E Colegialnan—Studio di Bijbel A Haci Nan Diferente
Bo a yega di tende dje colegialnan?
E grupo religioso hulandes chikitu aki di siglo 17 tabata diferente for dje iglesianan convencional dje tempu ei. Con asina, i kico nos por siña for di nan? Pa nos haña sa, laga nos bai bek den tempu.
NA 1587, Jacobo Arminio (of Jacob Harmensen) a yega e stad Amsterdam. Dor cu su curriculum vitae tabata impresionante, e no tabatin problema pa haña trabou. Na edad di 21 aña el a gradua n’e universidad di Leiden na Hulanda. Despues di esei, el a pasa seis aña na Suisa, studiando teologia bou di direccion di Théodore de Bèze, sucesor dje reformadó protestant, Johannes Calvijn. No ta nada straño cu e protestantnan di Amsterdam tabata contentu pa nombra Arminio di 27 aña como un di nan dominan! Pero, un par di aña despues, hopi miembro dje iglesia a haña duele cu nan a tuma e decision aki. Di con?
E Cuestion di Predestinacion
Djis despues cu Arminio a bira domi, a surgi tension entre e protestantnan di Amsterdam tocante e doctrina di predestinacion. E doctrina aki tabata e esencia di calvinismo, pero algun miembro di iglesia tabata pensa cu un Dios cu a predestiná salbacion pa algun hende i condenacion pa otronan tabata cruel i inhustu. Calvinistanan a spera cu Arminio, siendo un disipel di Bèze, lo a corigí esnan cu tabata contra e doctrina. Sin embargo, en bes di esei, Arminio a apoyá e oponentenan, loke a confundí e calvinistanan. Pa 1593, e disputa a bira asina cayente cu el a dividí e protestantnan den dos grupo: esnan cu a apoyá e doctrina i esnan cu a rechas’é, esta, esnan moderá.
Denter di un par di aña, e disputa local aki a resultá den kiebro nacional entre e protestantnan. Finalmente, na november 1618, e situacion tabata di tal forma cu el a hiba na un confrontacion. E calvinistanan, apoyá p’e ehército i opinion público, a yama e oponentenan (n’e tempu ei yamá remonstranta) pa un concilio nacional, e Sinodo Protestant di Dordrecht. Na fin dje reunion tur e ministernan remonstrant mester a scoge: Firma un promesa cu nan lo no predicá nunca mas, of nan tin cu bandoná e pais. Mayoria a scoge pa ser exiliá. E calvinistanan estricto a ocupá e lugá cu e pastornan remonstrant a laga atras, i nan a triunfá. Of a lo ménos esei e sinodo a spera.
Nacementu i Crecementu dje Colegialnan
Mescos cu tur otro caminda, e congregacion di remonstrant n’e pueblo Warmond, cerca di Leiden, tambe a perde su domi. Sin embargo, diferente for di otro caminda, e congregacion no a aceptá un reemplasante cu e sinodo a aprobá. Ademas, ora un minister remonstrant a risca su bida dor di bolbe Warmond na 1620 pa cuida e congregacion, algun miembro dje congregacion a rechas’é tambe. E miembronan aki a cuminsá tene nan reunionnan religioso na secreto sin yudansa di ningun clero. Despues, nan a yama e reunionnan ei colegio i esnan cu a asistí, colegial.
Aunke e colegialnan a bini na existencia mas debí na circunstancia cu pa motibu di principio, un bes e situacion ei a cambia. Un miembro dje congregacion, Gijsbert van der Kodde, a pretendé cu dor di reuní sin supervision di clero, e grupo tabata actua mas conforme cu Bijbel i e sistema di cristiannan di promé cu e iglesianan convencional. El a bisa cu e clase di clero a ser inventá despues di morto dje apostelnan pa crea trabou pa hombernan cu no kier a siña un ofishi.
