ДОМИНИКАНЫ РЕСПУБЛИКӔ
Ӕмбырдтӕ ӕмӕ къордтӕ гаитиаг креойлаг ӕвзагыл
Хъусын кӕнынц, гаитиаг креойлаг ӕвзагыл чи дзуры, уыдонӕн
Испайнаг ӕвзагыл дзурӕг адӕмӕй бирӕтӕ хорз хабармӕ зӕрдиагӕй байхъусынц. Фӕлӕ, ӕндӕр бӕстӕтӕй чи ӕрлыгъд ӕмӕ ӕндӕр ӕвзагыл чи дзуры, уыдон дӕр хорз хабар сӕ зӕрдӕмӕ айсынц. Сыхаг бӕстӕйы, Гаитийы, сӕйраг ӕвзаг у гаитиаг креойлаг. Ӕмӕ кӕд Доминиканы Республикӕ ӕмӕ Гаитийы ’хсӕн хатт цыдӕртӕ рауайы, уӕддӕр Гаитийы цӕрджытӕй мингӕйттӕ Доминиканы Республикӕмӕ кусынмӕ ӕрцӕуынц, ӕмӕ фӕстаг рӕстӕг сӕ нымӕцыл тынг бирӕ бафтыд.
Бирӕ азты дӕргъы афтӕ уыд, ӕмӕ, гаитиаг креойлаг ӕвзагыл чи дзырдта, уыдонӕй-иу рӕстдзинад базонын кӕй фӕндыд, уыдоны-иу фӕхуыдтой испайнаг ӕмбырдмӕ. Фӕлӕ цӕмӕй сӕ уырнындзинад фидардӕр кодтаид, уый тыххӕй 1993 азы Разамонӕг совет Гваделупӕйы филиалӕн бахӕс кодта, цӕмӕй сӕ территорийы сӕрмагонд пионерты сразӕнгард кодтаиккой Доминиканы Республикӕмӕ ацӕуынмӕ, ӕмӕ дзы гаитиаг креойлаг ӕвзагыл дзурӕг адӕмӕн хъусын кодтаиккой. Уырдӕм ацыд ӕртӕ къайы, сӕ иутӕ уыдысты Барнабе ӕмӕ Жермен Бьябьяни. Барнабе загъта: «Гаитиаг креойлаг ӕвзагыл нӕм уыд ӕрмӕстдӕр иу брошюрӕ. Иннӕ литературӕ та уыд французаг ӕвзагыл, ӕмӕ нӕ алцыдӕр хъуыди гаитиаг креойлаг ӕвзагмӕ тӕлмац кӕнын».
1996 азы январы Игуэйӕ фараст хъусынгӕнӕджы ӕмӕ Санто-Домингойӕ дӕс хъусынгӕнӕджы бафӕндыд баххуыс кӕнын, цӕмӕй гаитиаг креойлаг ӕвзагыл къорд фӕзындаид. Ӕмӕ уӕд уыцы дыууӕ горӕты скодтой къордтӕ, ӕмӕ сӕ фӕстӕдӕр дыууӕ ӕмбырды сырӕзыд. Фӕлӕ цасдӕры фӕстӕ уыцы ӕвзагыл ӕмбырдтӕ нал уыд, уымӕн ӕмӕ гаитиӕгтӕй бирӕты фӕндыд испайнаг ӕвзаг сахуыр кӕнын ӕмӕ испайнаг ӕмбырдтӕм цӕуын. Барнабе загъта: «Уацамындӕн дзуапдӕттӕг хайадӕй ӕфсымӕртимӕ аныхас кодтам, ӕмӕ уынаффӕ рахастам, хуыздӕр кӕй уыдзӕн, гаитиаг креойлаг ӕвзагыл рӕстӕгмӕ куы нал хъусын кӕнӕм».
Ногӕй та гаитиаг креойлаг ӕвзагыл хъусын кӕнынц
2003 азы Разамонӕг совет миссионерты Донг ӕмӕ Глэдис Баркы Доминиканы Республикӕмӕ снысан кодта, цӕмӕй гаитиаг креойлаг ӕвзагыл дзурӕг адӕмӕн хъусын кодтаиккой. Уыдон Игуэйы дыууӕ азы лӕггад кодтой, ӕмӕ сӕ фыдӕбон дзӕгъӕлы нӕ фӕци. 2005 азы 1 июны фӕзынд гаитиаг креойлаг ӕмбырд. Донг Барк, Барнабе Бьябьяни ӕмӕ ма иу миссионер, Стивен Роджерз, ӕнӕхъӕн бӕстӕйыл ӕнӕзивӕгӕй зылдысты ӕмӕ архайдтой, цӕмӕй гаитиаг креойлаг ӕвзагыл ноджы фылдӕр ӕмбырдтӕ фӕзындаид.
Куыст размӕ цыди, ӕмӕ ноджы фылдӕр ӕмбырдтӕ фӕзынд. 2006 азы 1 сентябры фӕзынд гаитиаг креойлаг район, уыди дзы авд ӕмбырды ӕмӕ дыууӕ къорды. Барнабе Бьябьянийы та снысан кодтой районон цӕстдарӕгӕй.
