BIBLIOTEKA ONLINE Watchtower
Watchtower
BIBLIOTEKA ONLINE
Papiamentu (Kòrsou)
  • BEIBEL
  • PUBLIKASHON
  • REUNION
  • g98 8/5 pág. 6-11
  • E Beneficionan di Selvanan di Yobida

No tin vidio disponibel pa esaki.

Despensa, tin un problema pa habri e vidio.

  • E Beneficionan di Selvanan di Yobida
  • Spièrta!—1998
  • Suptema
  • Informashon Similar
  • Un Selva Manera Ningun Otro
  • Cuminda, Aire Frescu i Remedi
  • “Nos Lo Conserbá Solamente Loke Nos Ta Stima”
  • E Destruccion di Selvanan di Yobida
    Spièrta!—1998
  • Nos Selvanan di Yobida Lo Sobrebibí?
    Spièrta!—1998
  • Mondi
    Spièrta!—2023
Spièrta!—1998
g98 8/5 pág. 6-11

E Beneficionan di Selvanan di Yobida

NA 1844, e erudito riba tereno di idioma griego Konstantin von Tischendorf, a haña 129 blachi di un manuscrito antiguo den un baki di sushi den un monasterio. Tischendorf a coge e blachinan preciosísimo aki bai cuné, i awor nan ta forma parti dje Codex Sináitico, un dje manuscritonan bíblico mas famoso di mundu.

E tesoro ei a ser rescatá na tempu. Masha poco biaha e selvanan di yobida ta asina afortuná, i hopi bes hende ta ignorá nan berdadero balor. Tur aña durante e temporada di secura, miles di candela cu ranchero i cunukero ambulante ta pega, ta lusa e shelu tropical. Al Gore, awor vicepresidente di Merca, kende a mira un candela asina den e region di Amazona, a bisa: “E destruccion ta increibel mes. E ta un dje gran tragedianan den historia.”

Masha poco bes nos ta kima un cos cu nos sa cu ta balioso. E tragedia dje selvanan di yobida ta cu nan ta ser destruí promé cu nos capta cuantu balor nan tin, promé cu nos comprendé nan funcion i asta promé cu nos sa kico nan ta contené. Pega un selva di yobida na candela ta mescos cu kima un biblioteca pa calentá un cas, sin chek e contenido dje bukinan.

Den e último añanan, científiconan a cuminsá studia e “bukinan” aki, e inmenso mangasina di informacion cu e selvanan di yobida ta contené. Nan ta contené informacion fasinante.

Un Selva Manera Ningun Otro

Na 1526 e cronista spañó Gonzalo Fernández de Oviedo a sclama: “E palunan dje islanan antiano aki ta algu cu bo no por splica, di hopi cu nan ta.” Cincu siglo despues su evaluacion ta válido ainda. “E selva di yobida,” autor Cynthia Russ Ramsay ta skirbi, ta “e ecosistema mas diversificá, mas complicá i ménos comprendí riba tera.”

Biólogo tropical Seymour Sohmer ta declará: “Nunca nos mag perde for di bista cu nos sa masha poco of nada mes di e manera con mayoria selva tropical húmedo ta hincá den otro i con nan ta funcioná, pa no papia mes di e especienan cu nan ta contené.” E inmenso cantidad di especie i e complehidad di nan relacion cu otro ta haci e tarea dje investigadónan unu intimidante.

Un selva di clima templá lo por contené un man yen di especie di palu pa hectar. Na otro banda, mitar hectar di selva di yobida por ta mantené mas cu 80 diferente especie, maske e cantidad total di palu pa hectar ta como promedio solamente un 700. Ya cu ta un tarea agotador i cuidadoso pa clasificá tantu diversidad asina, a analisá masha poco pidanan mas grandi cu un hectar di selva di yobida. Sin embargo, esnan cu a ser analisá a duna resultadonan sorprendente.

E surtido inmenso di palu ta duna un cantidad incontabel di habitat n’e gran cantidad di residente di selva, hopi mas cu hende a yega di pensa. E Academia Nacional di Ciencia na Merca ta bisa cu un área típico di 10 kilometer cuadrá di selva di yobida bírgen lo por contené te cu 125 diferente especie di mamífero, 100 especie di reptil, 400 especie di para i 150 especie di barbulètè. Pa haci un comparacion: Norteamérica den su totalidad tin of ta ricibí bishita di ménos cu 1.000 especie di para.