Na 1621, Van der Kodde i miembronan cu a pensa mescos cuné a muda nan reunionnan p’e stad bisiña Rijnsburg.b I algun aña despues, ora persecucion religioso a cambia pa tolerancia, e reunionnan dje colegialnan a haña fama den henter e pais i esei a atraé “para for di diferente neshi,” segun historiadó Siegfried Zilverberg. Tabatin remonstrant, miembro dje sectanan menonita, socinista, i asta teólogo. Algun tabata cunukero. Otronan tabata poëta, imprimidó, dokter i negoshante. E filósofo Spinoza (Benedictus de Spinoza) i e pedagogo Johann Amos Comenius (of Jan Komenský), i tambe e famoso pintor Rembrandt van Rijn a simpatisá cu e movementu aki. E ideanan diferente di e hendenan deboto aki tabatin influencia riba e desaroyo dje creencianan dje colegialnan.
Despues di 1640, e grupo dinámico aki a crece masha lihé mes. Nan colegionan a expandé masha lihé na Rotterdam, Amsterdam, Leeuwarden i otro stadnan. Profesor di historia Andrew C. Fix ta mustra cu entre e añanan 1650 i 1700, “e colegialnan . . . a crece bira un dje forsanan religioso cu mas importancia i influencia na Hulanda di siglo 17.”
Creencianan dje Colegialnan
Siendo cu razonamentu, tolerancia, libertad di expresion tabata rasgonan sobresaliente dje movementu colegial, colegialnan individual tabata liber pa ehercé creencianan diferente. Tog, algun conviccion cu nan tabatin en comun tabata uni nan. Por ehempel, tur colegial tabata duna balor n’e importancia di studio personal di Bijbel. Un colegial a skirbi cu, cada miembro mester “investigá pa su mes i no ta siña conocé Dios via un otro persona.” I nan a hacié tambe. Segun e historiadó di iglesia di siglo 19, Jacobus C. van Slee, e colegialnan tabatin mas conocimentu di Bijbel cu otro gruponan religioso dje tempu ei. Asta nan oponentenan a elogiá e colegialnan pa nan abilidad di usa Bijbel.
Sin embargo, mas e colegialnan a studia Bijbel, mas nan a desaroyá conviccionnan cu a diferenciá for di esnan cu iglesianan convencional a kere den dje. Fuentenan cu ta data for di siglo 17 pa siglo 20 ta describí algun di nan creencianan:
E Iglesia di Promé. Na 1644, e colegial i teólogo Adam Boreel a skirbi cu ora e iglesia di promé a cuminsá enbolbé su mes den política tempu di emperador Constantino, el a kibra su pacto cu Cristo i el a perde inspiracion di spiritu santu. El a agregá cu esei a pone cu siñansa falsu a multiplicá i a sigui te den su dia.
E Reformacion. E reformacion di siglo 16 cu Luther, Calvijn i otronan a dirigí no a reformá e iglesia suficiente. En bes di esei, segun e dirigente colegial i dokter, Galenus Abrahamsz (1622-1706), e reformacion a haci e situacion religioso pió dor cu el a causa pleitu i odio. Un reformacion berdadero mester cambia curason, i e reformacion no a haci esaki.
Iglesia i Clero. E iglesianan convencional ta corupto, mundano i sin autoridad divino. Ken cu ta tuma religion na serio, lo haci bon di bandoná e iglesia na cua e ta pertenecé p’e no tuma parti den su picánan. E ofishi di clero, segun e colegialnan, ta contrario na e Scritura i “dañino p’e bienestar spiritual dje congregacion cristian.”
Reino i Paradijs. Un dje fundadónan dje colegio na Amsterdam, Daniel de Breen (1594-1664), a skirbi cu e Reino di Cristo no tabata un reino spiritual cu ta biba den un persona su curason. Maestro Jacob Ostens, un colegial na Rotterdam, a bisa cu “e patriarcanan a mira padilanti na promesanan terenal.” Asina tambe, colegialnan tabata spera e dia den cua e tera lo a ser transformá den un paradijs.