Иннӕ цалдӕр азы дӕргъы ма Доминиканы Республикӕмӕ гаитиаг креойлаг ӕвзагыл хъусын кӕнынмӕ ноджы цалдӕр миссионеры снысан кодтой. Стӕй ма уырдӕм барвӕндонӕй ӕрцыдысты хъусынгӕнджытӕ Америкӕйы Иугонд Штаттӕй, Европӕйӕ, Канадӕйӕ ӕмӕ ӕндӕр бӕстӕтӕй. Цалдӕр ӕфсымӕры снысан кодтой, цӕмӕй ӕрцӕуӕггаг ӕмӕ бынӕттон хотӕ ӕмӕ ӕфсымӕртӕн гаитиаг креойлаг ӕвзаджы курсытӕ ауагътаиккой.
Бирӕтӕм афтӕ фӕкӕсы, ӕмӕ, гаитиаг чи нӕу, фӕлӕ гаитиаг креойлаг ӕвзагыл чи дзуры, уыдон иууылдӕр Йегъовӕйы Ӕвдисӕнтӕ сты
Доминиканы Республикӕйы хъусынгӕнджытӕй бирӕтӕ гаитиаг креойлаг ӕвзаг сахуыр кӕныныл зӕрдиагӕй кӕй архайынц, уый фӕрцы гаитиӕгтӕ хорз хабармӕ хуыздӕр байхъусынц. Хотӕ ӕмӕ сын ӕфсымӕртӕ хорз хабар уыцы ӕвзагыл куы фӕхъусын кӕнынц, уӕд сӕм гаитиӕгтӕ хорз цӕстӕй ракӕсынц, кӕд уыцы дыууӕ адӕмыхатты ’хсӕн цыдӕртӕ рауайы, уӕддӕр. Уыцы ӕвзаг уыйбӕрц хотӕ ӕмӕ ӕфсымӕртӕ сахуыр кодтой, ӕмӕ бирӕтӕм афтӕ фӕкӕсы, ӕмӕ, гаитиаг чи нӕу, фӕлӕ, гаитиаг креойлаг ӕвзагыл чи дзуры, уыдон иууылдӕр Йегъовӕйы Ӕвдисӕнтӕ сты.
Ӕндӕр адӕмыхӕттытӕй чи у, уыцы адӕмыл зӕрдиагӕй кӕй тыхсӕм, уый фӕрцы хорз хабармӕ хуыздӕр байхъусынц. Уый бӕрӕг у, Доминиканы Республикӕйы пионерӕй чи лӕггад кӕны, иу ахӕм хойыл цы хабар ӕрцыд, уымӕй. Уый цыд гаитиаг креойлаг ӕвзаджы курсытӕм. Ӕмӕ иухатт уацамынды фембӕлд, гаитиаг креойлаг ӕвзагыл чи дзырдта, иу ахӕм бинонтыл. Нӕ хо сӕм дыккаг хатт бацыд, цӕмӕй семӕ Библи ахуыр кӕнын райдыдтаид. Уый радзырдта: «Доминиканы Республикӕйы ахӕм ӕгъдау ис, ӕмӕ сылгоймӕгтӕ кӕрӕдзийыл куы сӕмбӕлынц, уӕд кӕрӕдзийы рустӕн апъа кӕнынц. Ӕмӕ уыцы бинонтӕм куы бацыдтӕн, уӕд сылгоймагӕн йӕ русӕн апъа кодтон. Ӕмӕ дын кӕуын куы райдаид. Куы йӕ бафарстон, цы кодтай, зӕгъгӕ, уӕд мын загъта, ацы бӕстӕйы, дам, рагӕй цӕрын, фӕлӕ, дам, мын салам дӕтгӕйӕ никуы ничи апъа кодта».
Йегъовӕ гаитиаг креойлаг ӕмбырдтӕн арфӕ кодта, ӕмӕ сӕ нымӕцыл тынг бирӕ бафтыд. 2009 азы 1 сентябрмӕ бӕстӕйы уыд 23 ӕмбырды ӕмӕ 20 къорды гаитиаг креойлаг ӕвзагыл, ӕмӕ афтӕмӕй фӕзынд дыккаг район. 2011 азы Ӕрымысӕн изӕрмӕ ӕрбацыд бирӕ адӕм, ӕмӕ уый ууыл дзурӕг уыд, организацимӕ нырма бирӕтӕ кӕй ӕрбацӕудзысты. Зӕгъӕм, иу гыццыл горӕты, Рио-Лимпиойы, уыд 11 хъусынгӕнӕджы, фӕлӕ сӕм Ӕрымысӕн изӕрмӕ ӕрбацыд 594 адӕймаджы. Горӕт Лас-Яйяс-де-Виахамӕйы та хъусынгӕнджытӕ ӕппындӕр нӕ уыд, фӕлӕ ӕфсымӕртӕ бацархайдтой, цӕмӕй дзы Ӕрымысӕн изӕр сбӕрӕг кодтаиккой, ӕмӕ сӕм ӕрбацыд 170 адӕймаджы. 2011 азы сентябрмӕ Доминиканы Республикӕйы уыди гаитиаг креойлаг ӕвзагыл дзурӕг 33 ӕмбырды ӕмӕ 21 къорды. Ӕмӕ 2012 азы фӕзынд ӕртыккаг район.
Доминиканы Республикӕйы ӕмӕ Гаитийы филиалтӕ иумӕ архайынц, цӕмӕй ӕфсымӕрты ахуыр кӕной. Ӕнӕус ӕфсымӕртӕн цы скъола уыд, уый гаитиаг креойлаг ӕвзагыл каст фесты фондз къласы, чырыстон бинонтӕн чи уыд, уыцы скъола та – цыппар къласы.
Ахуыр кӕнынц гаитиаг креойлаг ӕвзаг