekɛ mɔɔ bɛbayɛ mgbanyinli la, na ngakula dɔɔnwo anye die nwo kɛ bɛbaboa bɛ. (1 Tim. 5:4) Noko Kilisiene awovolɛ ze kɛ saa bɛ nye balie kpalɛ a, ɔgyi kɛzi bɛbaboa bɛ mra bɛamaa bɛazonle Gyihova la azo na tɛ kɛ bɛtete bɛ mra ne mɔ amaa bɛaboa bɛ wɔ ezukoa afoa nu kenle bie.—3 Dwɔn 4.
Kilisiene agyalɛma mɔɔ bɔ mɔdenle la fi nrɛlɛbɛ nu suzu Baebolo ngyinlazo nwo wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛsi kpɔkɛ mɔɔ fale bɛ kenle bie nwo la (Nea ɛdendɛkpunli 15)d
16. Kɛ ɔkɛyɛ na awovolɛ atete bɛ mra amaa saa bɛnyi a bɛanyia ezukoa bɛanlea bɛ nwo ɛ? (Ɛfɛsɛsema 4:28)
16 Fa wɔ neazo kilehile ɛ mra ne mɔ maa bɛva bɛ nwo bɛdo Gyihova anwo zo wɔ mekɛ mɔɔ ɛlɛtete bɛ wɔamaa bɛanwu kɛzi bɛbanyia ezukoa bɛanlea bɛ nwo kenle bie la. Maa bɛnwu nvasoɛ mɔɔ wɔ gyima ɛsesebɛ ɛyɛlɛ zo la ɔvi bɛ ngakula nu. (Mrɛ. 29:21; kenga Ɛfɛsɛsema 4:28.) Saa bɛlɛnyi a, boa bɛ maa bɛbɔ mɔdenle wɔ sukulu. Awovolɛ bahola ayɛ neɛnleanu akpondɛ Baebolo ngyinlazo aboa bɛ mra bɛamaa bɛazi nwomazukoalɛ nwo kpɔkɛ kpalɛ. Ɛhye baboa bɛ mra ne mɔ yeamaa bɛahola bɛanlea bɛ nwo na bɛayɛ dɔɔnwo wɔ ɛzonlenlɛ gyima ne anu la.
17. Duzu a yɛbahola yɛamaa yɛ nye ala a?
17 Gyihova azonvolɛ nɔhavoma bahola anyia anwodozo kɛ ɔlɛ tumi nee ɛhulolɛ kɛ ɔbava mɔɔ bɛhyia nwo la yeamaa bɛ. Mekɛ mɔɔ ewiade ɛhye awieleɛ ne ɛlɛbikye kpalɛ la, yɛbahola yɛayia anwodozo mɔɔ yɛlɛ wɔ Gyihova anu la anwo sɔnea. Noko ɔnva nwo mɔɔ ɔbazi la, bɛmaa yɛnyia anwodozo bɔkɔɔ kɛ Gyihova bava ye tumi ne aboa yɛ yeamaa yɛ sa aha mɔɔ yɛhyia nwo la. Yɛbahola yɛamaa yɛ nye ala kɛ ye tumi ɛsalɛ ne nee ɔ sa ne mɔɔ yɛ se la ɛnrɛyɛ ezinra somaa kɛ ɔbadwu yɛ nwo zo.
EDWƐNE 150 Kpondɛ Nyamenle Na Nyia Ngoane
a Nea “Kpuya Mɔɔ Vi Kengavolɛma Ɛkɛ” wɔ October 2023 Ɛzinzalɛ Arane ne anu.
b Nea “Kpuya Mɔɔ Vi Kengavolɛma Ɛkɛ” wɔ September 15, 2014 Ɛzinzalɛ Arane ne anu.
c Nea edwɛkɛ “Awie Biala Ɛnrɛhola Ɛnrɛzonle Menlenlɛ Nwiɔ” wɔ April 15, 2014 Ɛzinzalɛ Arane ne anu.
d NVONINLI NE ANWO NGILENU: Kilisiene agyalɛma bie ɛvɛlɛ bɛ ra bie mɔɔ nee ɔ hu ɛlɛboa Belemgbunlililɛ Asalo ɛzilɛ gyima bie la.