Junio

Jehova Diosqa llapallankutam bendecirqa sasachakuy kaptinpas tukuy atisqankuta ruwaspa servisqankurayku. Achka kutipim chiqnisqa karqaku. Wakinpiqa qunqayllamantam sasachayta qallaykurqaku. Apostol Pablotawan Bernabeyta Listra lawpi Diosmanta willakuchkaptinku ima pasasqanmantayá yachaykusun. Qallariyllanpiqa chaylawpi runakunaqa sumaqtam uyarirqaku. Ichaqa chay tardellam enemigonku rikuriramuspa chaypi yachaq runakunata umacharurqaku contrankupi hatarinankupaq, hinaptinmi Pablota rumiwan chuqaparurqaku. Wañurusqanta piensaspankum saqirurqaku (Hech. 14:19). Chaywanpas Pablowan Bernabeyqa huklawman pasaspankum Diosmanta hinalla willakurqaku. ¿Allinchu chay ruwasqanku karqa? Arí, chay ruwasqankuraykum ‘iñikunankupaq achka runakunata yanaparqaku’. Hinaspapas iñiqmasinkutam kallpancharqaku rimasqankuwan hinaspa Diosman sunqu kasqankuwan (Hech. 14:​21, 22). Arí, Pablowan Bernabeyqa runakuna chiqnichkaptinkupas manam hukmanyarqakuchu, chayna kayninkuqa achka runakunatam yanaparqa. Sichu ñuqanchikpas paykuna hina mana hukmanyaspa hinalla Jehova Diosta serviptinchikqa payqa achkanpim bendeciwasun. w23.04 16, 17 parrs. 13-14

Davidqa tukuy ima sasachakuypim tarikurqa, enemigonkunapa qatikachasqanmi karqa. Chaymi sapa kuti Diosta mañakullaq yanapaykunanpaq. Davidqa manam iskayrayarqachu Jehova Diosqa mañakusqanta uyariykuspa yanapaykunanmantaqa. Ñuqanchikpas chaynam mana iskayrayananchikchu. Jehova Diosqa imatapas allinta tantiakunapaqmi yachayta quwasun chaynataq ima sasachakuytapas aguantanapaq kallpata quwasun. Diosninchikqa iñiqmasinchikkunawanpas, mana yupaychaqnin runakunawanpas yanapaykuwanchikmi. Munasqanchikman hina Dios mana yanapawaspanchikpas payqa uyariwanchikpunim. Payqa tiempollanpim yanapaykuwasun imam necesitasqanchikman hina. Chaynaqa, kunanpas Jehova Dios yanapaykuwananchikmanta mana iskayrayaspayá hinalla mañakusunchik. Amataqyá iskayrayasunchu hamuq tiempopipas ‘llapallan kawsaqkunaman munasqanchikta quwananchikmantaqa’ (Sal. 145:16). w23.05 8 parr. 4; 13 parrs. 17-18

Piensarisun imapas tantiakusqanchikta ruwaruspaqa aswan allinña kananchikpi. Sichu tantiakurunchik bibliata aswan leenapaq utaq Diosta mañakunapaq hinaspaqa, piensananchikmi chaykuna ruwayninchik Dioswan astawan kuyachikunapaq imayna yanapawananchikpi (Sal. 145:​18, 19). Chaymantapas, sichu munanchik aswan kuyakuq runa kayta hinaspaqa, piensananchikmi chaypaq kallpanchakuyninchik hukkunawan allinlla kanapaq imayna yanapawananchikpi (Col. 3:14). ¿Imatawanraqtaq ruwachwan? Papelpim anotakuruchwan imakunarayku imatapas ruway munasqanchikta, hinaspam chayta sapa kuti qawachwan. Tantiasqaykita ruwanaykipaq kallpanchasuqniki iñiqkunawanyá hukllawakuy (Prov. 13:20). Llapallanchikmi wakin punchawqa mana ganasniyuq tarikunchik. Ichaqa manam chayraykuchu tantiasqanchiktaqa manaña ruwananchik. Mana ganasniyuq kaspapas hinallam kallpanchakunanchik tantiasqanchikta ruwanapaq. Sasa kaspanpas allinninchikpaqmi chayqa kanqa. w23.05 27, 28 parrs. 5-8

Imapas mana allin kananpaq kikinchik huchayuq kasqanchikta riqsikuspaqa pantasqanchiktam willakusun, kallpanchakusuntaqmi yapamanta manaña chayta ruwanapaq. Chayta ruwaspaqa wiñay kawsayman apaq ñannintam hinalla risun. Imapas ruwarusqaykita manaña cambiay atispaykiqa amañayá yuyarayaychu imapas mana allin ruwarusqaykitaqa, amataqyá pitapas tumpaychu. Aswanqa riqsikuyá mana allinta ruwarusqaykita, hinaspayá kallpanchakuy allinña kanaykipaq. Llumpay llakisqa tarikuspaykiqa humillakuspayá Jehova Diosninchikta mañakuy pampachaykusunaykipaq (Sal. 25:11; 51:​3, 4). Pitapas sientirachispaykiqa paywanyá rimay pampachaykusunaykipaq. Wakinpiqa allintaqmi kanman punta apaqkunaman yanapasunaykipaq willakuynikipas (Sant. 5:​14, 15). Chay mana allin ruwarusqayki imanasqa mana allin kasqanpi yuyaymanaspayá kallpanchakuy manaña chayta ruwanaykipaq. Manaña ruwaptikiqa Jehova Diosmi llakipayasuspayki yanapasunkipuni (Sal. 103:​8-13). w23.08 28,29 parrs. 8-9

