Luchando pa Pone Fin Na Crimen
“HOBENNAN Ta Bisa cu Aburimentu Ta e Causa Principal di Crímen Hubenil,” un titular den un corant británico principal a declará. “Ta Culpa Pleitu na Cas pa Aumento di Crímen,” un otro a bisa. I un di tres a declará: “Adiccion ‘Ta Hiba na Miles di Crímen.’” E revista Philippine Panorama a calculá cu 75 porciento di tur crímen violento na Manila a ser cometé dor di abusadornan di droga.
Otro factornan tambe por contribuí na hiba hende na comportacion criminal. “Pobresa lado a lado cu gran rikesa” ta unu cu e inspector-general di polis di Nigeria a referí na dje. Tambe a mencioná presion di otro hóbennan i poco perspectiva pa haña trabou, e ausencia di frenonan legal fuerte, e colapso general di balornan di famia, e falta di respet pa autoridad i ley, i e violencia excesivo den película i videonan.
Un otro factor ta cu hopi hende no ta pensa mas cu crímen no ta bale la pena. Un sociólogo n’e Universidad Bologna na Italia a remarcá cu durante un periodo di hopi aña, “e cantidad di ladronicia raportá a aumentá, miéntras cu e cantidad di personanan condená pa ladronicia a baha.” El a nota cu “e proporcion dje cantidad di condenanan compará cu e cantidad total di ladronicianan raportá a baha drásticamente for di 50 pa 0,7 porciento.”
Tristu pero berdad ta e palabranan di The New Encyclopædia Britannica: “Aumento den crímen ta parce di ta un rasgo di tur sociedad moderno industrialisá, i no por demostrá cu un desaroyo den ley of penologia tabatin un impacto significante riba e problema. . . . Pa un sociedad moderno urbanisá, den cua crecementu económico i éxito personal ta balornan dominante, no tin motibu pa suponé cu e grado di crímen lo no sigui aumentá.”
E Punto di Bista Aki Ta Muchu Negativo?
Di berdad e situacion ta asina malu? No ta asina cu algun lugá ta informá un reduccion den crímen? Ta berdad, algun ta informá esei, pero estadísticanan por ta engañoso. Por ehempel, a ser informá cu crímen na Filipínas a baha cu 20 porciento despues cu a introducí un prohibicion legal pa poseé scopet. Pero Asiaweek a splica cu un funcionario ta kere cu ladronnan di auto i atracadornan di banco a stop di horta auto i atracá banco i a “pasa over na cometé secuestro.” Ménos robo di banco i hortamentu di auto a baha e casonan total di crímen, pero e reduccion aki a perde hopi di su nificacion en bista di un aumento di cuater biaha mas tantu secuestro!
Dunando un reportahe tocante Hungria, e revista HVG a skirbi: “Compará cu e promé mitar di 1993, e cifranan di crímen a baha cu 6,2 porciento. Loke polis a lubidá di mencioná ta, cu e reduccion . . . ta principalmente debí na cambionan administrativo.” Nan a subi e nivel monetario di casonan di ladronicia, fraude of vandalismo cu a ser registrá anteriormente cu 250 porciento. Di manera cu crímennan na propiedadnan cu a enbolbé balornan mas abou cu e nivel aki no a ser registrá mas. Ya cu crímennan na propiedadnan ta forma tres-cuart di tur crímen den e pais, e reduccion apénas tabata berdadero.
Ta berdad cu ta difícil pa yega na cifranan exacto di crímen. Un motibu ta cu hopi crímen—kisas te cu 90 porciento den cierto categorianan—no ta ser raportá. Pero argumentá tocante si crímen a baha of a subi ta eigenlijk irelevante. Hende ta anhelá pa crímen ser eliminá, no solamente reducí.
Gobiernunan Ta Purbando
Un investigacion di Nacionnan Uní na 1990 a revelá cu e paisnan mas altamente desaroyá ta gasta un promedio di 2 pa 3 porciento di nan presupuesto anual na control di crímen, miéntras cu paisnan den desaroyo ta gasta asta mas, un promedio di 9 pa 14 porciento. Den algun lugá e prioridad ta pa aumentá e tamaño dje cuerpo policial i pa suministr’é cu mihó ekipo. Pero e resultadonan ta mixto. Algun ciudadano húngaro ta keha: “Nunca tin suficiente polis pa gara e criminalnan, pero semper tin suficiente pa gara violadornan di tráfico.”