Trinidad. Algun dirigente colegial, bou di influencia di creencianan socinista, a rechasá trinidad.c Por ehempel, Daniel Zwicker (1621-78) a skirbi cu cualkier doctrina cu no ta cuadra cu razonamentu, manera esun di trinidad, tabata “imposibel i falsu.” Na 1694 nan a publicá un version di Bijbel cu e colegial Reijnier Rooleeuw a traducí. El a traducí e último parti di Juan 1:1: “I e palabra tabata un dios” contrario cu e traduccion ortodox: “I e palabra tabata Dios.”d
Reunionnan Semanal
Aunke e colegialnan no tabata di acuerdo den tur nan creencianan, den diferente stad nan colegionan tabata funcioná casi similar. Historiadó Van Slee ta informá cu na principio dje movementu colegial, casi nunca nan no tabata prepará reunionnan di antemano. E colegialnan a pensa cu a base dje palabranan di apostel Pablo relacioná cu e necesidad pa “profetisá,” tur miembro masculino por a dirigí su mes n’e colegio libremente. (1 Corintionan 14:1, 3, 26) Como resultado, hopi biaha nan reunionnan tabata dura te lat den anochi i algun hende cu a asistí tabata pega “soño profundo.”
Despues, e reunionnan a bira mas organisá. E colegialnan a reuní no solamente riba diadomingo sino tambe den siman anochi. Pa haci posibel cu e orador i e congregacion por a prepará di antemano pa tur reunion dje aña ei, tabatin un lista imprimí riba cua tabatin tantu e versículonan di Bijbel cu lo ser tratá, como e inicialnan dje oradornan. Despues cu a habri e reunion cu cantica i oracion, un orador tabata splica e versículonan di Bijbel. Ora e caba, e tabata pidi e hombernan pa duna nan opinion tocante e tópico cu el a caba di considerá. Anto e segundo orador tabata duna aplicacion dje mésun versículonan. Nan tabata cera e reunion cu oracion i cantica.
E colegialnan den e pueblo di Harlingen den e provincia di Friesland, tabatin un manera sobresaliente pa pone nan reunionnan cana manera a programá. Un orador cu a bai overtime mester a paga un boet chikitu.
Asambleanan Nacional
E colegialnan a sinti tambe e necesidad pa tene reunionnan mas grandi. P’esei, cuminsando na 1640, dos bes pa aña (den lente i zomer), colegialnan for di henter e pais a biaha bai Rijnsburg. Segun historiadó Fix, dor dje reunionnan grandi aki, nan por “a cera conocí cu idea, sintimentu, creencia i actividadnan di nan rumannan for di tur parti.”
Algun dje colegialnan bishitante a huur kamber for dje habitantenan dje pueblo miéntras cu otronan a keda den e Groote Huis, of Cas Grandi, un mansion di 30 kamber cu tabata propiedad dje colegialnan. Einan nan tabata sirbi cuminda pa grupo di 60 pa 70 persona. Despues di cena, bishitantenan por a keiru den e hofi grandi pa disfrutá di ‘Dios su creacion, un combersacion trankil of di un momento pa meditá.’
Aunke hopi colegial no a haña cu bautismo ta necesario, hopi a bautisá. Pues, bautismo a bira un aspecto dje reunionnan grandi. Historiadó Van Slee ta bisa cu normalmente e ceremonia a tuma lugá diasabra mainta. Despues di cantica i oracion a sigui un discurso basá riba e necesidad di bautismo. Anto e orador ta invitá adultonan cu kier a bautisá pa haci confesion di nan fe, cu palabranan manera: “Mi ta kere cu Jesucristo ta Yu dje Dios bibu.” Despues cu finalisá e discurso cu oracion, tur presente tabata cana bai n’e pisina pa bautismo i nan tabata wak homber i muher hinca rudia den e pisina pa asina e awa yega na nan scouder. Anto esun cu ta bautisá nan tabata manda cabes dje creyente nobo poco-poco dilanti i mand’é bou di awa. Despues dje ceremonia, tur persona tabata bolbe tuma asiento pa scucha un otro discurso.
Diasabra atardi 5’or, e reunion a cuminsá cu un lesamentu corticu di Bijbel, cantica i oracion. Pa haci sigur cu semper tabatin un orador disponibel, beurt pa beurt, e colegionan di Rotterdam, Leiden, Amsterdam i Noord-Holland a percurá pa oradornan pa tur asamblea. Diadomingo mainta a ser reservá pa celebrá e Cena di Señor. Despues di un discurso, oracion i cantica, hende homber i despues hende muher tabata tuma for dje pan i biña. Diadomingo anochi tabatin mas discurso, i dialuna mainta tur hende a bini huntu p’e discurso di conclusion. Van Slee ta remarcá cu mayoria discurso duná n’e congresonan aki tabata práctico, poniendo mas énfasis riba aplicacion cu riba splicacion.