Kamachiq Jehoasqa warma kaspanqa Jehova Diostam kasukurqa sacerdote Jeoyada yanapasqanrayku. Jeoyadapa wañukusqan qipatam ichaqa Juda nacionpi kamachiypi yanapakuqkunapa umachasqantaña kasukurqa. Chay kamachiypi yanapakuqkunaqa karqa Jehova Diosta qipanchaqkunam (2 Cron. 24:​4, 17, 18). Chaywanqa Jehova Diosqa llakisqam tarikurqa. Chaymi ‘paymanta willakuqkunata hinalla kacharqa payman kutirikunankupaq. Chaywanpas manam kasukurqakuchu’. Jehoasqa manam kasurqachu uywaqnin Jeoyadapa churin Zacariastapas. Zacariasqa karqa primonmi, chaynataq Diosmanta willakuq hinaspa sacerdotem. Chayna kachkaptinpas Jehoasqa Zacariastam wañurachirqa (2 Cron. 22:11; 24:​19-22). Jehoasqa manañam Diostaqa manchakurqachu. Jehova Diosqa ñawpaqmantaraqmi nirqaña: “Chiqniwaqniy runakunatañataqmi chiqnisaq”, nispa (1 Sam. 2:30). Huk kutipim, Siria soldadokuna ‘aslla’ kachkaspankupas Jehoaspa achka soldadonkunata vencerurqaku, hinaspam Jehoastapas ‘wañunayachkaqta saqirurqaku’ (2 Cron. 24:​24, 25). Hinaptinmi hina kikin runankunalla wañurachirqaku Zacariasta wañuchisqanmanta. w23.06 18, 19 parrs. 16-17

Apostol Pabloqa Efeso llaqtapim Jehova Diosmanta sumaq willakuykunata willakurqa (Hech. 19:​1, 8-10; 20:​20, 21). Payqa iñiqmasinkunata anchata kuyasqanraykum yanapaykuyta munarqa Diosman sunqu kanankupaq. Efeso llaqtayuq iñiqkunaqa pantay religionpim karqaku, hinaspapas tukuy ima creenciayuqmi karqaku. Efeso llaqtayuqkunaqa pasaypaq huchallikuq runakunam karqaku, manam imaniraqllatapas pinqakuqkuchu chaykunata ruwasqankuwanqa. Actuacionkunata chaynataq religionpi fiestakuna ruwasqankupipas warmiwan qari kakuyllamantañam rimaqku (Efes. 5:3). “Paykunaqa qara uya rikuriruspankum mana pinqakuspa mana allin ruwayllamanña qukururqaku” (Efes. 4:​17-19). Arí, mana allinkuna ruwasqankuwanqa concienciankupipas hawkam tarikuqku. Imam allin utaq imam mana allin kasqanmanta manaraq yachasqankuraykum Pablo nirqa ‘yuyayninkupi tutayaypi hina kasqankuta hinaspa Diospa qunan kawsakuymanta karupi kasqankuta.’ Efeso llaqtayuqkunaqa wakinkum manaña tutayaypi hinañachu karqaku. w24.03 20 parr. 2, 4; 21 parrs. 5-6

Israel nacionpa jueznin kaspaqa Gedeonqa tukuy imatam ruwarqa, chaywanqa pisipasqachá tarikurqa. Madian runakuna tuta ayqikuptinkuqa Gedeonqa Jezreel pampamantam Jordan mayukama qatirqa (Juec. 7:22). Chayna kichkakunallaña kaptinpas Gedeonqa hinallam qatichallarqa. Gedeonwan 300 runankuna pisipasqaña kaspankupas mayuta chimpaspam enemigonkuta hinalla qatirqaku, hinaspam Madian runakunataqa hayparuspa wañurachirqaku (Juec. 8:​4-12). Jehova Diosqa prometesqanman hinamá Gedeonman kallpata qurqa (Juec. 6:​14, 34). Huk kutipim Gedeonqa runankunapiwan Madian runakunapa iskay kamachiqninta chakillawan qatirqaku hapinankupaq, yaqachusmi chay kamachiqkunaqa camellonkupi sillasqa ayqikurqaku (Juec. 8:​12, 21). Ichaqa Jehova Diospa yanapakuyninwanmi mana pisipaspa hayparurqaku hinaspam vencerurqaku. Jehova Diosqariki mana haykapipas pisipaqmi, kallpanpas mana tukuqmi. Chaymi punta apaqkunaqa mana iskayrayanankuchu pisipasqa tarikuptinkuqa Diosninchik kallpata qunanmanta (Is. 40:​28, 29). w23.06 6 parrs. 14, 16