Aunke por haña algun dje miriada di especienan di mata i animal den un área extenso di selva di yobida, otronan ta limitá na solamente un solo lomba di ceru. Esei ta loke ta haci nan asina vulnerabel. Pa ora cu kapdónan a caba di rosa un lomba di ceru na Ecuador algun aña pasá, 90 especie di mata nativo dje region a bai den extincion.

En bista di tragedianan asina, United States Interagency Task Force on Tropical Forests ta spierta: “E comunidad di nacionnan mester lansa rápidamente un plan di accion acelerá i coordiná riba e problema si nos kier protehá e recursonan aki cu hende a balotá mashá i cu probablemente no por ser reemplasá, for di destruccion total na comienso dje próximo siglo.”

Pero nos lo por puntra: Acaso e recursonan natural aki ta asina balioso? E destruccion dje selva di yobida lo afectá nos bida hopi?

Cuminda, Aire Frescu i Remedi

Bo ta cuminsá bo dia cu un tayó di cornflakes, kisas un webu herebé i un kop’i kofi cayente? Si ta asina, bo ta beneficiando indirectamente dje selvanan tropical. E maishi, e bonchi di kofi, e galiña cu a pone e webu, i asta e baca cu a producí e lechi, nan tur tabatin nan orígen den e fauna i flora dje selva tropical. Maishi a bini originalmente di Sur América, kofi di Etiopia, galiñanan doméstico dje Gallus gallus asiático i e bacanan cu ta duna lechi ta desendé dje banteng di zuidoost Asia cu ta den peliger di extincion. “Un total di 80 porciento di loke nos ta come tin su orígen den Trópico,” e buki Tropical Rainforest (Selva di Yobida Tropical) ta splica.

Hende no por djis bira lomba pa e orígen di su suministro di cuminda. Tantu cultivo como animal por bira débil ora rasa nan muchu cu e mésun sorto. E selva di yobida, cu su inmenso coleccion di especie, por suministrá e variedad genético necesario pa fortificá e mata of animalnan aki. Por ehempel, e botánico mexicano, Rafael Guzmán, a descubrí un especie nobo di yerba cu ta famia di maishi. Su descubrimentu a entusiasmá cunukeronan, pasobra e yerba aki (Zea diploperennis) ta resistente contra cincu dje shete malesanan principal cu ta caba cu cosecha di maishi. Científiconan ta spera di usa e especie nobo aki pa desaroyá un sorto di maishi cu ta resistí malesa.

Na 1987, e gobiernu mexicano a protehá e lomba di ceru caminda e maishi shimaron aki ta crece. Pero dor cu asina hopi parti di selva ta ser destruí, sin duda especienan baliosísimo manera esaki ta bai perdí, asta promé cu a descubrí nan. Den e selvanan di zuidoost Asia, tin vários especie di baca di mondi cu lo por fortalecé e rasa dje bacanan doméstico. Pero tur e especienan aki ta na rand di extincion pa motibu dje destruccion di nan habitat.

Aire frescu ta mes importante cu e cuminda cu nos ta come. Manera cualkier hende cu ta gusta dal un bon caná dor di selva por a ripará, palunan ta haci e trabou baliosísimo di yena e atmósfera di nobo cu oxígeno. Pero ora kima nan, kooldioxide i koolmonoxide ta loke nan ta manda den aire. Ambos gas ta causa problema.

Algun hende ta calculá cu actividad humano ya caba a dòbel e cantidad di kooldioxide den e atmósfera di tera. Aunke hende ta pensa cu polucion industrial ta e mayor culpabel, ta parce cu e kimamentu di selva ta responsabel pa mas cu 35 porciento di tur kooldioxide mandá den atmósfera. Una bes e kooldioxide ta den atmósfera, e ta crea e asina yamá efecto di broeikas, loke, segun hopi científico, lo causa aumento grave den temperatura dje planeta.