E pueblo di Rijnsburg tabata gusta pa ta anfitrion dje congresonan aki. Un observadó di siglo 18 a skirbi cu e fluho di stranhero a gasta un gran cantidad di cen einan, i esaki a generá un bon entrada p’e pueblo. Ademas, despues dje congreso, e colegialnan a haci un donacion di cen n’e pobernan di Rijnsburg. Sin duda, e pueblo a sinti falta dje reunionnan aki ora nan a stop na 1787. Despues di esei, e movementu colegial a disparcé. Di con?
Di Con Nan A Disparcé
Pa fin di siglo 17, a surgi un disputa tocante importancia di razonamentu den religion. Algun colegial tabata pensa cu razonamentu humano mester a haña prioridad riba revelacion divino, pero otronan no tabata di acuerdo. Cu tempu, e disputa a dividí henter e movementu colegial. Ta te despues cu e apoyadónan principal na tur dos banda dje disputa a muri, e colegialnan a uni atrobe. Sin embargo, historiadó Fix ta remarcá cu despues dje kiebro aki, e movementu “no tabata mescos nunca mas.”
E tolerancia cu a sigui aumentá den iglesianan protestant di siglo 18 a contribuí na e deterioro dje colegialnan. Segun cu e sociedad a bai aceptá e principionan di razonamentu i tolerancia dje colegialnan na un escala mas grandi, “e loke na un tempu tabata un lus solitario den tempu di colegialismo a disolvé den lus briyante dje época di Iluminacion.” Pa fin di siglo 18, e menonitanan i otro gruponan religioso a absorbá mayoria colegial.
Ya cu e colegialnan no tabatin e meta pa logra unidad di pensamentu den nan movementu, e cantidad di punto di bista diferente tabata mas of ménos mes tantu cu e cantidad di colegial. Nan a reconocé esaki, i p’esei nan no a pretendé di ta “uní . . . den e mésun forma di pensa,” manera apostel Pablo a urgi pa cristiannan ta. (1 Corintionan 1:10) Sin embargo, n’e mésun tempu, e colegialnan a mira padilanti n’e tempu ora creencianan fundamental cristian, manera unidad di pensamentu, lo a bira realidad.
Teniendo na cuenta e echo cu den tempu dje colegialnan conocimentu berdadero no a abundá ainda, tog nan a pone un excelente ehempel cu hopi religion por tuma nota di dje awe. (Compará cu Daniel 12:4.) E énfasis cu nan a pone riba e necesidad pa studia Bijbel tabata na armonia cu e conseho di apostel Pablo: “Haci sigur di tur cos.” (1 Tesalonicensenan 5:21) For di studio personal di Bijbel, Jacobo Arminio i otronan a siña cu algun doctrina i prácticanan religioso cu hende a tene su mes na dje pa hopi tempu no tin ningun base bíblico. Ora nan a realisá esaki, nan tabatin e curashi pa ser diferente for di religion convencional. Abo lo a haci mescos?
[Nota]
a Na 1610 e oponentenan a manda un protesta oficial p’e gobernantenan hulandes. Despues di esei, hende a yama nan remonstrant (hende cu ta protestá).
b Pa motibu dje sitio aki, nan a yama e colegialnan rijnsburgers tambe.
c Mira ¡Despertad! di 22 di november 1988, página 19, “E Socinistanan—Pakico Nan A Rechasá Trinidad?”
d Het Nieuwe Testament van onze Heer Jezus Christus, uit het Grieksch vertaald door Reijnier Rooleeuw, M.D. (E Testament Nobo di Nos Señor Jesucristo, traducí for di griego dor di dokter Reijnier Rooleeuw.)
[Plachi na página 24]
Rembrandt van Rijn
[Plachi na página 26]
Warmond, pueblo unda colegialnan a principiá, i riu De Vliet caminda bautismo a tuma lugá
[Rekonosementu pa Potrèt na página 23]
Fondo: Cortesia di American Bible Society Library, New York