Ima sasachakuyña kaptinpas atichwanmi sunqunchikpi imapapas mana kuyurichinan kayta. Jehova Diospim hapipakunanchik. Rimarisunchik Baracmanta. Payqa Jehova Diospa kamachisqanta kasukusqanraykum ima ruwasqanpas allin tukurqa. Chay tiempopi Israel runakunaqa manam preparasqachu karqaku guerraman rinankupaqqa. Manam karqachu harkachikunankupas nitaq lanzallankupas. Chaywanpas Jehova Diosqa Baractam kamachirqa enemigonku Sisarawan hinaspa tropankunawan peleamunanpaq. Chay enemigonkuqa lanzayuq hinaspa espadayuqmi kakurqaku (Juec. 5:8). Diosmanta willakuq Deboram Baracta nirqa Tabor urqumanta pampaman rispan Sisarawan hinaspa 900 carretakunapi soldadokunawan peleananpaq. Pampanta carretawan riqkunaqa yaqa llapanpim guerrapi ganaqku, chaywanpas Baracqa kasukuspanmi urqumanta pampaman rirqa. Israel runakuna Baracpiwan pampaman manaraq chayaykuchkaptinkum Jehova Diosqa llumpayta paraykachimurqa. Hinaptinmi Sisarapa carretankunaqa mitupi sinigarurqa, chaymi Baracqa guerrapi ganarurqa (Juec. 4:​1-7, 10, 13-16). Ñuqanchikpas Barac hina Diospi hapipakuspa llaqtanpi punta apaqkunapa kamachiwasqanchikta kasukuptinchikqa ima ruwasqanchikpas allinmi tukunqa. w23.07 19 parrs. 17-18

Pacienciakuq kaspaqa salvasqam kasun. Ñawpaq tiempopi Diosta serviqkuna hinam ñuqanchikpas pacienciawan suyananchik imapas prometewasqanchikkunata Dios cumplinankama (Heb. 6:​11, 12). Bibliapim tupachiwanchik chakrapi llamkakuq runawan (Sant. 5:​7, 8). Chakrapi llamkakuqqa anchata kallpanchakuspam tarpun hinaspa parqun, ichaqa manam yachanchu haykapipuni cosechanantaqa. Chaywanpas, cosechananmanta mana iskayrayaspam pacienciawan suyan. Chaynallataqmi ñuqanchikpas ‘mana yachanchikchu imay punchaw señorninchik hamunanta’. Chaywanpas hinallam kallpanchakunchik Jehova Diospaq llamkaypi (Mat. 24:42). Arí, pacienciawanmi suyachkanchik. Manam iskayrayanchikchu tiempollanpi imapas prometewasqanchikta Diosninchik cumplinantaqa. Mana pacienciakuq kaspam ichaqa suyayta amiruchwan, hinaspam pisi-pisimanta Diospa llaqtanmanta karunchakuruchwan. Chaymantapas, mana pacienciayuq kaspaqa kunan tiempopi kusirikuykunallatam maskachwan. Pacienciakuq kaspam ichaqa tukupaykama aguantasqanchikrayku salvasqa kasun (Miq. 7:7). w23.08 22 parr. 7

Daniel 2:​41-43 nisqanta Apocalipsis qillqapi willakuykunawan tupachispam yachanchik chay chakiqa Reino Unidowan hukllawasqa Estados Unidos gobiernowan tupasqanta. Chay nacionkunamriki enteron pachata munaychakuchkanku. Chay sueñokusqan imapaq kasqantam Nabucodonosorman Daniel willarqa, hinaspam chakiwan tupaq gobiernomanta nirqa: ‘Chay gobiernopas wakinpiqa kanqa allin takyasqam, wakinpiñataq mana’, nispa. ¿Imanasqataq wakinpiqa mana allintachu takyan? Chaynaqa kan mituwan tupachisqa llaqta runakuna munasqallanta ruwananpaq gobiernota mana saqisqankuraykum. Danielmi willawarqanchik hatunkaray runa kaqlla imakunawan tupasqanta. Chay willawasqanchikqa kayta yachanapaqmi yanapawanchik: Chay chakipa fierron hinam Reino Unidowan hukllawasqa Estados Unidos gobiernopas wakinpiqa allin takyasqa kanku. Enteron pachapi iskay hatun guerra kaptinpas paykunam chay guerrakunata tukuchirqaku. Ichaqa tiempopa pasasqanman hinam manaña allin takyasqañachu kachkanku runankuna kikinkupura chiqninakusqankurayku. Chaymantapas, Danielpa willawasqanchikwanmi yachanchik manaña huk gobierno chayna atiyniyuq kananmanta. Lliw nacionkunata chinkachiq hamuspanqa kay gobiernollatam atiyniyuqta Diosqa tarinqa. w23.08 10, 11 parrs. 12-13

Tukuy rikchaq sasachakuykunapi tarikusqanraykum Davidqa wakinpiqa manaña kallpayuq hina tarikurqa (Sal. 18:​4, 5). Ichaqa, kallpanchasqam tarikurqa kuyasqanrayku Diosqa imayna cuidasqanmanta cuentata qukuspan. Arí, Davidqa tarikurqa ‘sumaqllaña ikllirimuq pastokunaman’ Diospa pusasqan ovejacha hinam, ‘achkallaña yakupa kasqanman’ Diospa pusasqan ovejacha hinam. Chaynata Dios cuidaptinmi Davidqa kallpata hapispan hinalla Diosta kusisqa servirqa (Sal. 18:​28-32; 23:2). Sasachakuypi tarikuspaqa ñuqanchikpas nichwanmi: “Jehova Diosqa imaña kaptinpas kuyakuq kasqanraykum manaqa chinkarunchikchu”, nispa (Lam. 3:22; Col. 1:11). Davidtaqa enemigonkunam llumpayta chiqniqku, chaymi achka kutipi wañuypa patanpi tarikullarqa. Chaywanpas manam manchakurqachu. ¿Imanasqa? Payqa yacharqam Diosqa kuyasqanrayku cuidananta. Paypaqqa Jehova Diosqa waqtallanpipas kachkanman hinam karqa. Chaymi Diospaq takispan nirqa: “Mana imatapas manchakunaypaqmi yanapaykullawarqa”, nispa (Sal. 34:4). Arí, Davidqa wakinpiqa llumpay mancharisqamá tarikullarqa, ichaqa Dios kuyasqanmanta yachasqanraykum manaña manchakurqachu. w24.01 30 parrs. 15-17