Recientemente hopi gobiernu a haña ta necesario pa pasa leynan criminal mas estricto. Por ehempel, e revista Time ta bisa cu ya cu “secuestro ta aumentando na tur parti di Latinoamérica,” e gobiernunan einan a reaccioná cu leynan cu ta “vigoroso pero tambe ineficas. . . . Pasa leynan ta un cos,” e ta admití, “aplicá nan ta un otro.”
Ta ser calculá cu na Gran Bretania mas cu 100.000 programa di vigilancia di bario, cubriendo por lo ménos cuater miyon cas, a existí na 1992. A implementá programanan similar na Australia meimei di añanan ’80. Nan meta, segun e Instituto Australiano di Criminologia, ta pa reducí crímen “dor di concientisá e ciudadanonan pa cu siguridad público, dor di mehorá e actitud i comportacion di residentenan den raportá crímen i sucesonan sospechoso den e becindario i dor di reducí e chens di bira víctima di crímen cu e yudansa di marca propiedad i instalá artefactonan di siguridad eficas.”
Den algun lugá ta usa un sistema di television circuito cerá pa conectá warda di polis cu establecimentunan comercial. Polis, banconan i tiendanan ta usa cámaranan di video como un medio pa impedí crímen of como un manera pa identificá kibradornan di ley.
Na Nigeria polis tin puntonan di chekeo riba careteranan principal den un esfuerso pa capturá atracadornan i secuestradornan di auto. Gobiernu a lanta un ‘task force’ pa actonan ilegal den negoshi pa combatí fraude. Comiténan pa bon relacion entre polis i comunidad cu ta consistí di lidernan di bario ta informá polis di actividadnan criminal i di hende cu ta parce sospechoso.
Esnan cu bishitá Filipínas ta nota cu generalmente no ta laga casnan sin un hende pa vigil’é i cu hopi hende tin cachó pa cuida cas. Negoshantenan ta empleá guardianan di siguridad privá pa protehá nan negoshinan. Artefactonan contra robo di autonan ta bende bon. Hende cu por permití nan mes e luho ta bai biba den residencianan of condominionan altamente sigurá.
E corant di Londen The Independent a comentá: “Segun cu ciudadanonan ta perde confiansa den e sistema legal, cada bes mas nan ta organisá e defensa di nan mes comunidad.” I mas i mas hende ta armando nan mes. Na Merca, por ehempel, ta ser calculá cu un di cada dos cas tin por lo ménos un scopet.
Constantemente gobiernunan ta desaroyando métodonan nobo pa combatí crímen. Pero V. Vsevolodov, dje Academia di Asuntunan Interior na Ucrania, ta señalá cu segun fuentenan di Nacionnan Uní, tin asina tantu hende cu talento cu ta hañando “métodonan único pa hiba a cabo actividad criminal” cu no por mantené al dia “e entrenamentu dje personal cu ta imponé ley.” Criminalnan astuto ta hinca cantidadnan inmenso di placa labá bek den negoshi i servicionan social, ta mescla nan mes den sociedad i “ta adkirí posicionnan haltu pa nan mes den sociedad.”
Perdiendo Confiansa
Den algun pais mas i mas hende asta a cuminsá kere cu gobiernu mes ta parti dje problema. Segun Asiaweek e lider di un grupo anticrímen a bisa: “Rond di 90% dje sospechosonan cu nos ta arestá ta of polis of militarnan.” Sea cu esei ta cierto of no, informenan manera esaki a hiba un legislador na comentá: “Si esnan cu a hura pa tene e ley na haltu mes ta e kibradornan di ley, nos sociedad ta den problema.”
Escándalonan di corupcion cu ta enbolbé funcionarionan haltu a dal gobiernunan un sla duru den diferente parti di mundu, kibrando e confiansa dje ciudadanonan mas ainda. Ademas di perde fe den e abilidad di gobiernu pa frena crímen, awor hende ta cuestioná si gobiernu tin e determinacion pa haci esei. Un educador a puntra: “Con e autoridadnan aki por combatí crímen awor, si nan mes ta hincá te na nan nek den dje?”
Gobiernunan ta bin i gobiernunan ta bai, pero crímen ta keda. Sin embargo, tin un tempu den futuro cercano den cua crímen lo no existí mas!
[Plachinan na página 7]
Cosnan pa impedí crímen: Cámara i monitor di television sistema circuito cerá, porta di heru cu ta baha i un bewaker cu cachó entrená
[Plachi na página 8]
Crímen ta haci hende bira prizonero den nan mes cas