Koolmonoxide ta pió ainda. E ta un dje ingredientenan mortal principal hañá den e smog, e neblina contaminá cu huma, cu ta e plaga di suburbionan di stad. Pero investigadó James Greenberg a keda asombrá di haña “mes tantu koolmonoxide den e aire riba e selvanan di Amazona cu den e aire riba e suburbionan na Merca.” E kimamentu descabeyá dje selvanan di Amazona a contaminá net e atmósfera cu e palunan tabata diseñá pa limpia!

Ademas di ta un fuente di cuminda i aire frescu, e selva di yobida por ta un berdadero kashi di remedi. Un cuart di tur e remedinan cu dokternan ta prescribí ta derivá di matanan cu ta crece den selvanan tropical. Dje selvanan di yobida montañoso den Andes ta bini kinina, e remedi contra malaria. Dje region di Amazona, curare, usá como relahante pa músculo den cirugia. I di Madagascar, e periwinkel ros, cu ta contené alkaloidenan cu ta aumentá drásticamente e chens di sobrebibencia di hopi pashent di leukemia. Apesar di resultadonan impresionante asina, solamente un 7 porciento di tur mata tropical a ser examiná pa wak si nan tin propiedad medicinal. I tempu ta cabando. E Instituto di Cancer na Merca ta spierta cu “e eliminacion extenso di selvanan di yobida tropical lo por nificá un contratempu serio p’e campaña contra cancer.”

Tin otro tareanan vital cu selvanan di yobida ta cumpli cuné, maske nan importancia ta ser apreciá masha poco. Ta te ora e selvanan no t’ei mas, e ora ei hende ta realisá cuantu balor nan tabatin. Por ehempel, tin e regulacion di awaceru i di temperatura, como tambe e proteccion contra erosion dje tera. “E cantidad di producto dje selvanan tropical di mundu ta surpasá masha hopi loke nos sa di dje actualmente,” segun e buki The Emerald Realm: Earth’s Precious Rain Forests (E Region Color Esmeralda: Tera Su Precioso Selvanan di Yobida). “Pero tog nos sa asta awor cu su balor ta incalculabel.”

“Nos Lo Conserbá Solamente Loke Nos Ta Stima”

Destruí e fuentenan cu por percurá asina abundantemente pa nos sigur-sigur ta e colmo di locura. Mas cu 3.000 aña pasá, Dios a instruí e israelitanan pa conserbá e palunan di fruta ora nan a bringa contra un stad enemigu. E motibu cu el a duna nan tabata simpel: “Boso por kome di nan.” Ademas, “ta hende e palunan pafó di siudat ta antó ku boso mester sitia nan?” (Deuteronomio 20:19, 20, Sosiedat Antiano di Beibel) Nos por bisa mésun cos dje selva di yobida cu ta ser atacá di tur banda.

Ta obvio cu selvanan di yobida, mescos cu palu di fruta, ta muchu mas balioso si laga nan keda para, cu si kap nan benta abou. Pero den e mundu moderno aki, hopi bes beneficionan a corto plaso ta ser considerá mas importante cu beneficionan a largo plaso. Sin embargo, por cambia hende su actitud dor di educá nan. Ecólogo senegales Baba Dioum ta señalá: “E punto ta cu nos lo conserbá solamente loke nos ta stima, nos lo stima solamente loke nos ta comprendé i nos lo comprendé solamente loke nan ta siña nos.”

Tischendorf a horta e blachinan antiguo aya for dje Desierto di Sínai pasobra el a stima manuscritonan antiguo i kier a conserbá nan. Suficiente hende lo siña stima e selvanan di yobida na tempu pa salba nan?

[Komentario na página 11]

Pega un selva di yobida na candela ta mescos cu kima un biblioteca pa calentá un cas, sin chek e contenido dje bukinan

[Kuadro/Plachinan na página 8, 9]

Conserbando e Criaturanan di Selva

JESÚS ELÁ a yag riba gorila i otro animal dje selva di yobida africano pa rond di 15 aña. Pero e no ta yag mas. El a bira guia den un parke di conserbacion di naturalesa apartá pa protehá 750 gorila di regionnan abou na Guinea Ecuatorial.