Jehoaspa mana allinta tantiasqantaqa amayá qatipakuychu. Sacerdote Jeoyadapa wañukusqan qipatam, Jehoasqa mana allin amistadkunawanña hukllawakuyta qallaykurqa (2 Cron. 24:​17, 18). Juda nacionpi Diosta mana kasukuq kamachiypi yanapaqkunapa umachasqantañam Jehoasqa kasukuyta qallaykurqa. Paykunata kasukuyninqa manam allinchu karqa. Ichaqa paykunatamá uyarirqa. Primon Zacariaspa corregisqantapas manam kasukurqachu, aswanmi wañuchinankupaq kamachirqa (2 Cron. 24:​20, 21; Mat. 23:35). ¡Jehoasqa mana allin runam rikurirurqa! Warma kaspanqa allin runam karqa. Ichaqa tiempo pasasqanman hinam mana allin runakunawan umachachikusqanrayku Diosta qipancharurqa hinaspam primontapas wañurachirqa. Chaymanta qipallatam kikintapas runankunalla wañurachirqa (2 Cron. 24:​22-25). Jehoasqa manam chaynachu tukunman karqa Jehova Diosta hinaspa payta serviq runakunata hinalla kasukuspanqa. w23.09 9 parr. 6

Jesusqa manam iskayrayarqachu Pedroqa Diosman sunqu kay atinanmantaqa. Chaymi kuyakuyllawan nirqa: “Amaña manchakuychu”, nispa. Jesuspa chaynata niykusqanwanmi Pedroqa tukuy tiempo kallpanchasqa karqa. Chaymanta qipataqa, Pedroqa wawqin Andrespiwanmi challwa hapiyta saqiruspanku Jesuswan kuskaña puriyta qallaykurqaku. Jesuswan purinankupaq tantiakusqankuraykum achka bendicionkunata chaskirqaku (Mar. 1:​16-18). Pedroqa Jesuspa qatiqnin kasqanraykum admirakuypaq tukuy ima ruwasqanta qawarqa. Rikurqam unquqkunata Jesus hampisqanta, demoniokunata qarqusqanta hinaspa wañusqakunata kawsarichisqanta (Mat. 8:​14-17; Mar. 5:​37, 41, 42). Rikurqataqmi kamachiqña Jesus kaspan hatun atiyniyuq kanantapas. Chaytaqa manam haykaqpas qunqarqachu (Mar. 9:​1-8; 2 Ped. 1:​16-18). Arí, Pedroqa haykaqpas mana rikusqan kaqkunatamá rikurqa. ¡Diosta servinanpaq hinalla kallpanchakusqanraykum tukuy chaykunata rikurqa! Manachayqa, manam rikunmanchu karqa. w23.09 21 parrs. 4-5

Punta kaq carta qillqasqanpipas Pedroqa nirqam ‘tukuy sunqumanta kuyanakunapaq’, chaynata kuyanakuspaqa manam iskay-kimsa kutikamallachu pitapas pampachasun, aswanqa ‘maynaña huchatapas pampachasunmi’ (1 Ped. 4:8). Chayta rimaspanqa Pedroqa yuyarirqachá runamasinchikta pampachaymanta Jesuspa yachachisqanta. Chay kutipim Pedroqa ‘qanchis kutikama’ pitapas pampachananmanta nirqa. Chaywanqa yaqapaschá Pedroqa piensarqa pampachakuqllaña kasqanta. Jesusmi ichaqa nirqa ‘77 kutikama’ pitapas pampachananpaq. Chaywanmi Jesusqa yachachichkarqa haykaqpas hinalla pampachananmanta. Ñuqanchikpas chay nisqantam kasukunanchik (Mat. 18:21). Jesuspa nisqanman hina pampachakuq kanaykipaqqa yaqapaschá sasachakunki. Ichaqa amayá hukmanyaychu. Pantaq kasqanchikraykum llapallanchik sasachakurqanchik pitapas pampachaykunapaq. Chaynaqa, ¿imatam ruwawaq pampachakuq kanaykipaq? Tukuytam ruwanayki pampachaykunaykipaq hinaspa allinyanakunaykipaq. Chaypaq kallpanchakusqaykiqa ancha allinmi. w23.09 29 parr. 12

Hatu-hatun challwapa wiksanpi kachkaspanpas Jonasqa yacharqam mañakusqanta Dios uyariykunanta, manam iskayrayarqachu challwapa wiksanpiña tarikuptinpas Diosqa yanapaykunanmanta. Chaymi lamar qucha patanman challwa aqturuptinqa listoña kachkarqa Jehova Diospa kamachisqanta kasukunanpaq (Jon. 2:10–3:4). Sasachakuypi tarikuptikiqa, llumpay llakisqa kasqaykiraykuchá manaña kallpaykipas kanchu Diosta mañakunaykipaqpas nitaq qillqanchikkunata estudianaykipaqpas. Chayna tarikuspaykiqa amayá hukmanyaychu. Yuyariy, Jehova Diosqa allintapunim yachan imayna tarikusqaykita. Chaymi payqa atisqaykiman hinalla mañakuptikipas uyariykusunki hinaspam yanapaykusunki necesitasqaykiman hina. Amayá chaymantaqa iskayrayaychu (Efes. 3:20). Sichu unqusqaykirayku utaq llumpay llakisqa tarikusqaykirayku manaña kallpaykipas kanchu bibliaykita leenaykipaq utaq qillqanchikkuna estudianaykipaq, hinaspaqa kallpanchasqa tarikunaykipaqmi grabasqaña kaq biblianchiktawan qillqanchikkunata uyariwaq. Kallpata hapinaykipaqqa yanapasunkitaqmi jw.org nisqanpi kaq takinchikkunata uyariypas hinaspa videonchikkunata qawaypas. Jehova Diosqa kallpanchaytam munasunki, chaypaqqa paytam mañakunayki. Mañakusqaykiman hina yanapasunaykipaqñataqmi biblianchiktawan qillqanchikkunata leenayki, chaynataq videonchikkunatapas qawanayki. w23.10 13 parr. 6; 14 parr. 9

Jerusalenpi Diospa templonpa ukunqa yaqa chaynallam karqa chunniqpi Diospaq carpa ruwasqankuwanqa. Chay carpaqa iskay cuartoyuqmi karqa. Punta cuartopa sutinmi karqa “Chuya”, uku lawpañataqmi “Chuyay-chuyay”. Chay cuartokunataqa rakirqa hatun cortinam (Heb. 9:​2-5; Ex. 26:​31-33). Chay Chuya sutiyuq cuartopim karqa qurimanta candelabro, incienso kañana altar hinaspa Diospaq sapaqchasqa tantata churana mesa. Chuya cuartomanqa yaykuqku ‘sacerdote kanankupaq akllasqa kaqkunallam’ Diospaq imam ruwanankuta ruwaq (Num. 3:​3, 7, 10). Chuyay-chuyay sutiyuq cuartopiñataqmi karqa qurimanta ruwasqa Diospa baulnin. Chaywanmi yacharqaku Jehova Dios paykunawan kasqanta (Ex. 25:​21, 22). Cortinata pasaspan chuyay-chuyay cuartomanqa yaykuq sacerdotekunata kamachiqllam. Chay cuartomanqa yaykuq watapim huk kutillata hucha pampachana punchawpi. Chay punchawmi kikinpa huchanmanta hinaspa Israelpa lliw mirayninpa huchanmanta animalkunapa yawarninta aparikuspan chay cuartoman yaykuq (Lev. 16:​2, 17). Unay watakuna pasaytam Jehova Diosqa atiyninwan runankunata entiendechirqa carpanpi tukuy ima kaqkunaqa imawan tupasqanta (Heb. 9:​6-7). w23.10 27 parr. 12

Bibliapim achka kutita rikurin “kuyanakuychikyá” niq kamachikuy (Juan 15:12; Rom. 13:8; 1 Tes. 4:9; 1 Ped. 1:22; 1 Juan 4:11). Iñiqmasinchikkunapaq imatapas mana ruwaykapuptinchikqa manam yachanqakuchu kuyasqanchikta. Chaynaqa, ¿imakunatam ruwaykapuchwan utaq nichwan kuyasqanchikta yachanankupaq? Bibliapim kamachiwanchik iñiqmasinchikkunata kuyaspaqa imakunata ruwanamanta. Wakinmi kaykuna: ‘Sapakamam imam kaqta rimanakunanchik’ (Zac. 8:16). ‘Piwanpas hawkallam kananchik’ (Mar. 9:50). ‘Anchatam respetanakunanchik hinaspam puntata hukkunapaq allin kaqkunata ruwaykapunanchik’ (Rom. 12:10). ‘Sumaqllatam chaskinakunanchik’ (Rom. 15:7). ‘Hinallam pampachanakunanchik’ (Col. 3:13). ‘Ima sasachakuyninchikpipas hinallam yanapanakunanchik’ (Gal. 6:2). ‘Hinallam sunqunchikta tiyaykachinakunanchik hinaspa kallpanchanakuykunanchik’ (1 Tes. 5:​11, willakuynin). ‘Llapallanchikpaqmi Diosta mañakunanchik’ (Sant. 5:16). w23.11 9 parrs. 7-8

Sapa punchawmi imapaqpas allinta tantiakunapaqqa necesitanchik allin iñiyniyuq kayta. Tantiakunchikmi pikunawan amistad kanapaq, imawan kusirikunapaq, imata estudianapaq, piwan casarakunapaq, churiyuq kanapaq utaq manapas, utaq imapi llamkanapaqpas. Chaymi nikunanchik: “¿Mana allinkunata Dios chinkachinantaña piensaspaychu imapaqpas allinta tantiakuni? Icha ¿kay vidalla kasqanta piensaq runakuna hinachu imapaqpas tantiani?”, nispa (Mat. 6:​19, 20; Luc. 12:​16-21). Sichu kayllapiña sumaq huerta kasqanta piensaspaqa imapipas allintam tantiakusun. Allin iñiyniyuqtaqmi kananchik kaykuna pasawaptinchik mana llumpayta hukmanyarunapaq: Autoridadkuna chiqniwaptinchik, unayña unquspa, utaq imapas pasawaptinchik. Qallariyllanpiqa imapas sasachakuywanqa manapaschá hukmanyasunchu. Ichaqa, chay sasachakuy unay kaptinqa allin iñiyniyuqmi kananchik hinalla aguantanapaq, chaynapi Jehova Diosta kusisqalla servinapaq (1 Ped. 1:​6, 7). w23.04 27 parrs. 4-5