“Mi ta disfrutá mas dje selva di yobida ora mi no ta yag,” Jesús ta splica. “Pa mi e selva ta manera mi pueblito, pasobra mi ta sintí mi na cas aki i e ta duná mi tur loke mi tin mester. Nos mester haci tur loke nos por pa conserbá e selvanan aki pa nos yunan.”

Jesús, cu ta ansioso pa compartí su amor p’e selva cu otronan, ta afortuná. Awor e ta gana mas cen protehando e gorilanan cu tempu e tabata yag riba nan. Ya cu turistanan ta cla pa paga pa e privilegio di mira e animalnan ei den naturalesa, parkenan por duna hende local un salario i duna bishitantenan un bista inolvidabel di un abundancia di criatura. Pero conserbacion dje “red di bida” fasinante aki, segun e buki Tropical Rainforest, ta rekerí “parkenan di conserbacion extenso, loke ta encerá, idealmente, áreanan completo di corientenan di awa.”a

Pakico parkenan mester ta asina grandi pa duna proteccion adecuá? Den su buki Diversity and the Tropical Rain Forest (Diversidad i e Selva di Yobida Tropical), John Terborgh ta calculá cu pa un poblacion di yaguar por sobrebibí (mas of ménos 300 adulto cu por par) nan tin mester di rond di 7.500 kilometer cuadrá. E ta concluí: “Usando e criterio aki, tin solamente un par parke riba tera cu ta contené suficiente espacio pa yaguar.” Kisas tigernan tin mester di asta mas espacio. Un grupo di tiger cu por par (400 animal) lo por tin mester di un área di te cu 40.000 kilometer cuadrá.

Por protehá partinan completo di selva di yobida tambe dor di apartá parkenan di conserbacion grandi pa animalnan yagdó manera esakinan. Como beneficio adicional, e animalnan aki ta hunga un papel vital den mantené e salú general dje comunidad di animal.

[Nota]

a *Esakinan ta regionnan unda canalnan di awa ta basha bai den un riu, un sistema di riu of otro sistema di awa.

[Kuadro/Plachinan na página 8, 9]

Criaturanan Grandi i Chikitu

1. Hopi dalakochi dje selva di yobida tin colornan buyá. Otro insectonan tin asina un bon camuflahe cu casi bo no por dicerní nan

2. Barbulètè ta e criaturanan mas riparabel i delicado dje selva di yobida

3. Un grupo di macacu bayendo di un taki pa otro ta un dje bistanan mas entretenedor dje selva

4. Aunke e yaguar ta indiscutiblemente e rey dje selvanan di yobida americano, poco naturalista sa mira un den mondi

5. E flornan delicado di orkidia ta dorna e selvanan di yobida húmedo cu ta tapa cerunan tropical

6. A keda ménos cu 5.000 tiger den mondi

7. E nomber dje bacatòr rinocero dje parti tropical di América ta pas p’e, debí na su cachunan spantoso, pero e no ta peligroso

8. Maske gorila ta un especie protehá, ainda por haña su carni na marshenan na Africa. E gigante cariñoso aki ta vegetariano i ta cana rond den e selva den gruponan di famia

9. A yag riba ocelot casi te na extincion pa motibu di su lana maraviyoso

10. Lora ta entre e paranan mas social i cu ta haci mas bochincha den selva

11. Manera su wowonan inmenso ta indicá, e galago ta busca cuminda anochi

[Rekonosementu]

Potret: Zoológico de Baños

Potret: Zoológico de la Casa de Campo, Madrid

[Rekonosementu]

Potret: Zoológico de Baños

[Plachinan na página 7]

Productonan di selvanan di yobida (1) cacao, (2) periwinkel ros, útil pa trata leukemia i (3) zeta di palma. (4) Destruccion di selva ta hiba na avalanchanan devastador di tera

    Publikashonnan na Papiamentu (Curaçao) (1986-2025)
    Log Out
    Log In
    • Papiamentu (Kòrsou)
    • Kompartí
    • Preferensia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Kondishonnan di Uso
    • Maneho di Privasidat
    • Konfigurashon di Privasidat
    • JW.ORG
    • Log In
    Kompartí