Jehova Diosqa munantaqmi mañakusqanchikman hina kallpanchakunanchikta. Kaypi piensarisun. Huk iñiqmasinchikmi kimsa punchaw hatun huñunakuyninchikman riyta munachkan. Chaypaqmi Diosta mañakullan patronnin permisaykunanpaq. ¿Imaynatataq Diosqa chay mañakusqanpi yanapaykunqa? Ichapas kallpata qunqa patronninwan rimananpaq. Chaypaqqa patronninwanchá parlanan kanqa, wakinpiqa achka kutitachá ninan kanqa. Ninmanmi huk llamkaqmasinña paypa rantinpi chay punchaw llamkananpaq. Wakinpiqa patronnintachá ninan kanqa chay mana llamkasqan punchawkunamantaqa mana pagananpaq. Diosqa munanmi imapas llakichiwasqanchikmanta mana amispa hinalla mañakunanchikta. Jesusmi niwarqanchik wakinpiqa mañakusqanchikta mana chaylla Dios quwananchikmanta (Luc. 11:9). Chaymi mañakusqanchikta Dios mana quwaptinchikqa mana hukmanyananchikchu. Aswanqa tukuy sunqumantam hinalla mañakuna (Luc. 18:​1-7). Chaynatam Jehova Diosta nichkanchik paypi tukuy sunqunchikwan iñisqanchikta chaynapi yanapaykuwananchikpaq. w23.11 22 parrs. 10-11

Amistadnin Abrahantam Jehova Dios nirqa mirayninrayku kay pachapi llapallan runakuna bendecisqa kanankumanta (Gen. 15:5; 22:18). Abrahanqa Diospim anchata hapipakurqa, chaymi imaniraqllatapas mana iskayrayarqachu prometesqanta cumplinanmanta. Ichaqa 100 watayuqña Abrahan kaptinpas, warmin Sarapas yaqa 90 watayuqña kaptinpas manaraqmi Diospa prometesqan warmankuqa karqaraqchu (Gen. 21:​1-7). Chaywanpas, bibliapa nisqanman hinam ‘Abrahanqa mana iskayrayarqachu achka nacionkunapa taytan hina kananmanta’, chaymi Diospa chay prometesqanta suyarqa (Rom. 4:18). Yachasqanchikman hinam Abrahanpaqqa churin Isaac nacerqa, Diospa chay prometesqan churintam unay wata suyallarqa. ¿Imanasqataq Abrahanqa mana iskayrayarqachu Diospa prometesqan cumplikunanmanta? Abrahanqa Jehova Diosta allinta riqsisqanraykum ‘imaniraqllatapas mana iskayrayarqachu nisqanman hina Dios ruwananmantaqa’ (Rom. 4:21). Chayraykum Abrahantaqa mana huchayuqpaqña Diosqa hapirqa, hinaspam amistadninpaq chaskiykurqa (Sant. 2:23). w23.12 8 parrs. 1-2

Chaypaqqa imatapas ruwanaykipaq pipas nisuptikiqa kallpanchakunaykim tiempollanpi tukunaykipaq. Chaymantapas Jesusta qatipakuy. Payqa manam hawanpi-ukunpichu imatapas ruwaq, aswanqa Diospa tukuy ima kamachisqankunatam sasaña kaptinpas allinta ruwarqa. Jesusqa runakunatam anchata kuyarqa, astawanraqmi qatiqninkunataqa. Chaymi runakunata kuyasqanrayku paykunarayku wañurqa (Juan 13:1). Qampas musu iñiqmasilláy, Jesus hinayá kallpanchakuy pipapas imapas kamachisusqaykita tiempollanpi tukunaykipaq. Imayna ruwayta mana yachaspaykiqa ruway yachaq iñiqmasinchikta tapukuy yanapaykusunaykipaq. Ichaqa, amayá cumplinaykiraykullaqa imatapas ruwaychu (Rom. 12:11). Aswanqa kallpanchakuy lliw imapas kamachisusqaykita allinta ruwanaykipaq, chaytaqa ruway ‘Jehova Diospaq hinayá, amayá runapaq hinachu’ (Col. 3:23). Chaymantapas, yuyarinaykim pantaq kasqaykita. Chaymi imapipas pantaruspaykiqa mana hatuntukuspa pantasqaykikunata riqsikunayki (Prov. 11:2). w23.12 26 parr.8

Pipas bautizakuspanqa Jehova Diospa familianñam rikurin. ¡Chayqa mayna kusikunapaqmi! Bautizasqakunaqa David hinam tarikunku. Paymi Jehova Diosta nirqa: “Mayna kusisqam qampa akllasqayki runaqa. Mayna kusisqam wasikipi yachananpaq akllasqayki runaqa”, nispa (Sal. 65:4). Jehova Diosqa manamá llapallan runatachu akllan serviqnin kananpaqqa. Diosqa amistadnin kayta munaqkunamanmi asuykun (Sant. 4:8). Jehova Diosllapaqña kawsakunankupaq tantiakuruspanku hinaspa bautizakuruptinkuqa Diosmi paykunaman prometen: ‘Ñuqaqa bendicionniytam qumusqaykichik, hinaptinmi imaykichikpas mana pisipusunkichikchu’, nispa (Mal. 3:10; Jer. 17:8). Bautizakuyqa Diosta serviyninchikpa qallariyllanraqmi. Bautizakuruspaqa chayman hinam kawsakunanchik ima tentacionña utaq ima sasachakuyña kaptinpas (Ecl. 5:​4, 5). Chaymantapas hinallam Jesusta qatinanchik hinaspa kamachikuyninkunata kasukunanchik (Mat. 28:​19, 20; 1 Ped. 2:21). w24.03 8 parrs. 1-3

Casadokuna kuska ima ruwaytapas mana gustaspaykichikqa, ¿imatataq ruwawaqchik? Rimarisun nina hinalla ratananpaq imata ruwanamanta. Chayraq pigachisqaqa ninaqa manam llumpaytaraqchu ratan. Nina aswan ratananpaqqa pigasqanman hinam yantatapas aswan hatunta hinana. Chaynallataqmi qamkunapas kallpanchakunaykichik sapa punchaw ratullapas kuska imallatapas ruwanaykichikpaq. Ruwawaqchikmi iskaynikichikta imapas gustasusqaykichik kaqta (Sant. 3:18). Kuska imallatapas ruwanaykichikpaq kallpanchakuspaykichikqa qallariypi hinam kuyanakunkichik. Kuyakuyllawan rimanakuspankuqa casadokunaqa allinmi kawsakunqaku. Chayqa nina hinalla ratananpaq yantata hinay hinam, mana waykusqaqariki ninaqa wañurunmi. Chaynallataqmi casado kaqkunapas kuyakuywan mana rimanakuspankuqa sientichinakunmanku, hinaspaqa manañam kuyanakunmankuñachu. Warmipas qaripas kuyakuywan rimanakuspaykichikmi ichaqa hinalla kuyanakunkichik, hinaptinqa kuyakuynikichikmi nina hina hinalla ratanqa. Ichapas qamqa piensanki kuyakuyllawan rimapayasqaykita, ichaqa chaywan qusayki utaq señorayki hukmanyaptinqa imayna rimapayasqaykim mana allinchu kachkan. w23.05 22 parr. 9; 24 parrs. 14-15

Bibliapim willawanchik Diospa wakin serviqninkunapas enemigonku maskasqankurayku utaq llumpay sasachakuypi tarikusqankurayku manchakuymanta katkatatasqankuta (Sal. 18:4; 55:​1, 5). ¿Ñuqanchikpas mancharisqa hinachu tarikunchik estudiaqmasinchikkuna, llamkaqmasinchikkuna, familianchik utaq autoridadkunapas contranchikpi kasqankurayku? ¿Mancharisqachu tarikunchik unquyninchikpaq hampi mana kasqanrayku wañunanchikta yachaspa? Chaynakunapi tarikuspaqa uña warmacha hinachá mancharisqallaña tarikunchik, ichaqa ¿imatam Diosninchikqa ruwan yanapaykuwananchikpaq? Sunqunchikta tiyaykachispam hawkayaykachiwanchik. Sapa kutim tiempochakunanchik Jehova Dioswan rimanapaq hinaspa palabranta leenapaq (Sal. 77:​1, 12-14). Chaykunata ruwaspanchikqa imaña manchachiwaptinchikpas chayllam taytanchikta qayakusun yanapawananchikpaq. Ima llakichiwasqanchikmanta hinaspa imata manchakusqanchikmantayá Jehova Diosman willakusun. Chayta ruwaruspañataq biblianchikta leesun. Chaynintakamam Diosqariki kallpanchawanchik hinaspa sunqunchikta tiyaykachin (Sal. 119:28). w24.01 24, 25 parrs. 14-16

Diospaq kaqkunata ruwanapaqqa ancha allinmi ganasniyuq kayninchik. Chayna kaspaqa imapas tantiasqanchikta ruwanapaqmi tukuyta ruwasun. Chaynam ganasniyuq kaspaqa imapas tantiakusqanchikta ruwayta atisun. Chaynaqa ¿imatam ruwachwan aswan ganasniyuq kanapaq? Jehova Diostayá mañakusun. Jehova Diosqa atiyninwanmi yanapawasun paypaq kaqta ruwanapaq ganasniyuq kanapaq. Ichapas wakinpiqa imatapas ruwanchik ruwananchik kasqanraykulla, chayraykupaschá chaytaqa mana sunqumantachu ruwanchik. Mana chayna kananpaqqa Jehova Dios imakuna ruwasqanpiyá yuyaymanasun (Sal. 143:5). Apostol Pabloqa yuyaymanaqmi Jehova Dios kuyasqanrayku paypaq tukuy ima ruwasqanpi. Chaymi paytaqa kallpancharqa Diosta tukuy sunqunwan servinanpaq (1 Cor. 15:​9, 10; 1 Tim. 1:​12-14). Qampas tukuy imata Dios ruwapususqaykipi yuyaymanaspaqa Pablo hinam ganasniyuq tarikunki tantiasqaykita ruwanaykipaq (Sal. 116:12). w23.05 27 parrs. 3-5

Jehova Diosqa llapallanchikpa taytanchikmi, chaymi munan sutinta hatunchananchikta (Sal. 119:108). Diosqa manam runakuna hinachu hatunchasqa kayta munan kusisqa tarikunanpaq utaq atiyniyuq kasqanmanta mana iskayrayananpaq. Aswanqa sutinta hatunchaptinchikqa satanas llulla kasqantam qawachinchik. Satanasqa nirqam runakunaqa sasachakuypi tarikuspaqa Diosta mana kasukunamanta chaynataq sutintapas mana hatunchanamanta. Nirqataqmi Diosta qipanchay allinninchikpaq kasqanta piensaspaqa chayta ruwananchikmanta (Job 1:​9-11; 2:4). Jobmi ichaqa Diostaqa mana qipancharqachu sasachakuypi tarikuspanpas. Chaywanmi yachakurqa satanaspa llulla kasqan. Chaynam ñuqanchikpas sasachakuypi kaspapas Diosta hinalla hatunchaspaqa satanas llulla kasqanta nichkanchik. Ancha kusisqam tarikunchik Diospa sutinta hatunchaspanchik hinaspa payman sunqu kaspanchik. Yachanchikmi chay ruwasqanchikwan Jehova Dios kusikusqanta (Prov. 27:11). w24.02 8, 9 parrs. 3-5

Moisespawan Josueypa tiempomanta qipakunamanmi allpapiña Israel runakuna yachachkaptinmi paykunata yanapananpaq Jehova Dios churarqa juezkunata. Reykunapa tiemponpiñataqmi Diosqa profetakunata churarqa Israel runakunata yanapananpaq. Chaymi David huchallikuruptin profeta Natan yanaparqa (2 Sam. 12:​7, 13; 1 Cron. 17:​3, 4). Juda nacionta kamachiq Jeosafatpas profeta Jaazielpa nisqantam kasukurqa, hinaspanmi llaqtamasinkunata kallpancharqa Diospa profetankunamanta mana iskayrayanankupaq (2 Cron. 20:​14, 15). Ezequiaspas sasachakuy tiempopim profeta Isaiasta nirqa yanapaykunapaq (Is. 37:​1-6). Diospa churasqan runakunata reykuna kasukuptinkuqa paymi bendeciq hinaspapas enemigonkuta vencenankupaqmi yanapaq (2 Cron. 20:​29, 30; 32:22). Tukuy chaykunawanmá allinta yacharqaku Jehova Diosqa profetankunawan yanapasqanmanta. w24.02 21 parr. 8

Satanasqa munanmi Diosta mana kasukuq runakunawan hukllawakunanchiktapas. Ñuqanchikqa astawanraqmi mana allin ruwaqkunamantaqa cuidakunanchik. ¿Imanasqa? Kunanqa wasillamantapas internetnintakamam mana allin ruwaq runakunawan hukllawakuchwan. Achka runakuna huchapakuy allin kasqanta niptinkupas ñuqanchikqa manam engañachikunachu (Efes. 4:​19, 20). Sapakamam nikunanchik: “¿Tukuytachu ruwani Diosta mana kasukuq estudiaqmasiykunawan utaq llamkaqmasiykunawan yanqapas-yanqa kuska mana kanaypaq? ¿Mana manchakuspaychu lliw runakunata nini Diospa kamachikuyninkunata kasukuyqa ancha allin kasqanta?”, nispa. Chaymantapas 2 Timoteo 2:​20-22 nisqanman hinaqa huñunakusqanchikpipas pikunawan hukllawakunapaqmi allinta akllananchik. Manamá llapankuchu yanapawasun Diosman sunqu kanapaqqa. w24.03 22, 23 parrs. 11-12

¿Haykallapipas piensarqankichu Jehova Diosqa imayna kasqanta? Diostaqa manam rikuyta atichwanchu, chaywanpas bibliapim niwanchik payqa ‘inti hina’ chaynataq ‘manchakuypaq nina hina kasqanta’ (Sal. 84:11; Heb. 12:29). Diosmanta willakuq Ezequielñataqmi musquyninpi hina rikurqa Diosninchikqa suma-sumaq alaqa azul rumi hina kasqanta, quriwan qullqi chaqrusqa hina llipipipisqanta chaynataq chirapa hinaraq kancharisqanta (Ezeq. 1:​26-28). Diosta mana rikuyta atisqanchikraykum utaq llumpay sasachakuykunata pasasqanchikraykum wakinpiqa piensachwan Diosqa mana kuyawasqanchikta. Diosninchikqariki yachanmi imayna sientekusqanchikta. Yachantaqmi warmacha kaspanchik tukuy imawan ñakarisqanchikrayku imayna kasqanchiktapas. Chaymi sapakamata anchata kuyawasqanchikta yachanapaq bibliapi qillqachirqa payqa imayna kasqanmanta. Jehova Diosninchikqa astawanqa riqsichikun kuyakuq kasqanwanmi (1 Juan 4:8). Diosqa kuyawasqanchikraykum imatapas ruwan. Ancha kuyakuq kasqanraykum mana serviqninkunatapas yanapan (Mat. 5:​44, 45). w24.01 26 parrs. 1-3

Jehova Diosmi Moisesta nombrarqa Israel runakunata Egipto nacionmanta hurqunanpaq. Chayqa tukuy imawanmi sutillata karqa. Diosmi paykunata yanaparqa punchawpi sayanpa puyuwan hinaspa tutañataq qawasqanku achkiq sayanpa ninawan (Ex. 13:21). Chay sayanpa puyutam Moisesqa qatirqa. Chaymi Israel runakunawan Puka lamar quchaman chayarurqa. Ichaqa Egipto soldadokuna qipankupiña kasqanta qawaykuspankum llumpayta mancharikurqaku. Moisesqa manam pantarqachu. Kikin Jehova Diosmi paykunataqa Moiseswan chayninta pusarqa (Ex. 14:2). Chaymantam Diosqa milagrota ruwaspan enemigonkumanta salvaykurqa (Ex. 14:​26-28). Moisesqa 40 watam sayanpa puyuta qatispan Jehova Diospa llaqtanta pusarqa chunniqninta (Ex. 33:​7, 9, 10). Chay sayanpa puyumantam Jehova Dios Moisesta rimapayaq, Moisesñataqmi Diospa nisqanta Israel runakunaman willaq. Chaywanmá Israel runakunaqa manapuni iskayrayanankuchu karqa Jehova Diosqa Moiseswan paykunata pusasqanmanta. w24.02 21 parrs. 4-5